سال 2011 ۾ منهنجي پي ايڇ ڊي جي ڪم جو هڪ حصو سائنس ڊائريڪٽ پبلشر جي هڪ رسرچ جرنل فوڊ ڪيميسٽري ۾ ڇپيو هو۔ انهي جرنل جو امپيڪٽ فيڪٽر به سٺو آهي۔ اهو ڪم اسان پالڪ جي هڪ قسم چلهه (ڪي وري جلهه به چون) تي ڪيو هو جنهن جو نباتاتي نالو چينو پوڊيم البم آهي۔ اسان مختلف طريقن سان انهي جا عرق ڪڍي انهي جي طبي افاديت جانچڻ سان گڏ ان ۾ موجود اهي جزا به بيان ڪيا هئا جنهن جي ڪري انهي ٻوٽي ۾ اها خاصيت آهي۔ سنڌ جا اڪثر حڪيم انهي ٻوٽي کي دوا طور استعمال ڪن ٿا پر انهي ٻوٽي تي سنڌ ۾ ٿيل اها پهرين سائنسي تحقيق هئي جيڪا انهي وڏي جرنل ۾ ڇپي۔ ساڳيو ڪم برازيل جي سائنسدانن پنهنجي رسرچ ۾ شامل ڪندي هڪ رسرچ پيپر لکيو آهي جنهن ۾ هنن انهي ڪم جي پوئلڳي ڪندي انهي جو حوالو به ڏنو آهي ۽ کين پنهنجي سيمپلس تي ڪيل اهو ڪم نتيجه خيز نظر آيو۔ برازيل وارن همراهن جو اهو ڪم ماليڪيولس نالي هڪ جرنل ۾ ڇپيو آهي۔ هيٺ انهي پيپر جا ڪجهه عڪس آهن۔ جن ۾ هنن اسان جي ڪم جو حوالو ڏنو آهي۔ مون کي خوشي آهي ته سنڌ ۾ ٿيل ڪم کي يورپ جي ليبارٽريز ۾ فالو ڪيو پيو وڃي۔
ادا لغاري صاحب اڄ اوهان اهڙي ڳالهه ٻڌائي آهي جو منهنجي لاءِ عيد ٿي آهي ، وڏي عرصي کانپوءِ اهڙي خوشخبري ملي آهي ، 1974ع ۾ جڏهن اٺون درجو پڙهندو هيس ته ان وقت به پي ايڇ ڊي ڊاڪٽر به جهجهي انداز ۾ موجود هيا ۔ پر زياده تر ٻولي ۾ ناميارا هيا ، جن ۾ قابل احترام عبدالڪريم سنديلو ، الهداد ٻوهيو ،ميمڻ عبدالمجيد سنڌي ۽ ڪئي ٻيا نالا آهن ۔ انهن ڏينهن ۾ سنڌين ۽ سنڌ جي مٿان هڪ ائٽم بم ڪيرايو ويو هو ، سائين وڏل شاه کي شهيدڪيو ويو هو ۔ جنهن ريسرچ به امريڪا کان هضم نه ٿي سگهي هئي ۔ لاڙڪاڻي جي ڊگري ڪاليج جي پرنسپال جو پڻ ڪيمسٽري ۾ پي ايڇ ڊي هو ،تنهن کي به هٿ وٺي ڪري بيدردي سان مارايو ويو ۔ فزڪس جي اشوڪ ڪمار جو قصو ته سر عام آهي ۔ 10 سال بعد 1984ع ۾ فريش واٽر ۽ بائلاجي ۾ مڇي (پلو) جي مٿان يار محمد هليو جي تحقيق جا چرچا هئا ، خبر ناهي ته هي دوست به هينئر ڪٿي آهي ۔ منهنجون دعائون لفظي طور نه پر عملي اوهان سان گڏ آهن ، جڏهن به جنهن لاء به دعا گهرندس اوهان جي ان نيڪ مقصد لاءِ ڌڻي جي درٻار ۾ گنهگاري جي زندگي ۾ هٿ ضرور کڻندس ، مالڪ سائين کي ٻاجهه پوندي ،اوهانکي اوهانجي منزل تائين رَسائيندو نه صرف اوهان لاءِ پر سڄي سنڌ لاءِ ،سنڌي ٻولي لاءِ ، سنڌ واسين لاءِ ۔ آمين ثم آمين ۔
اسان وٽ ٽيلنٽ جي کوٽ ناهي پر اسان وٽ موقعا ملڻ وڏي ڳالهه ۽ خوشنصيبي آهي۔ اسان جو ٽيلنٽيڊ دوست عبدالحفيظ لغاري سدائين ڪنهن نئين ڪم جي جستجو ۾ هوندو آهي۔ سندس پي ايڇ ڊي جو سبجيڪٽ به مون لاء بلڪل عجيب هئو يعني ڪانڊيري تي تحقيق۔ سندس استاد ڊاڪٽر شهاب الدين ميمڻ سان به ان موضوع يعني ڪانڊيري تي بهث ٿيو هو ۽ گهڻيون ڄآڻ واريون ڳالهيون سامهون آيون هيون۔ اڄڪلهه ڊاڪٽر شهاب جي نگراني ۾ نجوان پي ايڇ ڊي ڪري رهيا آهن جن مان حفيظ پڻ هڪ آهي۔ اوهان جي ڪم جا حوالا يورپ ۽ مڃيل رسالن ۾ ڏسي سچ ته گهڻي خوشي محسوس ٿي رهي آهي۔ اميد ته اوهان پنهنجي پي ايڇ ڊي واري تحقيقي ڪم مان ڪجهه چونڊ شيون اسان سان ونڊ ڪندا۔ شال سدا خوش هجو ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ سنڌ سلامت ساٿ سلامت
سائين سنڌ ۾ ته هونئن ئي ٽيلينٽ گهڻو آهي مگر دشمنن کا اهو برداشت نه ٿو ڪيو وڃي تازو ئي سنڌ جي هڪ نوجوان پاران پاڻي تي گاڏي هلائي هڪ نئون ڪارنامو سرانجام ڏنو مگر ان دوست جي آواز کي به ائين ئي دٻايو ويو جيئن مکڻ مان وار ڪڍي ڇڏڻ ۔ هڪ دفعو ٻيهر سائين عبدالحفيظ لغاري صاحب جي محنت کي سلام پيش ڪيون ٿا
يار عبد الحفيظ سچ پڇو ته اڄ اوهان دل باغ بهار ڪري ڇڏي، الله تعالا اوهان کي وڌيڪ ڪاميابيون عطا ڪري، ۽ دعا آهي ته اوهان جي رسرچ مان الله جي مخلوق لا تحقيق جون نيون راهون کلن، سدا سرها هجو۔۔۔
توهان جي ريسرچ واري آرٽيڪل جي لنڪ تي ڪلڪ ڪرڻ سان ڪا چائنيز سائيٽ پاسورڊ گهرندي نظر ٿي آئي۔۔۔ لنڪ کي درست ته ڪري ڇڏيو آهي پر آرٽيڪل ڏسڻ لاءِ پاسورڊ ٿي گهريائين جيڪو يقينن توهان وٽ هوندو۔۔ ان ڪري رڳو Abstract تي گذارو ڪرڻو پيو۔۔۔ جڏهن ته برازيل واري همراهن جي آرٽيڪل کي ڳولي ڊائونلوڊ به ڪري ڇڏيو جنهن کي سرسري ڏسي به ورتو ۽ ان جو لنڪ به توهان جي ليک ۾ لڳائي ڇڏيو۔۔۔ خير ڳالهه پئي هلي پالڪ جي جنهن قسم جي ان کي اسان وٽ جهُل چوندا آهن۔۔۔ توهان پنهنجي معلوماتي ريسرچ کي مختصرن ئي صحيح پر هن موضوع ۾ ٻڌائجو۔۔۔ باقي رهي ڳالهه يورپ جي پسند ڪرڻ ۽ تسليم ڪرڻ جي ته جي ڪم لاڀائتو هجي ته يقينن پسند ڪيو ويندو آهي۔۔۔ اسان جي ملڪ جي ادارن کي ٻاهرين ملڪن ۾ خاص حيثيت نه ٿي ملي ان جا ڪيترائي سبب آهي ۔۔۔ سائين نثار جن توهان جي ئي هڪ موضوع ۾ جواب ڏيندي لکيو ته دنيا جي مختلف يونيورسٽين ۾ ڪهڙي نه طرح اهڙن مضومونن لاءِ جيڪي هتي اتفاق سان پڙهيا ويندا آهن پوريون پوريون فيڪلٽيون هڪ يونيورسٽي مثل هونديون آهن۔۔۔ ظاهر آهي اهڙن ادارن ۾ اسان کان بهتر سکيا به هوندي آهي ته پڙهڻ جو ماحول به۔۔۔ پر جيڪڏهن سهولتن جي کوٽ باوجود ڪو جستجو ڪري سٺو ڪم ڪري ٿو ته ان کي ساراهيو به ويندو آهي۔۔۔ خوشي ٿي ته توهانجي ڪيل محنت کي دنيا جي مختلف ادارن ۾ تسليم ڪندي حوالا ڏنا ويا آهن۔۔ اميد ته پنهنجي جستجو کي جاري رکندو۔۔۔ ۽ پنهنجي پي ايڇ ڊي جي مضمون ڪانڊيري ته موقعو ملندي ڪو مفصل ڪتاب جوڙي وجهندو۔۔۔ يقينن توهان جي ان ڪتاب جي ان سيڪشن ۾ منهنجي دلچسپي هوندي جنهن ۾ توهان ٻڌائڻ گهرندو ته ڇو سنڌ جا ماڻهون پنهنجي ٻارن جا نالا ڪنڊو يا ڪانڊيرو رکندا آهن۔۔۔
