مدرسه هاءِ اسڪول نوشهروفيروز جو باني سيد الهندو شاهه

[ممتاز علي وگهيو]

مدرسه هاءِ اسڪول نوشهروفيروز جو باني سيد الهندو شاهه​

شاهد چنه
جڏهن برصغير ۾ تعليم جي کوٽ هئي ته ان وقت سنڌ جي آفندي خاندان جيان ساهتي جي سپوت سيد الهندو شاهه 33 سالن جي ننڍڙي عمر ۾ 1883ع ڌاري مدرسه هاءِ اسڪول نوشهروفيروز جوڙايو، انهي مڪتب مان ڪيترائي عالم اديب پڙهي نڪتا. علامه آءِ آءِ قاضي کان وٺي ڊاڪٽر دائودپوٽي تائين کوڙ سارا سنڌ جا ماڻهو جيڪي علمي روشني کان وانجهيل هئا انهن اها علمي لاٽ اتان ئي حاصل ڪئي. سيد الهندي شاهه جون ڪوششون علمي حوالي سان ساراهڻ جوڳيون هيون. ڇو ته برطانوي راڄ دوران سنڌ ۾ تعيلم جو فقدان ۽ اڻهوند انتهائي حد کان وڌيڪ هئي. انهي حالتن کي نظر ۾ رکندي سيد الهندي شاهه سنڌ جي ماڻهن لاءِ علمي مڪتب کولي وڏو ڪارنامو سرانجام ڏنو. اهوئي سبب هو جو هن وقت به هند توڙي سنڌ ۾ جن به هن مڪتب مان علم جي روشني حاصل ڪئي اهي ماڻهو اڄ به سيد الهندي شاهه کي ياد ڪري ان جي فضيلتن جو بيان ڪندي کيس ساراهين ٿا. حقيقت به اها آهي ته سنڌ جي هن سپوت پاران جيڪڏهن هي مدرسه هاءِ اسڪول 18هين صدي ۾ نه جڙي ها ته ڪيترائي عالم اديب جنم نه وٺن ها پر افسوس جو سنڌ حڪومت کان وٺي ڪوبه ساڃاهه وند هن کاهوڙي ڪردار جي ياد تازي ڪرڻ لاءِ به تيار نه آهي نه وري ڪڏهن هن جي جوڙيل مڪتب ڏي منهن موڙي ڏٺو آهي ته ان جي حالت پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ ڪهڙي بڻجي وئي آهي. اهي هاسٽلون، اهي ڪلاس روم، سندس ئي جوڙايل کان وٺي اهي پارڪ ۽ لائبريري جو هن وقت نشان به نظر نٿو اچي، ان تباهي تي ٻيو ڪو ڳوڙها ڳاڙي نه ڳاڙي پر درٻيلي ۾ 19 آڪٽوبر 1919ع تي جنم وٺندڙ سيد الهندي شاهه ضرور لڙڪ لاڙيا هوندا. ڪيڏي نه افسوس جوڳي ڳالهه آهي جو ان جي جوڙايل تاريخي مدرسه هاءِ اسڪول کي سوا صدي گذري چڪي آهي پر هن وقت تائين ان جي تاريخي حيثيت کي وڌائڻ لاءِ ڪهڙي به سرڪار ڪردار ادا ناهي ڪيو.جنهن جي ڪري هن وقت ضرورت ان ڳالهه جي اهي ته سيد الهندي شاهه جي خدمت ۽ وقار کي جيڪڏهن اڳتي وڌائڻو آهي ته سنڌ جي ساڃاهه وندن کي ان جي ٻاريل شمع کي روشن ڪرڻو پوندو. اڄ به سيد الهندي شاهه کي سنڌ ساري ٿي ان جي مڪتب ڏانهن نهاري ٿي ته سيد الهندي شاهه جي ٻاريل شمع کي اچو ته روشن ڪريون. افسوس جو سنڌ جي ٻين عظيم هستين جيان سيد الهندو شاهه به سنڌ کان وڇڙي ويو پر سڄي سنڌ توڙي هند کيس اڄ به خراج عقيدت پيش ڪري ٿي.

سيد الهندو شاههجو جوڙايل مدرسه هاءِ اسڪول نوشهروفيروز

جو افسوس سان ڀريل احوال​

http://www.youtube.com/watch?v=Wa57Um6cYdk
حقيقت ته اها آهي ته سنڌ جي هن سپوت سيد الهندو شاهه رح صاحب پاران جيڪڏهن هي مدرسه هاءِ اسڪول 18هين صدي ۾ نه جڙي ها ته ڪيترائي عالم اديب تعليمي ماهر جنم نه وٺن ها پر افسوس جو سنڌ حڪومت کان وٺي ڪوبه ساڃاهه وند هن کاهوڙي ڪردار جي ياد تازي ڪرڻ لاءِ به تيار نه آهي ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ اسان جڏهن ننڍا هوندا هئاسين ته هن عظيم انسان سيد الهندو شاهه رح صاحب جن جو سبق پرائمري جي درسي ڪتابن ۾ پڙهندا هئاسين۔ ،مگر افسوس جي ڳالهه اهيا به آهي ته ان سبق کي ئي پرائمري جي درسي ڪتابن مان خارج ڪيو ويو آهي، خبر ناهي ڇو؟۔۔۔ جنهن شخص سنڌ جي ماڻهن لاء هيڏو وڏو ڪم ڪيو بقول شاهه صاحب ته انهن سان به هيڏا هاڃان ٿين، بري هن بنڀور ۾۔۔۔

 

[سليمان وساڻ]

جواب: مدرسه هاءِ اسڪول نوشهروفيروز جو باني سيد الهندو شاهه

مهرباني ادا ممتاز

سيد الهندو شاه سنڌ جي انهن عظيم شخصيتن مان هڪ آهي ۔ جن علم جي روشني ڏئي سنڌ جي نوجوانن لاء راهون پيدا ڪيون۔ اسان کي اڄ اهڙن ماڻهن جي ضرورت آهي جيڪي اهڙا ادارا جوڙين۔

عبرت سٺو سلسلو شروع ڪيو آهي جنهن ۾ سنڌ جي شخصيتن کي نمايان پيا ڪن۔

 

[سليمان وساڻ]

 

[سليمان وساڻ]

الهه آندو شاهه: سيد الهه آندو (اَلهندو) شاهه ولد سيد يوسف شاهه 17 -آڪٽوبر- 1857ع تي ڳوٺ ڊڀري تعلقي ڪنڊياري ضلعي نوشهري فيروز ۾ پيدا ٿيو. هو متعلوي سيدن جي شاخ مان هڪ وڏي خاندان جو فرد ۽ وڏي هلندي پڄندي وارو شخص هو. هن ابتدائي -تعليم- ڊڀري جي مدرسي ۾ عربيءَ ۽ فارسيءَ ۾ ورتي. ۽ پوءِ جلد ئي سنڌي ۽ انگريزيءَ جي -تعليم- به ورتائين. شاهه صاحب 1897ع کان ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ حيدرآباد جو چونڊيل ميمبر هو ۽ جڏهن پهرين نومبر 1912ع تي نواب شاهه ضلعو ڌار قائم ٿيو ته انهيءَ ضلعي جو 1919ع تائين چونڊيل ميمبر رهيو. شاهه صاحب مسلمانن جي -تعليم- لاءِ سن 1903ع ۾ نوشهري فيروز ۾ مدرسو قائم ڪري مسلمان ٻارن کي خوب همٿايائين. مدرسي لڳ ٻاهران آيل شاگردن لاءِ 1904ع ۾ هاسٽل ٺهرايائين. 1918ع ۾ هن مدرسي کي هاءِ اسڪول جو درجو مليو ۽ اهو هاءِ اسڪول اڄ به سندس ياد -تازي- ڪري رهيو آهي. هيءُ مدرسو ڪراچيءَ جي سنڌ مدرسته -الاسلام- کان پوءِ ٻئي نمبر تي هو. هو 1909ع کان لڳاتار ڪيترائي سال -بمبئي- ڪائونسل جو چونڊيل ميمبر رهيو. ڪجهه عرصو ”سنڌ محمدن ائسوسيئيشن“ جو صدر به رهيو. 1916ع ۾ دهليءَ جي وائسراءِ جي -اسيمبلي- جو چونڊيل ميمبر ٿيو. سيد -الهه آندو شاهه- وڏو سخي دل -انسان- هو. ضرورتمندن کي در -تان- واپس نه موٽائيندو هو. ننڍي خواهه وڏي، -امير- توڙي غريب لاءِ وٽس ساڳي ڪرسي هوندي هئي. هو صوم و صلوات جو پابند هو. مسجدون، مسافر خانا ٺهرائڻ، کوهه کوٽائڻ، آئي جي آڌر ڪرڻ سندس خاص مشغلو رهيو. هن مثالي -انسان- 19 -آڪٽوبر- 1919ع تي ڊڀري ۾ وفات ڪئي.

انسائيڪلو پيڊيا سنڌيانا جي ٿورن سان

 

[سليمان وساڻ]

سيد الهندو شاهه [ 1867ع – 1919ع ]
ميمڻ عبدالغفور سنڌي

سنڌ جي سر زمين تي ڀانت ڀانت جي انسانن جنم ورتو آهي، جيڪي مختلف قسمن ۽ حيثتن جا مالڪ ٿي گذريا آهن؛ انهن مان ڪن جي زندگي نيڪيءَ ۾ گذري آهي، ته ڪن وري پنهنجي خداداد لياقتن سببان قوم جي ڏک ۾ ڀاڱي ڀائيواري ڳنڍي آهي. اهڙن نيڪو ڪارن جو نالو سنڌ جي تاريخ ۾ سدائين عزت ۽ احترام سان ورتو وڃي ٿو.

تعلقي ڪنڊياري، ضلعي نوابشاه جي ڳوٺ ”ڊڀريءَ“ جو مشهور زميندار، سيد الهندو شاه ولد سيد يوسف شاه به هڪ زنده دل ۽ غريبن جو هڏ ڏوکي ٿي گذريو آهي، سندس ولادت 24 شعبان 1284 هه مطابق 17 آڪٽومبر 1867ع تي ٿي آهي ٻهراڙيءَ جي رواج موجب، ڊڀريءَ جي مدرسي مان عربي ۽ فارسيءَ ۾ ڀڙ ٿيو. سندس طبيعت ۾ سنجيدگي، سادگي ۽ نرمائي زياده کان زياده هئي، خداوند سندس ذهن تيز ڪيو هو؛ جنهن ڪري ٿوري وقت ۾ سنڌيءَ سان گڏ انگريزيءَ جي به خاص ڄاڻ حاصل ڪري ورتائين.
سيد صاحب کي، قوم لاءِ هر وقت اونو هوندو هو. ننڍي خواه وڏي ۽ امير توڙي غريب لاءِ وٽس ساڳئي ئي ڪرسي هئي. ڪنهن کي به ڪڏهن گهٽ نه گهريائين. اهوئي سبب هو، جو 24 ورهين جي عمر ۾ دهليءَ جي وائسراءِ جي ليجسليٽو اسيمبليءَ جو رڪن منتخب ٿيو. موقعي ملڻ سان، ويتر قومي خدمت کي پنهنجو فرض ڪري ڄاتائين، ان زماني ۾، سنڌ جي ماڻهن تي، غيرآباد پيل زمين تي زوريءَ ڍل وصول ڪئي ويندي هئي؛ جنهن کي ”نوبت“ چوندا هئا. نوبت نه ڏيڻ جي صورت ۾، زمين ضبط ٿيندي هئي. سيد صاحب هن ڏس ۾ ذاتي دلچسپي وٺي، نوبت کي هميشہ هميشہ لاءِ معاف ڪرائي ڇڏيو.
سيد صاحب، قومي خدمتن سان گڏوگڏ سخاوت ۾ به مشهور هو. وس ورندي ضرورت مند خواه محتاج در تان واپس نه موٽائيندو هو. قومي خدمتن عيوض، سرڪار طرفان کيس ”فرسٽ ڪلاس آنرري مئجسٽريٽ“ به مقرر ڪيو ويو؛ جنهن عهدي تي پاڻ ڪافي وقت رهيو. سندس پوشاڪ سادي ۽ گهڻو ڪري سفيد هوندي هئي. اڪثر پهرياڻ تي پٽڪو ٻڌندو هو. انگريزي رواج موجب ٽاءِ (Tie)به ڳچيءَ ۾ وجهندو هو. پيرن ۾ سنڌي جتي ۽ موسم مطابق ڪوٽ پائيندو هو.
پاڻ عوام جي سک ۽ سهنج لاءِ ڪيترائي ڪم ڪيائين. خاص ڪري مسلمانن جي تعليم لاءِ 1903ع ۾ نوشهري فيروز ۾ مدرسو قائم ڪري، مسلمان ٻارن کي خوب همٿايائين. مدرسي لڳ ٻاهران آيل شاگردن لاءِ رهائشگاه (هاسٽل) پڻ تعمير ڪرايائين. اڄ هي مدرسو هاءِ اسڪول جي صورت ۾ سندس ياد تازي ڪري رهيو آحي. اهڙيءَ طرح لوڪل بورڊ جي سهڪار سان نياڻين جي تعليم لاءِ پڻ ڪافي مڪتب کولرايائين .
افسوس! سنڌ جي هن مثال انسان کي حياتيءَ ساٿ نه ڏنو؛ جنهن ڪري 53 ورهين جي ڄمار ۾، 1338 هه مطابق 1919ع تي راه رباني ورتائين. پاڻ صوم صلوات جو پابند ۽ هر روز صبح جو قرآن پاڪ جي تلاوت ڪندو هو. مسجدون جوڙائڻ، مسافر خانا ٺهرائڻ، کوه کوٽائڻ ۽ آئي وئي لاءِ کاڌي جو بندوبست ڪرڻ – سندس خاص مشغلو هو. ازانسواءِ سرڪاري ڪمن سان وڏو سهڪار ڪيائين سندس خدمتن عيوض سرڪار کيس آفرين نامن سان گڏ ”آنربل“ ۽ ”خانبهادر“ جا خطاب به ڏنا. پٺيان ٻه فرزند: قرارو شاه ۽ محمد علي شاه ڇڏيائين.

(1)– پاڻ متعلوي سيدن جي شاخن مان هڪ وڏي خاندان جو فرد ۽ وڏيءَ پڄنديءَ وارو شخص هو. [”الوحيد“ (سنڌ آزاد نمبر)، 15 جون 1936ع، ص -163].
(1)– سيد صاحب، درٻيلي ۾ عيد گاه جي تعمير لاءِ هندن سان سخت جدوجهد ڪئي. نوبت آخر فساد جي صورت اختيار ڪئي؛ جنهن کي پاڻ ڏاهپ سان، مقدمي جي وسيلي نهايت ئي مدبرانه انداز ۾ ڪاميابيءَ سان نبيريو.