تنقيد پنهنجي مٿي هڪ وڏو فن آهي. انهيءَ فن تي صرف اُهي اديب ۽ عالم قلم کڻڻ جي ڪوشش ڪندا آهن، جن جو گهڻو ڪري سمورن علمن تي عبور حاصل هوندو آهي. ان فن کي حاصل ڪرڻ لاءِ وسيع مطالعي ۽ مشاهدي سان گڏ تجربي ۽ آزمودي جي به ضرورت هوندي آهي. دنيا جي سمورن ادبن ۾ صحيح ۽ سچو، معياري ۽ معلوماتي، تنقيد جو ئي فن هوندو آهي. هر هڪ علم نواز ۽ ادب پرور وڏي چاهه سان انهيءَ فن جو مطالعو ڪندي پنهنجي محدود معلومات ۾ اضافو ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو رهندو آهي. علمي ۽ ادبي دنيا ۾ تنقيد تي تنقيد ٿينديون رهنديون آهن، جنهن ڪري نقادن کي پنهنجي علمي ۽ ادبي قابليت ۽ لياقت ظاهر ڪرڻ جو موقعو ميسر ٿيندو رهندو آهي.
معلوم نه آهي ته اسان جا اديب ۽ اهل قلم محنت، مشقت ۽ مطالعي کان پرڀرو ۽ پاسيرو رهڻ جي ڪوشش ڇو ڪندا رهندا آهن؟ اسان جي ادب جو دامن تنقيدي فن کان ڪافي خالي رهندو اچي ٿو. هونئن ته سنڌ ۾ وڏا وڏا اديب ۽ عالم، محقق موجود آهن، جيڪي پنهنجي لياقت ۽ طاقت آهر، پنهنجي ادب جي خدمت ڪندا، اڳتي وڌندا رهن ٿا، مگر تنقيد جي طرف گهٽ توجه ڏنو وڃي ٿو. ان جي باوجود به سنڌي علم ادب ۾ ڪافي نقاد آهن، مگر اهي صاحب اڄڪلهه پنهنجي فن تي گهٽ قلم کڻڻ جي ڪوشش ڪن ٿا.
تنقيد جي فن جو پهريون اصول اهو هوندو آهي، ته تنقيد ڪندڙ، تنقيد ڪرڻ واري تي ذاتي ۽ شخصي، مسئلن ۽ معاملن کي ڪڏهن به پنهنجي قلم جي زبان سان ظاهر ڪرڻ جي ڪوشش نه ڪندو آهي. تنقيد جو مقصد، خالص علمي ۽ ادبي هوندو آهي، جنهن ڪري ان ۾ ڪنهن به قسم جي ملاوٽ ڪرڻ، گويا انهيءَ فن جي توهين ڪرڻي آهي. جڏهن نقاد ڪنهن به نثر۽ نظم تي قلم هٿ ۾ کڻي تنقيد ڪرڻ ويهندو آهي، تڏهن نثر ۽ نظم جي لکندڙن جي شخصيت، ۽ ان جي تحقيقي مقالن ۽ مضمونن جي تاريخي پس منظرن جي پوري پروڙ هجڻ هن لاءِ تمام ضروري هوندي آهي. نه ته هو، هوا ۾ لٺيون هڻندو رهندو، ۽ تنقيد جي صحيح فن جي صحت کي برقرار رکي نه سگهندو.
