سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم مفتي ڪليم الله ليغاري_ ڪراچي قاري ملا حڪيم سنڌي: [justify] سنڌ جو رهاڪو هو، جيد قاري هو، سال 988 هجري ۾ پاڻ برهانپور پهتو، جلد شهرت ملڪن ماڳن پهتي، تجويد، قرائت جو درس ڏيندو هو. الله جي مزلوق کانئس قرائت سکي فيضياب ٿي. انهن مان مشهور حافظ قاري جند الله برهانپوري هو. (تذڪره قاريان هند ج 2 ص 134 ف 514) شيرازين جو هڪ مشهور خاندان پنهنجو وطن ڇڏي اچي سنڌ ۾ آباد ٿيو. سيد فعفر شيرازي سنڌ ۾ ڄائو، پنهنجي پيءُ کان علوم پڙهيو سنڌ کان اچي ڪجهه عرصو پٽنا (هندستان) ۾ ترسيو پوءِ احمد آباد آيو. قطب عالم سان عقيدت ٿي وئي انهيءَ جي صحبت ۾ رهي کانئن اجازت ورتائين، قاري شيخ عبداللطيف جي مدرسي ۾ قرائت سبعه پڙهيو ۽ درس، تدريس ۾ لڳو رهيو احمد آباد ۾ فوت ٿيو. (تذڪره قاريان هند ج 2 ص 118 ف 474)[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم قاري سيد احمد شيرازي: [justify] سيد جعفر شيرازي جو فرزند هو. 852 هه ۾ پٽنا ۾ ڄائو، ٻارهن سالن جي عمر ۾ احمد آباد آيو. ست قرائتون پنهنجي پيءُ کان پڙهيو، پوءِ پڙهڻ پڙهائڻ ۾ لڳي ويو نوي سال جي ڄمار ۾ 942 هجري ۾ وفات ڪيائين، احمد آباد ۾ دفن ٿيو. (تذڪره قاريان هند ج 128 ف 492) [/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم قاضي قاضن سنڌي: [justify] قاضي قاضن، بن سعيد بن زين الدين بکري بکر (حال لڳ سکر) سنڌ ۾ ڄائو، حفظ قرآن تجويد، قرائت پڙهڻ کان پوءِ فقه، حديث ، تفسير، تصوف جهڙا علم پڙهيو، سفر جو شوقين هو چنانچه حرمين شريفين جي زيارتن ۽ اسلامي ملڪن جي سفر کان پوءِ پنهنجي وطن وريو. حڪومت بکر جي قضا جي سند ڏني، هڪ عرصي تائين قضا، درس، تدريس جو ڪم ڪندو رهيو. سال 958 هجري ۾ فوت ٿيو. (نزهت الخواطر ج4)[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم قاري شيخ قاسم: [justify] شيخ قاسم پٽ شيخ يوسف پٽ رڪن الدين شيخ طاهر جو ننڍو ڀاءُ هو. شيخ قاسم پنهنجي وڏي ڀاءُ سان گڏ سنڌ (پاٽ) کان احمد آباد آيو. پاڻ شيخ بهاء الدين ملتاني جو مريد هو، احمد آباد کان برار وڃي تفاول خان جي مدرسي ۾ پڙهائيندو رهيو. سال 962 هه ۾ شيخ جند ۽ 966 ۾ شيخ سليمان سيفي پيدا ٿيو. سال 981 حح ۾ ايلچ پور (برار) ۾ فوت ٿيو ۽ اتي ئي دفن ٿيو. پاڻ وڏي تقوى جو صاحب، عبادتگذار، متوڪل انسان هو. شيخ طاهر محدث فرمائيندو هو ته منهنجي ڀاءُ شيخ قاسم جو طريقو صوفيانو هو. سندن دل وٺندڙ گفتار ۽ پسنديده اخلاق، اخيار ۽ ابرار ۽ نيڪو ڪارن جون نشانيون ظاهر هيون. (تذڪره قاريان هند ص 160 ف 206)[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم شيخ القراء شيخ ابراهيم شطاري مرغ لاهوتي : [justify] اباڻو وطن سنڌ آهي، شيخ لشڪر محمد عارف بالله جي ممتاز خليفن مان هو، بهترن ڪاتب عالم ۽ باطني فضل و ڪمال سان آراسته هو. تجويد تي حيرت انگيز عبور حاصل هو. سريلي آواز سان قرآن مجيد پڙهندو هو جنهن سان ٻڌندڙن کي عجيب لذت ۽ سرور حاصل ٿيندو هو. طالبن کي تجويد سيکاريندو هو. شيخ لشڪر محمد (مرشد) وٽن تجويد ۽ قرئت پڙهيو. جڏهن غوث الاولياء محمد غوث گوالياري رحه احمد آباد آيو ته شيخ لشڪر محمد سندن خليفن سميت خدمت ۾ حاضر ٿي بيعت ٿيو. غوث الاولياء کي تجويد ۽ قرائت سان گهڻو شغف هو، شيخ ابراهيم جي قرئت ٻڌي ڏاڍو خوش ٿيو، ۽ تاڪيد ڪيائين ته اسان جي نمازين جي امامت قاري صاحب ئي ڪندو. سندن قرئت کان متاثر ٿي کين مرغ لاهوت جو خطاب (لقب) مليو يارنهن سان احمد آباد ۾ امامت ڪيائون. درگاهه غوثيه ۾ شيخ ابراهيم ڏٺو ته پير سائين ۽ ڏاڏا پير ٻئي تنگيءَ ۾ آهن. ڪتابت ڪري سندن خدمت ۾ پيش ڪرڻ جو خيال ٿيو. پر دل ۾ خيال آيو ته هي آرام ۽ عزت جو ڪم آهي، پاڻ جهنگ مان ڪاٺيون وڍي مٿي تي کڻي سالن جا سال تائين درگاهه شريف جي خرچ جو پورائو ڪندو رهيو. (ب) برهانپور جو بادشاهه ميران محمد شاهه فاروقي مولانا حافظ صدر سنڌي کي شيخ ابراهيم جي خدمت موڪلي هي عرض ڪيو ته شاهي درٻار جون ڪجهه پرده دار عورتون قرآن شريف اصل تجويد سان پڙهڻ گهرن ٿيون جيئن ته اوهان پيرسن آهيو ۽ بهترين اخلاق سان آهيو تنهن ڪري موصوف هي ذمه داري قبول ڪريو. پاڻ فرمايائون ته آئون پيرسن برابر آهيان مگر منهنجيون خواهشون ته زنده آهن ۽ شيطان هر وقت گڏ آهي. انهيءَ ڪري خطرو سمجهي اها ڳالهه قبول ڪرڻ کان معذور آهيان ۽ پوءِ تڪليفي محنت جاري رکي، سڄي زندگي سادگي، بي تڪلفي متواضعانه توڪل علي الله گذاري ۽ پنهنجي اصول تي قائم رهيو، لباس ۾ به شرعي حد تائين وڏو خيال رکندا هئا. 991 هه ۾ فوت ٿيو. ماده تاريخ صاحب فيض 991 هه آهي سندن مزار عادل پوره برهانپور ۾ آهي. سندن شاگردن مان شيخ عيني جند الله سٺو قاري هو.[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم قاري ملا محمد اسماعيل ايلچ پوري: [justify] مدرسه عماد شاهي جو هڪ بابرڪت بزرگ هستي حافظ هو. مشهور هو ته جيڪو شاگرد وٽن پڙهندو هو سو بهترين حافظ، قاري ٿي نڪرندو هو. تذڪره اولياء سنڌ سندن تعريف ۾ لکي ٿو: قرآن شريف جو فيض پکيڙڻ ۾ پنهنجي زماني ۾ ڪوهن جو مٽ ثاني نه هو. شيخ عيسى جند الله کي نون سالن جي عمر ۾ سٺو قاري ۽ حافظ بنايائين، پاڻ مدرسه عماد شاهي ۾ 960 هه تائين پڙهائيندو رهيو. [/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم قاري حافظ مولانا شيخ طيب سنڌي: [justify] سندن والد جو نالو شيخ مخدوم هاروني هو شيخ مخدوم سنڌ جي مشهور عالمن مان هو، مولانا غوثي لکي ٿو ته: شيخ مخدوم جي ذات سان سنڌ ڌرتي روشن هئي. هر طرف سندس اولاد ۽ شاگرد آهن هي جيد قاري عالم هو. سندن پيءُ شيخ طيب پنهنجي پيءُ کان تجويد ۽ علم پڙهيو، پر جڏهن سنڌ ۾ حالتون خراب ٿيون ته سنڌ کان احمد آباد آيو ۽ اتان شهر ايلچ پور آيو جتي سندن دوست محمد طاهر محدث اڳ ۾ ئي مدرسه عماد شاهي ۾ پڙهائيندو هو. محمد طاهر دوست کي به بطور مدرس رکايو. تذڪره اولياء سنڌ ۾ آهي: شيخ طيب اڳ ۾ پنهنجي نامور عالم، فاضل پيءُ کان علم پڙهيو. ان کان پوءِ حضرت ملا يونس مفتي جي شاگردي ۾ رهيو، جنهن وٽ شوق سان پڙهيو انهيءَ شوق سان ٻين کي به سيکارڻ به حريص هو، چنانچه مسيح الاولياء شيخ عيسى جند الله فقه، علم الڪلام ۾ سندس شاگرد هو، عماد شاهي خاندان جي زوال کان پوءِ فاروقي بادشاهه حضرت شيخ طاهر کان علاوه کين به برهانپور اچڻ لاءِ زور ڀريو. پاڻ برهانپور وڃي ڏهن سالن تائين پڙهائيندو رهيو. 1000 هه ۾ فوت ٿيو، شيخ ابراهيم ابن عمر سنڌي جي احاطي ۾ دفن آهن. (تذڪره قاريان هند 163 ف 211)[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم قاري حافظ بابا فتح محمد محدث: [justify] نالو: عبدالرحمان ڪنيت ابو المجد والد کين فتح محمد جي نالي سان سڏيندا هئا ۽ اهو ئي عوام ۾ مشهور ٿي ويو 990 هه ۾ ڄائو پاڻ انتهائي ذهين، ذڪي هو. پنهنجي پيءُ کان سڀ ئي علم پڙهيو، تجويد، قرائت، حفظ پڙهي پورو ڪيائين پوءِ تفسير ۽ حديث فقه ۾ ڪمال حاصل ڪيائين، عبادت گذاري، تصنيف ، تاليف، درس تدريس ۾ عمر جو وڏو حصو خرچ ڪري مديني شريف هليا ويا، اتي عبادت ۾ مصروف رهيا. 880 هه ۾ فوت ٿيو. جنت البقيع ۾ دفن آهي.[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم قاري حافظ شيخ رحيم: [justify] قاري شيخ رحيم پٽ بابا فتح محمد محدث، وطن برهانپور 1035 هه ۾ تولد ٿيو: تعليم: والد جي تعليم ۽ تربيت سان ڪامل ٿيو. کين سمورن عقلي ۽ نقلي علمن ۾ ڪامل صلاحيت حاصل هئي، حفظ ۽ تجويد قرائت جا سندن گهراڻي جا خاص امتياز جوهر هئا سهڻي نموني سان پڙهيو، پوءِ تصوف ڏانهن لاڙو ٿيو، رياضتون ۽ مجاهد ڪيا، درويش دوست ۽ تقوى وارو انسان هو، سندن والد درگاهه شريف وارن لاءِ تعليم ۽ تربيت لاءِ مقرر ڪيو هو، تذڪرة الاولياء سنڌ ۾ آهي: خانداني علم و فضل جو سلسلو سندن اولاد ۾ وڏي عرصي تائين جاري رهيو. حفظ قرآن مجيد علم قرائت جو مسيح الاولياء (شاهه عيسى جند الله) جي خاندان جو خاص جوهر آهي ان سان سندن سچن صحيح جانشينن گهڻو ڪجهه پرايو، چنانچه قاري عبدالرحيم سندن پوٽو جيڪو هم نام هو، قرآني علوم و حفظ قرئت تي عبور حاصل ٿيڻ جي ڪري جامع مسجد برهانپور جو خطيب مقرر ڪيو ويو.[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم قاري شيخ طاهر محمد سنڌي: [justify] شيخ طاهر محمد بن شيخ يوسف پٽ رڪن الدين سنڌي وطن پاٽ ضلع دادو پاڻ عالم فاضل هئا، پنهنجي چاچي کان تجويد پڙهيو، جڏهن همايون بادشاهه جي اچڻ جي ڪري سنڌ ۾ افراتفري ٿي ته شيخ طاهر پنهنجي خاندان سان گڏ سال 950 هه ۾ پاٽ (دادو) کان احمد آباد (هندستان) پهتو، انهن ڏينهن ۾ شيخ محمد غوث گوالياري احمد آباد آيل هئا، انهن جي خدمت ۾ پهتو ۽ مريد ٿيو، حضرت غوث کين خلافت ڏني، احمد آباد کان هي ايلچ پور پهتو. جيڪو برار جو گاديءَ جو هنڌ هو، تفاول خان وڏي عزت ڪئي. درس تدريس جو سلسلو جاري ٿيو. 22 سال بار ۾ رهي فيض پهچائيندا رهيا. سندن ننڍو ڀاءُ شيخ قاسم اتي ئي سال 981 هه ۾ فوت ٿيو. جڏهن برار حڪومت جو نظام درهم برهم ٿيو ته پاڻ سال 982 هه ۾ پنهنجي خاندان سان گڏجي برهان پور آيو. هتي محمد شاهه فاروقي سندن آڌر ڀاءُ ڪيو. شاندار گهر حوالي ڪيو. سندن درس برهانپور ۾ وڏي آب و تاب سان شروع ٿيو، سندن درس ۾ وڏي دلڪشي ۽ رونق هوندي هئي. محمد شاهه فاروقي کان پوءِ راجي علي خان حاڪم ٿيو. ان به سندن وڏي خدمت ڪئي ۽ وڏي عقيدت سان پيش ايندو رهيو. شيخ طاهر محمد 1004 هه ۾ فوت ٿيو قبر شريف شيخ القراء محمد عيسى جند الله جي احاطي ۾ برهانپور ۾ آهي.[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم قاري شيخ عيسى سنڌي: [justify] حافظ قاري شيخ عيسى پٽ رڪن الدين پاٽائي پاڻ عالم، فاضل بي مثال قاري هو، سخاوت ۽ بهادري ۾ مشهور هو، پاڻ ابراهيم لوڌي جي دور حڪومت ۾ هو، وڌيڪ احوال نه ملي سگهيو.[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم حافظ قاري حاجي شيخ شهاب الدين: [justify] شيخ شهاب الدين پٽ بابا فتح محمد پٽ شيخ عيسى جند الله 1031 هه ۾ ڄائو، وطن برهانپور هو. سندن تعليم و تربيت معقول طريقي سان ٿي، ننڍي عمر ۾ حفظ ۽ تجويد پڙهي فارغ ٿيو، جڏهن سمجهه ڀريو ٿيو ته حضرت شيخ برهان الدين راز الهي خليفه شيخ عيسى جند الله پنهنجي درگاهه شريف جي ويجهو تعمير ڪرايل مسجد ۾ کين امام مقرر ڪري ڇڏيو هو. پاڻ پنهنجي والد کان تجويد، تفسير، حديث فقه جي تڪميل ڪيائين. شيخ برهان الدين راز الهي کان سلوڪ طريقت پڙهيو ۽ تصوف ۾ انهيءَ جي نقش قدم تي هلي رياضتون ۽ مجاهدا ڪندو رهيو سال 1064 هه ۾ پنهنجي اولاد صاحب سان گڏ حج تي ويو، چار سال رهي 1068 هه ۾ وطن وريو، والد جي گهڻي جائداد هئي ان کي والد جي وصيت مطابق ورهايائين. صاحب تذڪرة اولياء سنڌ لکي ٿو: کين ازلي فياض جي بارگاهه کان ديني دنيوي سعادتن جو گهڻو حصو مليل هو، عزت، دولت، روحاني عظمت سان گڏو گڏ الله تعالى نيڪ ۽ نامور اولاد سان نوازيو هو. چئني پٽن کي ماڻهن ۾ وڏي مقبوليت ملي، هر هڪ کي نقلي، عقلي علوم کان وڏو حصو مليل هو ٿوري ٿوري وقفي کان پوءِ خلافت به ڏني جيڪي بعد ۾ سجاده نشين ٿيا. شيخ شهاب الدين سال 1095 هه ۾ فوت ٿيو.[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم شيخ القراء شيخ مبارڪ: [justify] پاڻ اصل ذات جا قريشي هئا، والد جو نالو شيخ خضر ناگوري هو، پنجين پيڙهي جو ڏاڏو شيخ موسى يمن جو رهاڪو هو 800 هه ۾ يمن کان لڏي سيوهڻ ۾ آباد ٿيو، شيخ خضر ٽن بزرگن سان ملاقات لاءِ ڏهين صدي ۾ ڳوٺ ناگور هاڻوڪي رياست جو دهپور هندستان آيو، ٽن بزرگن جي موجودگي جي ڪري هتي رهي پيو. 911 هه ۾ شيخ مبارڪ پٽ ڄائو، چئن سالن جي عمر ۾ پڙهڻ شروع ڪيائين، انتهائي ذهين، هوشيار هو. چوڏهن سالن جي عمر ۾ ان وقت جا علوم پڙهي فارغ ٿيو، احمد آباد ۾ اچي خطيب ابو الفضل گاذروني ۽ مولانا عماد لاري کان سمورا علوم ۽ فنون پڙهي اجتهاد جي درجي کي پهتو، سلسله شطاريه، طيفوريه، چشتيه سهرورديه ۾ شيخ يوسف ۽ شيخ عمر کان اجازت ورتائين. 6 محرم 950 هه ۾ آگري پهتو تڏهن سندن عمر 39 سال هئي، مير رفيع الدين صفوي جي سرگاهه ۾ قيام ڪيائين، شيخ چندن قريشي جي ڌيءَ سان شادي ڪري پڙهائڻ شروع ڪيائين. پاڻ چئني فقه ۽ اماميه فرقي جي احڪام جا وڏا ڄاڻو هئا، ان ڪري هر ماڻهو کي سندس فقه مطابق مسئلو ٻڌائيندا سندن درس ۾ هر مذهب ۽ ملت جو ماڻهو ويهندو هو. جڏهن علمي شهرت وڌي ته شير شاهه سوري ۽ ان کان پوءِ سليم شاهه تعليمي خرچن لاءِ جاگير ڏيڻ جي آڇ ڪئي ته پاڻ قبول ڪرڻ کان انڪار ڪيائون. همايون بادشاهه جي زماني ۾ آخري چند سالن ۾ ۽ اڪبر بادشاهه جي ابتدائي زماني ۾ هن مدرسه جي ترقي وڌي وئي. پري پري کان شاگرد مدرسي جو نالو ٻڌي اچڻ لڳا. پوِءِ تعصب پسند عالمن جي اڻسهپ سبب ڏکيا ڏينهن ڏسڻا پيا، ان کان پوءِ وري خانداني عظمت جو دور شروع ٿيو. ملا عبدالقادر بدايوني لکيو آهي ته: شيخ مبارڪ صلاح ۽ تقوى،توڪل ۾ سڀني کان مٿاهان هئا. ابتدائي زماني ۾ پاڻ وڏا مجاهد ۽ رياضتون ڪيون. امر بالمعروف نهي عن المنڪر ۾ وڏي ڪوشس ڪندا هئا. هميشه ديني علوم جي پڙهائڻ ۾ مشغول رهيو، ۽ علم تصوف کي اوج جي درجي تي پهچايو، شاطبي(قرائتن جو ڪتاب شعرن ۾) کين ياد هو ۽ ان جي پڙهائڻ ۾ يڪتا هو. قرآن شريف ڏهن قرائتن ۾ ياد هو پاڻ ڪنهن امير وڏيري جي گهر نه ويندا هئا. مون (بدايوني) ڪو اهڙي جامعيت جو عالم نه ڏٺو. صاحب اخبار الاصفياء لکي ٿو ته: سندس ڪتب خاني ۾ پنج سو ضخيم قلمي ڪتاب سندس هٿ اکري موجود هئا. سندس ست پٽ شيخ ابو الفيض 2 شيخ ابو الفضل 3 شيخ ابو الخير، 4 شيخ ابو البرڪات 5 شيخ المڪارم 6 شيخ ابو تراب 7 شيخ الحامد هئا. سڀئي عالم ۽ ڏهن قرائتن جا راوي ۽ قاري هئا، سڀني کي پاڻ ئي پڙهايائين. وفات: شيخ مبارڪ 17 ذي قعده 1009 هه ۾ فوت ٿيو. سندن مقبرو آگري ۽ سڪندر جي وچ ۾ مئو ۾ هيو، جيڪو قابل ديد عمارتن ۾ شمار ٿيندو هو، پر هاڻي ته نشان به باقي نه رهيو آهي. (تذڪره قاريان هند ص 43ـ44 ف 540)[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم حڪيم شيخ عثمان بوبڪاني: [justify] عثمان پٽ شيخ عيسى پٽ شيخ ابراهيم سنڌي پاڻ بوبڪ (ضلع دادو) شهر جا رهواسي هئا علم جي حصول لاءِ بوبڪ کان احمدآبد ويو، مولانا وجيهه الدين جي درس ۾ شريڪ ٿيو. تجويد، تفسير، حديث، فقه جي تڪميل ڪيائين. پوءِ شيخ حسين بغدادي کان رياضي ۽ علم حڪمت پڙهيو. سڀني علمن جي تڪميل کان پوءِ پڙهائڻ لڳو، علمي فضائل ۽ ڪمالات جي هاڪ ملڪن، ماڳن تائين هلي وئي. 983 هه ۾ برهانپور آيو. محمد شاهه ابن مبارڪ فاروقي کين وڏي عزت ۽ احترام سان رکيو، تدريس ۽ فتوى نويسي جي اعلى عهدي تي کين رکيو ويو. آباد ازمين جو هڪ ٽڪرو ڏنو، 27 سال پاڻ برهانپور ۾ درس ڏنو، ٽن بادشاهن جي دور کان گذريو سڀني عزت ۽ احترام جي نگاهه سان ڏٺو. 908 هه ۾ جڏهن اڪبر ڪاهه ڪئي ته پاڻ پنهنجي جڳهه کان وڃڻ لڳا ته ويجهي علائقي جي ڌاڙيلن هٿياربند ٿي هن گهر تي حملو ڪيو، مال،متاع ڦري پاڻ کي ۽ سندن 17 دوستن کي شهيد ڪري ڇڏيائون. پاڻ تقوى شعاري ۽ عبادت گذاريءَ ۾ پنهنجو مٽ پاڻ هئا. شيخ لشڪر محمد عارف فامائيندو هو ته: حڪيم جهڙو اطمينان ۽ دل جي فراغت سان عمادت ڪندڙ مون ٻيو ڪو نه ڏٺو. شيخ طاهر فرمائيندو هو ته: جيئن اطمينان عاجزي ۽ گمنامي ۾ رهڻ حڪيم صاحب کي پسند آهي سا ڳالهه مون عالمن ۾ ڪانه ڏٺي آهي. چاليهن سالن ۾ ڪنهن جي گهر جو گِرهه نه کاڌائون. ڪامل پرهيزگاري سان زندگي گذاريائون. 983 ع کان شيخ عيسى جندالله سندس درس ۾ شريڪ رهيو ڪئي سالن تائين هي سلسلو جاري رهيو.[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم شيخ القراء شيخ عيسى جندالله: [justify] عيسى جندالله پٽ شيخ قاسم پٽ شيخ رڪن الدين ايلچ پور (برار) ۾ 5 ذي الحجه 962 هه آچر ڏينهن ڄائو. وڏو ذهين انتهائي سمجهدار هو، مذهبي تعليم جي ماحول ۾ اک کوليائين، حافظ قاري ملا محمد اسماعيل کان نون سالن جي عمر ۾ تجويد سان حفظ ڪري ورتائين، ٻيو استاد سندن چاچا، شيخ طاهر محدث هو، ان کان حديث فقهه قرائت، تجويد، تصوف جا علم پڙهي پورا ڪيا، 19 سالن جي ڄمار ۾ والد فوت ٿيو، ويهن سالن ۾سندن چاچو برهانپور وٺي آهي. علم جي طلب ۾ آگري پهتو 983 هه ۾ جڏهن قاري سبعه حڪيم محمد عثمان کان پاڻ عقلي، نقلي علوم قرائت سڀعه پڙهي پورا ڪيا، ان کان پوءِ شيخ مبارڪ سنڌي کان اصول فقه علم الڪلام جي سند ورتائين، شيخ فتح الله شيرازي کان رياضي عروض پڙهيو،پوءِ قاري شيخ ابراهيم کان تجويد و قرائت جي سند ورتائين. ان کان پوءِ شيخ لشڪر محمد عارف سان بيعت ٿيو، رياضت، مجاهدن ۾ ڪا ڪسر نه ڇڏيائين،سندن شهرت پري پري تائين پکڙجي وئي. عبدالرحيم خانخانان سندن عقيدت مند هو، ۽ ٻيا حاڪم به نذرانو موڪليندا هئا. ستر سال جي ڄمار ۾ 15 شوال 1032 هه 31 آگسٽ 1662 ع ۾ برهانپور ۾ فوت ٿيو ۽ اتي ئي دفن ٿيو، مزار تي وڏو قبو آهي جيڪو اڄ تائين مرجع خلائق آهي. ڪنهن شاعر سندن تعريف ۾ هي شعر چيا آهن: دو عيسي است فرخنده در نسل آدم يڪي ابن قاسم دوم بن مريم مسيح الالياء کي قرآن مجيد سان خاص رغبت، تدبر في القرآن ۾ وڏو شوق هو. جيد حافظ ۽ بي مثال قاري هڳ. ڪيتا تفسير جا ڪتاب سبقا پڙهيو ۽ پاڻ به هڪ لا جواب تفسير انوار الاسرار لکيو هيائين. حيدآباد سنڌ جي ڪتب خانه ۾هن تفسير جو هڪ حصو چند سورتن تي مشتمل موجود آهي. تلاوت ۽ قرآن مجيد ٻڌڻ ۽ درسي تجويد لاءِ روزانو عصر نماز کان پويءِ ويهنداهئا. گهڻا حافظ، قاري سندن خدمت ۾ حاضر ٿيندا هئا، پهريان پاڻ هڪ رڪوع تلاوت فرمائيندا هئا پوءِ ڪو ٻيو قاري، مطلب ته هڪ هڪ رڪوع جي تلاوت جو دور مغرب نماز تائين جاري رهندو هو. هي معمول نظام الاوقات ۾ پابندي سان داخل هو. جنهن ۾ ڪڏهن به فرق نه آيو.(تذڪره اولياء سنڌ از سيد محمد مطيع الله_ارشد)[/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم شيخ القراء شيخ محمد فاضل سنڌي: [justify] پاڻ پنهواري (سانگي، پنو عاقل) جي انڍڙ قبيلي جا چشم چراغ هئا، پاڻ دهلي ۾ شيخ القراء هئا، پاڻ تجويد ۽ قرئت شيخ القراءِ عبدالخالق دهلوي کان سکيو، شاهه ولي الله محدث دهلوي جو استاد هو، شاهه صاحب فن تجويد ۾ پنهنجو استاد ڳڻيو آهي، دهليءَ ۾ هڪ عرصي تائين پڙهائيندو رهيو. تقريبا 1135 هه ۾ وفات ڪيائين. (قارين هند ص 207) [/justify]
جواب: سنڌ جا قرآن مجيد جا خادم قاري شاهه لشڪر محمد عارفي شطاري: [justify] پاڻ شاهه محمد غوث گوالياري جو خاص خليفو هو، سندن ذات جامع ڪمالات هئي. سال 923 هه ۾ ڄائوو. مرشد هجڻ جي باوجود پاڻ تجويد وقرائت پنهنجي مريد شيخ ابراهيم وٽ مڪمل ڪيائين، ان جو ذڪر تذڪرة اولياء سنڌ ۾ آهي. پاڻ ستر سال قناعت، رياضت ۾ گذاريائون، فقط قوت لا يموت تي بسر ڪري پنهنجو سمورو وقت عبادت ۾ خرچ ڪندو هو. شاهه عيسى جندالله سندن ڪامل خليفن مان هو. سال 993 ع ۾ عيد الفطر جي ڏينهن فوت ٿيو ۽ برهانپور جي قبرستان ۾ دفن آهي، مزار شهر کان ٻاهر برهانپور جي عيدگاهه جي ويجهو آهي. سندن ڌيءَ راستي بي بي قاريه عالمه فاضله هئي، حديث شريف جو درس ڏيندي هئي. ماڻهو وڏي تعداد ۾ شريڪ ٿيندا هائ. ان جو مزار به پيءُ جي مزار جي ويجهو آهي. [/justify]
