عبدالغفار صديقي رٽائرڊ تعليمي عملدار [/CENTER][/IMG] محترم عبدالغفار صديقي 7 جون 1939 ء تي پاٽ شريف ضلعي دادو ۾ مخدوم نجم الدين صديقي جي گهر ۾ جنم ورتو . سائين ابتدائي تعليم پنهنجي ڳوٺ جي سنڌي پرائمري اسڪول ۾ بعد 50_1949 ء ڌاري مدرسي هاءِ اسڪول نوشهره فيروز وڌيڪ تعليم حاصل ڪئي . چوٿون درجو انگريزي گورمينٽ هاءِ اسڪول دادو ۾ 1956 ء ۾ پنجون ۽ ڇهون ڪلاس نور محمد هاءِ اسڪول حيدرآباد ۾ پڙهي 1956 ء ڌاري سنڌ يونيورسٽيءَ مان ميٽرڪ جو امتحان فرسٽ ڊويزن ۾ پاس ڪيو . ان کان علاوھ ايليمينٽري ڊرائينگ جو امتحان 1956 ڌاري نارمل ڊرائينگ سينٽر حيدرآباد جي ايليمينٽري ڪاليج فارمين حيدرآباد مان پاس ڪري ڊي سي سي جو ڪورس پاس ڪيو . پهرين اپريل 1957 ء ۾ گورمينٽ هاءِ اسڪول ماتلي ۾ استاد مقرر ٿيا . جتي ڇھ مهينه نوڪري ڪيائين بعد ۾ سندس نوڪري 6 مهينه گهٽ هجڻ سبب ختم ڪئي وئي . ان وقت جي انسپيڪٽر ٽرينگ انسٽيوٽيوٽ حافظ محمد صادق ٽريڊ ڊرائينگ ٽيچر طور 1 اپريل 1968 ء تي استاد مقرر ڪيو . ان وقت ۾ اسماعيل عرساڻي صاحب پرنسپال هو . هڪ سال ٽيچرس ٽريننگ ڪاليج لاڙڪاڻي ۾ مقرر رهيا . ڊرائينگ هال کي سينگارڻ ۽ سنوارڻ ڪاليج جو ڪم عبدالغفار صديقي صاحب جي سپرد ڪيو ويو . جيڪو ان وقت ڊرائينگ ٽيچر هو . ان پنهنجي فرض جي ادائيگي ڪئي . سائين اسماعيل عرساڻي جي خواهش ۽ اميدن کان وڌيڪ ڪم ڪري ڏيکاريائين . اها ڳالھ 1958 ء ڌاري جي آهي . جڏهن سائين عبدالغفار صديقي صاحب ٽريننگ ڪاليج سڪرنڊ ۾ ڊرائينگ ٽيچر هو . ان ڊرائينگ هال کي چار چنڊ لڳائي ڇڏيا . مسٽر عبدالغفار صديقي هڪ حسين آرٽسٽ ۽ شخصي حسن ميلاپ ڊرائينگ هال کي هڪ ميوزيم عجائب گهر جي شڪل ڏئي ڇڏي هئي . ڪاليج جي اڳيان هڪ وڏو سيمنٽ جو ٿلهو ٺهرائي ان جي وچ ۾ ٻه وڏا اڌ گول ٺهرائي ان تي دنيا جو نقشو پينٽ ڪرائي ڇڏيائين . اهو اهڙو ته ڪم هو جنهن کي ڏسي ماڻهن جي وات ۾ اکريون اچي ويون ۽ دنگ رهجي ويا ۽ حيران ٿي ويا . ٻين اسڪولن کان استاد اهو نظارو ڏسڻ ايندا هئا . ( اسمائيل عرساڻي جي آتم ڪٿا سکر ڏنيهن تان ورتل) 1961 ء ڌاري صديقي صاحب بي اي سنڌ يونيورسٽي مان پاس ڪئي ته کين سينئير ٽيچر ايس ايس ٽي جنهن کي اڄڪله هاءِ اسڪول ٽيچر چون ٿا مقرر ڪيو ويو . کيس گورمنٽ هاءِ اسڪول ميهڙ ۾ 1962 ء ڌاري مقرر ڪيو ويو . 1963ء ۾ گورمنٽ هاءِ اسڪول دادو ۾ مقرر ڪيا ويا . جتي سنڌ يونيورسٽي مان ايم اي ڪمپيريٽو رليجنس ۾ ڪرڻ بعد سپر وائيزر اسسٽنٽ ڊسٽرڪٽ انسپيڪٽر آف اسڪولس عمرڪوٽ ۾ 1964 ء ڌاري مقرر ڪيا ويا . 1965 ء کان 1966 ء تائين حيدرآباد شهر ۾ باٽ آفيسر مقرر ڪيا ويا . ان وقت آفيس قاضي اڪبر پرائمرياسڪول پڪي قلعي حيدرآباد ۾ هئي . ان دوران 1968 ء ڌاري سنڌ يونيوسٽي مان بي ايڊ ڪيائون . ان دوران سندن پوسٽنگ ٺٽو دادو حيدرآباد ۾ رهي . پهرين جنوري 1974ء تي سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن حيدرآباد طرفان امتحان پاس ڪرڻ بعد 18 گريڊ ۾ بيورو آف ڪريڪيڳلم اينڊ ايڪسٽينشن ونگ لطيف آباد ۾ سبجيڪٽ اسپيشلسٽ مقرر ڪيا ويا . 1981 ء ۾ ڊپٽي ڊائيريڪٽر بيورو آف ڪريڪيولم اينڊ ايڪسٽينشن ونگ مقرر ٿيا . ان دوران مارچ 1974 ء ۾ فلپائين جون 1974 ء ۾ بيروت يونيورسٽي لبنان ۾ ڊپلوما ان اسڪول ايڊمنسٽريشن ڪيائون . 1978 ء ڌاري ڪابل يونيورسٽي افغانستان جي تعليم نظيم کي سمجهڻ جي لاءِ مطالعاتي دورو ڪيو . کين حڪومت اپاڪستان طرفان بيورو ٽيچرس آف ٽريننگ اسلام آباد طرفان موڪليو ويو . ان چونڊ دوران پشاور ڪوئٽا ڪراچي لاهور مان اميدوارن شرڪت ڪئي ، جنهن ۾ سائين عبدالغفار صديقي چونڊيو ويو هو . ان امتحان دوران پرائمري سطح کان ڪاليج سطح تائين هر سبجيڪٽ سيکاريا ويا . ايڊمنسٽريشن ۽ اڪائومٽنگ جي سکيا پڻ ڏني وئي. 1982 ء ۾ جرمني مان سکيا حاصل ڪئي . صديقي صاحب 16 کان 26 ملڪن جا مطالعاتي دورا ڪيا . کين حڪومت سنڌ طرفان مسجد ۽ محله اسڪول جي پروگرام جو چيف ڪو آرڊينيٽر ايڊيپو ڪيشن ايس پي ڊي پي 1988 ۾ ڊپٽي سيڪيٽري تعليم کاتو حڪومت سنڌ ، سنڌ سيڪريٽريٽ ۾ مقرر ڪيو ويو . 1990 ء تائين ڪم ڪيائون. سائين عبدالغفار صديقي صاحب 1976 ء کان ريڊيو پاڪستان حيدرآباد ۾ مذهبي ، تعليمي ، ادبي ۽ ثقافتي پروگرامن جي موضوعن تي پروگرام دوران ليڪچر تقريرون ڪندارهيا آهن . 1990 ء ۾ ريڊيو پاڪستان ڪراچي تان پڻ ادبي . تعليم پروگرام پيش ڪرڻ کان سواءِ ٽي وي تي مختلف پروگرام پيش ڪندا رهيا. پاڻ سنڌي ادبي بورڊ ڄامشورو جي بورڊ آف گورنس جا ميمبر آهن . ان کان سواءِ شاھ عبداللطيف ڀٽائي يونيورسٽي خيرپور ميرس جي ائڪڊيمڪ ڪائونسل جا ميمبر پڻ آهن . 1990 ء ۾ سنڌي ادبي بورڊ ڄامشورو جي سيڪيٽري مقرر ٿيا . بعد ۾ ڊسٽرڪٽ ايڊيوڪيشن آفيسر ، بدين 1992 ء کان آگسٽ 1993 ء تائين بعد ۾ ڊسٽرڪٽ ايڊيوڪيشن آفيسر . مٺي ٿرپارڪر ، بعد ۾ ڊپٽي ڊائريڪٽر ايگرو ٽيڪنيڪل ايڊيوڪيشن حيدرآباد ريجن حيدرآباد جتان کين گورمنٽ بوائز هائير سيڪينڊري اسڪول ٿاڻي بولا خان جو پرنسپال مقرر ڪيو ويو . جتي هڪ مهينو رهيا . بعد ۾ انسپيڪٽر ٽيچرس ٽريننگ ڪاليج حيدرآباد جتي 1994 ء کان 1998 ء تائين رهيا . بعد ۾ کين ايڊيشنل ڊائريڪٽر بيورو آف ڪرڪيولم اينڊ ايڪسٽينشن ونگ سنڌ ڄامشورو مقرر ڪيو ويو . جتان جون 1999ء ۾ رٽائرڊمينٽ حاصل ڪيائون . اقراءَ ايڊيوڪيشن بورڊ ميمبر کان علاوه ٽيڪسٽ بڪ بورڊ ڄامشورو جا ميمبر پڻ رهي چڪا آهن . سائين ابو الڪلام آزاد بابت ڪتاب فلسفه سچ جي ڳولا تقريرون ان کان علاوه جڏهن پاڻ انسپيڪٽر آف اسڪولس ٽريننگ ڪاليج حيدرآباد رهيا ، ان دوران اخبار تعليم جاري ڪيائون ۽ 95 _1994 ء دوران اسان جو معيار تعليم بابت مضمون ايڊيٽوريل ۽ ٻيا تعليمي مضمون تحرير ڪيائون . تحرر ؛ نور محمد ڀٽو ڪتاب ؛ سنڏ جا تعليمي ماهر ( ڀاڱو ڇهون) ڪمپوز ؛ افتخار علي چوهاڻ
جواب: محترم عبدالغفار صديقي ۔ادا افتخار چوهاڻ صاحب ، اميد ته خوش ۽ خيريت سان هوندو، ادا ڪڏهن ڪراچي اچو ته ديدار ضرور ڪرائيندا ته مهرباني ٿيندي، ادا توهان منهنجي ڪيل ڪم۔۔۔۔ عالمن، اديبن، شاعرن، ليکڪن، ڪالم نويسن، محققن جا البم۔۔۔ پسند ڪري ۽ سنڌ سلامت تي سنڌي شخصيتون گڏ ڪرڻ وارو ڪم توهان به شروع ڪيو آهي اهيو ڏسي ڪري تمام گهڻي خوشي محسوس پئي ٿئي، ادا اهيو سوانح عمري وارو ڪم سنڌ سلامت تي تمام سٺو ٿئي رهيو آهي مگر اڃان به ان تي وڏو ڪم رهيل آهي جيڪو انشاء الله وقت به وقت ٿيندو رهندو، پوء ڪجهه توهان دوست ڪوشش ڪريو ته ڪجهه هي ناچيز بندو به ڪوشش ڪندو، ۽ انشاء الله هڪ ڏينهن هي اسان جو سنڌ سلامت سنڌي شخصيتن جو انسائيڪلوپيڊيه سڏجڻ لڳبو۔ ادا افتخار صاحب توهان جي مهرباني جو توهان صديقي خاندان جي ڪجهه شخصيتن جي زندگي تي روشني وجهي رهيا آهيو۔ ماضي ۾ سنڌ جا جيڪي شهر علم ادب جو مرڪز رهيا آهن انهن ۾ ٺٽو، بوبڪ ۽ پاٽ شريف اهم آهن سنڌ جي ضلعي دادو جي هڪ ننڍڙي شهر پاٽ به سنڌ جون ڪيتريون ئي عظيم شخصيتون پيدا ڪيون آهن، جهڙوڪ علامه آءآءقاضي، اڳوڻو اسٽيٽ بينڪ جو گورنر آفتاب قاضي ، ڊاڪٽر حبيب الله صديقي،ڪريم بخش چنه، بيگم امينه خميساڻي جنهن شاه صاحب جي شاعري جو انگريزي ۾ بهترين ترجمو ڪيو آهي، مخدوم عبدالجبار صديقي، ارشد لطيف چنه جسٽس مختيار احمد جوڻيجو، ۽ محترم سائين عبدالغفار صديقي صاحب جن جون شخصيتون شامل آهن، پاٽ شريف پڻ ماضي ۾ علم ادب جو هڪ وڏو مرڪز رهيو آهي، ۽ هن شهر جو ذڪر سنڌ جي ماياناز عالم اديب، مرزا قليچ بيگ رح جن به پنهنجي ڪتاب قديم سنڌ جا شهر ۽ ماڻهون ۾ به ڪيو آهي، ان کان علاوه سنڌ جي مشهور محقق عالم محترم علي شير قانع ٺٽوي پڻ هن شهر جو ذڪر ڪيو آهي۔ پاٽ جو موجوده ڳوٺ سنڌو نديءَ کان هڪ ڪلو ميٽر اولهه طرف آهي ۽ دادو شگر ملز پياروڳوٺ کان ڇهه ڪلو ميٽر اوڀر طرف ۽ دادو ڪئنال جي کاٻي ڪپ تي واقع آهي. هن موجوده ڳوٺ کان اڳ ۾ جيڪو شهر ڦٽي ويو ان کي “پاٽ پراڻي... جي نالي سان سڏيو ويندو آهي، ادا افتخار چوهاڻ صاحب مان زندگي ۾ هڪ ڀيرو پاٽ شريف پنهنجي دوست علي شير مستوئي سان گڏ ويو آهيان ۽ مون کي ان شهر ۾ تمام گهڻو مزو آيو هو، ادا هن شهر جي مڪمل معلومات لاء اسان جي پياري دوست محترم زاهد سومرو صاحب جن پاٽ شريف تي محترم گلزار علي ڪلهوڙو پاٽائي جو لکيل تحقيقي مقالو ۔۔۔ سنڌ جو تاريخي ۽ تعليمي ماڳ “پاٽ شريف”تحقيقاتي جائزو .......پڻ سنڌ سلامت تي ونڊ ڪيو هو جنهن پڻ پاٽ شريف جي تاريخي حيثيت ۽ پاٽ شريف جي شخصيتن تي سٺي روشني وچي آهي ۔ان کان علاوه زاهد سومرو صاحب پاٽ شريف جون تصويرون پڻ ونڊ ڪيون هيون جيڪي پڻ ڏسڻ وٽان آهن، ادا افتخار چوهاڻ صاحب توهان سنڌ جي تعليمي ماهر جناب عبدالغفار صديقي صاحب جو مضمون ونڊ ڪري هڪ بهترين ڪم ڪيو آهي، صديقي صاحب هڪ نهٺو ۽ نماڻو انسان آهي، پاڻ تمام ٿڌي مذاج وارا انسان آهن سندس ڳالهائڻ جو انداز به هڪ الڳ حيثيت رکي ٿو، ڪجهه وقت پهرين ڪي ٽي اين واري پروگرام اپٽار ۾ پڻ محترم عبدالغفار صديقي صاحب کي مهمان بنائي گفتگو ڪئي هئي، جنهن جون پڻ هت وڊيوز ونڊ ڪجن ٿيون، ادا افتخار صاحب اوهان جي مهرباني جو توهان سنڌ جي شخصيتن کي سهيڙڻ ۾ پاڻ نڀائي رهيا آهيو۔ ادا مان ته اهيو ئي چاهيندس ته سنڌ سلامت جي هن سيڪشن ۾ سنڌ جون وڌ ۾ وڌ شخصيتن جا پروفائيل هجن تاڪ اسان جي هن فورم تي سنڌ جي هر شخصيت جو تعارف ۽ سوانح ملي سگهي، ادا اميد ته اهڙيون محنتون ۽ ڪوششون جاري ۽ ساري رکندا ۽ سنڌ جي عظيم عالمن اديبن ليکڪن جون سوانح عمريون گڏ ڪري سنڌ سلامت جي فورم کي مالا مال ڪندا،۔ مهربانيون http://www.youtube.com/watch?v=knWW0uDCfMk http://www.youtube.com/watch?v=W7uZ22po9dw http://www.youtube.com/watch?v=dXJjVacuOig سنڌ جي تعليمي ماهر جناب عبدالغفار صديقي صاحب جو هڪ مضمون۔۔۔ صوفي شاهه عنايت جي شهادت ۔۔۔۔ پڻ هت ونڊ ڪجي ٿو، ان مان سندس لکڻي جو به انداز ملي ٿو۔ صوفي شاهه عنايت جي شهادت مصنف؛ عبدالغفار صديقي صوفي شاهه عنايت الله شهيد بن مخدوم فضل الله پنهنجي وقت جو ڪامل درويش، ولي الله، جليل الصدر صوفي سنڌ جي بٺوري پرڳڻي جي هڪ ڳوٺ نصريه ۾ سال 1656ع ڌاري ڄائو. انهيءَ ڳوٺ ۾ متعلوي سيد رهندا هئا. جنهن جي ڪري اهو متعلوي سيدن جو ڳوٺ به سڏبو هو. شاهه عنايت شهيد جا وڏا فقيري ۽ توڪل جي طريقي تي هلندڙ صاحب ولادت ۽ صاحب ڪرامت ٿي گذريا آهن. سنڌ جي تاريخ تحفته الڪرام ۾ لکيل آهي ته شاهه عنايت شهيد جو تڙ ڏاڏو مخدوم صدر الدين پنهنجي وقت جو بزرگ ۽ وڏي ۾ وڏو پير هو. اهڙو ته ترڪ توڪل جو صاحب هو جو رات جو مٽن جو پاڻي به هاري ڇڏيندو هو ۽ چوندو هوته ” نئون ڏينهن نئون زرق“ انهي ڳوٺ جا سيد سندس مريد هئا شاهه عنايت شهيد جواني ۾ حق جي ڳولا ۽ علم جي طلب ۾ ملڪ جهاڳيندو وتيو آخرڪار دخن هندوستان جي برهانپور شهر ۾ شاهه عبدالملڪ جي صحبت ۾ پنج ورهيه رهي رياضتن ۽ عبادتن وسيلي تصوف جون منزلون طئي ڪري ظاهري عمل حاصل ڪرڻ لاءِ ان جي اجازت سان شاهه جهان آباد ۾ مقيم شاهه غلام محمد جي خدمت ۾ حاضر ٿيو ۽ ڪجهه سال رهي ظاهري علوم جي تحصيل ڪيائين هتان پوءِ واپس وري برهانپور شاهه عبدالملڪ کان وڌيڪ هدايتن حاصل ڪرڻ لاءِ پهتو شاهه عبدالملڪ کيس گاڙهو خرقو، تلوار ۽ ٽوپي ڏئي صوفي جو لقب عطا ڪري سنڌ ۾ خانقاه ڪڍڻ جو حڪم ڏنو. شاهه غلام محمد جيتوڻيڪ ظاهري علم ۾ صوفي شاهه عنايت جو استاد هو پر سلوڪ جو منزلون صوفي شاهه عنايت شهيد وسيلي طئي ڪيون هئائين سو به شاهه عنايت سان گڏجي ٺٽي آيو جتي هو نياز ۽ ارادته جي اهڙن طريقن تي ڪاربند رهيو جيڪو شريعت ۾ جائز نه هئا مثلا هو شاهه عنايت کي تعضيم وچان سجدو ڪندو هو جڏهن وقت جي عالمن کي انهي ڳالهه جي خبر پئي ته چوطرف سندن خلاف چو پڇو شروع ٿي وئي جنهن تي شاهه عنايت کيس شاهه جهان آباد واپس وڃڻ لاءِ چيو ۽ پاڻ وڃين ميرانپور ۾ رهائش اختيار ڪيائين ميرانپور ميرپور بٺوري ۾ ”نمازيان“ جي ڪناري هن وقت جهوڪ جي نالي سان مشهور آهي هتي پهچڻ کانپوءِ رياضتن ۽ عبادتن ۾ مصروف ٿي ويو سندس صوفياڻي طريقي، فيض ۽ ارشاد جي سرچشمي جي شهرت هر طرف پکڙجي ويئي جنهن ڪري روز بروز عقيدت مندن جو تعداد وڌندو ويو عقيدتمندن، مريدن ۽ فقيرن جو گهڻو تعداد ڏسي آس پاس جي پيرن ۽ زميندارن ۾ رقابت جي باهه ڀڙڪي اٿي. انهن مان هڪڙو سيد عبدلواسع بلڙي جي درگاهه جو گادي نشين هو. جنهن جا ڪيترائي مريد کائنس منهن ڦيري اچي صوفي شاهه عنايت جا مريد ٿيا هئا. ۽ زميندارن ۾ ٿر جا ٻه وڏا زميندار پليجاڻي جو نور محمد پليجو ۽ ٻيو حمل جت هئا. جيڪي هارين سان بي انصافي ڪندا هئا. ۽ کين فصلن جي پيدائش مان پورو حق نه ڏيندا هئا. جنهن ڪري سندن ڪيترائي هاري صوفي شاهه عنايت جا مريد ٿي چڪا هئا مطلب ته بلڙي جا سادات ۽ مقامي زميندار هن حق پرست صوفي جا سخت مخالف بڻجي ويا ۽ کيس نقصان رسائڻ لاءِ سازشون سٽيندا رهيا نيٺ پاڻ ۾ ملي هڪڙي ڏينهن اوچتو شاهه عنايت شهيد جي مريدن ۽ خادمن تي حملو ڪرائي ڏنائون انهي حملي ۾ ڪيترائي عقيدتمند شهيد ٿي ويا جن جا وارث دهلي جي بادشاهه فرخ سير وٽ دانهي ويا ٻئي پاسي ٺٽي جي حاڪم نواب اعظم خان قاتلن ۽ سازشن جي پٺڀرائي ڪندي شاهه عنايت خلاف گهٽ وڌ لکي دهلي ڏانهن ڏياري موڪليو پر فرخ سير پوري جانچ لهي قانون مطابق قاتلن جي زمين عقيدمندن شهيدن جي وارثن حوالي ڪري ڍل به معاف ڪري ڇڏي هن فيصلي تي ٺٽي جي حاڪم نواب اعظم خان کي وڌيڪ چڙ لڳي ٻئي پاسي صوفي شاهه عنايت جي حق پرستي، حق گوئي ۽ منضف مزاجي ڏسي ڪيترائي غريب ۽ عام ماڻهون هندستاني عملدارن جي سختين کان تنگ اچي صوفي شاهه عنايت جي پناهه ۾ آيا ۽ اتي آباد ٿيندا ويا اهڙي ريت هي درگاهه عام هارين، غريبن ۽ مظلومن لاءِ هڪ پناهه گاهه بنجي وئي. ٻئي طرف ٺٽي جي نواب اعظم خان صوفي شاهه عنايت کي تنگ ڪرڻ لاءِ سندرو ٻڌي بيٺو هو. ڪجهه ملان، پير ۽ زميندار پنهنجا حمايتي ڏسي پهرين ته صوفي صاحب کي خانقاه سان لاڳو زمين جو ڍلون جيڪي دهلي جي درٻار مان شاهي قانون تحت معاف ڪيون ويون هيون سي نئين سر مڙهي هڪدم ادائگي ڪرڻ جا حڪم جاري ڪيائين. انهي جي جواب ۾ صوفي شاهه عنايت چيو ته ” اهو ظلم آهي“ جڏهن اهي ڍلون بادشاهه جي طرفان معاف ٿي چڪيون آهن، تڏهن اوهان کي انهن جو وصول ڪرڻ جو حق ڪهڙو آهي. اعظم خان انهي جواب تي بگڙي پيو ۽ پنهنجي عملي ۽ سرڪاري عملدارن سان صلاح ڪري مرڪزي حڪومت کي ڪاوڙائڻ لاءِ هڪ زوردار ڪوڙو خط لکي موڪليائين ته ” صوفي شاهه عنايت ۽ سندس فقير سرڪاري محصول ادا نه ٿا ڪن“ حڪومت جا دعويدار بنجي رهيا آهن منجهائن بغاوت جي بوءِ اچي رهي آهي ۽ خليفه الله جي حڪم جي نافرماني ڪري رهيا آهن کين جوڳي سخيت ڏني وڃي مرڪز وٽان حڪم پهتو ته سندن فتني جو خاتمو ڪيو وڃي جنهن بعد اعظم خان پنهنجي فوج کانسواءِ ميان يار محمد ڪلهوڙي ۽ ٻين رئيسن ڏانهن احڪام جاري ڪيا ته اهي پنهنجا لشڪر وٺي سندس مدد لاءِ انهي فوج ۾ شامل ٿين. تحفته الڪرام ۾ لکيل آهي ته اعظم خان سنڌ جي سڀني علائقن مان فوج جو وڏو ڪٽڪ وٺي صوفي شاهه عنايت تي حملو ڪيو ”مقالات الشعراه“ ۾ لکيل آهي ته نواب اعظم خان بادشاهه جي درٻار ۾ عرض ڪري ميان يار محمد ڪلهوڙي ۽ سڀني زميندران توڙي انهن سڀني ماڻهن ڏانهن مدد ڪرڻ جا حڪم ورتا جن وٽ پنهنجا لشڪر هئا ۽ جن کي اڳين ئي صوفي عنايت ۽ سندس فقيرن سان ڪينو هو انهي سلسلي ۾ هڪ خط قاضي عبدالرسول جي بياض ۾ نقل ٿيل آهي جو سنڌ يونيورسٽي جي ملڪيت آهي. ٻيو خط يار محمد خان عباسي جي ڪنهن خاص رفيق ميران سنگه کتري جو جنگ جي ميدان مان ميان نور محمد ڪلهوڙي کي لکيو آهي. جنهن ۾ جهوڪ واري واقعي جي ڪيفيت بيان ڪيل آهي. هيءَ خط به قاضي عبدالرسول جي خطن واري بيان تان نقل ڪيل آهي انهيءَ خط ۾ لکيل آهي ته؛ ” شاهه عنايت سوچيو ته قلعي ۾ ويٺي رهڻ مان نتيجو چڱو ڪونه نڪرندو ان ڪري هن ٻن هزار ماڻهن کي مقابلي لاءِ ڏياري موڪليو، جن خدا يار خان عباسي ( يار محمد خان) جي هاٿيءَ کي گهيرو ڪيو. صاحبزادي دائود خان عباسي (يار محمد خان جو پٽ) ڪجهه هزار سوارن سان، مردانگي سان مقابلو ڪيو ۽ صوفي عنايت جي لشڪر جا ڳچ ڪيترا ماڻهو شهيد ٿي ويا. هيءُ هنگامو هڪ ٻن مهينن تائين جاري رهيو. آخر شاهه عنايت هڪ درخواست موڪلي، جنهن ۾ پنهنجن ڏوهن جي معافي گهري هئائين، شاهه صاحب کي پوءِ قيد ڪيو ويو هو بيمار هو ۽ انهيءَ ئي بيماري ۾ وفات ڪيائين، خط جا اصل لفظ هي آهن ” چون آزاري هم دوشت داشت، ازجهان فاني گشت“ خدا يار (يار محمد خان) جي خط ۾ لکيل آهي ته ”آءُ“ ۽ نواب اعظم خان ٿل درياهه مان اڪري جهو پهتاسين جيئن ته قلعي جي چوڌاري اونهيءَ کاهي کوٽيل هئي. ان ڪري لشڪر کي جهوڪ کان اڌ ڪوهه پري رهايو ويو.17 ذي القعد تي سوارن ۽ پيادن سان کاهيءَ، قلعي ۽ پسگردائي جو چڪر لڳايوسين. شاهه عنايت کي مقابلي جي همت نه ٿي ٻئي ڏينهن آچر جي رات جو، جڏهن صبح ٿيڻ ۾ اڃا پهر کن هو ته شاهه عنايت جي فوج جا هڪ هزار سترهن پيادا ڇاپي هڻڻ جي خيال سان آيا. اسان جي لشڪر جا ڪجهه ماڻهو مارجي ويا، ليڪن بهادرن فسادين کي تلوارن سان کڻي ڇڏيو ۽ تمام ٿورا ماڻهو جان بچائي سگهيا، باقي سڀ شهيد ٿي ويا. صبح ٿيڻ تائين هنگامو جاري رهيو، اسان جي خيمن جي نظرداري لاءِ جيڪي فقير مقرر ٿيل هئا، اهي ٽڙي پکڙجي ويا. فسادين اسان جي ڏيڍئي تي حملو ڪيو...“ خط جي پچاڙي ۾ لکيل آهي ته ” دائود خان ( يار محمد جو پٽ) سخت بيمار آهي اميد آهي ته خدا جي رحمت سان شفا حاصل ٿينديس. هن کي تلوار جا پنج ڇهه زخم منهن تي ۽ بدن جي ٻين حصن تي رسيا آهن“ (اهي ٻئي خط فارسي ۾ لکيل آهن) جهوڪ جي لڙائي ۽ شاهه عنايت جي شهادت جو وڌيڪ احوال تحفته الڪرام ۽ مقالات الشعراءِ ۾ آهي. تحفته الڪرام ۾ لکيل آهي ته ” پورا چار مهينه گهيرو جاري رهيو فقير رات جو لڪي حملا ڪندا هئا. انهيءَ ڪري شروع ۾ گهيري ڪندڙن جي فوج ذري گهٽ ناس ٿيڻ ويجهي وڃي پهتي هئي. هڪڙي رات هڪ درويش ٿاٻو کاڌو ۽ اسم ذات جو نعرو بلند ڪيو. جنهن تي ٻيا درويش به سندس همنوا ٿيا. جنهن بعد ڪيترائي درويش تلوارن سان شهيد ٿي ويا. ان هوندي به گهيري ڪندڙن کي ڪاميابي جا ڪا به صورت نظر نه آئي. ان ڪري لاچار صلح جي فريب جو دروازو کڙڪايو ويو. ” تاريخ 9 صفر 1130 هه مطابق پهرين جنوري 1718ع تي شاهه عنايت آڏو صلح جي پيشڪش ڪئي وئي. مقالات الشعراء ۾ آهي ته ” حملي آور لشڪر جي سپهه سالارن مان جن قرآن وچ ۾ رکي صلح ڪرايو، تن ۾ ميان يار محمد خان ڪلهوڙي جو پٽ ۽ مير شهداد خان ٽالپر به شامل هئا. معاهدو ٿيو ته درويشن جي مال ۽ جان ڪو به نقصان نه پهچايو ويندو“. مير شهداد ٽالپر جيڪو صلح ڪرائڻ ۽ معاهدي ۾ شامل هو. تنهن بابت مرزا قليچ بيگ پنهنجي ڪتاب قديم سنڌ ۾ لکيو آهي ته” ٽالپر پهريائين ڪلهوڙن جا مريد هئا. پوءِ جڏهن ڪي ٽالپر ڪلهوڙن کي ڇڏي وڃي صوفي ٿيا ته ڪلهوڙ شاهه عنايت جا دشمن ٿيا..... مير شهداد خان ٽالپر، شاهه عنايت جو سنڍو به هو ۽ مريد به هو. ٻنهي جي گهرن ۾ ٻه سوڍيون هيون، جي پاڻ ۾ ڀيڻون هيون“. تحفته الڪرام ۾ لکيل آهي ته صلح ۽ معاهدي کان پوءِ صوفي شاهه عنايت جڏهن نواب اعظم ڏانهن ويو ته معلوم ٿيس ته هن جيڪر جان ۽ مال جو معاهدو ڪيو هو، سو سراسر ڌوڪو هو. کيس گرفتار ڪيو ويو جنهن بعد اعظم خان کائنس جيڪي سوال ڪيا. تن ۾ پهريون سوال هو ته ٻڌاءَ ته تو ايتري شورش برپا ڪئي هئي؟ جنهن تي شاهه عنايت جواب ڏنو ته ؛ آن روز که تو سن فلک زين کردند آرائش مشتري زپروين کردند اين بود نصيب ماز ديوان قضا ماراچه گناه قسمت ما اين کردند شاهه عنايت کان ڪيترائي سوال پڇيا ويا. پاڻ هر سوال جو جواب حافظ شيرازيءَ جي ديوان مان فارسي شعرن ۾ ڏنائين. ائين ٿو لڳو ڄڻ حافظ شيرازيءَ جو سڄو ديوان کيس ياد هو. مرزا قليچ بيگ قديم سنڌ ۾ لکيو آهي ته ” شاهه عنايت شاعر به هو ۽ سندس فارسي ۽ سنڌي ڪلام تمام عمدو آهي“ ڊاڪٽر عبدالجبار جوڻيجي سنڌي ادب جي تاريخ ۾ لکيو آهي ته؛ شاهه عنايت جو ڪلام هٿ نه آيو آهي، سواءِ هڪ ٻن بيتن جي، پروفيسر محبوب علي چنه پنهنجي هڪ مقالي ۾ شاهه عنايت رضوي، عنايت فقير ڏيرو سان گڏ جنهن ٽئين شاهه عنايت جو شاهه جي رسالي ۾ آيل ڪلام جو ذڪر ڪيو آهي سو شاهه شاهه عنايت شهيد جو آهي چنا صاحب ڪن بيتن ڏانهن اشارا ڏنا آهن، جن ۾ ”عنايت“ تخلص وارا بيت شاهه شهيد جا ڄاڻائي ٿو. هڪ بيت هي نروار ڪيو اٿس. هلڻ مون تي حق ٿيو، پهچڻ پنهونءَ وس، آري عنايت چوي، لوڙي آءُ لهنديس، اتي نهاريندس، جيڏيون پنهنجي جت کي. پروفيسر بدويءَ به هڪ بيت ڏنو آهي ، جو هي آهي اڌر نڌر اڀري ڪوجهي ڪميڻي، تنهن سان ٻاروچل ٻاجهون ڪيون، هوت ڏسي هيڻي، اگهائي شاهه عنايت چوي، تنهن جي ٽڪر مان ٽيڻي، جا هيءَ واجي وهيڻي، تنهن محب مليو ماباڙ ۾. شاهه عنايت جي شهادت جي باري ۾ تحفته الڪرام ۾ لکيل آهي ته اعظم جون حق شناسيءَ واريون اکيون بند ٿي ويون جنهن ڪري ظاهري ۽ باطني علمن جا جامع (مخدوم) کي شهر جي ٻاهران آڻي، زنجيرن ۽ ڳٽن ۾ پڌرائي، ڪيترو وقت قيد رکيائين ۽ پوءِ شهيد ڪري ڇڏيائين. مقالات الشعراء ۾ آهي ته؛ ڪيترن ئي سوالن پڇڻ کان پوءِ اعظم خان صوفي عنايت کي قيد ۾ وجهڻ جو حڪم ڏيئي ڇڏيو. آخرڪار 15 صفر سن 1130 هه مطابق ستين جنوري 1817ع تي کيس شهادت جو جام پياريو ويو. پوئين گهڙي پاڻ هي شعر پڙهي رهيو هو. رهائيدي مرا از قيد هستي جزاک الله في الدارين خيرا تلوار گردن تي پئي چار دفعه الله اڪبر چوندي واصل باالله ٿيو. نا الله وانا اليه راجعون
جواب: محترم عبدالغفار صديقي ماشاء الله ادا تمام بهترين ڪم ڪيو آهي ۔ اوهان کي داد نه ڏيڻ نا انصافي هوندي ، سائين هڪ بهترين ۽ قابل قدر ڪم ڪيو پيا مون پاڻ هن ۾ هن ڪري دلچسپي ورتي جو اهو ڪم هڪ سرمايو آهي جيڪو ايندڙ نسل لا ضرور قا۔دي مند ثابت ٿيندو ، رڳو سنڌ سلامت ساٿ سلامت رهي !!
