لطيف احساس ۽ شاه جو ڪلامنثار ابڙو شاه جو هي سُرُ انتهائي لڀائيندڙ ۽ من کي سڪون ڏيندڙ آهي، جيتوڻيڪ هي سر پڻ روحاني رمزن سان ٽمٽار آهي ۽ ڪيترا ئي اهڙا خيال اهن جي نيو من لائين پريان سندي پار ڏي ... هن سر ۾ شاه صاحب مينهن ۽ برسات جي اهميت جو ذڪر ڪيو آهي، پاڻي حياتي آهي ۽ برساتون پاڻيءَ جي هجڻ جو سبب، انڪري شاه هن سر ۾ اهڙن ته لطيف احساسن جو ذڪر ڪيو آهي، جو پڙهڻ ۽ سمجهڻ وارو انهن احساسن ۾ گُم ٿي، مستيءَ جي حالت ۾ اچي وڃي ٿو ... انهن لطيف احساسن ۾ هڪ انتهائي سهڻو خيال ”ونيءَ جو پنهنجي ور لاءِ اوسيئڙو“ آهي ۽ جڏهن برسات جي موسم ٿئي ٿي ته اهو اوسيئڙو اڃان به تيز ٿي وڃي ٿو ۽ عشق اندر ۾ اهڙي ته باه ٻاري ٿو جو سواءِ محبوب جي ميلي جي اها باه اندر جهوريو ڇڏي ... سرد راتين ۾ محبوب جي موجودگيءَ واري گرمي کان بنهه ڪپهه جي گرمائش به ڪم نٿو ڪري ... هي ڏسو؛ اڱـــڻ تازي، ٻهر ڪنڍيون، پکـــا پٽ سنهــن، سـرهي سيج، پاسي پرين، مر پيا مينهن وســن، اســـان ۽ پريـــن، شـــال هـــون بـــرابـــر ڏينهڙا. سبحان الله! ڪهڙي ته منظر نگاري ڪئي وئي آهي ... وني پنهنجي محبوب جي اوسيئڙي ۾ ڪهڙيون ڪهڙيون تمنائون دل ۾ سانڍي ويٺي آهي ... گهر جي اڱڻ تي محبوب جو تازي گهوڙو ٻڌل هجي ... ٻاهر ڪنڍيون مينهون ٻڌل هجن ۽ وڏي پٽ جي وچ تي هڪ سهڻو پکو (جهوپڙو) هجي ته هوند ڪيترو نه سهڻو لڳي ... الله اڪبر! ان پکي جي اندر سيج هجي جا عطر سان معطر هجي ۽ ان جي خوشبوءَ سان من پيو ٻهڪي، مٿان وري غضب ته پرين به پاسي ۾ ويٺو هجي ... اف! اهڙي حالت ۾ جي مينهن وسندو ئي رهي ته ڪيترو نه ڀلو لڳي ... پکا پٽن تي، اڱڻ تي تازي گهوڙا، پڌر تي ڪنڍيون مينهون، سرهي سيج ۽ پاسي ۾ پرين ۽ وري مينهن به وسندو رهي ته اي منهنجا الله، ڪاش تون اهڙو ڪو واءُ سڻائو ڪر جو منهنجو محبوب مون ساڻ هجي ته پوءِ هر ڏينهن اهڙو ڏينهن هجي بلڪه زندگيءَ جا سڀ ڏينهن ئي اهڙا گذرن... اڳتي هلي سياري جي سيءَ ۾ محبوب جي اڻ موجودگيءَ واري احساس کي ڪجه هيئن بيان ڪيو اٿس ... ڪانڌ تنهنجي پاند ريءَ، سنجهي سيءَ مران، ڪامـــــل! ڪپـــاهن ۾، پيـــئي ٺـــار ٺــران، تــاري تنهن تـــران، جنهن ور وهــــاڻيءَ واريــو. الله اڪبر! محبوب ڪنهن ڪم سانگي ٻاهر ويل آهي، مٿان سيءَ جي ڪاري رات آهي، وني اڪيلي پنهنجي ڪمري ۾ ور لاءِ دروازي تي اکيون اٽڪائي ويٺي آهي، اڃان سانجهيءَ جو وقت آهي پر سيءُ آهي جو سندس رونءَ رونءَ کي ڏڪائي رهيو آهي انوقت ور جي پاند لئه سڪي رهي آهي، ور کان بنا سيج تي پيل ڪپاهه سان ڀريل سَوڙِ ۾ به پئي ٺار ٺري، سيءُ ختم نٿو ٿئي، ان حالت ۾ ننڊ کائنس ڪوهين ڏور ٿي وئي آهي ... محبوب جي موجودگيءَ جي گرميءَ آڏو ڪپاهن جي گرمي ڪجهه به ناهي ... محبوب جي اوسيئڙي ۾ آسمان ۾ تارن کي ويٺي تڪي، صبح واري تاري کي ويٺي ٻاڏائي ته اي تارا جي تنهنجي هوندي منهنجو محبوب اچي ويو ته به منهنجا ٻيڙا پار ٿي ويندا ۽ هيءَ جا سيءَ جي ٿڌاڻ آهي سا ختم ٿيندي ... ڀلا هن تي غور ڪريو؛ ڪانڌ تنهنجي پاند ريءَ، سيءَ مران سڀ رات، ڪامــل! ڪپاهن ۾، جهپ نه اچي جهــات، اچين جـــي پرڀــــات، ته آئون سيءُ نه ساريـــان. الله اڪبر! محبوب بنهه سڄي رات سيءَ ۾ گذراڻ ڪيترو ڏکوئيندڙ آهي ... محبوب جي پاند جي گرمي جو احساس ڪيترو اهم آهي ؟ بس موت آهي !!! ڪپهه ۾ نه ڪپاهن ۾ پيل آهي، سوڙ جي مٿان سوڙ آهي پر سيءُ آهي جو لهي ئي نٿو، ننڊ ته پري جي ڳالهه هڪ جهوٽو اچڻ به مهال آهي ... اي محبوب جي تون صبح تائين به پهچي وڃين ته ان آسري ۽ اميد ۾ سيءُ جو مقابلو ڪرڻ لاءِ تيار آهيان ... بس تون ئي تون آهين جنهنجي وجود سان ئي منهنجي وجود جي ٿڌاڻ ختم ٿي سگهي ٿي ... تنهنجي ملڻ جي آسري ۾ ان موت جهڙي ٿڌاڻ کي به گذاري وڃبو ...
محترم سائين سچ پڇو ته اوهان جون تمام لکڻيون بهترين ۽ ڀلوڙ هونديون آهن۔۔۔۔ پر اڪثر مونکي اوهان جون اهي لکڻيون تمام گهڻيون پسند اينديون آهن جيڪي اوهان سائين لطيف سرڪار جي شاعري جي تمام آساني سان سمجهاڻي ڏئي ڪري سمجهائيندا آهيو۔۔۔ الله سائين اوهان جي علم ۾ واڌارو عطا فرمائي آمين۔۔۔۔
ادا زاهد ۽ ڀاءُ ڦلپوٽا فقير سائين؛ اوهانجون مهربانيون ، اهڙي دعا ڏني اٿوَ ... شاه جا بيت ئي اهڙا آهن جو هڪ عجيب قسم جو سرور طاري ٿي ويندو آهي ... پر دل مضبوط ڪري پڙهڻا پونٿا ... نه ته اکڙين ۾ ڪڪر ڇائنجي ويندا آهن ۽ دل جو درد نڙيءَ تائين پهچي وڃي ٿو ... لک ٿورا ...
ادا نثار ابڙا تمام بهترين شيئرنگ آهي توهان جي۔ ان باري ۾ آئون لطيف سائين جي رسالي ۾ ڇپيل مهاڳ مان ڪجهه ڳالهيون ضرور توهان سان شيئرنگ ڪندس ريفرنس يا حوالي جي طور تي۔ شاهه جي رسالي جو جنم شاهه جو رسالي ۾ ڪلام وجد واري حالت ۾ چيل آهي۔ شاهه صاحب جڏهن انهيءَ حالت ۾ ايندو هو تڏهن ئي ويندو هو۔ شعر چوندو جو سندس فقير بر وقت قلم بند ڪندا ويندا هُئا۔ هڪ روايت آهي ته وفات کان ٿورو وقت اڳ سارو رسالو ڪراڙ ڍنڍ ۾ داخل ڪري ڇڏيائين ڇو ته اهو خيال اچي ٿيس ته متان ماڻهو سندس رمزون نه سمجهي وڃي گمراهيءَ ۾ پون ۔ چون ٿا ته شاهه جي ائين ڪرڻ تي فقيرن کي ماتم وٺي ويو ۽ پاڻ مٿن رحم آڻي کين هڪ مُريدياني مائي نيامت ( نعمت) کي فرمايائين ته فقيرن کي اهو لکائي ڇڏي( نوٽ انهي مائي نيامت واري ريفرنس جي خلاف پاڻ واري حڪيم محمد يوسف کتري جو هڪ لاجواب مقالو لکيل آهي) چون ٿا ته انهيءَ مائي کي شاهه جي ڪلام جو ڳچ حصو ياد هو پوءِ انهيءَ نئين سر تيار ٿيل رسالي کي گنج ڪري سڏيائون ۽ تمر فقير جي حفاظت ۾ ڇڏيائون۔ فقير جا پويان اڃان تائين انهي گنج رسالي جي حفاظت ڪندا ٿا اچن۔ شاهه صاحب جو ڪلام سندس سيرت جو آئينو آهي جن گُڻن کي پنهنجي ڪلام ۾ واکاڻيو اٿس تن مڙني جو مجسم هو۔ سندس مول متو هو هر حال ۾ تواضع ۽ خاڪساري ڪرڻ ۽ سڀني سين من ماري ميڻ ڪرڻ، جيڪي خاڪ ۾ ڏٺائين سو عالم (دنيا) جي ٻي ڪنهن به شيءَ ۾ نه ڏٺائين۔ سو نه ڪنهن شيءَ ۾ جيڪي منجهه تُراب شاهه صاحب جي واٽ نيستي وارِي هُئي نه ڪي هستي وارِي! نيستي ۾ هستي ۽ نابوديءَ ۾ بُود ڏٺائين۔ دل ايتري قدر ته نرم هُيس جو ڪهل وچان ٻن ڪُتن کي پنهنجي هٿن سان پاليو هُئائين۔ ڇو ته ڪُتن جي ماءُ کين نڌڻڪي حالت ۾ ڇڏي ويئي۔ انهن مان هڪ کي ” موتي“ ۽ ٻي کي ”کينهو“ ڪري سڏيندا هئا۔ راڳ تي ايتري قدر ته مفتون هو جو وصال به راڳ ۾ ڪيائين۔ سارو وقت وٽس سُرود ۽ سماع لڳوئي پيو هوندو هو۔ سماع هلندي تِرَ جي به سمڪ نه هوندي هُيس۔ تندن جي تانن ۾ رُوحاني راز پروڙيائين۔ تان نه آهي تند جو جو رُون رُون ڪري راز۔ بهرحال لطيف سائين جي هر بيت هر سُر ۾ اهو سُڪون ۽ اها شانتي رکيل آهي ، جو لطيف سائين جي ٻولي سمجهندڙ ته ان مان آنند حاصل ڪندا ئي ڪندا آهن پر جن کي اها ٻولي سمجهه ۾ نه ايندي آهي سي پڻ پنهنجي جهولي ۽ دل ۾ ٿڌاڻ جا سوين مٽ ڀري ويندا آهن۔ مهرباني ادا نثار
جواب: لطيف احساس ۽ شاه جو ڪلام دوستو! جڏهن محبوب اکين کان ڏور ٿي وڃي ۽ ان جي وصال جي انتظار ۾ راتيون جاڳندي گذرنديون هجن، ڏينهن اداس گذرندا هجن، نه کائڻ ۾ مزو نه پيئڻ ۾ چس هجي، نه پائڻ ۾ ڪو چاهه رهي نه جسم جي ڪا سڌ رهي ته عاشق جي ڪهڙي حالت ٿيندي آهي ۔۔۔ اجهو لطيف سڳوري ان احساس کي ڪيترن ته جامع لفظن ۾ پيش ڪيو آهي ۔۔۔؟ مومل جو راڻو هليو ويو آهي، سندس انتظار ۾ مومل جو جسماني ڪاڪ محل ڪهڙي ڏيک ڏي ٿو ۔۔۔ پاڻ ڏسو؛
