ڊاڪٽر حبيب الله صديقي صاحب تحرير ؛ ڊاڪٽر عبدالجبار عابد لغاري ڊاڪٽر حبيب الله صديقي صاحب 1 جنوري 1937 ء تي ڪريم بخش صديقي جي گهر پاٽ شريف ، ضلعي دادو ۾ جنم ورتو . صديقي صاحب ابتدائي تعليم مقامي پرائمري اسڪول ۾ بعد هاءِ اسڪول پاٽ شريف مان ميٽرڪ گورمنٽ ڪاليج دادو مان انٽر سنڌ يونيورسٽي مان بي اي ، ايم اي ، ايم اي ايڊ ڪرڻ بعد هاءِ اسڪول ٽيچر ، سپروائز ، ايس ڊي او ، ڊسٽرڪ آفيسر ايڊيوڪيشن پروجيڪٽ ايڊيشنل ڊائريڪٽر اسڪول ايڊيوڪيشن حيدرآباد ريجن حيدرآباد ، سيڪريٽري سنڌي ادبي بورڊ ڄامشورو ، رٽائرمينٽ بعد پي ايڇ ڊي ڪري ٻه عدد جلد ڪتاب انسان جا لکي چڪا آهن . کين ننڍپڻ کان لکڻ پڙهڻ جو شوق ٿي چڪو هو . برک رسالن ، اخبارن ۾ سندس تحقيقي مضمون ، شاعري شائع ٿي چڪي آهي . تعليم بابت سندس مقالا وڏي اهميت رکن ٿا . درياھ ۽ سامونڊي علائقن ۾ ماڊل پرائيمري اسڪول جي استاد لاءِ اخلاقي ڪوڊ تعليم سان لاڳاپيل ڪتاب . جڏهن ته تاريخ جي موضوع تي لکندي باب الاسلام جي عنوان سان تاريخ صديقي خاندان تحرير ڪئي اٿس . پاڻ تعليم کاتي ۾ هوندا هئا ته تمام هردلعزيز آفيسر هئا. ورتل؛ سنڌ جا تعليمي ماهر (ڀاڱو ڇهون) مرتب؛ نور محمد ڀٽو ڪمپوزر ؛ افتخار علي چوهاڻ
جواب: ڊاڪٽر حبيب الله صديقي صاحب مهرباني سائين چوهاڻ صاحب سنڌ جي هڪ ڏاهي بابت ڄاڻ ڏيڻ تي اوهان جا شڪي گذار آهيون
جواب: ڊاڪٽر حبيب الله صديقي صاحب ۔استاد بخاري جو شهر ۽ ضلعو دادو سنڌ لاڙڪاڻه گزيٽيئر موجب 1843ع ۾ قائم ٿيو۔ هي تعلقو پهرين ڪراچي ضلعي ۾ شامل هو 1901ع ۾ دادو تعلقي کي ڪراچي مان ڪٽي ڪري لاڙڪاڻي ضلعي ۾ شامل ڪيو ويو، ۽ پوء 1931ع ۾ انگريز سرڪار جي حڪومت ۾ دادو کي ضلعي جو درجو ڏنو ويو، ضلعي دادو هميشه وڏيون شخصيتون پيدا ڪيون آهن۔جهڙوڪ ۔۔۔ علامه آء آء قاضي، علامه ڊاڪٽر عمر بن محمد دائودپوٽه ، محترم سائين غلام مرتضه شاه جي ايم سيد ، تاج محمد صحرائي، علڻ فقير محسن ڪڪڙائي ، احمد ّخان مدهوش، ڪماالدين سولنگي، عبدالله شاه ، لياقت جتوئي، عبدالحميد جتوئي، منظور سخيراڻي، پير الاهي بخش، پير مظهرالحق، ڊاڪٽر قربان جهتيال، سڪينه سمون ٽي وي اداڪارا ، محمد سليم سولنگي، ماستر محمد اسماعيل وگهيوولد محمد قاسم وگهيو، حڪيم فتح محمد سيوهاڻي، محمد بخش سميجو ٽي وي پروڊيوسير ، نور محمد شاه لاشاري ٽي وي اداڪار ، سيد ثابت علي شاه سنڌي مرثئي جو پهريو شاعر، عوامي شاعر ۽ عظيم انسان احمد شاه استاد بخاري۔ انهن عظيم سخصيتن مان سنڌ جي هڪ عظيم شخصيت محترم سائين ڊاڪٽر حبيبالله صديقي به هڪ آهن، ڊاڪٽر صاحب نه صرف سنڌي ادب تي ڪم ڪيو آهي پر پاڻ سنڌ جي مختلف تاريخي ماڳن تي پڻ وڏو ڪم ڪيو آهي، ڊاۡڪٽر صاحب جو پاڪستان جي وڏي سياستدان جناب ذوالفقار علي ڀٽو جي سوانح عمري تي انگريزي ۾ پڻ وڏو ڪم ٿيل آهي، جنهن کي زيبيسٽ يونيورسٽي وارن ڇپرايو آهي، ادا افتخار چوهاڻ صاحب توهان جي مهرباني جو توهان سنڌ جي هڪ شخصيت جو سنڌ سلامت تي اضافو ڪيو آهي، ادا ڊاڪٽر صاحب جي پڻ هائيپر لنڪ ۔۔۔ عالمن، اديبن، شاعرن، ليکڪن، ڪالم نويسن، محققن جا البم۔۔۔ واري ٿريڊ ۾ شامل ڪئي وئي آهي۔ ۔۔۔ ادا ان کان علاوه هت سائين ڊاڪٽر حبيب الله صديقي صاحب سان ٿيل هڪ ڳالهه ٻولهه به هت ونڊ ڪجي ٿي اميد ته دوستن کي اها به هن مضمون وانگر پسند ايندي۔ نامياري دانشور ۽ محقق ڊاڪٽر حبيب الله صديقي سان ڳالهه ٻولهه۔ ۔انٽرويو: گلزار ڪلهوڙو پاٽائي سنڌ جي سر زمين ڪيئين موتين داڻن کي جنم ڏنو آهي جن سونهاري سنڌ جي سينگارڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو آهي اهڙن ئي ماڻهن مان ڊاڪٽر حبيب الله صديقي پاٽائي به هڪ آهي جنهن جي علمي قابليت ۽ ادبي پورهئي مان ٻين کي فيض مليو، سندس 73هين سالگرهه جي موقعي تي ”عوامي آواز“ لاءِ خاص انٽرويو پيش ڪجي ٿو. سوال: سائين سڀ کان پهرين اوهان پنهنجو تعارف ڪرايو؟ جواب: نالو حبيب الله ولد ڪريم بخش صديقي جنم جي تاريخ پهرين جنوري 1937ع آهي ۽ منهنجو جنم سنڌ جي تاريخي ڳوٺ پاٽ شريف ضلعي دادو ۾ ٿيو. سوال: سائين اوهان پنهنجي تعليمي سفر بابت ٻڌايو؟ جواب: پرائمري جي تعليم پنهنجي ئي ڳوٺ جي اسڪول ۾ حاصل ڪيم ۽ جيئن ته آءُ پنهنجي صوبيدار چاچي سان اڪثر ڪري گڏ رهندو هيس مختلف شهرن ۾ سندس پوسٽنگ سبب پٿورو، ٽنڊو رحيم خان، ٿرڙي محبت ۽ سيوهڻ ۾ به پڙهيس. 1953ع ۾ مئٽرڪ پاس ڪيم، ان کان پوءِ ”ٽي ڊي“، ”بي اي“ ۽ ”بي ٽي“ جا امتحان پاس ڪيم ان کان پوءِ خانگي طور تعليم جاري رکندي ”ايم اي“ مسلم هسٽري سيڪنڊ ڪلاس ۾ ”ايم ايڊ“ فرسٽ ڪلاس فرسٽ ۾ پاس ڪيم ۽ سنڌ يونيورسٽي مان ”پي ايڇ ڊي“ ڪيم. سوال: اوهان پنهنجي ملازمت جي باري ۾ ٻڌايو ته اوهان ڪهڙن ڪهڙن عهدن تي رهي خدمتون سر انجام ڏنيون؟ جواب: 1953ع ۾ انگريزي ٽيچر ٿيس، 1962ع ۾ سينيئر انگلش ٽيچر جي حيثيت ۾ مختلف اسڪولن ۾ هيڊ ماستر مقرر ٿيس، ان کان پوءِ سيوهڻ، هالا، حيدرآباد ۽ عمر ڪوٽ ۾ سپروائيزر ۽ اي ڊي آءِ ايس مقرر ٿيس ۽ ان کان پوءِ پرائمري اسڪولن جي نگراني لاءِ سنڌ سرڪار پاران او ايس ڊي ٿيس ۽ ان کان پوءِ ڊائريڪٽوريٽ آف اسڪول ايجوڪيشن ۽ ڊپٽي ڊائريڪٽر ايڊمنسٽريشن طور ڪيم. 1979ع کان مختلف ضلعن ۾ ڊي اي او طور خدمتون سر انجام ڏنم، 1988ع کان 1990ع تائين سنڌي ادبي بورڊ جو سيڪريٽري رهيس ۽ ان کان پوءِ 1991ع پروجيڪٽ ڊائريڪٽر مقرر ٿيس ۽ 1993ع کان 1994ع تائين ڊائريڪٽر بيورو آف ڪريڪيولم جي عهدي تي رهيس، جولاءِ 1994ع کان جولاءِ 1996ع ۾ ايڊيشنل سيڪريٽري اڪيڊمڪ ايجوڪيشن ڊپارٽمينٽ گورنمينٽ آف سنڌ رهيس ۽ ان کان پوءِ سنڌ ٽيڪسٽ بڪ بورڊ ۾ چيئرمين جي عهدي تي رهي ڪم ڪيم ۽ 31 ڊسمبر 1996ع تي ان ئي عهدي تان رٽائر ٿيس. سوال: اوهان پنهنجي ننڍ پڻ بابت ڪجهه ٻڌايو؟ جواب: آءُ ٽن يا چئن سالن جو هيس ته منهنجو والد صاحب وفات ڪري ويو پر ٻين مٽن مائٽن جي شفقت مون مٿان رهي، اسان جي گهر جي ڀرسان علامه آءِ آءِ قاضي صاحب جو گهر هوندو هو ۽ منهنجو اڪثر ڪري اتي کيڏڻ ٿيندو هو. سوال: ادبي دنيا ۾ اوهان جو اچڻ ڪيئن ٿيو؟ جواب: منهنجو چاچو مخمور زين العابدين وقت جو هڪ وڏو اديب ۽ دانشور هو، فطرتي طور تي ان جون سڀ ڳالهيون مون ۾ منتقل ٿي ويون. سوال: اوهان لکڻ جي شروعات ڪڏهن کان ڪئي ۽ اوهان جي پهرين لکڻي ڪهڙي هئي؟ جواب: آءُ جڏهن 8 يا 9 سالن جو هئس ته مون پهرين ڪهاڻي لکي هئي ”شاندار ٽوٽو“ اها ڪهاڻي پن جي ٻيڙي يا سگريٽ نه هجڻ جي صورت ۾ ٽوٽن تي گذارو ڪرڻ وارن عادي ماڻهن لاءِ هئي، ان کان پوءِ لکڻ جو سلسلو تيز ٿيندو ويو ۽ دادو جي هڪ ادبي تنظيم ”انجمن آفتاب ادب“ وارين گڏجاڻين ۾ خوب داد مليو ۽ سائين حافظ احسن چنه صاحب تمام گهڻو همٿايو. سوال: اوهان جي نظر ۾ هڪ بهترين ليکڪ لاءِ ڪهڙين خوبين جو هئڻ ضروري آهي؟ جواب: ان جي قلم ۾ سچائي هجي ۽ ان ۾ پيغام شامل هجي. سوال: ٻين جي شهرت ڏسي ڇا محسوس ڪندا آهيو؟ جواب: تمام گهڻي خوشي ٿيندي آهي. سوال: طبيعتن ڪيئن آهيو؟ سخت مزاج آهيو يا نرم مزاج؟ جواب: مزاج ۾ نرمي آهي ۽ پاڻ تي ضابطو رکندو آهيان. سوال: اوهان جا هن وقت تائين ڪهڙا ڪهڙا ڪتاب شايع ٿي چڪا آهن؟ جواب: درياءَ ۽ سامونڊي ڪنارن سان زندگي، رچنائون، وارداتون، ايجوڪيشن ان سنڌ پاسٽ اينڊ پريزنٽ 2 جلد، علامه آءِ آءِ قاضي مشنري اسڪالر آف اسلام اينڊ آرڪيٽيڪ آف يونيورسٽي ايجوڪيشن ان سنڌ، تاريخ باب اسلام، انسان جي تاريخ 2 جلد، پيسز آف شگر ڪئنڊي، هڪ قلم هڪڙو مان، قصو مختصر، مقدمو لطيفي، سيرت مصطفيٰ، سنڌ ۾ موسيقي جي اوسر، سميت اٽڪل 25 ڪتاب شايع ٿيل آهن. سوال: اوهان جا اڻ ڇپيل ڪتاب ڪهڙا آهن؟ جواب: دي سن آف ڊيزرٽ، ڀٽو فيملي تي لکيل ۽ دي ورلڊ آف مين، سميت اٽڪل 10 ڪتاب اڻ ڇپيل آهن ۽ الحمد الله مون ۾ اڃان تائين لکڻ واري سگهه موجود آهي ۽ ٻيا ڪتاب پڻ لکان پيو. سوال: ڪهڙا ڪهڙا ايوارڊ حاصل ڪري چڪا آهيو؟ جواب: 1991ع ۾ پريزيڊنٽ غلام اسحاق طرفان سڪائوٽ ايوارڊ،سگا ايوارڊ ، ايم ايڊ ۾ فرسٽ ڪلاس اچڻ تي چاندي جي ٽرافي، النور شگر شاهپور جهانيان پاران شيلڊ، قلندر شهباز ايوارڊ، بيسٽ ڊائريڪٽرز ايوارڊ ۽ ٻيا به کوڙ سارا ايوارڊ مليل آهن. سوال: پنهنجي ڪاميابي تي ڇا محسوس ڪندا آهيو؟ جواب: ڪاميابي تي خوشي محسوس ڪندو آهيان ته مون پنهنجي زندگي سجائي ڪئي. سوال: ڪهڙين تنظيمن پاران اوهان سان رهاڻيون رچايون ويون؟ جواب: انجمن آفتاب ادب، بزم روح رهاڻ، محمد عثمان ڏيپلائي، ٽرسٽ پاران رهاڻ، سنڌي ادبي سنگت شاخ پاٽ شريف ۽ سنڌ ماڻڪ موتي تنظيم حيدرآباد پاران رهاڻيون رچايون ويون. سوال: معاشرتي تبديلي لاءِ هڪ ليکڪ کي ڪهڙو ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي؟ جواب: ان لاءِ گڏيل جدوجهد جي ضرورت آهي، ليکڪ ته صرف آئيڊياز ڏئي سگهي ٿو. سوال: سنڌ جي اجتماعي حالتن بابت اوهان جي ڪهڙي راءِ آهي؟ جواب: سنڌ ۽ سنڌ جي ماڻهن لاءِ جڏهن سياستدانن خير خواهي جو سوچيو ته سمجهو سنڌ جون اجتماعي حالتون بهتر ٿي وينديون. سوال: اوهان پنهنجي پسند بابت ٻڌايو؟ جواب: رسالو شاهه ڀٽائي جو، ڪتاب، قرآن پاڪ، شاعر ۾ ڀٽائي، سچل، شيخ اياز، امداد حسيني، شمشير الحيدري، راشد مورائي ۽ استاد بخاري، ڪمپيئر مهتاب اڪبر راشدي، نصير مرزا ۽ بخشڻ مهراڻوي، ڪهاڻيڪار حميد سنڌي ۽ شوڪت شورو، شخصيت علامه آءِ آءِ قاضي، ڳوٺ پاٽ شريف، جانور مينهن ۽ گهوڙو ۽ گل گلاب ۽ موتيو پسند اٿم. سوال: آخر ۾ پيغام ڪهڙو ڏيڻ چاهيندو؟ جواب: خواهشات ۾ پاڻ کي ضم نه ڪيو ۽ ٻين جي لاءِ ڀلو سوچيو۔۔۔۔ بشڪريه عوامي اواز نوٽ ۔ محترم سائين ڊاڪٽر حبيب الله صديقي صاحب جو انگريزي ۾ تعارف هت ڪلڪ ڪري پڙهي سگهو ٿا ۔ ڊاڪٽر صاحب جي تاريخ تي ڪيل ڳالهيون هڪ وڊيورپورٽ http://www.youtube.com/watch?v=O8xz5AuXKFk
جواب: ڊاڪٽر حبيب الله صديقي صاحب ادا ممتاز اوهان جي مهرباني جو اسان کي اهڙي سهڻي موٽ ڏني ، الله اوهان کي خوش رکي ، در اصل اوهان جو البم وارو ڪالم مونکي تمام بهترين لڳو آهي ۽ آئون چاهيان ٿو ته جيڪي شخصيتون رهيل آهن هنن تي ڪم ٿئي جئين البم مڪمل جڙي راس ٿئي انشاءالله ويتر جيڪي شخصيتون رهيل آهن هن تي به ڪم ڪبو انشاءالله
جواب: ڊاڪٽر حبيب الله صديقي صاحب ادا افتخار چوهاڻ صاحب توهان جي مهرباني جو توهان منهنجي البم۔۔۔ عالمن، اديبن، شاعرن، ليکڪن، ڪالم نويسن، محققن جا البم۔۔۔ کي پسند ڪيو، جنهن لاء مان توهان جو ٿورائتو آهيان، ادا توهان به شخصيتون گڏ ڪرڻ وارو ڪم کنيو آهي اهيو پڙهي ڪري مون کي تمام گهڻي خوشي ٿي، سنڌ سلامت تي هون ته ڪافي شخصيتن جا پروفائل ونڊ ٿيا آهن مگر اڃان به ڪافي ڪم رهيل آهي جنهن تي ڪم ٿيڻ گهرجي، سو ادا ان لاء عرض ته توهان وٽ جيتريون به شخصيتون هجن اهي سنڌ سلامت تي ونڊ ڪري ڇڏيو ته بهتر آهي، پر ساڳين مضمونن کان پرهيز ڪندا ته مهرباني ٿيندي، ادا ڪڏهن ڪڏهن ائين به ٿيندو آهي ته ڪا ونڊ سنڌ سلامت جي مون کان ڏسڻ کان نڪري ويندي آهي سو ادا ان لاء اهيو توهان کي خاص عرض ڪندس ته توهان جيڪا به شخصيت سنڌ سلامت تي ونڊ ڪيو ان جو لنڪ توهان مون کي ذاتي سنڌ سلامت تي ميل ڪري ڇڏيندا ته مهرباني، تاڪ ان شخصيت کي به ان البم ۾ شامل ڪري سگهجي۔۔۔ مهربانيون ۽ قرب۔۔
جواب: ڊاڪٽر حبيب الله صديقي صاحب ادا افتۡخار چوهاڻ صاحب ، ڊاڪٽر حبيب الله صديقي صاحب جن جي باري ٍڄاڻڪاري ڏيڻ جي لا اوهان جو ٿورائتو آهيان۔۔۔۔ هي حقير به ڊاڪٽر صاحب جن جي ڳوٺ ساب تعلق رکي ٿو۔۔۔۔ هن وقت ڊاڪٽر صاحب پنهنجي ڳوٺ ۾ درسگاهه فۡخرِ ڪريم پبلڪ اسڪول پاٽ شريف جي نالي سان کولي آهي۔۔۔ جنهن ۾ سائين جن جي ڪاوش سان سي ٽي سي ، پي ٽي سي جا امتحان به پڻ ڏنا ويندا آهن۔۔۔۔ ادا ممتاز اوهان جو به خاص ٿورائتو آهيان۔۔۔۔۔ اوهان ڊاڪٽر صاحب جو انٽريو به هتي ونڊ ڪيو آهي۔۔۔ گلزار احمد ڪلهوڙو پاٽائي منهنجا تمام گهرا دوست آهن۔۔۔۔۔۔ مهرباني
جواب: ڊاڪٽر حبيب الله صديقي صاحب ادا زاهد ڪافي عرصي کان پو فورم تي نظر آيا آهيو، اوهان کي ٻيهر فورم تي اچڻ لا مبارڪون هجن ، ٻيو مضمون سان ملحق ويتر اوهان مزيد معلومات فراهم ڪري ڇڏي هن لا اوهان جو ٿورائتو آهيان ۔ اميد آهي اڳتي به اها نظر عنايت ڪندا رهندا ، اوهان جي لکڻين جو پڻ انتظار رهندو ، مهرباني
