احمد خان مدهوش - ڪاڇي جو مست شاعر ، ورسيء تي ڀيٽا

[سليمان وساڻ]

​

سنڌ جي عوامي شاعرن جو جڏهن به ذڪر نڪرندو ته ڪاڇي جي مست شاعر ۽ عوام پاران بيحد پسند ڪيو ويندڙ احمد خان مدهوش جو ذڪر ضرور نڪرندو۔ اڄ سندس ورسيء جي موقعي تي سنڌ سلامت جو سمورو ساٿ کيس سلام پيش ڪري رهيو آهي۔

دوست ڪنهن کان جدا خدا نه ڪري، ڪنهن کي هي غم عطا خدا نه ڪري
منهنجو سينو ڳڀا ڳڀا ٿي پئي، تير تنهنجو خطا خدا نه ڪري
روزِ محشر سواءِ تنهنجي ٻي، ڪاڀي مون کان پڇا خدا نه ڪري
توکي سامهون ويهاري مدهوش، ڇا ڪري جي خدا خدا نه ڪري​

سندس شاعري سنڌ جي ڪيترن ئي فنڪارن ڳائي ۽ کين زبردست موٽ ملي۔ سندس شاعري سونهن، مجازي عشق سان گڏ سنڌ جي شاعري هئي۔ سندس رڳ رڳ ۾ ڄڻ ته سنڌ سمايل هئي۔ ڪاڇو هجي يا سنڌ جا گهر گهاٽ ياوري سنڌي ماڻهو سندس موضوع رهندا هئا۔

”ڀٽائيءَ جي بيتن جيان ڳائباسين
هٿن تي حنائن جيان لائباسين
جتي سنڌ ڌرتي اسان کي سڏيندي
اتي پاڻ ورڪر جيان پائباسين“.​

اڄ اسين هوش وارا مدهوش جي نه هجڻ جي ڪمي دل سان محسوس ڪري رهيا آهيون. هو هڪ سٺي وقت تائين پنهنجي شاعري رستي ۽ شيرين زبان سان خلق کي موهيندو رهيو. هاڻ فقط اسان هوش وارن لئه مدهوش جون يادون ۽ جيئري جاڳندي شاعري آهي.

مان پکي هان پيار جو
پيار جي اظهار جو
مون کي مارجو نه ڌارجو
مدهوش جي مري وڃي
هوش کي سنڀارجو​

ياوري

ڪرين ٿو وار کولي وار، سئو سئو وار او سهڻا
لڳا ٿم ڏنگ، انگ انگ ونگَ، جنهن جو دنگ ئي ناهي​

مرحوم احمد خان مدهوش سنڌي ادبي بورڊ جو ميمبر هوندي به سندس ڪتاب ”اکين جا سنيها“ سال 2008ع ۾ ڇپرائڻ لاءِ ڏنو هو پر اڄ تائين اهو ڪتاب مرڻ گهڙي تائين شايع ٿي نه سگهيو. جنهن جي مرحوم کي خواهش هئي ته اهو جيئري ئي شايع ٿئي پر شايع ڪونه ٿي سگهيو، احمد خان مدهوش جي شاعري جا 2 ڪتاب ڇپيل آهن جن ۾ ”دل جون ڳالهيون“ ۽ ”نظر ۾ نظر بند“ شامل آهن. جڏهن ته 4 اڻ ڇپيل ڪتاب جن ۾ اکين جا سنيها، ديس ڌرتي لاءِ، مقالا تي مدهوش، وطن خاطر پيل آهن. سندس وفات کان هڪ ڏينهن پهريان مرحوم شاعر احمد خان مدهوش جي نالي سان جوهي ۾ هڪ روڊ هن جي نالي سان منسوب ڪيو ويو، مرحوم احمد خان مدهوش جي شاعري عابده پروين کان وٺي ڪري ممتاز لاشاري تائين فنڪارن ڳائي آهي. اڄ به هن جا مشهور گيت ڪي ٽي اين ۽ ڪشش چينل تان مختلف راڳين جي آواز ۾ رڪارڊ ٿيل نشر ٿي رهيا آهن. انهن ۾ سامهون سڄڻ هجي نظر ۾ نظر هجي (راڳي وحيد علي)، مان پکي هان پيار جو (ممتاز لاشاري)، سر لڳي سهڻي سڄڻ سان سر لڳي (تعمير حسين)، نهاري ناز مان نازڪ نماڻي دل نهوڙي وئين (عابده پروين)، جڏهن کان اک لڳي توسان تڏهن کان (برڪت علي) شامل آهن.

​

 

[عاشق سولنگي]

جواب: احمد خان مدهوش - ڪاڇي جو مست شاعر ، پهرين ورسيء تي کيس ڀيٽا

محترم سائين سليمان وساڻ صاحب۔۔۔۔تمام بهترين نموني سان اوهان مدهوش کي پيٽا پيش ڪئي آهي۔
مدهوش جيئن پاڻ چيو آهي۔
مان پکي هان پيار جو
پيار جي اظهار جو
مون کي مارجو نه ڌارجو
مدهوش جي مري وڃي
هوش کي سنڀارجو
مان اوهان جي ٿريڊ لا چوندس

مرندس ته مٿم تنهنجا تن من به اچي روئندا،
رومال پُسي پوندا دامن به اچي روئندا،
مدهوش کي ماريندڙ محسن به اچي روئندا،
هن لاش مٿان تون ڇا، دشمن به اچي روئندا

​

 

[علي ظفر]

جواب: احمد خان مدهوش - ڪاڇي جو مست شاعر ، پهرين ورسيء تي کيس ڀيٽا

ها اها ڳالهه ڪيتري نه سچ آهي ته مدهوش ماڻهو هميشه هوش واريون ڳالهيون ڪندا آهن ۽ جڏهن هو مدهوشي مان نڪري هوش ۾ ايندا آهن ته دنيا جي رشتن جي لالچ جي تلوار سندس زبان مٿان هوندي آهي ۽ مصلحت ماسي جو هو پيروڪار هوندو آهي.
قربت مدهوش تي گل رخ ڇٽڻ آيو گلاب
تنهن به هاڻي دلربا چئي بي مطارو ئي ڏنو.
اڄ اسين هوش وارا مدهوش جي نه هجڻ جي ڪمي دل سان محسوس ڪري رهيا آهيون. هو هڪ سٺي وقت تائين پنهنجي شاعري رستي ۽ شيرين زبان سان خلق کي موهيندو رهيو. هاڻ فقط اسان هوش وارن لئه مدهوش جون يادون ۽ جيئري جاڳندي شاعري آهي.
مدهوش ملي ادراڪي
کلندي وئي دل جي تاڪي
آئي عظمت آفاقي
هاڻي ڇا جي عمناڪي
خاڪي ڙي آهيان خاڪي
مدهوش جي شخصيت هئي پيار ۾ ڀريل هر هڪ کي پهرين ملاقات ۾ پنهنجائپ جو احساس ڏيندڙ سائين احمد خان مدهوش. ساڻس جڏهن به جيڪو به جتي به مليو مدهوش جو ٿي ويو.

بحروزن جو نهايت پختو شاعر اڄ هوش وارن جي دنيا ۾ نه آهي ۽ مدهوش لئه سندس چاهيندڙ پڻ اداس آهن ۽ سنڌي ادب ۾ پڻ هڪ وڏو خال پيدا ٿي ويو . ها يقينن مدهوش ته گهڻا ايندا پر سائين احمد خان مدهوش وري پيدا نه ٿيندو ۽ سندس جاءِ ڪير به والاري نه سگهندو.
​

 

[علي ظفر]

جواب: احمد خان مدهوش - ڪاڇي جو مست شاعر ، پهرين ورسيء تي کيس ڀيٽا

ها اها ڳالهه ڪيتري نه سچ آهي ته مدهوش ماڻهو هميشه هوش واريون ڳالهيون ڪندا آهن ۽ جڏهن هو مدهوشي مان نڪري هوش ۾ ايندا آهن ته دنيا جي رشتن جي لالچ جي تلوار سندس زبان مٿان هوندي آهي ۽ مصلحت ماسي جو هو پيروڪار هوندو آهي.
قربت مدهوش تي گل رخ ڇٽڻ آيو گلاب
تنهن به هاڻي دلربا چئي بي مطارو ئي ڏنو.
اڄ اسين هوش وارا مدهوش جي نه هجڻ جي ڪمي دل سان محسوس ڪري رهيا آهيون. هو هڪ سٺي وقت تائين پنهنجي شاعري رستي ۽ شيرين زبان سان خلق کي موهيندو رهيو. هاڻ فقط اسان هوش وارن لئه مدهوش جون يادون ۽ جيئري جاڳندي شاعري آهي.
مدهوش ملي ادراڪي
کلندي وئي دل جي تاڪي
آئي عظمت آفاقي
هاڻي ڇا جي عمناڪي
خاڪي ڙي آهيان خاڪي
مدهوش جي شخصيت هئي پيار ۾ ڀريل هر هڪ کي پهرين ملاقات ۾ پنهنجائپ جو احساس ڏيندڙ سائين احمد خان مدهوش. ساڻس جڏهن به جيڪو به جتي به مليو مدهوش جو ٿي ويو.

بحروزن جو نهايت پختو شاعر اڄ هوش وارن جي دنيا ۾ نه آهي ۽ مدهوش لئه سندس چاهيندڙ پڻ اداس آهن ۽ سنڌي ادب ۾ پڻ هڪ وڏو خال پيدا ٿي ويو . ها يقينن مدهوش ته گهڻا ايندا پر سائين احمد خان مدهوش وري پيدا نه ٿيندو ۽ سندس جاءِ ڪير به والاري نه سگهندو.
​

 

[نثارابڙو]

جواب: احمد خان مدهوش - ڪاڇي جو مست شاعر ، پهرين ورسيء تي کيس ڀيٽا

سنڌ سلامت جا سهڻا ساٿيو؛

مرڻ وارا مري ويندا آهن
موت کي به ڪنهن مات ڏني آهي ڇا؟

پر مرڻ کانپوءَ جيئري رهڻ جي ڏات ڪنهن ڪنهن کي هوندي آهي ۽ اهڙي ڏات سان مدهوش جيئرو رهيو ۽ مرڻ کانپوءِ به اسانجي وچ ۾ آهي .... سندس ذات ناهي ته ڇا ٿيو، ڏات ته آهي، جيڪا ميراث آهي سنڌ جي ۽ سنڌ جي وارثن جي. اچو ته ڏات ڌڻين کي جيئدان ڏيون ۽ قوم جي وارثي ڪريون، انکان وڌيڪ مدهوش کي ڪهڙي ڀيٽا ڏئي سگهبي جو سندس ٻوليءَ ۽ لوليءَ کي سنڀالي رکجي، سنڌ ۽ سنڌيت جو مان اوچو رکجي ... مرڻ وارا ته پنهنجي ڏات سان ڏيئا روشن ڪري ويا، هاڻ اسانجو وارو آهي ته ان ڏات جي ڏيئي جي روشنيءَ ۾ سنڌ جا ساهه سلامت رکون ۔۔۔۔

رب العالمين مرحوم کي پنهنجي رحمت خاص ۾ رکي ۔۔۔ آمين​

 

[سليمان وساڻ]

جواب: احمد خان مدهوش - ڪاڇي جو مست شاعر ، پهرين ورسيء تي کيس ڀيٽا

قاضي منظر حيات پاران ڏنل ڀيٽا

 

[عرس پريو]

جواب: احمد خان مدهوش - ڪاڇي جو مست شاعر ، پهرين ورسيء تي کيس ڀيٽا

مدهوش جي مري وڃين هوش کي سنڀالجو ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ادا هڪ ننڍڙي ڳوٺ سان تعلق رکندڙ احمد خان مدهوش اهڙو شاعر هو جو ٻڌندڙ واقعي مدهوش ٿي ويندو آهي

بهترين شاعر جي ورسي تي کيس سلام

 

[غلام شبير ڪيريو]

جواب: احمد خان مدهوش - ڪاڇي جو مست شاعر ، پهرين ورسيء تي کيس ڀيٽا

جيڪو به هن دنيا ۾ آيو آهي ان کي هڪ ڏينهن واپس به وڃڻو آهي پر ڪجهه ماڻهو اهڙا به آهن جو جسماني طور ته موجود نه آهن پر انهن نالو مشڪل سان ئي ختم ٿئي ٿو مدهوش جي شاعري اهڙي آهي جو ان کي ايندڙ دور جا ماڻهو به چاه سان ٻڌندا رهندا
الله سائين مرحوم کي جنت ۾ جڳهه عطا فرمائي آمين ثم آمين

 

[رضوان علي جمالي]

جواب: احمد خان مدهوش - ڪاڇي جو مست شاعر ، پهرين ورسيء تي کيس ڀيٽا

دوستو مانواروءَ ڪير ٿو چئي ته مدهوش مري ويو آ ؟ مدهوش اسانجي دلين ۾ اڄ به ايئن ئي موجود آهي ۽ چئي رهيو آهي ته مدهوش جي مري وڃي ته هوش کي سنڀالجو۔ هوش کي سنڀاليو ته مدهوش سامهون ويٺو آهي ۔

 

[سليمان وساڻ]

سنڌ جي عوامي شاعرن جو جڏهن به ذڪر نڪرندو ته ڪاڇي جي مست شاعر ۽ عوام پاران بيحد پسند ڪيو ويندڙ احمد خان مدهوش جو ذڪر ضرور نڪرندو۔ اڄ سندس ٻي ورسيء جي موقعي تي سنڌ سلامت جو سمورو سٿ کيس سلام پيش ڪري رهيو آهي۔

احمد خان مدهوش 5 اپريل 1931ع ۾ خيرپورناٿن شاهه جي ڳوٺ سلطان احمد چانڊيي ۾ جنم ورتو. سندس ننڊ پڻ جوهي جي پُر رونق فضائن ۾ گذريو. 1949ع ۾ سنڌي ٻولي ۾ ورنيڪيولر (فائنل) پاس ڪري، ساڳئي سال نئين گاج جي گود ۾ آيل ڳوٺ ”سڄڻ جي پئي“ ۾ استاد مقرر ٿيو اتي جا ڳوٺاڻا اڄ به سندس واکاڻ جا ڍُڪ ڀريندي ٿڪجن نه ٿا. ائين پڙهندي پاڙهيندي، 1957ع ۾ پي ٽي سي سان گڏ ڊرائينگ انٽر ميڊيٽ ۽ 1965 ۾ اديب عالم فاضل پاس ڪري ورتائين. عالم فاضل ٿيڻ سبب کيس استادي واري پيشي ۾ هڪ ماهر استاد جي حيثيت ملي وئي. 1990 ۾ رٽائرمينٽ ورتائين، سندس روزي روٽي جي سفر جي ڪهاڻي ايتري ئي آهي.

سندس شاعري سنڌ جي ڪيترن ئي فنڪارن ڳائي ۽ کين زبردست موٽ ملي۔ سندس شاعري سونهن، مجازي عشق ساب گڏ سنڌ جي شاعري هئي۔ سندس رڳ رڳ ۾ ڄڻ ته سنڌ سمايل هئي۔ ڪاڇو هجي يا سنڌ جا گهر گهاٽ ياوري سنڌي ماڻهو سندس موضوع رهندا هئا۔ هن جي زندگيءَ ۾ سندس شاعريءَ جا ٻه مجموعا هڪ دل جون ڳالهيون، ٻيو نظر ۾ نظر بند ڇپيا جڏهن ته شاعريءَ جو سندس ٽيون ڪتاب (اکين جا سنيها) سندس وڇوڙي کان هڪ سال پوءِ ڇپيو اڃان سندس اڻ ڇپيل ڪتاب ڏهاڪو کن ٿيندا.

”ڀٽائيءَ جي بيتن جيان ڳائباسين
هٿن تي حنائن جيان لائباسين
جتي سنڌ ڌرتي اسان کي سڏيندي
اتي پاڻ ورڪر جيان پائباسين“.

احمد خان مدهوش 26 جون 2010 تي اسان کان وڇڙي ويو. اڄ اسين هوش وارا مدهوش جي نه هجڻ جي ڪمي دل سان محسوس ڪري رهيا آهيون. هو هڪ سٺي وقت تائين پنهنجي شاعري رستي ۽ شيرين زبان سان خلق کي موهيندو رهيو. هاڻ فقط اسان هوش وارن لئه مدهوش جون يادون ۽ جيئري جاڳندي شاعري آهي.

مان پکي هان پيار جو
پيار جي اظهار جو
مون کي مارجو نه ڌارجو
مدهوش جي مري وڃي
هوش کي سنڀارجو​

 

[نثارابڙو]

مان پکي آن پيار جو، پيار جي اظهار جو

واه واه ۔۔۔ ڇا ڳاله ڪجي مدهوش جي، سندس ڪلام ٻڌي اسانجا به هوش گم ٿي ٿا وڃن۔

 

[سليمان وساڻ]

جڏهن کان اک لڳي، توسان تڏهن کان اک لڳي ناهي.​

جڏهن کان چاڪ ڪئي دل تو، تڏهن کان چاڪ ٿي ناهي.​

​

ڪاڇي جي مست شاعر ۽ سنڌ جي محبوب شاعر احمد خان مدهوش جي ورسيء تي کيس ڀيٽا پيش ڪجي ٿي۔​

​

احمد خان مدهوش​

شاعر سونهن جا ساکي ۽ پيار جا پيغامبر ٿيندا آهن. مدهوش به هر شاعر وانگر پيار پرست هو ۽ سندس پيار جو رنگ سندس شاعري مان چٽو نظر اچي ٿو. احمد خان مدهوش سنڌ جي عوامي شاعريءَ جو هڪ سگهارو باب آهي. هو پنهنجي ٻالڪپڻ کان جواني ۽ جواني کان پيري تائين فطرت جي حسن جي جلوي هيٺ رهيو. فطرت جي حسن کيس مدهوش بڻائي ڇڏيو.

ناميارو شاعر احمد خان ولد حاجي خان (حاجي فقير شغلي) ذات (کٽي) سومرو، 15 اپريل 1931ع تي خيرپورناٿن شاهه جي ڳوٺ سلطان چانڊيي ۾ ڄائو، 1932ع ۾ سندس خاندان ’جوهي‘ شهر ۾ اچي آباد ٿيو. 1949ع ۾ سنڌي فائنل، 1957ع ۾ انٽر ۽ 1965ع ۾ اديب فاضل سنڌيءَ جا امتحان پاس ڪيائين. ڳپل عرصو جوهيءَ ۾ استاد ٿي رهيو. هن شاعريءَ جي سکيا سيد نجف علي شاهه لڪياريءَ ۽ فيض بخشاپوريءَ کان ورتي. سندس شاعريءَ جا ٻه مجموعا ’دل جون ڳالهيون‘ سنڌي ادبي بورڊ پاران 1993ع ۾ ۽ ”نظر ۾ نظربند“ سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچيءَ 2003ع ۾ ڇپائي پڌرا ڪيا. غزل ۽ نظم جو وڏو شاعر آهي. سندس شاعري سنڌ جي ڪيترن راڳين ڳائي آهي.پاڻ استاد شاعرن مان هو.سندس شاعري ۾ فطرت نگاريءَ حسن پرستي کان سواءِ، قوم پرستي جا سڀ انگ موجود آهن. جيترو جيئرو هو ورچي نه ويٺو.

پاڻ پرائمري استاد هو. توڙي جو سڄي عمر ساڄي ڌر سان وابسته رهيو پر کاٻي ڌر وارا به کيس مانُ ڏيندا هئا. پويون عرصو سنڌي ادبي بورڊ جي بورڊ آف گورنرز جو ميمبر هو. مدهوش يارن جو يار ۽ اندر جي اجرن جو يار هو. هن پوري سنڌ ۾ دوستيءَ جا مثال قائم ڪري ڇڏيا. هن پوري سنڌ کي پنهنجو دوست ۽ مداح ڪري ڇڏيو. مدهوش حال جو غريب ضرور هو، پر هو پنهنجي زندگيءَ ۾ دل جو ڪڏهن غريب نه ٿيو. شاعري جيان دل جو به شاهوڪار هو. مدهوش پنهنجي فن فڪر ۽ سنڌ ڌرتي جي عشق ۾ هميشه مدهوش رهيو. هن جي اها مدهوشي هن جي وڇوڙي کانپوءِ سنڌ جي عوام کي مدهوش ڪري ڇڏيو آهي. مدهوش پنهنجي زندگيءَ ۾ الائي ڪيتري شاعري ڪئي پر هو پنهنجي زندگيءَ ۾ صرف 2 مجموعا ڇپرائي سگهيو. هو ڪڏهن به شهرت جي پويان ڪو نه لڳو پر شهرت جي ديوي مٿس سدائين مهربان رهي. مدهوش جي شاعري عوامي ۽ سادي سلوڻي پر معنيٰ خيز آهي. سندس مشهور غزل جيڪو برڪت جي آواز ۾ پڻ مشهور ٿيو.

جڏهن کان اک لڳي، توسان تڏهن کان اک لڳي ناهي.
جڏهن کان چاڪ ڪئي دل تو، تڏهن کان چاڪ ٿي ناهي.

ڪيا غم دل تي اوتارا، ٿڪا تارا تڪي تارا،
سڄڻ بي چين دل کي چين هڪڙو دم گهڙي ناهي.

مدهوش جي جڏهن سماج ۾ اک کلي ته هن ڪڏهن ڪنهن مونجهاري يا سماجي اٿل پٿل تي اک بند نه ڪئي. مدهوش پنهنجي سموري زندگي شاعريءَ جي نالي ڪئي، سندس شاعريءَ ۾ عجيب ڪشش آهي. جيڪا پڙهندڙ کي پاڻ ڏانهن متوجهه ڪرڻ تي مجبور ڪري ٿي.

احمد خان مدهوش جي شاعريءَ ۾ مٽيءَ جي خوشبو ۽ سنڌي ٻوليءَ جو نج ۽ اصلوڪو حسن ڀريل آهي. ”سر لڳي“ هڪ اهڙي جذبي جي عڪاسي ڪندڙ استعارو آهي جيڪو صرف چئي سگهجي ٿو پر اهو ڪمال مدهوش کي حاصل آهي جو هن اهو ۽ اهڙا ڪيترائي استعارا، اشارا، چوڻيون ۽ پهاڪا پنهنجي شاعريءَ ۾ ائين ته پوئي ڇڏيا آهن جو اهي سندس شاعريءَ ۾ نه رڳو جيئرا ٿي پيا آهن پر سندس شاعريءَ جي سڃاڻ ۽ حصو ٿي پيا آهن.

سر لڳي سهڻي سڄڻ سان سان سر لڳي،
دل جي دلبر من جي من سان سر لڳي.
هو جتان ڀي ڊيل جيئن آيو ويو،
تن دڳن ۽ پيچرن سان سر لڳي.
يار آ مدهوش منهن جو سانورو،
تنهنڪري سڀ سانورن سان سر لڳي.

سنڌي شاعري ۾ عوامي شاعر عبدالڪريم گدائي کان ويندي سرويچ سجاولي، ابراهيم منشي ۽ استاد بخاري تائين خوبصورتي جي هڪ کير ڌارا وهندي نظر اچي ٿي. ان ئي کير ڌارا جو حسين ستارو احمد خان مدهوش هو. پاڻ 26 جون 2010ع تي جوهي ۾ وفات ڪيائين. سندس پٽ خليل عارف سومرو سٺو شاعر آهي.

محمد عثمان ميمڻ

روزانه مهراڻ جي ٿورن سان۔
___________

 

[عاشق سولنگي]

”ڀٽائيءَ جي بيتن جيان ڳائباسين
هٿن تي حنائن جيان لائباسين
جتي سنڌ ڌرتي اسان کي سڏيندي
اتي پاڻ ورڪر جيان پائباسين“.
واھ مدھوش تنھنجي مدھوشي کي سلام، مدھوش کي سھڻي ڀيٽا ڏيڻ جي مھرباني ادا سليمان​

 

[سليمان وساڻ]

مدهوش جي شخصيت ۽ شاعري جي خوشبو

عبدالحئي ڀٽو

مان پکي ها پيار جو پيار جي اظهار جو
ڌارجو نه مارجو مونکي ڌارجو نه مارجو (مدهوش)

احمد خان مدهوش دوستن جو دوست هو. هو دوست کي وڏي عزت ۽ مان ڏيندو هو، جڏهن به ادبي ساٿي مدهوش کي ڪنهن به ادبي پروگرام جي ڪوٺ ڏيندا هيا ته هو ڪنهن به صورت ۾ پروگرام ۾ پهچي ويندو هو. هن کان ساٿي پڇندا هئا ته يار مدهوش تون هن مهانگائيءَ ۽ نفرتن واري دور ۾ سنڌ جي ڏورانهن، ڏورانهن علائقن ڏانهن وڏا وڏا ڀاڙا ڀري پهچين ٿو ان جو ڇا سبب آهي؟ هو جواب ۾ ساٿين کي چوندو هو ته مونکي سنڌي ادب، سنڌي ٻولي ۽ سنڌي ادبي سنگت سان محبت آهي، انهيءَ محبت خاطر هر ادبي پروگرام ۾ شرڪت ڪندو آهيان. مدهوش جي مونسان سان تمام گهڻي ويجهڙائپ هئي ۽ مونکي گهڻو پيارو گهرندو، چوندو هو ته تون ادبي پروگرامن ۾ شرڪت ڪندو ڪر. ڇو ته هنن گڏجاڻين ۽ تقريبن ۾ تنهنجي معلومات وڌڻ سان گڏ ادبي دوستن جو واڌارو ٿيندو. مطلب ته هن مونسان خوب نڀايو ۽ چوندو هو ته توهان ڪنهن سان وير ۽ دشمنيون نه رکندا ڪريو.

احمد خان مدهوش سنڌ جو البيلو، سچ ۽ سونهن جي شاعر سان گڏ سخي، کلڻو ۽ ملڻو ماڻهو هو. جيڪو هر ڪهن سان ڀاڪر پائي ملندو هو. ان جي باري ۾ سندس ئي جوهي شهر جي ڀلوڙ عزيز ڪنگراڻي لکي ٿو ته عشق ۽ حسن جو اظهار روايتي هجي يا غير روايتي معمولي هجي يا غير معمولي رواجي هجي يا غير رواجي پر اها ڳالهه ته عشق جي هوندي آهي. سنڌي شاعري جي ڪهڙي به ڌارا هجي ان ۾ رومانوي احساسن جي رنگيني، پنهنجي پنهنجي انداز ۾ ٿي شاھ ڪريم کان شيخ اياز، استاد بخاري ۽ احمد خان مدهوش جهڙن شاعرن جي شاعري جو محرڪ رومانس آهي. هو وڌيڪ لکي ٿو ته احمد خان مدهوش ڪل وقتي شاعر ۽ عاشق مزاج ماڻهو هو. فارسي اثر هيٺ روايتي شاعراڻو سفر ڪندي جڏهن عام سادي ۽ عوامي ٻولي ۽ لهجي ۾ عشق ۽ محٻت جي جذبن جو اظهار ڪرڻ شروع ڪيو. تڏهن سندس پذيرائي جو دائرو و‎‎ڌڻ لڳو سندس شهرت بلدين ڏانهن اڏام لاءِ پر کوليا ۽ ڏسندي ڏسندي شهرتن جي آسمان کي ڇهي ورتائين.

احمد خان مدهوش اسان کان اڄوڪي تاريخ 26 جون 2010 تي هميشه لاءِ وڇڙي ويو. جنهن جي اڄ چوٿين ورسي آهي.

 

[سليمان وساڻ]

غلام سنڌ ۾ محبت جو شاعر مدهوش

احمد خان مدهوش جي شاعريءَ مختصر مقالو

رحمت الله پيرزادو

احمد خان “مدهوش” غلاميءَ جي دور ۾ سنڌ جو محبت ڪندڙ شاعر آهي فلسطين جو جھونو سياستدان ياسر عرفات اسرائيل ۽ آمريڪا سان مسلسل ڳالهين جي ناڪاميءَ کان پوءِ هڪ وقفي دوران (جڏهن امريڪي ۽ اسرائيلي اڳواڻ کائي پي) هڪ ڇوڪريءَ جو رقص ڏسي رهيا هئا ته اچانڪ ياسر عرفات اُٿيو ۽ هو جام هٿ ۾ جھلي رقص ڪندڙ ڇوڪريءَ جي ٻانهن ۾ ٻانهن وجھي رقص ڪرڻ ۽ جام ڏيکارڻ لڳو جنهن تي پهريان ته آمريڪي مُسڪرايا ۽ جڏهن ڪئميرائن جو رُخ عرفات ڏانهن ٿيو ۽ ميڊيا سندس تصويرون ۽ فوٽيجز وٺڻ لڳي ته آمريڪين جي چهرن تان شئميپپن جا خُمار ڪافور ٿيڻ لڳا.
اصل ۾ ياسر عرفات انهن کي ٻُڌائڻ پئي چاهيو ته اسين به رقص ڪرڻ ۽ جام هٿ ۾ جھلي زندگيءَ جا خمار حاصل ڪرڻ چاهيون ٿا، مگر اسان کي اُهي مسرتون ميسر نه آهن ڇو ته اسين غلام آهيون. آئون مدهوش جي شاعريءَ کي اُن پرسپيڪٽوِ ۾ ڏسي رهيو آهيان.

سامهون سڄڻ هجي ۽ نظر ۾ نظر هجي،
پنهنجي خبر هجي نه ڪي ٻئي جي خبر هجي.
چاهيان اهو نه ٿو ڪو جنت ۾ گھر هجي.
دلبر جو در هجي ۽ سندس در تي سر هجي. (مدهوش)

مدهوش کي شاعري ورثي ۾ نه ملي پر هُن پاڻ محنت ۽ جاکوڙ سان نالو ڪمايو. هُن سنڌ جي وستيءَ وستيءَ واهڻ واهڻ ۾ ميلن محفلن ۽ ادبي ميڙاڪن ۾ وڃي، راتيون جاڳي شعر ٻڌا ۽ ٻُڌايا مدهوش تڏهن مدهوش ٿيو. بنيادي طرح سندس تعلق ٻهراڙيءَ سان هجڻ ڪري هو پنهنجي شاعري ۾ جيڪا ٻولي کڻي آيو، اُها نج سريهه ۽ ٺيٺ سنڌي ٻولي هئي، جنهن ۾ ٻين ٻولين جو غلط ميلاپ شامل نه هئو. سندس لهجو البته ڪاڇي جي سرائيڪيءَ وارو سُريلو لهجو هئو، ڇو ته سندس ماءُ ٻولي سرائڪي هئي. ان لاءِ سندس بيان جو انداز مٺو ۽ مسرور ڪندڙ هئو.

آڻيان ڪٿان تشبيهه ڪا سڀ کان الڳ سڀ کان جدا،
تولي مٺا! خدا خلقيو سڀ کان الڳ سڀ کان جدا.
مدهوش جي آ آرزو ويٺو هجين تون روبرو،
منهنجي طلب، مهنجي دعا سڀ کان الڳ سڀ کان جدا.

احمد خان مدهوش، حافظ احسن چنا جي اسرار تي 1960ع کان شاعري شروع ڪئي. هُن اڌ صدي شاعريءَ سان ساٿ نڀايو. جئين ته پاڻ مدرسي جو پڙهيل هئو ۽ عالم ، اديب، فاضل جي سند حاصل هئس جيڪا يونيورسٽيءَ جي حوالي سان گريجوئيشن جي برابر ڊگري آهي ۽ فارسي توڙي عربي پڙهيل هئس، ان ڪري عروض تي مضبوط گرفت حاصل هئس. سندس ڪجھ شعرن ۾ فارسيءَ جو اثر به موجود آهي، مثال.

خير خواهه منهنجا سڀئي اهل گلشن ٿي ويا،
آرزو ۽ گل ۾ ڪنڊا، زيب دامن ٿي ويا.
ها خوشيءَ مان هوش ۽ مدهوش ٻئي اڏرڻ لڳا،
دلربا جا دوبدو جنهن ويل درشن ٿي ويا. (مدهوش)

يا سندس غزل جا هي شعر ته :

خيال گيسوءِ دلدار بهتر آ،
جنون آرزوءِ دار بهتر آ.
ڇڏي ڏي نيم بسمل کي ته پيو تڙپي،
اي قاتل! لذت آزار بهتر آ. (مدهوش)

انهن مٿئين غزل جي شعرن ۾ اهل گلشن آرزوءِ گل، زيب دامن، خيال گيسو ۽ نيم بسمل جھڙيون ترڪيون پراڻي فارسي زده غزل جون جھلڪيون آهن، ان کان علاوه زير اضافت ۽ حذف ڪرڻ وارو انداز به فارسي زده آهي جيڪو مدهوش وٽ ڪٿي ڪٿي نظر اچي ٿو. مگر هو فارسي رڪيبن ۾ مُقيد ناهيٰ هو حافّظ احسن چنا ۽ فيض بخشاپوريءَ جي ويجھو رهيو، مگر هن غزل کي انهن استادن جي غزل کان به وڌيڪ سهل ڪيو ۽ سنڌيائيو آهي هن جو سنڌي ٻوليءَ سان چاهه ڪنهن به ثبوت جو محتاج ناهي. هو (آئيني) کي آهيون ۽ فارسيءَ کي پارسي ڪوٺي ٿو / لکي ٿو. يعني هو مُروج لکيت جي لفّ جو لوڪ لهجو ڪم آڻي ٿو جيئن پرچيل لفظ کي عام طرح پرتل ڪري تڪڙ ۾ اچاريو ويندو آهي، ان کي عام لهجي ۾ مدهوش کڻي اچي ٿو، يا ڪجھ متروڪ لفظن جو هن وٽ سهڻو استعمال آهي جيئن (هُو هَوا) (ڊهه بڊهه)، (ساندهه)، (ڳڀا ڳڀا)، (ڪٽو)، (اڪوئي) يا (اُلر) وغيره اهڙا لفظ آهن جيڪي لکت Script کان ٻاهر Out آهن مگر روز مرهه جي ٻهراڙيءَ جي زندگيءَ جا بنهه عام Common لفظ آهن مدهوش وري انهن کي اڪثر قافيي جي طور اسعتمال ڪري ٿو ته اُهي ويتر پُر اثر ۽ توجهه طلب محسوس ٿيڻ لڳن ٿا.
آئون سمجھان ٿو ته احمد خان مدهوش اکر اکر سان عشق ڪيو آهي ۽ هو سٽ سٽ سان سنجيدهه نظر اچي ٿو مدهوش جي ٻوليءَ تي سائنسي تجزيو ڪو لساني ماهر Scientist Of Language ڪندو ته وڌيڪ لاڀائتو ڪم ٿي سگھي ٿو. ڇو ته مدهوش هم معنيٰ لفظ Duel Meaning words جو ايترو ته خوبصورت استعمال ڪري ٿو جو مهاسگھڙ به سندس سُگھڙائپ کي مڃڻ کان سواءِ رهي نه سگھندو. احمد خان مدهوش جو هي مشهور غزل آهي ته هم معنيٰ لفظن جو طلسماتي ميلاپ آهي.

جڏهن کان اک لڳي تو سان، تڏهن کان اک لڳي ناهي،
جڏهن کان چاڪ ڪئي دل تو، تڏهن کا چاڪ ٿي ناهي.

ڪري ٿو وار کولي وار سئو سئو وار او سهڻا!
لڳا ٿم ڏنگ انگ انگ ونگ، جنهن جو دن ئي ناهي. (مدهوش)

احمد خان مدهوش پهنجو پاڻ کي شاعريءَ لاءِ مڪمل طرح وقف ڪري ڇڏيو هئو توڙي جو سندس شاعريءَ جو اهم موضوع محبت آهي مگر ائين به ناهي ته مدهوش موضوع جي حوالي سان يڪسانيت جو شٖڪار رهيو هجي. هُن وٽ محبت جا ڪيئي موضوع آهن هو زلف ۽ لب و رخسارن جون ڳالهيون ته باڪمال ڪري ٿو مگر هُو نظرن جو به ڪٺل آهي، تڏهن ته پنهنجي شاعريءَ جي ڪتاب جو عنوان ئي (نظر ۾ نظر بند) رکيائون وٽس محبوب کي ريجھائڻ جو جيڪو ڏانءُ آهي اهو به نرالو نظر اچي ٿو ۽ هو محبت جي ميارن مُرڪن ۽ مينڍن جو مُترنم شاعر آهي.

پيار جي ديس جو پکي آهيان،
بي رحم ديد جو ڌڪي آهيان
حال مدهوش جو پڇو نه ڇا ٿا،
ڪين ڪي هونس ڪين ڪي آهيان. (مدهوش)

يا سندس زلفي پريشان جو حسين منظر هنن سٽن ۾ پسو :

وار چهري تي وڇائي ٿي ڇڏين او جانا!
رات ۾ ڏينهن لڪائي ٿي ڇڏين او جانا!

تنهنجي درسن جي ڪرامت کي اڃان ڪيئن مڃان،
مون کي مدهوش بنائي ٿي ڇڏين او جانا!

يا محبت جي امر جذبن سان رچيل سندس هي سٽون ته :

پاڻ جنهن کي به ڏنئي پيار گهرائي گھر ۾
سو وري ڪين وريو هوش ورائي گھر ۾.

مون زماني جي خدائن جو بگاڙيو ڇاهي،
پنهنجي محبوب جي تصوير لڳائي گھر ۾

چاهه تنهنجي آ مدهوش رکيو اهڙي طرح
جيئن چڱي چيز ڪا رکبي آ لڪائي، گھر ۾. (مدهوش)

مدهوش وٽ قافيي جي پُختگي، رديف جو رچاءُ ۽ وزن بحر جي پڪائيءَ تي هاڻي بحث ته بنهه سطحي ٿيندو، ڇو ته هُن وٽ انهن لوازمات جي کوٽي ته ڪڏهن به ناهي رهي مگر پنهنجي تخلص جو جهڙو حسين استعمال مدهوش وٽ آهي اهڙُو لڀائيندڙ استعمال ٻيو سنڌي شاعريءَ ۾ مشڪل نظر ايندو.
مٿئين سٽن ۾ مدهوش وٽ ڪٿي ڪٿي تصوف جي جھلڪ اوهان کي ضرور نظر آئي هوندي توڙي جو مٿيان سڀئي شعر بي حد رومانوي آهن. مگر هن جي محبت فقط محبوب جي مُجسم نقش نگار تائين محدود ناهي، بلڪه هن جي محبت ۾ بالاغ آهي هُو محبوب جي ادائن تان نثا ر ٿيندو پنهنجي گفتگوءَ جو دا.ئرو خدا جي نه عيان ٿيندڙ رازن تائين وڌائي وڃي ٿو، ۽ تصوف جي نقطن تائين دسترس رکي ٿو.
جيئن سندس شعر آهي ته :

هي جو توکي جان من ويٺو ڏسان،
خالق اڪبر هستيءَ مانحن ۾ ڏسو،
عاشقن هُن کي ڏٺو ناز ۾،
ڀل توهان روزن نمازن ۾ ڏسو.
(مدهوش)

جنهن محبت ۾ عقيدت ناهي،
تنهن ۾ ڪائي به حقيقت ناهي،
پنهنجي سجدن جو واپاري نه آهيان
ڪا جنت جي ضرورت ناهي (مدهوش)

مدهوش کي مختصر لفظن ۾ ائين چئي سگھجي ٿو ته هو جدت ۽ قدامت جي وچ تي هڪ پُل آهي جهن تان جديد ادب جا ڪيترائي شاعر گذري پاڻ کي دريافت ڪري سگھن ٿا.
اها وقت جي تمام وڏي ستم ظريفي چئبي جو اڻ ڇپيل مواد جوهيءَ جي گرم جھولن ۾ ضايع ٿي رهيو آهي. اهڙي شاعر جا املهه ڪتاب ۽ تحقيقي مقالا اسان جي ادارن کي شايد ڪابه اٽريڪشن نه پيا ڏين جو انهن جي اشاعت جي ڪابه پلاننگ نظر نه ٿي اچي! احمد خان مدهوش جو اڻ ڇپيل شعري مجموعو (اکين جا سنيها) يا قومي شاعريءَ کان علاوه (ڪاڇو ڪيئن ٿيو) ۽ (ڪوهي مني صديءَ کان) جهڙن مقالن جا مسودا وقت جي ٻه واٽي تي رکيل ڪنهن سواليا نشان جيان نظر اچي رهيا آهن.
اڄ جيڪڏهن احمد خان مدهوش پاڻ زندهه هجي ها ته هن حالتن تي خود هو منظوم انداز ۾ ڪجھ ضرور چئي وڃي هان. هن عوامي رنگ جي شاعر تي لکليل هي مختصر مضمون مان سندس ئي سٽن سان مڪمل ڪندس.

سر لڳي سهڻي سڄڻ سان سر لڳي،
دل جي دلبر من جي من سان سر لڳي.
يار آ مدهوش منهنجو سانورو!
تنهن ڪري ڪل سانورن سان سر لڳي. (مدهوش)

 

[سليمان وساڻ]

احمد خان مدهوش

اگر جڳ ۾ ڪائي وڏي ڳالهه آهي،
ته واعده وفائي وڏي ڳالهه آهي.

ڀلن سان ڀلايون ته هر ڪو ڪري ٿو،
بـَـّرن سان ڀلائي وڏي ڳالهه آهي.

سڄڻ تون ته تون آن، مگر تنهنجي در جو،
گداگر گدائي وڏي ڳالهه آهي.

سکن جا ته ساٿي سوين پر ڏکن ۾،
ٿيڻ حال ڀائي وڏي ڳالهه آهي.

نظر کي نظر سان ملائڻ آ سولو،
مگر آشنائي وڏي ڳالهه آهي.

اڱڻ تي اچي پير پائي نه پائي،
رُڳو هن جي ”ها“ ئي وڏي ڳالهه آهي.

اي "مدهوش" ڪنهن سان سلڻ جهڙي ناهي،
پرينءَ جا ٻڌائي وڏي ڳالهه آهي.​