افتخار علي چوهاڻ
سينيئر رڪن
محمد بن قاسم رح بابت غلط فهمين جو تحقيقي جائزو۔
محمد بن قاسم رح سنڌين لاءِ هڪ عظيم شخصيت رهي آهي . محمد بن قاسم جي ذريعي سنڌ ڪفر ۽ بت برستي مان ڦري ، دار الاسلام جي صورت اختيار ڪئي . سنڌ ۽ سنڌين تي محمد بن قاسم جا ايترا ته اڻ ڳڻيا آحسان آهن ، جو سنڌي ماڻهو قيامت تائين سندس احسانن کي وساري نه سگهندا ، محمد بن قاسم جي ذريعي سنڌي اهڙي تهذيب جا حامل ۽ علمبردار بڻيا ، جيڪا نوراني ۽ ملڪوتي تهذيب آهي ، جنهن تهذيب سنڌي ماڻهوءَ کي ڌرتي تان کڻي آسمان تائين پهچائي ڇڏيو ۽ تاريخ ۾ سنڌ ۽ سنڌين جو نالو پاڪيزه تهذيب جي علمبردارن جي حيثيت سان روشن ڪيو . محمد بن قاسم جي بدولت سنڌ باب الاسلام بڻجي وئي . محمد بن قاسم جي ڪري سنڌ ۾ علم ۽ ادب جا وهڪرا وهڻ لڳا ۽ روحانيت۽ معرفت جي دريا پلٽجڻ لڳا .
محمد بن قاسم سنڌ کي جنهن تهذيب سان آشنا ڪيو ، انهيءَ تهذيب سنڌ ۾ لکين بزرگن ، فاضلن ، عالمن ۽ اهل الله کي جنم ڏنو . سڀ کان وڏي ڳالھ اها ته محمد بن قاسم جي ذريعي سنڌين جي فڪر ۽ نظر جو رخ تبديل ٿيو ، وحدانيت ، رسالت ۽ آخرت جو عقيدو سنڌي فڪر جو بنياد بڻجي ويو . اهڙي طرح محمد بن قاسم سنڌين کي دنيا ۽ آخرت ٻنهيءَ جهانن ۾ نجات ۽ ڪاميابي جي واٽ ڏيکاري . اهڙي عظيم شخصيت جي احسانن جو ڪهڙو شمار ڪري سگهجي ٿو . قدر شناس قومون پنهنجي محسنن کي دلين ۾ سانڊينديون آهن . محمد بن قاسم جي آندل پيغام ، فڪر ۽ تهذيب 13 سو سالن تائين سانڍي ، يقينن سنڌين پنهنجي محسن جو حقيقي قدر ڪيو آهي .
محمد بن قاسم جي آمد جي ڪري هندو تهذيب بدران عالمي اسلامي تهذيب جو حصو بڻجي وئي . ان ڪري چچ جي دور حڪومت کان وٺي سنڌ کي هندو تهذيب ۾ جذب ڪرڻ جو جيڪو عمل شروع ٿيو هو ان کي ڪاپاري ڌڪ لڳو . هندو تهذيب جي علمبردارن کي يقين هو ته
محمد بن قاسم جي هٿان جنهن اسلامي تهذيب کي مان مرتبو مليو آهي ، هندن جي هٿان جلد ئي هن تهذيب کي ڀڃڻو پوندو پر سندن آرزو آرزو ئي رهي ۽ اسلامي تهذيب 13 سو سالن تائين سنڌ ۽ سنڌين جي مزاج جو حصو بڻجي وئي . هندستان جي تقسيم کان پوءِ پاڪستاني حڪمرانن جي غلط سياسي فيصلن مان فائدو وٺندي پهريون دفعو هندو تهذيب جي حامين کي اهو وجه مليو جو انهن محمد بن قاسم ۽ اسلامي تهذيب تي سڌو سئنون حملو ڪري ڏنا .
هوئين ته اها هڪ تاريخي حقيقت آهي سنڌ ۾اسلامي تهذيب کي هندو تهذيب جي علمبردارن جي پاران پهرين ڏينهن کان وٺي جيڪو چيلنج مليو هو تاريخ جي مختلف دورن ۾ اهو چيلنج برابر موجود رهيو ۽ هندو ذهن هميشه اسلامي تهذيب کان پنهنجي ترقي ۽ واڌ ويجه لاءِ خطرو پئي تصور ڪيو . هن ڪري هندو تهذيب جي علمبردارن سنڌ ۾ مسلسل اهڙي حڪمت عملي اختيارڪئي ، جنهن سان اسلامي تهذيب ڪمزور ٿئي ۽ هندو تهذيب کي غلبو حاصل ٿئي پر اسلامي تهذيب جي امتيازي نشانن ۽ مسلمانن جي سياسي قوت ۽ سنڌي بزرگن جي اختيار ڪيل روادارانه ، حڪمت ۽ ڏاهپ تي ٻڌل پاليسي سبب هندو تهذيب جي علمبردارن کي هن ڏس ۾ ڪاميابي حاصل نه ٿي سگهي . پر پاڪستان بڻجڻ کان پوءِ ڪن مايوس دانشورن جي ردِ عمل واري نفسيات مان فائدو وٺي هندو تهذيب جي علمبردارن پهريون دفعو محمد بن قاسم جي شخصيت ۽ اسلامي تهذيب تي سڌو سئنون حمله ڪري ڏنا ۽ محمد بن قاسم کي ڍاڙيل ۽ ڊاڪوءَ جي حيثيت سان پيش ڪرڻ جي ناڪام ڪوشش ڪئي
وئي .
محمد بن قاسم جي شخصيت تي ايڏي وڏي حملي ڪرڻ جو مقصد صرف هڪڙو آهي اهو اهو ته جئين ته محمد بن قاسم سان اسلام ۽ اسلامي تهذيب جو گهرو تعلق آهي ان ڪري جيسيتائين محمد بن قاسم جو تقدس موجود آهي تيسيتائين سنڌي ماڻهن کي اسلامي تهذيب کان هٽائي ، هند جي بت پرستارن جي تهذيب جي رنگ ۾ رنگڻ مشڪل آهي . جئين ته مقصد اسلام جي امتيازي نشانن کي ختم ڪري ، هندستان جي هندي تهذيب لاءِ حالتون سازگار بڻايون آهن ، هن ڪري محمد بن قاسم جي ذات ۽ شخصيت تي حملو ڪري سندس تقدس ۽ احترام کي ختم ڪرڻ ضروري سمجهيو ويو . هن مقصد لاءِ ”چچ نامي“ جي ڪن ڄڙتو روايتن جو سهارو ورتو ويو ان کي بنياد بڻائي محمد بن قاسم ۽ اسلامي تهذيب جي خلاف ڪات ڪهاڙا کنيا ويا . اهڙي طرح نئي نسل ۾ اهڙو تعصب پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي ته سنڌ تي محمد بن قاسم جو حملو عربن جي وڌندڙ مادي ۽ جنسي جذبن ۽ خواهشن جو نتيجو هو ۽ اسلامي تهذيب عربن جي هوس پرستي ۽ جنسي جذبن جي تڪميل لاءِ هٿيار کان سواءِ ٻِيو ڪجه به ناهي . جئين ته انهيءَ مقصد لاءِ ”چچ نامي “ جي ڃڙتو روايتن کي بنياد بڻايو ويو آهي. ان ڪري اسين هتي ”چچ نامي “ جي انهن روايتن تي سنڌ جي عظيم محقق ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ جي تحقيق پيش ڪرڻ ضروري سمجهون ٿا .
ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ سنڌي ادب ، سنڌ جي تاريخ ۽ لطيفيات تي اٿارٽي تسليم ڪيو وڃي ٿو . انهن موضوعن کي ڊاڪٽر صاحب جيڪو ڪم ڪيو آهي ،اهو اهڙو عظيم آهي، جنهن جهڙو ڪم ٻيو ڪو به اديب ۽ محقق نه ڪري سگهيو آهي . ان ڪري اها ڳالھ بنا واڌ جي
چئي سگهجي ٿي ته ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ سنڌ جي تاريخ ، سنڌي ادب ۽ لطيفيات وڏي ۾ وڏو ڄاڻو ۽ ماهر آهي ، سنڌ جي تاريخ ۾ سندس نالو هميشه ياد رکيو ويندو آهي .
محمد بن قاسم جي باري ۾ چچ نامي جي روايتن جي سلسلي ۾ ڊاڪٽر صاحب جو چوڻ آهي ته چچ نامي اهو اوڻايون هڪ ته غير معتبر مقامي روايتن جي ڪري داخل ٿيون آهن . ٻيو ته چچ نامي جي نسخن جي نقل در نقل سبب ، اسماءِ خاص ۽ واقعات جي سنن ۾ تاريخ ۽ تصحيف ۽ عبارتن ۾ خلل سبب موجود ۾ آيون آهن ۽ ٽيون وري غلبو فارسي مترجم طرفان روايتن جي سلسلن ۾ حذف ڪرڻ رنگين عبارتن واريون طرف توجه ڏيڻ سبب واقع ٿيون آهن . ( ڏسو چچ نامو مقدمو ڊاڪٽر صفحو 33 )
ورتل ؛ محمد بن قاسم ۽ راجا ڏاهر هڪ مطالعو هڪ جائزو ( اسلامي ۽ هندي تهذيب جي پس منظر ۾)