غلام مصطفي ميمڻ
سينيئر رڪن
توهين عدالت ڇا آهي۔
محترم ميمبرس اڄڪله اسان جي ملڪ ۾ وزير اعظم تي توهين عدالت جو ڪيس هلي رهيو آهي۔ميڊيا ۽ انيڪرن توهين عدالت تي گهڻا ٽاڪ شو ڪيا آهي۔پر توهين عدالت جو مطلب قانون جي روشني ۾ نه سمجهايو آهي۔انهن ڳالهن کي ڌيان ۾ رکندي اسان توهين عدالت جو مختصر تعرف پيش ٿا ڪيون۔
مقدمي جي ڪاروائي جي دوران اگر جج صاحب اهو محسوس ڪري ته ڪو فرد واحد يا اداره انصاف جي رستي ۾ رڪاوٽ ٿي رهيو آهي يا منصف جو مذاق آڏيو ويو آهي،يا قابل اعتراض مواد ڪورٽ پروسيڊنگ جي حوالي سان شائع ڪيو ويو آهي،يا ڪورٽ جي فيصلن جي تعميل ڪرڻ جي بجاء انهن جي ڀڃڪڙي ڪئي ويئي آهي يا ڄاڻي وڻي ڪورٽن جي قانوني فيصلن تي عمل ڪرڻ ۾ تاخير ڪئي ويئي آهي ته ڪورٽ ان ماڻهو يا اداره جيڪو مٿين ڪوتاهين جو مرتڪب ٿيو هوندو جي خلاف توهين عدالت "Contempt Of Court " جو نوٽيس جاري ڪندي ۽ ان ماڻهون کي قانون جي زبان ۾ ڪنٽيمنر ڇوندا آهن ،کي ڪورٽ ۾ گهرائيندي آهي ته اچي پنهنجي صفائي ۾ ڪجه چوي،جيڪڏهن ڪنٽمينر جا ٻڌايل سببن ۾ ڪو وزن نه هوندو آهي ته ڪورٽ ان تي فرد جرم جنهن کي ڪورٽ جي زبان ۾ چارج چئبو آهي فريم ڪندا آهي ۔ان چارج ۾ ڪٽمينر جي خلاف جيڪي به الزامات هوندا آهن اهئي ان کي جج صاحب پڙهي ٻڌائيندو آهي ۽ پو ڪٽمينر کان پڇندو آهي ته ان کي ڏوه قبول آهي يانه ۔جيڪڏهن ڪٽمينر ڏوه قبول نه ڪندو آهي ته ان جي خلاف اهو مٽريل ڪورٽ ۾ پيش ڪيو ويندي جنهن جي ڪري هو توهين عدالت جو مرتڪب ٿيو هوندو آهي ۽ پوء هن کي سزا ٻڌائي ويندي آهي۔
پاڪستان قانون جي مطابق توهين عدالت ڪرڻ واري کي ڇھ مهينا قيد،هڪ لک تائين جرمانو يا ٻنهي سزائن کي منهن ڏيڻو پوندو آهي۔
توهين عدالت ڪرڻ وارو ماڻهو يا اداره ڪنهن به مرحلي تي ڪورٽ ۾ معافي نامو ڏئي سگهي ٿو۔جيڪڏهن عدالت اهو سمجهي ٿي ته معافي نامو صدق دل سان پيش ڪيو ويو آهي،ته هو مقدمو خارج ڪري ڇڏيندي آهي۔
سڄي دنيا ۾ عدالتون توهين عدالت جي سلسلي ۾ اصول ۽ ضابطا ٺاهيا آهن۔مثلان ڀارت ۾ آئين جي آرٽيڪل 129 ۽ 142 جي تحت سپريم ڪورٽ صدر کان وٺي عام ماڻهو کي توهين عدالت جو نوٽيس ڏيڻ جي طاقت رکي ٿي۔ ان جرم جي سزا زياده کان زياده ڇھ مهينا قيد،ٻه هزار رپيا جرمانه يا ٻئي آهي۔۔
12 مئي 2006 تي ڀارتي سپريم ڪورٽ پنهنجي ان اختيار کي استعمال ڪندي مهاراشٽر جي وزير سروپ سنگھ کي توهين عدالت ڪرڻ تي هڪ مهينو قيد جي سزا ٻڌائي هئي۔اهو پهريون موقعو هو جو ڪنهن حاضر وزير کي جيل جي هوا کائڻي پئي۔
حتاڪئي آمريڪي صدر به توهين عدالت جي سزا کان بچي نه سگهيو۔ان مان عدالت عاليه جي قوت جو اندازو ٿيندو آهي۔ٿيو ايئن ته مونيڪا ليونسڪي مقدمي جي دوران صدر بل ڪلنٽين سپريم ڪورٽ کي ٻڌايو ته هو مونيڪا نالي ڇوڪري کي نه ٿو سڃاڻي۔پر بعد ۾ اها ڳاله ثابت ٿئي ويئي ته صدر بل ڪلنٽين ۽ مونيڪا جي وچم تعلقات هئا۔ان انڪشاف تي سپريم ڪورٽ جي جسٽس سوزين رائٽ۔ڪوڙ ڳالهائڻ۔انصاف جي رستي ۾ رڪاوٽ ٿيڻ ۽ عدالت کي ڌوکو ڏيڻ جي الزامات ۾ آمريڪي صدر بل ڪلنٽِن کي مجرم قرار ڏيندي 1999 ۾ صدر بل ڪلنٽين تي نوي هزار ڇھ سو ڇهاسي ڊالر جرمانو لڳايو۔،هي پهريون موقعو هو جو ڪو حاضر آمريڪي صدر توهين عدالت جو مرتڪب ٿيو۔
پاڪستان ۾ جرنيلن،وزير ،وزير اعظم کان وٺي سرڪاري آفيسر توهين عدالت ڪري چڪا آهن۔4 فيبروري 1993 تي سابق چيف آرمي اسٽاف جنرل اسلم بيگ هڪ اخباري انٽرويو جي دوران انڪشاف ڪيو ته 1988 ۾ هن چيف جسٽس محمد افضل ظله کي پيغام موڪليو هو ته هو جوڻيجو حڪومت کي بحال نه ڪري ۽ ايئين ئي ٿيو۔ان تي ان وقت جو چيف جسٽس نسيم حسين شاه،جنرل (ر) اسلم بيگ کي توهين عدالت جو نوٽيس موڪليو۔بعد ۾ جنرل (ر) اسلم بيگ توهين عدالت جو مرتڪب به قرار ڏنو ويو پر ان کي ڪا سزا نه ڏني ويئي۔1994 ۾ اهو ڪيس خارج ڪيو ويو۔
اميد ته اوهان هن ليک مان توهين عدالت ۽ ان جي سزا کي چڳي طرح سمجهي سگهندا۔
محترم ميمبرس اڄڪله اسان جي ملڪ ۾ وزير اعظم تي توهين عدالت جو ڪيس هلي رهيو آهي۔ميڊيا ۽ انيڪرن توهين عدالت تي گهڻا ٽاڪ شو ڪيا آهي۔پر توهين عدالت جو مطلب قانون جي روشني ۾ نه سمجهايو آهي۔انهن ڳالهن کي ڌيان ۾ رکندي اسان توهين عدالت جو مختصر تعرف پيش ٿا ڪيون۔
مقدمي جي ڪاروائي جي دوران اگر جج صاحب اهو محسوس ڪري ته ڪو فرد واحد يا اداره انصاف جي رستي ۾ رڪاوٽ ٿي رهيو آهي يا منصف جو مذاق آڏيو ويو آهي،يا قابل اعتراض مواد ڪورٽ پروسيڊنگ جي حوالي سان شائع ڪيو ويو آهي،يا ڪورٽ جي فيصلن جي تعميل ڪرڻ جي بجاء انهن جي ڀڃڪڙي ڪئي ويئي آهي يا ڄاڻي وڻي ڪورٽن جي قانوني فيصلن تي عمل ڪرڻ ۾ تاخير ڪئي ويئي آهي ته ڪورٽ ان ماڻهو يا اداره جيڪو مٿين ڪوتاهين جو مرتڪب ٿيو هوندو جي خلاف توهين عدالت "Contempt Of Court " جو نوٽيس جاري ڪندي ۽ ان ماڻهون کي قانون جي زبان ۾ ڪنٽيمنر ڇوندا آهن ،کي ڪورٽ ۾ گهرائيندي آهي ته اچي پنهنجي صفائي ۾ ڪجه چوي،جيڪڏهن ڪنٽمينر جا ٻڌايل سببن ۾ ڪو وزن نه هوندو آهي ته ڪورٽ ان تي فرد جرم جنهن کي ڪورٽ جي زبان ۾ چارج چئبو آهي فريم ڪندا آهي ۔ان چارج ۾ ڪٽمينر جي خلاف جيڪي به الزامات هوندا آهن اهئي ان کي جج صاحب پڙهي ٻڌائيندو آهي ۽ پو ڪٽمينر کان پڇندو آهي ته ان کي ڏوه قبول آهي يانه ۔جيڪڏهن ڪٽمينر ڏوه قبول نه ڪندو آهي ته ان جي خلاف اهو مٽريل ڪورٽ ۾ پيش ڪيو ويندي جنهن جي ڪري هو توهين عدالت جو مرتڪب ٿيو هوندو آهي ۽ پوء هن کي سزا ٻڌائي ويندي آهي۔
پاڪستان قانون جي مطابق توهين عدالت ڪرڻ واري کي ڇھ مهينا قيد،هڪ لک تائين جرمانو يا ٻنهي سزائن کي منهن ڏيڻو پوندو آهي۔
توهين عدالت ڪرڻ وارو ماڻهو يا اداره ڪنهن به مرحلي تي ڪورٽ ۾ معافي نامو ڏئي سگهي ٿو۔جيڪڏهن عدالت اهو سمجهي ٿي ته معافي نامو صدق دل سان پيش ڪيو ويو آهي،ته هو مقدمو خارج ڪري ڇڏيندي آهي۔
سڄي دنيا ۾ عدالتون توهين عدالت جي سلسلي ۾ اصول ۽ ضابطا ٺاهيا آهن۔مثلان ڀارت ۾ آئين جي آرٽيڪل 129 ۽ 142 جي تحت سپريم ڪورٽ صدر کان وٺي عام ماڻهو کي توهين عدالت جو نوٽيس ڏيڻ جي طاقت رکي ٿي۔ ان جرم جي سزا زياده کان زياده ڇھ مهينا قيد،ٻه هزار رپيا جرمانه يا ٻئي آهي۔۔
12 مئي 2006 تي ڀارتي سپريم ڪورٽ پنهنجي ان اختيار کي استعمال ڪندي مهاراشٽر جي وزير سروپ سنگھ کي توهين عدالت ڪرڻ تي هڪ مهينو قيد جي سزا ٻڌائي هئي۔اهو پهريون موقعو هو جو ڪنهن حاضر وزير کي جيل جي هوا کائڻي پئي۔
حتاڪئي آمريڪي صدر به توهين عدالت جي سزا کان بچي نه سگهيو۔ان مان عدالت عاليه جي قوت جو اندازو ٿيندو آهي۔ٿيو ايئن ته مونيڪا ليونسڪي مقدمي جي دوران صدر بل ڪلنٽين سپريم ڪورٽ کي ٻڌايو ته هو مونيڪا نالي ڇوڪري کي نه ٿو سڃاڻي۔پر بعد ۾ اها ڳاله ثابت ٿئي ويئي ته صدر بل ڪلنٽين ۽ مونيڪا جي وچم تعلقات هئا۔ان انڪشاف تي سپريم ڪورٽ جي جسٽس سوزين رائٽ۔ڪوڙ ڳالهائڻ۔انصاف جي رستي ۾ رڪاوٽ ٿيڻ ۽ عدالت کي ڌوکو ڏيڻ جي الزامات ۾ آمريڪي صدر بل ڪلنٽِن کي مجرم قرار ڏيندي 1999 ۾ صدر بل ڪلنٽين تي نوي هزار ڇھ سو ڇهاسي ڊالر جرمانو لڳايو۔،هي پهريون موقعو هو جو ڪو حاضر آمريڪي صدر توهين عدالت جو مرتڪب ٿيو۔
پاڪستان ۾ جرنيلن،وزير ،وزير اعظم کان وٺي سرڪاري آفيسر توهين عدالت ڪري چڪا آهن۔4 فيبروري 1993 تي سابق چيف آرمي اسٽاف جنرل اسلم بيگ هڪ اخباري انٽرويو جي دوران انڪشاف ڪيو ته 1988 ۾ هن چيف جسٽس محمد افضل ظله کي پيغام موڪليو هو ته هو جوڻيجو حڪومت کي بحال نه ڪري ۽ ايئين ئي ٿيو۔ان تي ان وقت جو چيف جسٽس نسيم حسين شاه،جنرل (ر) اسلم بيگ کي توهين عدالت جو نوٽيس موڪليو۔بعد ۾ جنرل (ر) اسلم بيگ توهين عدالت جو مرتڪب به قرار ڏنو ويو پر ان کي ڪا سزا نه ڏني ويئي۔1994 ۾ اهو ڪيس خارج ڪيو ويو۔
اميد ته اوهان هن ليک مان توهين عدالت ۽ ان جي سزا کي چڳي طرح سمجهي سگهندا۔
