عرس پريو
سينيئر رڪن
سعيد احمد سومرو (روزانه عبرت)
پ
هرين مهاڀاري جنگ جي ختم ٿيڻ کانپوءِ دنيا ۾ صنعت تيزيءَ سان ترقي ڪئي. صنعت جي ان تيز رفتار ترقي سان گڏوگڏ مزدورن جون انجمنون وجود ۾ اچي ويون. دنيا جي پهرين باقاعده ٽريڊ يونين 1827ع ۾ فلاڊلفيا ۾ پندرنهن يونين کي ملائي ٺاهي وئي، جنهن کي يونين آف ٽريڊ ايسوسيئيشن جي نالي سان منظم ڪيو ويو. مزدورن جو سڀ کان پهريون مطالبو هيو ته ڪم جو اڻ ڄاڻايل مدو ختم ڪيو وڃي ۽ اهو مدو ڏينهن ۾ ڏهه ڪلاڪ مقرر ڪيو وڃي. ان وقت مزدورن کي 24 ڪلاڪن ۾ ارڙهن ڪلاڪن کان ويهه ڪلاڪ مزدوري ڪرڻي پوندي هئي. هر سرمائيدار جو پنهنجو پنهنجو ذاتي جيل هيو، جتي مزدورن سان جانورن کان بدتر سلوڪ ڪيو ويندو هو. مزدورن لاءِ کاڌ خوراڪ جو ڪو به مناسب بندوبست نه هيو. سرمائيدارن جي ظلم ۽ ستم کان تنگ اچي مزدور پنهنجن جائز حقن کي حاصل ڪرڻ لاءِ اٿي کڙا ٿيا، انهن جو سڀ کان اهم مطالبو ڪم ڪرڻ واري وقت کي گهٽائڻ هيو. ڪم ڪرڻ جي وقت کي گهٽائڻ جو اِهو مطالبو آهستي آهستي آمريڪا کانپوءِ دنيا ۾ زور وٺندو ويو. ان مطالبي کي مڃرائڻ لاءِ 1861ع ۾ آمريڪا ۾ کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ مزدور ۽ بوائلر جا مزدور پاڻ ۾ متحد ٿي ويا. مزدورن جي ان اتحاد ٻين مزدورن ۾ همت پيدا ڪئي، جنهن جو نتيجو اهو نڪتو جو 1863ع ۾ آمريڪا ۾ ويهه مزدور انجمنون وجود ۾ اچي ويون ۽ ان جي ٻئي سال ٽيونجاهه وڌيڪ انجمنون قائم ٿي ويون. 1864ع ۾ سگريٽ ٺاهيندڙ ۽ سامونڊي جهازن جا مزدور ۽ 1865ع ۾ سِرون ٺاهيندڙ مزدور 1866ع ۾ کڏن تي ڪم ڪندڙ (سلڪ لومز) مزدورن ۽ ٽوپيون ٺاهيندڙ مزدور به متحد ٿي چڪا هيا.
20 آگسٽ 1866ع ۾بالٽي مور جي جاءِ تي آمريڪا جي سڀني مزدور يونين جا نمائندا ڪٺا ٿيا انهن سڀني نيشنل يونين آف ليبر جي نالي سان هڪ گڏيل تنظيم قائم ڪئي. سرمائيدارن کي اها ڳالهه نه وڻي، هنن پراڻن مزدورن کي ڪڍي انهن جي جاءِ تي نون، غير منظم ۽ ٻاهران آيل مزدورن کي ڪم ڏيڻ شروع ڪيو. پرڏيهه مان آيل مزدورن جي ڪري مقامي مزدورن ۾ بيچيني پيدا ٿي ۽ ان سان گڏ بيروزگاري ۾ به اضافو ٿيو.
1873ع جي خراب معاشي حالتن به مزدورن جي حالتن کي سخت نقصان پهچايو. بک ۽ بيروزگاري جو شڪار مزدور اٽي، لٽي ۽ اجهي جي لاءِ مظاهرا ڪرڻ لڳا. اٺن ڪلاڪن جي ليگ جي نالي سان تنظيمون وجود ۾ اچڻ لڳيون. 1880ع ۾ يورپ، ڏکڻ ۽ لاطيني آمريڪا، جاپان ۽ آسٽريليا ۾ به مزدور پنهنجن حقن لاءِ جدوجهد ڪرڻ لڳا. 1882ع ۾ جپان ۾ ٽرام وَي جي ورڪرن هڪ زبردست هڙتال ڪئي. ان سلسلي ۾ هڪ مزدور ليڊر ”گومبرس“ جو نعرو ”مزدور هڪ ٿي وڃو“ سڄي دنيا ۾ مشهور ٿي ويو. 1884ع ۾ مزدورن جي فيڊريشن گڏيل جدوجهد لاءِ شڪاگو ۾ هڪ وڏو ڪنوينشن سڏايو. ان موقعي تي ڪيل هڙتال دنيا جي پهرين هڙتال ثابت ٿي، جنهن ۾ مطالبو ڪيو ويو ته پهرين مئي 1886ع کان مزدورن جي ڪم ڪرڻ جو وقت ڏينهن ۾ اٺ ڪلاڪ مقرر ڪيو وڃي. ان ڪنوينشن جي نتيجي ۾ 1884ع کان 1886ع تائين آمريڪا جي مختلف رياستن جي هڪ لک کان وڌيڪ مزدورن 22 هزار مختلف جاين تي ٽن هزارن کان مٿي هڙتالون ڪيون. صرف آمريڪا ۾ پنج هزار هڙتالون هلي رهيون هيون، جنهن ۾ تقريبن 3 لک 50 هزار مزدور حصو وٺي رهيا هئا. 1885ع ۾ روس جي شهر ماسڪو ۾ ۽ 1886ع ۾ فرانس ۾ ٿيل هڙتالون به ان سلسلي جون ڪڙيون هيون. حڪومت سرمائيدارن جو ساٿ ڏنو ۽ مزدورن جي مطالبن کي ڪا به اهميت نه ڏني.
ان وقت شڪاگو هڪ وڏي صنعتي شهر سان گڏوگڏ مزدور تحريڪ جو مرڪز به هيو. پهرين مئي 1886ع تي اسڪارپ هار ويسٽر ڪمپنيءَ شڪاگو ۾هڙتال شروع ڪئي جنهن ۾ پنجاهه هزار مزدورن حصو ورتو. سرمائيدارن ان هڙتال کي ناڪام ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پر ان ۾ ڪامياب ٿي نه سگهيا. ان جو نتيجو اهو نڪتو جو فلاڊلفيا، مل والڪي- سينٽ لوئيس- ڪنٽيڪي، بالٽي مور، واشنگٽن، نيويارڪ ۽ هوسٽن جهڙن وڏن شهرن ۾ لکين مزدور روڊن ۽ رستن تي نڪري آيا. هنن پنهنجن حقن لاءِ مظاهرا ڪيا ۽ جلوس ڪڍيا. انهن احتجاجي مظاهرن تي سرمائيدارن ۽ حڪومت جي اشارن تي پوليس فائرنگ ڪئي، جنهن ۾ ڪئي مزدور مارجي ويا. سرمائيدار ۽ حڪومت مزدورن کي انهن جا حق ڏيڻ لاءِ تيار نه هيا ۽ مزدور پنهنجن جائز حقن کي ڇڏڻ لاءِ تيار نه هيا. ٽين ڏينهن يعني 3 مئي تي شڪاگو ۾ لکين مزدور احتجاجي مظاهري ۾ شريڪ ٿيا. انهن تي پوليس فائرنگ ڪري ڏني جنهن ۾ چار مزدور مارجي ويا ۽ ڪيترا زخمي ٿيا. ان واقعي جي خلاف 4 مئي تي احتجاج جو ڏينهن ملهايو ويو. جلسي جي دوران هڪ پوليس واري جلسي ۾ اچي جلسي کي ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو ۽ ٻي پوليس واري منصوبي جي تحت دستي بم اڇلايو جنهن ۾ هڪ سارجنٽ مارجي ويو. ان واقعي کي اُنڊ (جواز) بڻائي پوليس هڪ پرامن ريلي تي فائرنگ ڪئي جنهن جي نتيجي ۾ شڪاگو جي زمين مزدورن جي رت سان رڱجي وئي. وڌيڪ ستم اهو ٿيو جو ان سڄي واقعي جي ذميداري مزدورن تي مڙهي وئي. سزا طور پنجن مزدورن کي ڦاهي چاڙهيو ويو ۽ ٻن کي جنم قيد جي سزا ڏني وئي. مزدور ان ظلم ۽ ستم کان نه ڊنا بلڪه پنهنجي تحريڪ جاري رکي. شڪاگو جو جيل بيگناهه مزدورن سان ڀرجي ويو. قيد دوران مزدورن تي بي پناهه ۽ انسانيت سوز تشدد ڪيو ويو جنهن ۾ ڪيئي مزدور مري ويا. مزدورن ۽ مالڪن جيان ڪشمڪش ۾ ڪيئي جانيون ضايع ٿي ويون. مزدور حق تي هيا چوندا آهن ته ظلم جڏهن حد کان وڌي وڃي ته پاڻهي ختم ٿي ويندو آهي ۽ ائين ئي ٿيو مزدور پنهنجا حق حاصل ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا. سرمائيدار ۽ انهن جو ظلم هارائي ويا ۽ سوڀ مزدورن جا قدم چميا.
شڪاگو جي ان واقعي کانپوءِ مظلوم مزدورن جو پهريون جلسو 17 اپريل 1886ع تي ٿيو. ان واقعي جو پڙاڏو پوري دنيا ۾ پهتو ۽ سڄي دنيا جي مزدورن آمريڪا جي مزدورن سان ايڪتا جو اظهار ڪيو، بعد ۾ حڪومت ان سڄي واقعي جي ڪري معافي ورتي ۽ ڦاسي ۽ جنم قيد جي عمل کي غير آئيني ۽ غير قانوني قرار ڏنو.
1888ع ۾ هڪ يونين طرفان ڪانفرنس ڪوٺائي وئي جنهن ۾ مطالبو ڪيو ويو ته مزدورن جو ڪم ڪرڻ جو وقت 8 ڪلاڪ مقرر ڪيو وڃي ۽ هر سال 10 فيبروري تي سڀني يونين روزانو 8 ڪلاڪ ڪم ڪرڻ جي حق ۾ مظاهرو ڪرڻ جو اعلان ڪيو.1889ع تي ڪانگريس پهرين مئي تي مزدورن جي ڏينهن کي پوري دنيا ۾ ملهائڻ جو فيصلو ڪيو.
اپريل 1890ع ۾ چيڪو سلواڪيا ۾ 30 هزار ڪارڪنن هڙتال ڪئي ۽ اِهو سلسلو جاري رهيو. پهرين مئي 1890ع تي دنيا جي تاريخ ۾ پهريون دفعو مزدورن جو ڏينهن ملهايو ويو، جنهن ۾ سڄي دنيا جي لکين مزدورن حصو ورتو ۽ پنهنجي ڀرپور اتحاد جو مظاهرو ڪيو. اڄ تائين سڄي دنيا جا مزدور پهرين مئي تي مزدورن جو ڏينهن عزم۽ حوصلي سان ملهائيندا اچن ٿا. ان جدوجهد جي نتيجي ۾ 1919ع ۾ آءِ ايل او (دنيا جي مزدورن جي گڏيل تنظيم) وجود ۾ آئي ۽ مزدورن جي ٻين مطالبن سان گڏ روزانو اٺ ڪلاڪ مزدوري جو وقت تسليم ڪيو ويو.
20 آگسٽ 1866ع ۾بالٽي مور جي جاءِ تي آمريڪا جي سڀني مزدور يونين جا نمائندا ڪٺا ٿيا انهن سڀني نيشنل يونين آف ليبر جي نالي سان هڪ گڏيل تنظيم قائم ڪئي. سرمائيدارن کي اها ڳالهه نه وڻي، هنن پراڻن مزدورن کي ڪڍي انهن جي جاءِ تي نون، غير منظم ۽ ٻاهران آيل مزدورن کي ڪم ڏيڻ شروع ڪيو. پرڏيهه مان آيل مزدورن جي ڪري مقامي مزدورن ۾ بيچيني پيدا ٿي ۽ ان سان گڏ بيروزگاري ۾ به اضافو ٿيو.
1873ع جي خراب معاشي حالتن به مزدورن جي حالتن کي سخت نقصان پهچايو. بک ۽ بيروزگاري جو شڪار مزدور اٽي، لٽي ۽ اجهي جي لاءِ مظاهرا ڪرڻ لڳا. اٺن ڪلاڪن جي ليگ جي نالي سان تنظيمون وجود ۾ اچڻ لڳيون. 1880ع ۾ يورپ، ڏکڻ ۽ لاطيني آمريڪا، جاپان ۽ آسٽريليا ۾ به مزدور پنهنجن حقن لاءِ جدوجهد ڪرڻ لڳا. 1882ع ۾ جپان ۾ ٽرام وَي جي ورڪرن هڪ زبردست هڙتال ڪئي. ان سلسلي ۾ هڪ مزدور ليڊر ”گومبرس“ جو نعرو ”مزدور هڪ ٿي وڃو“ سڄي دنيا ۾ مشهور ٿي ويو. 1884ع ۾ مزدورن جي فيڊريشن گڏيل جدوجهد لاءِ شڪاگو ۾ هڪ وڏو ڪنوينشن سڏايو. ان موقعي تي ڪيل هڙتال دنيا جي پهرين هڙتال ثابت ٿي، جنهن ۾ مطالبو ڪيو ويو ته پهرين مئي 1886ع کان مزدورن جي ڪم ڪرڻ جو وقت ڏينهن ۾ اٺ ڪلاڪ مقرر ڪيو وڃي. ان ڪنوينشن جي نتيجي ۾ 1884ع کان 1886ع تائين آمريڪا جي مختلف رياستن جي هڪ لک کان وڌيڪ مزدورن 22 هزار مختلف جاين تي ٽن هزارن کان مٿي هڙتالون ڪيون. صرف آمريڪا ۾ پنج هزار هڙتالون هلي رهيون هيون، جنهن ۾ تقريبن 3 لک 50 هزار مزدور حصو وٺي رهيا هئا. 1885ع ۾ روس جي شهر ماسڪو ۾ ۽ 1886ع ۾ فرانس ۾ ٿيل هڙتالون به ان سلسلي جون ڪڙيون هيون. حڪومت سرمائيدارن جو ساٿ ڏنو ۽ مزدورن جي مطالبن کي ڪا به اهميت نه ڏني.
ان وقت شڪاگو هڪ وڏي صنعتي شهر سان گڏوگڏ مزدور تحريڪ جو مرڪز به هيو. پهرين مئي 1886ع تي اسڪارپ هار ويسٽر ڪمپنيءَ شڪاگو ۾هڙتال شروع ڪئي جنهن ۾ پنجاهه هزار مزدورن حصو ورتو. سرمائيدارن ان هڙتال کي ناڪام ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پر ان ۾ ڪامياب ٿي نه سگهيا. ان جو نتيجو اهو نڪتو جو فلاڊلفيا، مل والڪي- سينٽ لوئيس- ڪنٽيڪي، بالٽي مور، واشنگٽن، نيويارڪ ۽ هوسٽن جهڙن وڏن شهرن ۾ لکين مزدور روڊن ۽ رستن تي نڪري آيا. هنن پنهنجن حقن لاءِ مظاهرا ڪيا ۽ جلوس ڪڍيا. انهن احتجاجي مظاهرن تي سرمائيدارن ۽ حڪومت جي اشارن تي پوليس فائرنگ ڪئي، جنهن ۾ ڪئي مزدور مارجي ويا. سرمائيدار ۽ حڪومت مزدورن کي انهن جا حق ڏيڻ لاءِ تيار نه هيا ۽ مزدور پنهنجن جائز حقن کي ڇڏڻ لاءِ تيار نه هيا. ٽين ڏينهن يعني 3 مئي تي شڪاگو ۾ لکين مزدور احتجاجي مظاهري ۾ شريڪ ٿيا. انهن تي پوليس فائرنگ ڪري ڏني جنهن ۾ چار مزدور مارجي ويا ۽ ڪيترا زخمي ٿيا. ان واقعي جي خلاف 4 مئي تي احتجاج جو ڏينهن ملهايو ويو. جلسي جي دوران هڪ پوليس واري جلسي ۾ اچي جلسي کي ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو ۽ ٻي پوليس واري منصوبي جي تحت دستي بم اڇلايو جنهن ۾ هڪ سارجنٽ مارجي ويو. ان واقعي کي اُنڊ (جواز) بڻائي پوليس هڪ پرامن ريلي تي فائرنگ ڪئي جنهن جي نتيجي ۾ شڪاگو جي زمين مزدورن جي رت سان رڱجي وئي. وڌيڪ ستم اهو ٿيو جو ان سڄي واقعي جي ذميداري مزدورن تي مڙهي وئي. سزا طور پنجن مزدورن کي ڦاهي چاڙهيو ويو ۽ ٻن کي جنم قيد جي سزا ڏني وئي. مزدور ان ظلم ۽ ستم کان نه ڊنا بلڪه پنهنجي تحريڪ جاري رکي. شڪاگو جو جيل بيگناهه مزدورن سان ڀرجي ويو. قيد دوران مزدورن تي بي پناهه ۽ انسانيت سوز تشدد ڪيو ويو جنهن ۾ ڪيئي مزدور مري ويا. مزدورن ۽ مالڪن جيان ڪشمڪش ۾ ڪيئي جانيون ضايع ٿي ويون. مزدور حق تي هيا چوندا آهن ته ظلم جڏهن حد کان وڌي وڃي ته پاڻهي ختم ٿي ويندو آهي ۽ ائين ئي ٿيو مزدور پنهنجا حق حاصل ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا. سرمائيدار ۽ انهن جو ظلم هارائي ويا ۽ سوڀ مزدورن جا قدم چميا.
شڪاگو جي ان واقعي کانپوءِ مظلوم مزدورن جو پهريون جلسو 17 اپريل 1886ع تي ٿيو. ان واقعي جو پڙاڏو پوري دنيا ۾ پهتو ۽ سڄي دنيا جي مزدورن آمريڪا جي مزدورن سان ايڪتا جو اظهار ڪيو، بعد ۾ حڪومت ان سڄي واقعي جي ڪري معافي ورتي ۽ ڦاسي ۽ جنم قيد جي عمل کي غير آئيني ۽ غير قانوني قرار ڏنو.
1888ع ۾ هڪ يونين طرفان ڪانفرنس ڪوٺائي وئي جنهن ۾ مطالبو ڪيو ويو ته مزدورن جو ڪم ڪرڻ جو وقت 8 ڪلاڪ مقرر ڪيو وڃي ۽ هر سال 10 فيبروري تي سڀني يونين روزانو 8 ڪلاڪ ڪم ڪرڻ جي حق ۾ مظاهرو ڪرڻ جو اعلان ڪيو.1889ع تي ڪانگريس پهرين مئي تي مزدورن جي ڏينهن کي پوري دنيا ۾ ملهائڻ جو فيصلو ڪيو.
اپريل 1890ع ۾ چيڪو سلواڪيا ۾ 30 هزار ڪارڪنن هڙتال ڪئي ۽ اِهو سلسلو جاري رهيو. پهرين مئي 1890ع تي دنيا جي تاريخ ۾ پهريون دفعو مزدورن جو ڏينهن ملهايو ويو، جنهن ۾ سڄي دنيا جي لکين مزدورن حصو ورتو ۽ پنهنجي ڀرپور اتحاد جو مظاهرو ڪيو. اڄ تائين سڄي دنيا جا مزدور پهرين مئي تي مزدورن جو ڏينهن عزم۽ حوصلي سان ملهائيندا اچن ٿا. ان جدوجهد جي نتيجي ۾ 1919ع ۾ آءِ ايل او (دنيا جي مزدورن جي گڏيل تنظيم) وجود ۾ آئي ۽ مزدورن جي ٻين مطالبن سان گڏ روزانو اٺ ڪلاڪ مزدوري جو وقت تسليم ڪيو ويو.
