غلام مصطفي ميمڻ
سينيئر رڪن
گفٽ (حبه) جي تعريف ۽ ان جي قانوني ڄاڻ.
ٽرانسفر آف پراپرٽي ايڪٽ جي قانون ۽ محمڊن لاءِ جي مطابق تحفو/ گفٽ جو مطلب آهي ته پراپرٽي منقولا يا غير منقولا (Movable or Immovable) جي منتقلي/ٽرانسفر ڪنهن ٻئي جي حق ۾ بغير ڪنهن ڪنسيڊريشن جي (قيمت يا ايڪسچينج ۾ ٻئي پراپرٽي وٺڻ) مطلب ته، پراپرٽي والينٽريلي ڏيڻ کي گفٽ چيو ويندو آهي.
گفٽ ڪرڻ واري کي قانوني اصطلاح ۾ ڊونر (Donor) چيو ويندو آهي ۽ جنهن کي گفٽ ڪئي ويندي آهي ان کي ڊوني (Donne) چئبو آهي.
گفٽ پراپرٽي ڪرڻ وارئ ۽ گفٽ جنهن جي حق ۾ ڪيو وڃي، جي زندگي ۾ ڏني وڃي نه ته ٻنهي مان ڪنهن جي به وفات جي صورت ۾ گفٽ وائڊ (غيرقانوني) ٿي ويندو.
مٿئين گفٽ جي تعريف مان اهو ظاهر آهي ته گفٽ بغير ڪنهن ڪنسيڊريشن جي هوندوآهي. جيڪڏهن پراپرٽي ٻئي پراپرٽي جي ايڪسچينج ۾ گفٽ ڪئي وڃي يا ڪنهن ٻئي ڪنسيڊريشن تي ڏني وڃي ته اهو سمپل گفٽ نه هوندو پر حبه بل عيوض (Gift With Exchange) هوندو. جنهن جو اسڪوپ سمپل گفٽ کان مختلف آهي.
اسان جي قانون ۾ حبه (Gift) ۽ عيوض (Return Gift) ٻئي (Governed) ڪن ٿا گفٽ جي قانون جي تحت ۽ ٻنهي ۾ پراپرٽي منقولا يا غير منقولا (Movable or Immovable) جو قبضو ڏيڻ تمام ضروري آهي.
گفٽ ڪالعدم (Revoke) ڪري سگهي ٿو گفٽ ڪرڻ وارو (Donor) ڪيڏي مهل به پراپرٽي جو قبضو عيوض (Exchange) ۾ وٺڻ کان پهريائين. پر عيوض ۾ پراپرٽي جو قبضو وٺڻ کانپوءِ يا ڪا ٻئي ڪنسيڊريشن وٺڻ کانپوءِ گفٽ، ڊيڪلريشن (Revoke) ڪالعدم/ڪينسل نه ٿي ڪري سگهجي.
گفٽ/حبه جا اهم جزا (Essentials of Gift)
گفٽ جا قانوني جزا هيٺان آهن؛-.
1. گفٽ ڪرڻ وارو (Donor) جو بالغ، مضبوط ذهن ۽ فري ايجنٽ هئڻ ضروري آهي.
2. گفٽ پراپرٽي منقولا يا غير منقولا جو (Donor) کي مالڪ هئڻ گهرجي ۽ ان پراپرٽي جو گفٽ ڪرڻ وقت وجود ۾ هجڻ ضروري آهي.
3. گفٽ جنهن جي حق ۾ ڪيو ڃي ان جو وجود هئڻ ضروري آهي. ( ڀلي ٻار پنهنجي ماءِ جي رحم ۾ هجي).
4. گفٽ جي ڊيڪلريشن (پروپوزل) پراپرٽي جا مالڪ (Donor) جي طرفان.
5. گفٽ جي قبوليت (Acceptance) جنهن کي پراپرٽي گفٽ ڪئي وڃي (Donne) جي طرفان.
6. پراپرٽي جو قبضو ڊونر جي طرفان ڊوني کي. (Actual or constructive).
پراپرٽي جو قبضو (Donne) جنهن جي حق ۾ گفٽ ڪيو، کي ڏيڻ تمام اهم جزو آهي گفٽ جي ٽرانزيڪشن کي مڪمل ڪرڻ لاءِ. هن کانسواءِ گفٽ ڪمپليٽ نه ٿيندو آهي. جيستائين پراپرٽي جو قبضو نه ڏنو ويندو تيستائين اها پراپرٽي گفٽ ڪرڻ واري جي ڊسپوزل تي هوندي آهي ۽ ان جي وفات ڪرڻ کانپوءِ ان جي وارثن جي ڊسپوزل تي.
مٿين گفٽ جي اهم ڪنڊيشن مان اهو صاف ظاهر آهي ته گفٽ تڏهن مڪمل ٿيندو جڏهن گفٽ ڪرڻ وارو (Donor) ڊيڪلريشن ڪندو ته هو پراپرٽي (Donne) کي گفٽ ڪري ٿو. (Donne) ان پروپوزل کي قبول ڪندو۽ پراپرٽي منقولا يا غير منقولا((movable or immovable )جو قبضو فزيڪلي يا ڪنسٽريڪٽو (ڪاغذن ۾) Donne کي Donor ڏيندو. جيڪڏهن انهي مان ڪا به ڪنڊيشن مس هوندي ته ان گفٽ جي قانون ۾ ڪا حيثيت نه هوندي ۽ اهو گفٽ (Incomplete) هوندو.
گفٽ ڊيڊ ضروري نه آهي ته رائٽينگ ۾ هجي. گفٽ زباني به ڪري سگهجي ٿو ۽ اهو (Valid) هوندو آهي. بشرطيڪه گفٽ ڪيل پراپرٽي جو قبضو (Donne) (جنهن جي حق ۾ گفٽ ڪيو ويو هجي) کي ڏنو ويو هجي.
جيڪڏهن گفٽ پراپرٽي ڪرائيدارن (Tenant) جي قبضي ۾ هوندي ته (Donor) ڪرائيدارن جي موجودگي ۾ (Donne) کي (Constructive) قبضو ڏيندو ۽ (Donne) ان کي قبول ڪندو.
جيڪڏهن (Donne) اڳ ۾ ئي پراپرٽي جي قبضي ۾ آهي ته (Donor) کي گفٽ ڊيڪلريشن جي ٽائيم تي هن کي فارمل قبضو ڏيڻ جي ضرورت نه آهي.
جيڪڏهن (Donne) جنهن کي پراپرٽي گفٽ ڪئي وڃي، گفٽ ڊيڪلريشن جي ٽائيم تي ٻار (Minor) يا ذهني معذور آهي ته. قانوني (Guardian) ان جي پاران (Behalf) تي گفٽ پراپرٽي جو قبضو وٺندو. پراپرٽي ٽرانسفر ان ٻار يا ذهني معذور جي نالي تي ٿيندي پر اهو ٻار پراپرٽي تي ڪنٽرول (Guardian) جي مدد سان ڪندو.
جيڪڏهن مڙس پنهجي زال کي ڪا زمين گفٽ ڪئي آهي ان جي حق مهر جي عيوض ۽ مڙس گفٽ ڊيڊ ۾ اهو لکيو آهي ته هن زال (Donne) کي ان زمين جو قبضو ڏنو آهي ۽ هنجو ان زمين سان ڪنهن قسم جو واسطو نه آهي ۽ زال (Donne) ان زمين جي سڀني حقن کي استعمال ڪري سگهي ٿي ته گفٽ مڪمل سمجهوويندو ۽ زال کي فزيڪل قبضو نه ڏيڻ جي ڪري گفٽ (Invalid) نه سمجهيو ويندو. ڇاڪاڻ ته ڪاغذن ۾ مڙس (Donor) زال (Donne) کي قبضو ڏئي ڇڏيو هو.
جيڪڏهن پراپرٽي والد يا والده پنهنجي ٻار کي گفٽ ڪري ٿي ته هن صورت ۾ پراپرٽي جو قبضو فريڪلي ٻار کي جيڪڏهن نٿو ڏنو وڃي تڏهن به اهو گفٽ (Valid) ۽ (Complete) آهي قانون جي نظر۾. ڇاڪاڻ ته ٻار پنهنجي والدين سان ان ساڳئي پراپرٽي ۾ رهندو ٿو اچي تنهنڪري هو پراپرٽي جي (Constructive Possession) ۾ هوندو آهي.
گفٽ ڪڏهن به ڪنهن اهڙي شيءَ يا جائيداد جنهن جو وجود (Future) ۾ ايندو جي باري ۾ نٿو ڪري سگهي. مثلاُ: هڪ ماڻهو ٻئي ماڻهو کي چوي ٿو ته مان تو کي قيمتي پٿر يا هيرا جيڪي مون کان وڃائجي ويا آهن گفٽ ڪيا آهن. انهن کي تلاش ڪري توهان کڻو. اهو گفٽ (Un-valid) آهي ابويوسف جي چوڻ مطابق اهو گفٽ (Void) غيرقانوني آهي ڇاڪاڻ ته اهو گفٽ (Speculation) تي منحصر آهي.
جيڪڏهن ڪو ماڻهو گهر ڪنهن ٻئي ماڻهو کي گفٽ ڪري ٿو ۽ ان جو قبضو Tress Passer (غيرقانوني قابض) وٽ آهي جڏهن ته پهرين ماڻهو غيرقانوني قابض کان قبضي وٺڻ جي لاءِ ڪيس داخل ڪيو آهي ۽ ان ڪيس جي فيصلي کان اڳ ۾ هو مري وڃي ٿو ته اهو هڪ (Un-valid) گفٽ آهي ڇاڪاڻ ته گفٽ واري پراپرٽي جو مالڪ جو پراپرٽي تي گفٽ ڪرڻ مهل قبضي ۾ هجڻ ضروري آهي.
جيڪڏهن ڪو ماڻهو ڪا پراپرٽي گفٽ ڪرڻ وقت اهو چوي يا لکي ته جيستائين آئون جئيرو آهيان ته پراپرٽي جو قبضو مون وٽ رهندو. نه مان اها وڪڻندس نه ڪنهن ٻئي کي گفٽ ڪندس پر منهنجي مرڻ کانپوءِ ان پراپرٽي جي مالڪ اهو ماڻهو جنهن جي حق ۾ گفٽ ڪئي آهي ،ٿي ويندو قانون جي نظر ۾ اهو هڪ (Void) گفٽ آهي ڇاڪاڻ ته (Donne) کي پراپرٽي جو قبضو نٿو ملي ۽ اهو گفٽ (Donor) جي زندگي ۾ (Operative) نه ٿيندو،پر مالڪ جي مرڻ کان پو اهو گفٽ ايڪٽو ٿيندو جنهن جي ڪري اهو هڪ ڪمپليٽ گفٽ نه آهي.
گفٽ جي باري ۾ قانوني ڄاڻ ڏيڻ انڪري ضروري هئ ته ڪا به پراپرٽي منقولا يا غير منقولا ( movable or immovable ) گفٽ ڪرڻ وقت مٿين ڄاڻيل اهم ڪنڊيشن جو خيال رکيو وڃي.جيڪڏهن هن قانوني معلومات مان ڪنهن هڪ به ميمبر يا انهن جي مائٽن يا دوستن کي فائدو مليو ته اسان سمجهندا سين ته اسان جي محنت رائيگان نه وئي.
اسلام ( Hanfi school of thought )/ محمڊن لاء ۾ جيڪڏهن پراپرٽي جو مالڪ پنهنجي ڪنهن هڪ وارث کي پراپرٽي گفٽ ڪرڻ چاهيندو ته هو one third of the property کان وڌيڪ گفٽ نه ٿو ڪري سگهئي۔ اصلي مالڪ جي وفات کان پوء وارثن ۾ باقي 2حصا تقسيم ڪيا ويندا۔جنهن هڪ وارث جي حق ۾ one third property گفٽ ڪئي ويئ هوندي هو به ٻين ٻن حصن مان پنهنجو شيئر اسلامي قانون مطابق حاصل ڪندو۔ پر جيڪڏهن مالڪ پراپرٽي پنهنجي قانوني وارثن کان سواء ڪنهن ٻئي ماڻهو جي حق ۾ گفٽ ڪرڻ چاهي ته هو سڄي پراپرٽي ڪري سگهي ٿو ۽ ان تي 1/3 حصي جي پابندي نه هوندي۔
ٽرانسفر آف پراپرٽي ايڪٽ جي قانون ۽ محمڊن لاءِ جي مطابق تحفو/ گفٽ جو مطلب آهي ته پراپرٽي منقولا يا غير منقولا (Movable or Immovable) جي منتقلي/ٽرانسفر ڪنهن ٻئي جي حق ۾ بغير ڪنهن ڪنسيڊريشن جي (قيمت يا ايڪسچينج ۾ ٻئي پراپرٽي وٺڻ) مطلب ته، پراپرٽي والينٽريلي ڏيڻ کي گفٽ چيو ويندو آهي.
گفٽ ڪرڻ واري کي قانوني اصطلاح ۾ ڊونر (Donor) چيو ويندو آهي ۽ جنهن کي گفٽ ڪئي ويندي آهي ان کي ڊوني (Donne) چئبو آهي.
گفٽ پراپرٽي ڪرڻ وارئ ۽ گفٽ جنهن جي حق ۾ ڪيو وڃي، جي زندگي ۾ ڏني وڃي نه ته ٻنهي مان ڪنهن جي به وفات جي صورت ۾ گفٽ وائڊ (غيرقانوني) ٿي ويندو.
مٿئين گفٽ جي تعريف مان اهو ظاهر آهي ته گفٽ بغير ڪنهن ڪنسيڊريشن جي هوندوآهي. جيڪڏهن پراپرٽي ٻئي پراپرٽي جي ايڪسچينج ۾ گفٽ ڪئي وڃي يا ڪنهن ٻئي ڪنسيڊريشن تي ڏني وڃي ته اهو سمپل گفٽ نه هوندو پر حبه بل عيوض (Gift With Exchange) هوندو. جنهن جو اسڪوپ سمپل گفٽ کان مختلف آهي.
اسان جي قانون ۾ حبه (Gift) ۽ عيوض (Return Gift) ٻئي (Governed) ڪن ٿا گفٽ جي قانون جي تحت ۽ ٻنهي ۾ پراپرٽي منقولا يا غير منقولا (Movable or Immovable) جو قبضو ڏيڻ تمام ضروري آهي.
گفٽ ڪالعدم (Revoke) ڪري سگهي ٿو گفٽ ڪرڻ وارو (Donor) ڪيڏي مهل به پراپرٽي جو قبضو عيوض (Exchange) ۾ وٺڻ کان پهريائين. پر عيوض ۾ پراپرٽي جو قبضو وٺڻ کانپوءِ يا ڪا ٻئي ڪنسيڊريشن وٺڻ کانپوءِ گفٽ، ڊيڪلريشن (Revoke) ڪالعدم/ڪينسل نه ٿي ڪري سگهجي.
گفٽ/حبه جا اهم جزا (Essentials of Gift)
گفٽ جا قانوني جزا هيٺان آهن؛-.
1. گفٽ ڪرڻ وارو (Donor) جو بالغ، مضبوط ذهن ۽ فري ايجنٽ هئڻ ضروري آهي.
2. گفٽ پراپرٽي منقولا يا غير منقولا جو (Donor) کي مالڪ هئڻ گهرجي ۽ ان پراپرٽي جو گفٽ ڪرڻ وقت وجود ۾ هجڻ ضروري آهي.
3. گفٽ جنهن جي حق ۾ ڪيو ڃي ان جو وجود هئڻ ضروري آهي. ( ڀلي ٻار پنهنجي ماءِ جي رحم ۾ هجي).
4. گفٽ جي ڊيڪلريشن (پروپوزل) پراپرٽي جا مالڪ (Donor) جي طرفان.
5. گفٽ جي قبوليت (Acceptance) جنهن کي پراپرٽي گفٽ ڪئي وڃي (Donne) جي طرفان.
6. پراپرٽي جو قبضو ڊونر جي طرفان ڊوني کي. (Actual or constructive).
پراپرٽي جو قبضو (Donne) جنهن جي حق ۾ گفٽ ڪيو، کي ڏيڻ تمام اهم جزو آهي گفٽ جي ٽرانزيڪشن کي مڪمل ڪرڻ لاءِ. هن کانسواءِ گفٽ ڪمپليٽ نه ٿيندو آهي. جيستائين پراپرٽي جو قبضو نه ڏنو ويندو تيستائين اها پراپرٽي گفٽ ڪرڻ واري جي ڊسپوزل تي هوندي آهي ۽ ان جي وفات ڪرڻ کانپوءِ ان جي وارثن جي ڊسپوزل تي.
مٿين گفٽ جي اهم ڪنڊيشن مان اهو صاف ظاهر آهي ته گفٽ تڏهن مڪمل ٿيندو جڏهن گفٽ ڪرڻ وارو (Donor) ڊيڪلريشن ڪندو ته هو پراپرٽي (Donne) کي گفٽ ڪري ٿو. (Donne) ان پروپوزل کي قبول ڪندو۽ پراپرٽي منقولا يا غير منقولا((movable or immovable )جو قبضو فزيڪلي يا ڪنسٽريڪٽو (ڪاغذن ۾) Donne کي Donor ڏيندو. جيڪڏهن انهي مان ڪا به ڪنڊيشن مس هوندي ته ان گفٽ جي قانون ۾ ڪا حيثيت نه هوندي ۽ اهو گفٽ (Incomplete) هوندو.
گفٽ ڊيڊ ضروري نه آهي ته رائٽينگ ۾ هجي. گفٽ زباني به ڪري سگهجي ٿو ۽ اهو (Valid) هوندو آهي. بشرطيڪه گفٽ ڪيل پراپرٽي جو قبضو (Donne) (جنهن جي حق ۾ گفٽ ڪيو ويو هجي) کي ڏنو ويو هجي.
جيڪڏهن گفٽ پراپرٽي ڪرائيدارن (Tenant) جي قبضي ۾ هوندي ته (Donor) ڪرائيدارن جي موجودگي ۾ (Donne) کي (Constructive) قبضو ڏيندو ۽ (Donne) ان کي قبول ڪندو.
جيڪڏهن (Donne) اڳ ۾ ئي پراپرٽي جي قبضي ۾ آهي ته (Donor) کي گفٽ ڊيڪلريشن جي ٽائيم تي هن کي فارمل قبضو ڏيڻ جي ضرورت نه آهي.
جيڪڏهن (Donne) جنهن کي پراپرٽي گفٽ ڪئي وڃي، گفٽ ڊيڪلريشن جي ٽائيم تي ٻار (Minor) يا ذهني معذور آهي ته. قانوني (Guardian) ان جي پاران (Behalf) تي گفٽ پراپرٽي جو قبضو وٺندو. پراپرٽي ٽرانسفر ان ٻار يا ذهني معذور جي نالي تي ٿيندي پر اهو ٻار پراپرٽي تي ڪنٽرول (Guardian) جي مدد سان ڪندو.
جيڪڏهن مڙس پنهجي زال کي ڪا زمين گفٽ ڪئي آهي ان جي حق مهر جي عيوض ۽ مڙس گفٽ ڊيڊ ۾ اهو لکيو آهي ته هن زال (Donne) کي ان زمين جو قبضو ڏنو آهي ۽ هنجو ان زمين سان ڪنهن قسم جو واسطو نه آهي ۽ زال (Donne) ان زمين جي سڀني حقن کي استعمال ڪري سگهي ٿي ته گفٽ مڪمل سمجهوويندو ۽ زال کي فزيڪل قبضو نه ڏيڻ جي ڪري گفٽ (Invalid) نه سمجهيو ويندو. ڇاڪاڻ ته ڪاغذن ۾ مڙس (Donor) زال (Donne) کي قبضو ڏئي ڇڏيو هو.
جيڪڏهن پراپرٽي والد يا والده پنهنجي ٻار کي گفٽ ڪري ٿي ته هن صورت ۾ پراپرٽي جو قبضو فريڪلي ٻار کي جيڪڏهن نٿو ڏنو وڃي تڏهن به اهو گفٽ (Valid) ۽ (Complete) آهي قانون جي نظر۾. ڇاڪاڻ ته ٻار پنهنجي والدين سان ان ساڳئي پراپرٽي ۾ رهندو ٿو اچي تنهنڪري هو پراپرٽي جي (Constructive Possession) ۾ هوندو آهي.
گفٽ ڪڏهن به ڪنهن اهڙي شيءَ يا جائيداد جنهن جو وجود (Future) ۾ ايندو جي باري ۾ نٿو ڪري سگهي. مثلاُ: هڪ ماڻهو ٻئي ماڻهو کي چوي ٿو ته مان تو کي قيمتي پٿر يا هيرا جيڪي مون کان وڃائجي ويا آهن گفٽ ڪيا آهن. انهن کي تلاش ڪري توهان کڻو. اهو گفٽ (Un-valid) آهي ابويوسف جي چوڻ مطابق اهو گفٽ (Void) غيرقانوني آهي ڇاڪاڻ ته اهو گفٽ (Speculation) تي منحصر آهي.
جيڪڏهن ڪو ماڻهو گهر ڪنهن ٻئي ماڻهو کي گفٽ ڪري ٿو ۽ ان جو قبضو Tress Passer (غيرقانوني قابض) وٽ آهي جڏهن ته پهرين ماڻهو غيرقانوني قابض کان قبضي وٺڻ جي لاءِ ڪيس داخل ڪيو آهي ۽ ان ڪيس جي فيصلي کان اڳ ۾ هو مري وڃي ٿو ته اهو هڪ (Un-valid) گفٽ آهي ڇاڪاڻ ته گفٽ واري پراپرٽي جو مالڪ جو پراپرٽي تي گفٽ ڪرڻ مهل قبضي ۾ هجڻ ضروري آهي.
جيڪڏهن ڪو ماڻهو ڪا پراپرٽي گفٽ ڪرڻ وقت اهو چوي يا لکي ته جيستائين آئون جئيرو آهيان ته پراپرٽي جو قبضو مون وٽ رهندو. نه مان اها وڪڻندس نه ڪنهن ٻئي کي گفٽ ڪندس پر منهنجي مرڻ کانپوءِ ان پراپرٽي جي مالڪ اهو ماڻهو جنهن جي حق ۾ گفٽ ڪئي آهي ،ٿي ويندو قانون جي نظر ۾ اهو هڪ (Void) گفٽ آهي ڇاڪاڻ ته (Donne) کي پراپرٽي جو قبضو نٿو ملي ۽ اهو گفٽ (Donor) جي زندگي ۾ (Operative) نه ٿيندو،پر مالڪ جي مرڻ کان پو اهو گفٽ ايڪٽو ٿيندو جنهن جي ڪري اهو هڪ ڪمپليٽ گفٽ نه آهي.
گفٽ جي باري ۾ قانوني ڄاڻ ڏيڻ انڪري ضروري هئ ته ڪا به پراپرٽي منقولا يا غير منقولا ( movable or immovable ) گفٽ ڪرڻ وقت مٿين ڄاڻيل اهم ڪنڊيشن جو خيال رکيو وڃي.جيڪڏهن هن قانوني معلومات مان ڪنهن هڪ به ميمبر يا انهن جي مائٽن يا دوستن کي فائدو مليو ته اسان سمجهندا سين ته اسان جي محنت رائيگان نه وئي.
اسلام ( Hanfi school of thought )/ محمڊن لاء ۾ جيڪڏهن پراپرٽي جو مالڪ پنهنجي ڪنهن هڪ وارث کي پراپرٽي گفٽ ڪرڻ چاهيندو ته هو one third of the property کان وڌيڪ گفٽ نه ٿو ڪري سگهئي۔ اصلي مالڪ جي وفات کان پوء وارثن ۾ باقي 2حصا تقسيم ڪيا ويندا۔جنهن هڪ وارث جي حق ۾ one third property گفٽ ڪئي ويئ هوندي هو به ٻين ٻن حصن مان پنهنجو شيئر اسلامي قانون مطابق حاصل ڪندو۔ پر جيڪڏهن مالڪ پراپرٽي پنهنجي قانوني وارثن کان سواء ڪنهن ٻئي ماڻهو جي حق ۾ گفٽ ڪرڻ چاهي ته هو سڄي پراپرٽي ڪري سگهي ٿو ۽ ان تي 1/3 حصي جي پابندي نه هوندي۔
انتظامي رڪن طرفان آخري ترميم:
