اي سنڌ جا استادو

[justify]

اوهان پنهنجي سيکارڻ واري پيغمبري پيشي جي نفي ڪندي سنڌ ۾ تعليم ۽ تدريس جي سرشتي جا جيڪي بخيا اڊيڙيا آهن، انهيءَ جي سنگينيءَ تي سڄي سنڌ ته ماتم ڪندي رهي آهي، پر زمين ۽ آسمان به هنجون هاريندا هوندا! ماءُ پيءُ ٻار کي عرش تان کڻي ڌرتيءَ تي آندو ليڪن اوهان سنڌ جي ٻارن کي ڌرتيءَ تان کڻي اونهين کاهين ۾ ڪيرائڻ جو ماحول جوڙيو. اوهان منجهن نه علمن ۾ ڀڙ ٿيڻ جي ديوانگي پيدا ڪئي، نه انهن کي تربيت جي ذريعي مثالي شاگرد بنائڻ جا جتن ڪيا. اوهان هي لفظ ته ٻڌا هئا ته”استاد ٻار کي فرش تان کڻي عرش تي پڄائيندو آهي“ ليڪن انهن لفظن جي حرمت جو اوهان ۾ ڪڏهن به ڪهڪاءُ پيدا نه ٿيو.
انسانن جي اندر هڪ روح هوندو آهي جيڪو بيتاب هوندو آهي ته مان سليم فطرت تي هجان ۽ انسانيت جي تڪميل ڪريان پر اوهان روح جي اهڙي بيتابيءَ کي به ڪونه ليکيو. اوهان پنهنجي ذهن ۽ ضمير جي مٿان به غلاف ويڙهي ڇڏيا، ان ڪري انهن جي جهنجهوڙ کان به غافل رهيا. پڪ سان اوهان کي پنهنجي هن منصب جو ادراڪ هو ته اوهان تعليم جو شعبو اختيار ڪري آئيندي جي اڏاوت جي ذميدار نئين نسل کي پڙهائڻ ۽ سيکارڻ جي ڳري ذميداري پنهنجي مٿان کنئي آهي. اهڙي ذميواري جيڪا قومن جي تعمير ۽ تخريب سان تعلق رکي ٿي پر اوهان قومن جي تقدير سان کيڏڻ واري شعوري ۽ لاشعوري وهڪري ۾ وهي ويا. جيڪڏهن اوهان ان ذميداريءَ جي ادائيگي پوري ايمانداري، صلاحيت، مهارت ۽ محنت سان ڪريو ها ته قوم جي تعمير لاءِ اوهانجي ڪردار ۽ ڪوششن کي قدر جي نظر سان ڏٺو وڃي ها، اوهين مسيحا ليکيا وڃو ها، ليڪن هتي ان جي ابتڙ ٿيو. اوهان طرفان ان ذميداريءَ جي ادائيگي پوري ايمانداري، مهارت ۽ محنت سان نه ٿيڻ ڪري قوم جي تخريب ٿيندي رهي ۽ اوهان جي ڪردار کي ان تباهي جو مُک ذميدار ڄاتو ويو.
عوام پنهنجا ٻچا گهرن مان ڪڍي اوهان جي حوالي ڪيا ته اوهان انهن کي سڌاري ڀڙ ڪري ڏيند ليڪن اوهان ته پنهنجي سڌريل ۽ ڀڙ هئڻ جي اعزاز بابت فڪرمندي به ڪانه ڪئي. اوهان سفارش، رشوت ۽ ڪوٽا تي ڀرتي ته ٿي آيو پر ڪو وقت گذرڻ کان پوءِ به پاڻ ۾ پڙهائڻ جي اهليت پيدا ڪونه ڪيوَ. اوهان کي غلاف ۾ ويڙهيل ضمير ڪڏهن بيدار ڪيو ته ٻيلي اوهان جي ان روش سان ٻارن جو نقصان ٿيندو! اوهان ان وقت به دوکي جو شڪار ٿي ويو ۽ اهو سوچي بي کٽڪا رهيو ته اهو نقصان بهرحال اوهانجي ٻارن جو ته ڪو نه پيو ٿئي! اوهان اسڪولن کي ڪچهري گاهه ۽ ڳالهائيندڙ ساهوارن جو بتيلو بڻائي ڇڏيو. اوهان جي مرضيءَ تي منحصر رهيو ته اوهان پنهنجي تعلقات جي بنا تي سال ۾ ڪجهه ڏينهن اسڪول اٽينڊ ڪيو يا ڪجهه مهينا. اهو به اوهان جي صوابديد تي هو ته اسڪول ۾ اچڻ کانپوءِ رجسٽر ۾ صحي ڪري موٽي وڃو يا ڪجهه دير ويهي گپ شپ ڪري هليا وڃو.
سنڌ جي غريب عوام بکون ڪاٽي پنهنجن ٻچن کي ڪتابڙا، ڊريسون ۽ ٿيلها هٿن ۾ ڏئي اوهان جي حوالي ڪيو ته اوهان کين پاڙهي سنواري انهن جي غربت لاهڻ جو سهارو بڻائي ڏيندو. هنن پنهنجي سخت غربت جي حالت ۾ اها به قرباني ڏني ته پنهنجن ٻارن کان چائلڊ ليبر ڪرائڻ بجاءِ اسڪول ۾ اوهان جي حوالي ڪيو، ليڪن اوهان پنهنجي نااهليءَ سبب انهن معصوم ٻارن کي بليڪ بورڊ تان ڪجهه اتارا سيکاريا ۽ تربيت ۾ ٿڪ چنبي، گار ۽ موچڙي جون ڀريون ٻڌي حوالي ڪيون!
اوهان کي، ٻارن جي معصوم شخصيت کي سمجهڻ جو لاچار ئي ڪونه هو ۽ نه ڪي سندن شخصيت کي ڏاڪي به ڏاڪي بشر مان انسان بنائڻ جو شعور حاصل هو. اوهان کي ته بس ماهوار پگهار جو غرض هو ۽ سمورو وقت هر ايندڙ پهرين تاريخ جي ڏينهن ڳڻڻ ۾ گذرندو رهيو.
اوهان جون اهي ٺهيل ٺڪيل پگهارون، اوهان جي وڏن جي جوڙيل ڪنهن جاگير جي پيداوار مان ڪونه اينديون آهن پر اهي پگهارون اوهان وٽ پڙهڻ لاءِ ايندڙ ٻارن جي انهن غريب پيءُ ماءُ جي ادا ڪيل ان محصول ۽ قيمتي قومي وسيلن مان اينديون آهن جيڪي اهي اٽي لٽي جي خريداريءَ تي به 51 سيڪڙو سيلز ٽئڪس جي صورت ۾ حڪومت کي ادا ڪندا آهن. ليڪن اوهان انهن پگهارن جي ڪيتري حق حلالي ڪريو ٿا، تنهن لاءِ اوهان جي ستل ضمير کي سوچڻ جو هوش ڪٿي آهي!
سرون ڍوئيندڙ هڪ غريب مزدور پنهنجي ٽي هزار جي ماهانه مزدوريءَ سان چار ڇهه ٻچا پالي پاڻ بصرن ۽ لسيءَ سان ماني کائي ڪجهه رقم پاڇي ڪري ٻار اسڪول موڪليا ته پڙهي ڪاميابيون ماڻي سندس پوڙهپ جو سهارو بڻبا پر اوهان جي”ڊيوٽي چور طبيعت” ۽ پاڻ سان چنبڙيل نااهلين غريب جي انهن ٻارن کي نه مهارت ڏني، نه حوصلو بخشيو. حقارت ۽ محروميءَ جي دڙڪن داٻن انهن جي تعليمي اوسر ۽ شخصي اڀار کي جوان ٿيڻ ئي نه ڏنو! ايئن ڪيترن ئي غريبن جي خوابن جا محل اوهان اجاڙي ڇڏيا. ڪيترن ئي پوڙهن والدين جا سهارا يا ته ڪورا جا ڪورا انهن جي مٿي ۾ هنيوَ يا رلائي ۽ بگاڙي زنده لاش بڻائي مسڪين والدين جو مقدر بنائي ڇڏيوَ!
اوهان کي جيڪي ٻار سڌاري سنواري فرش تان عرش تي رسائڻ جي لاءِ حوالي ڪيا ويا هئا، انهن مان ڪيترائي، اوهانجي ڪوتاهين ۽ بي ڌياني سبب نشن جي ور چڙهي ويا، ڪي رولو صحبت جو شڪار بڻيا ۽ ڪي چيڙاڪ ۽ بگڙيل نفسياتي مريض ٿي پيءُ ماءُ جي ڳچيءَ ۾ هٿ وجهي انهن جي ذلتن جو ڪارڻ بڻيا.
حضرت محمد ڪريم ؐ جي امت جا ٻار، جن کي پنهنجي رسول ؐ جي چوڻ تي پنهنجي پيءُ ۽ ماءُ جي قدمن جي هيٺان جنت ڳولڻي هئي، اهي جهالتن جي لاشعور ۽ بگڙيل سماجي ڪروڌ جي ور چڙهي هڪ طرف پنهنجي پيءُ ماءُ جي لاءِ اذيتن جو ڪارڻ بڻيا ته ٻئي طرف الاهياتي شعور کان ڪٽجي ويا ۽ اوهان کي انهيءَ جو احساس ئي نه رهيو.
اوهان جيترا وڏا استاد بڻبا ويو اوترو وڏيون خودغرضيون اوهان کي وڪوڙينديون ويون. اوهان ڪاليجن ۽ يونيورسٽين جا استاد بڻيو ته اتان جي چٽين پگهارن اوهان کي معاشي فڪرات کان آجو ڪري ڇڏيو. هاڻي ته اوهان کي وقت ئي وقت هو ۽ موقعا ۽ موقعا هئا ته شاگردن جي تعليمي مهارتن ۽ تربيتي صلاحيتن کي اجاگر ڪريو. ان کان به وڌيڪ هي موقعا هئا ته اوهان سماج جي اجتماعي بهتريءَ لاءِ به پنهنجي شعور کي عملي طرح حصيدار بڻايو. ليڪن اوهان جو ڪاليجن ۽ يونيورسٽين ۾ داخل ٿيڻ ته” کل جا سم سم“ جي ندا هئي، جتي اوهان وٽ، بدبودار اسٽيٽس جي حاصلات کان علاوه سماج کي ڪجهه ارپڻ جو ڪو ڪاز نه هو. جيڪڏهن ڏوڪڙ ۽ اسٽيٽس جي حاصلات تي بس ڪيو ها ته به خير هو پر اوهان پڙهيل ڪڙهيل جاهل طور اُتي جيڪي رنگ ڏيکاريا سي به خدا جي ڪتاب ۾ محفوظ آهن. مخلوط تعليمي ادارن ۾ ڪيترين نياڻين جو اوهان سان واسطو پئي پيو. توڻي جو اوهان مان عمرين ۾ ڪي انهن جي ڀائرن جيڏا ته ڪي بابي جيڏا هوندا پر مارڪون انهن کي ٿي مليون جيڪي ڇوڪريون استادن جي آفيسن ۾ حاضري ڀري مسڪراهٽن جي ڪمپني ڏئي ٿي سگهيون. پر جن شاگردياڻين اهڙي ڪمپني ڏيڻ کان پاڻ بچايو تن کي سيڪنڊ ڪلاس ۾ پاس ڪرڻ کان وٺي فيل ڪرڻ تائين جي عذابن مان گذرڻو ٿي پيو.
اوهان جي پي ايڇ ڊي ڊگرين تي يونيورسٽين پنجاهه کان ستر لک تائين خرچ پئي ڪيو. اوهان کي لک لک جي پگهار سان پي ايڇ ڊيءَ لاءِ ٻاهر پئي موڪليو ويو. پي ايڇ ڊي اوهان جي تحقيق لاءِ استعداد جو سرٽيفڪيٽ هو ۽ ان جي هوندي خاطريءَ سان چئي پيو سگهجي ته اوهان پنهنجي شعبي ۾ شاگردن جي تعليمي ۽ عوام جي سماجياتي سهائتا ڪري سگهندو. ليڪن اوهان پي ايڇ ڊي ڪرڻ کانپوءِ پنهنجي پگهارن ۾ پنجن هزارن جي اضافي کان علاوه سنڌي سماج کي ڪجهه به نه ڏنو. لکين رپيا سنڌ جي عوام جي ٽيڪسن مان اوهان کي پئي مليا، ليڪن اوهان سنڌ جي ماڻهن کي سماجي سڌاري ۽ تعليمي بهتريءَ لاءِ هڪ سو صفحن جو ڪو معياري ڊاڪيومينٽ به نه ڏئي سگهيا.
اي سنڌ جا استادو!
تعليم جو نظام تباهه آهي، انهيءَ تي ڪي به ٻه رايا ڪونهن. انهيءَ نظام جي تباهيءَ ۾ استاد جو وڏو عمل دخل آهي، ان تي به ٻه رايا ڪونهن. اهو بجا آهي ته رياست اسان جي سڄڻ ڪانهي ۽ سنڌ اندر تعليم جي تباهي ان کي به گهربل آهي ليڪن رياست جي انهيءَ خواهش کي پايه تڪميل تي پڄائڻ ۾ جيڪو اهم ذريعو بڻجي استعمال ٿي رهيا آهيو، اهي اوهان استاد آهيو. رياست سسٽم کي ٽائيٽ رکندي آهي سا برابر هتي نظام کي ڍلو رکي ٿي ليڪن اوهان جو ماڻهپو، اوهان جو معتبر ۽ پيغمبري پيشو، اوهان جي سنڌيت، اوهان جي ايمانداري ۽ مسلماني، رياست اوهان کان کسي بند ڪري ان تي قلف ڪونه هڻي ڇڏيا آهن. آخر اهي حيثيتون ۽ رشتا اوهان کي پنهنجي ماڻهن جو سڄڻ ڇو نه بڻائي سگهيا! انهيءَ ڪري تعليم جي تباهيءَ جي ذميداري ڦري گهري اوهان جي کاتي ۾ ٿي اچي ۽ اوهان هن قوم جي ٻچن جا مجرم ٿي ڪٽهڙي ۾ بيهو ٿا. ڌرتي دروهي بڻجي ڪٽهڙي ۾ بيهو ٿا ۽ انسانيت ۽ خدا جا مجرم ٿي ڪٽهڙي ۾ بيهو ٿا. ڪٽهڙي ۾ بيهڻ کان پوءِ اوهان وٽ عقل ۽ شرافت جي روشنيءَ ۾ پاڻ کي آجو ڪرڻ لاءِ ڪوبه دليل ۽ جواب ڪونهي. انهيءَ ڪري عافيت صرف انهيءَ ۾ آهي ته اوهين ڏوهي هئڻ جو اعتراف ڪريو ۽ پنهنجي ڪئي جو ازالو ڪرڻ لاءِ هڪ موقعو حاصل ڪري وٺو.
توهان سيکارڻ ۽ پڙهائڻ واري شعبي جي حوالي سان سماج ۾ عزت، ناموس ۽ احترام جو محور آهيو. سيکارڻ جو پيغمبري پيشو سامهون رکي علم دوست توڙي سٻاجها سنڌي اوهان کي استاد ۽ سائينءَ جو مان ڏين ٿا. پنهنجي اولاد جي محسن طور اوهان کي ابي امان جيتري عزت جو مستحق سمجهن ٿا. سماج کي سنواريندڙ جي طور تي توهان جو بزرگن جهڙو احترام ڪن ٿا. پر جڏهن اوهان پنهنجي بي عملي غيرذميداري ۽ نااهليءَ سان پاڻ کي ڏٺو ڪريو ٿا ته انهن جي اولاد لاءِ محسن جي ڪردار بجاءِ مستقبل تاريڪ ڪندڙ فنڪار جو روپ بڻجي وڃو ٿا ۽ سماج کي سنواريندڙ سڌارڪ بجاءِ نسلن جي خاتمي جي اڏوهي بڻجي وڃو ٿا ته پوءِ عزت، ناموس ۽ احترام بجاءِ جيڪو مرتبو اوهان جي لاءِ جڙي بيهي ٿو ان جي شرمناڪيءَ کي بيان ڪرڻ به ڏکيو آهي.
اوهان استاد بنجڻ جو شرف پنهنجي لاءِ گهري ورتو آهي، اوهان کي گهر مان گهلي اها ذميداري ڪنهن زوريءَ ڪانه ٿاڦي هئي. اوهان ان ذميداريءَ جي پگهار به کڻو ٿا ۽ اها پگهار به ايتري ضرور مليوَ ٿي جو اوهان جون کاڌي پيتي وغيره جون، ڪڏهن دال مانيءَ واريون ۽ ڪڏهن مڇي مانيءَ واريون ضرورتون پوريون ٿي سگهن. پوءِ اوهان تي اهو خدا جو، سماج جو ۽ پنهنجي ضمير جو فرض آهي ته اوهان ان پگهار جي حق حلالي ڪريو. جيڪڏهن اوهان ان پگهار مان مطمئن ناهيو ته پوءِ اوهان ۾ ايتري ايمانداري ۽ ماڻهپو هئڻ گهرجي جو پنهنجي صلاحيتن ۽ اهليتن تي ڀروسو ڪري ماستري ڇڏي وڃي ۽ ٻيو ڪو وڌيڪ ڪمائيندڙ شعبو اختيار ڪيو. پر جيڪڏهن اوهان ائين نٿا ڪري سگهو ته پوءِ ايمانداري، غيرت ۽ ماڻهپي جي تقاضا هيءَ آهي ته هن شعبي ۾ ئي پنهنجون صلاحيتون وڌايو، پاڻ ۾ مستعدي ۽ همت پيدا ڪريو ۽ هڪ مقصد سان لاڳاپيل هجڻ جي ديوانگي پيدا ڪريو. اها ديوانگي آهي پنهنجي شاگردن کي تعليم ۽ تربيت ۾ ڀڙ ڪرڻ جي. ان لاءِ اوهان کي جتي پنهنجون تعليمي مهارتون سگهاريون ڪرڻيون آهن اتي پنهنجي تربيتي مهارتن کي سگهارو بنائڻ کانسواءِ به ڪو چارو ڪونهي. ڇو ته صرف ڪريڪيولم جي ڪاغذ تي لکيل معلومات شاگردن جي شخصيت کي ڀڙ نه ٿي ڪري سگهي بلڪه انهن کي هڪ شفيق رهنما جي طور تي رهنمائي جي ضرورت آهي.
اوهان کي اها به خبر آهي ته ماڻهن جو هڪ وڏو تعداد نفسياتي طور تي ٻارن جي تربيت جي ذميداري استادن جي مٿان يقين ڪري ويهي ٿو ته اهي ئي اهو ڪم ڪري ڏيندا. انهيءَ ڪري گهر ۾ ماڻهو ٻارن کي کارائڻ پيئارڻ ۾ ته ڪا ڪسر ڪونه ٿا ڇڏين، پر سيکارڻ سنوارڻ جي سڄي ڪم جي توقع استاد ۾ رکن ٿا. اوهان کي اهو به معلوم آهي ته شاگرد سکيا جو وڏو وقت استاد جي حوالي ڪري ان کي پنهنجو سڌارڪ ۽ مصلح تصور ڪري ٿو. انهيءَ ڪري استاد جي لاءِ رهنمائيءَ جا موقعا هميش. موجود رهن ٿا. شاگرد کي پنهنجي استاد کان اهڙي پيشه وراڻي ۽ استاد واري رهنمائي هميش. گهربل هوندي آهي، جنهن سان کيس پنهنجي تعليمي صلاحيتن کي پختي ڪرڻ جا موقعا ملن ۽ کيس پنهنجي شخصيت جي نسرڻ جو ادراڪ حاصل ٿي سگهي.
اي سنڌ جا استادو!
ان وقت جڏهن رياست قومي ڪلچر جي واڌ ويجهه جي هر ذميواريءَ کان آجي هجي ۽ ان وقت جڏهن ڪنهن قوم سان پنهنجي رياست جو رويو پنهنجائپ وارو نه هجي ته اهڙي صورتحال ۾ اهو خال استاد پورو ڪندا آهن. اهي پنهنجن کي پنهنجائپ ارپيندا آهن ۽ اهي ئي قومي ڪلچر جي واڌ ويجهه جي ذميداري نباهيندا آهن.
پنهنجي تباهي اوهان کان ڳجهي ڪانهي. شهر اسان جا رهيا ڪونهن، تجارت کان ڪوهين پري آهيون، ملازمتون به هٿن مان کسڪنديون پيون وڃن. سنڌ جا لکين نوجوان بي روزگاريءَ جي عذاب مان گذري رهيا آهن. عوام نسلي ۽ قبائلي جهڳڙن، جهالتن ۽ فرسوده روايتن ۾ ڦاٿل آهي. هر طرف ڀڃ ڊاهه آهي. هينئر قومي تعمير ۽ بچاءَ لاءِ جڏهن به ويچار ڪجي ٿو ته هڪ ئي صورت نظر اچي ٿي ته تعليم کي سگهارو ڪجي ته هيءَ قوم بچائي سگهجي ٿي.
ان تعليم جي بچائڻ ۾ صرف ۽ صرف استاد جو ڪردار ۽ سندس شعوري ڪوششون ئي هن قوم جو ٻيڙو تاري سگهن ٿيون. استاد لاءِ ماڻهن جوڙڻ جا گهڻي کان گهڻا موقعا ميسر هجن ٿا. انهيءَ ڪري هو بيدار ٿئي. روايتي اسٽيٽس ۽ کوکلي معتبريءَ جي بدبودار گهٽين مان ڪڍي پاڻ کي قومن جي اصل معمار واري منصب ۽ احترام واري درجي تي وٺي اچي. اهو هن دور جو گونجندڙ آواز آهي. ان آواز کي لبيڪ چوندڙن جي لاءِ ئي سماج ۾ احترام ۽ انهن جي لاءِ ئي اسٽيٽس آهي.
اي سنڌ جا استاو!
هڪ خدا کي مڃيندڙ جي حيثيت ۾ اها اوهان تي خدائي ذميداري به آهي ته اوهان خدا جي خلق کي پنهنجي ذات جو شعور ڏيو. سندن تعليمي ۽ تربيتي ضرورتن ۽ شعوري سگهه کي ايترو پختو ڪيو جو اهي اهو ڄاڻي وٺن ته اهي ڪير آهن؟ ڇو پيدا ڪيا ويا آهن؟ ۽ انهن جي منزل ڇا آهي؟ جڏهن اهي پنهنجي باري ۾ ڄاڻي وٺندا ته پوءِ کين پنهنجي خدا جو شعور به حاصل ٿي پوندو. اخلاقي تربيت جي ڪري انهن جي اندر جو انسان بيدار ٿي پوندو. اوهان انهن ۾ اهڙو اخلاقي ڪردار ۽ روحاني قدر بيدار ڪريو جو انهن جي آڏو خدا پرستي ۽ انسان دوستيءَ جو راز کلي پوي ۽ زندگيءَ جي ويڳاڻپ ۽ بي مقصديت، بد اخلاقيت ۽ ڇڙواڳي جو ڪوبه سايو مٿن باقي نه رهي.
موت هڪ حقيقت آهي ۽ مرڻ کانپوءِ الله تعاليٰ وٽ جوابدهي آهي. هر ماڻهوءَ کان ان جي شعبي ۽ ان سان لاڳاپيل ماڻهن جي جوابدهي به آهي. اوهان کان جيئن اوهان جي پنهنجي ٻچن جي پڇا ٿيندي. تيئن توهان جي تعليم ۽ تربيت ۾ آيل ٻچن جي پڇا به ٿيندي.
اوهان جڏهن سيکارڻ جي هيڏي وڏي پيغمبري منصب جو بار کڻي ورتو آهي ته پوءِ الله تعاليٰ وٽ ان جي جوابدهي به اوتري سخت آهي. ان وٽ قيامت ۾ جيڪا پڇا ٿيڻي آهي، اها هر شخص جي صلاحيتن، اهليتن، وسيلن ۽ حاصل ٿيل سهولتن ۽ موقعن جي لحاظ کان هوندي. جهڙي طرح اميرن کان سندن مال ۽ وسيلن کي الله تعاليٰ جي رضا ۽ فرمانبرداريءَ ۾ خرچ ڪرڻ ۽ نه ڪرڻ جي سلسلي ۾ جوابدهي ٿيندي، تيئن استادن يا سماج جي ٻين طبقن کان انهن جي صلاحيتن ۽ مليل موقعن ۽ مرتبن جي باري ۾ پڇيو ويندو.
اوهان استادن جي هڪ ذميوارانه حيثيت، قافلي جي اڳواڻ ۽ ڌڻ جي ڌنار واري به بيهي ٿي ۽ هر ڌنار کان ان جي ڌڻ بابت ضرور پڇيو ويندو. انهيءَ ڪري اوهان مان هر استاد هي فيصلو ڪري ته کيس جيڪو به سسٽم ۽ ماحول مليل آهي، ان ۾ هو پنهنجي شاگردن کي پنهنجي تعليمي قابليتن ۽ مهارتن ۾ ڀڙ ڪندو. ناسازگار ماحول ۽ ناسازگار معاشرتي حالتن جي باوجود رڳو پنهنجي انساني فرض ۽ ايماني جذبي، حڪمت عملي ۽ حوصلي سان پنهنجي شاگردن کي هڪ ڪامياب، باشعور، انسان دوست ۽ خدا پرست نسل جي طور تي معاشري جي حوالي ڪندو.
جيڪڏهن اوهان استاد پنهنجي ذاتي ڪوشش، عزم ۽ حوصلي کان ڪم وٺي جاکوڙڻ شروع ڪيو ته ماحول ۽ روايتي رجحان اوهان جو رستو روڪي نٿا سگهن.
(1) شاگردن جي تعليمي مهارتن کي سگهارو ڪيو ۽ منجهن دنيا جي تعليمي مقابلي ۾ اچڻ جي قابليت پيدا ڪريو.
(2) پاڻ کي تدريسي ۽ تربيتي ميدان ۾ ايترو ۽ اهڙو ڀڙ ڪيو جو اوهان جي شاگردن سان گڏ اوهان جي صلاحيتن جو فائدو سڄي سماج کي حاصل ٿئي.
(3) شاگردن لاءِ سندن شخصيت جي تعمير ۾ انهن جا رهنما بڻجو. اهي بشر ڪري پيدا ڪيا ويا آهن، اوهان انهن کي انسان بنجڻ جي شعور سان سرشار ڪيو.
(4) انهن کي هن ڌرتي ۽ ڌرتيءَ ڄاون سان محبت جو شعور بخشيو.
(5) اوهان کي الله تعاليٰ هيءُ موقعو نصيب ڪيو آهي ته اوهان ان جي ٻانهن کي الله تعاليٰ جي معرفت جو ڏس ڏيو.
ليڪن هيءُ سڀ ڪم تڏهن ڪري سگهندو جڏهن اوهان ۾ پنهنجي زندگيءَ ۾ هڪ اعليٰ مقصد سان وابسته هئڻ جو شعور ۽ ديوانگي پيدا ٿيندي. قدرت جو هيءُ اصول آهي ته خير جي ڪم ۾ اوهان جيتري اڳڀرائي ڪندا اوترو صلو وصول ٿيندو. اوهان چٽائيءَ جي رستي تي هلي ته ڏسو، پوءِ اوهان جون پنهنجون قابليتون به اوهان کي موثر ۽ سگهاريون بنائڻ مسئلو نه رهنديون ۽ اوهان جي شاگردن جي تعليم ۽ تربيت جا بهتر نتيجا پڻ سامهون اچڻ شروع ٿي ويندا.

محترم نور احمد ميمڻ[/justify]