ڇا اسان اڃا وڌيڪ ڏکائيندڙ منظرن جا منتظر آهيون؟ علي قاضي ڪجهه عرصو اڳ لکيل منهنجي مضمون ”سنڌ ڏانهن اسٽيبلشمينٽ ۽ نواز ليگ جي روش“ بابت لنڊن جي ڪنهن ڪمپني ۾ پراجيڪٽ انجنيئر طور ڪم ڪندڙ محمد علي شيخ نالي پڙهندڙ پنهنجي موڪليل مختصر اي ميل ۾ مضمون کي ساراهيندي صلاح ڏني آهي ته آئون ان صورتحال (سنڌ کي درپيش حالتن) جو ڪو حل به ٻڌايان. آئون شيخ صاحب وانگر انجنيئر ته ناهيان، پر ايترو ڄاڻان ٿو ته ڪنهن بلڊنگ يا پل يا ڪنهن به اسٽرڪچر جي جيڪڏهن بنيادي ڊزائننگ صحيح ٿيل ناهي هوندي ته اهو اسٽرڪچر ڪنهن انجنيئرنگ جگاڙ ذريعي وقتي طرح ته شايد بيٺو رهي، پر ڪڏهن به جٽادار نٿو ٿي سگهي. ساڳيءَ ريت ڪنهن به سماج جو بنياد ان جي سياسي ڪلچر تي بيٺل هجي ٿو ۽ جيڪڏهن ان سياسي ڪلچر جي ڊزائننگ جگاڙ، مفاد پرستي ۽ نااهلي واري ٺهيل هجي ته ان سماج جي ترقي ۽ خوشحالي ممڪن نٿي ٿي سگهي. اهو ورجاءُ ڪرڻ ۾ حرج ڪونهي ته آئون ان مثبت سياست جي خواهش ظاهر ڪندو رهيو آهيان، جيڪا عوام کي حڪومت ۾ شرڪت جو احساس ڏياري ۽ حڪومت جيڪا عوام آڏو جوابده هجي. اتي ان ڳالهه جي به وضاحت ڪرڻ هروڀرو ضروري ناهي ته جيڪي فرد يا ڌريون اسان جي جگاڙي سياست مان ڏهاڪن کان مستفيض ٿي رهيون آهن، ظاهر آهي ته هو ان ۾ ڪا تبديلي ڇو چاهينديون. باقي جيڪي تبديلي چاهين ٿا، اهي جنهن ڏينهن ان لاءِ سندرا ٻڌي عملي ميدان ۾ لٿا ته تبديلي نه صرف ايندي، بلڪه نظر به ايندي ۽ عام ماڻهو پنهنجي زندگي ۾ ان کي محسوس به ڪري سگهندو. سياسي ڪلچر ۾ ڪا ڪارائتي تبديلي ڪيئن ممڪن آهي، ان بابت ڪيترائي مضمون ۽ ڪالم لکي چڪو آهيان، سو ٻيهر انهن جي تفصيل ۾ وڃڻ کان في الحال پاسو ٿا ڪريون، باقي اهو طئي آهي ته هاڻوڪي سياسي ڪلچر جي هوندي تبديلي ممڪن ناهي ۽ ان ڪلچر سان جنهن جا مفاد جڙيل آهن، اهي تبديلي نه آڻيندا. چون ٿا ته جڏهن ٻه جسم هڪ جان ٿي وڃن ٿا ته اهو محبت جو معراج هجي ٿو. قدرت ان ڳالهه جو انتهائي خوبصورت مثال هڪ ماءُ ۽ ٻار جي رشتي ۾ ظاهر ڪيو آهي ته جڏهن هڪ ماءُ جي ڪک ۾ ٻار پلجي رهيو هجي ٿو ته اهي هڪ الڳ جسم ۽ الڳ روح هجن ٿا، پر ٻئي الڳ الڳ هوندي به هڪ هجن ٿا. 9 مهينا تڪليفون ۽ سور سهي پنهنجي ٻار کي جنم ڏيندڙ ماءُ جي ڪک مان جڏهن ٻار ٻاهر به اچي وڃي ٿو ۽ وڏو به ٿي وڃي ٿو ته به پنهنجي ان وجود جي حصي سان ماءُ جي محبت اها ئي رهي ٿي، يعني ٻه جسم ۽ هڪ جان واري، پر جڏهن وقت، حالات، حادثو يا ڪو رهزن ڪنهن ماءُ کان سندس ٻچڙي کي ڇني وڃي ٿو ته اها ماءُ اندران وڍجي وڃي ٿي ۽ اهو اهڙو وڍ هجي ٿو، جنهن جي ڪري هوءَ سڄي عمر تڙپندي رهي ٿي. پوءِ اها ماءُ بيگم نصرت ڀٽو هجي، جنهن جي سامهون سندس ٽي ٻار مٽي هيٺ دفن ٿيا هجن، يا اها ماءُ جيڪب آباد جي فضيلا سرڪي جي ماءُ سڪينه سرڪي هجي، جنهن جي پنجن سالن جي ڌيءَ فضيلا کي اڍائي سال اڳ ماڻهپي کان آجا، پر ظاهري طرح ماڻهن جيان نظر ايندڙ ڪجهه جانور اغوا ڪري ويا. ائين ته ”اڍائي سال“ لکڻ ۾ اڍائي سيڪنڊ به نٿا لڳن پر اڍائي سالن جو مطلب 912 ڏينهن ۽ راتيون، 21888 ڪلاڪ ۽ 1313280منٽ ۽ الائي ڪيترا ڪروڙ سيڪنڊ هجي ٿو، ۽ ظاهر آهي فضيلا جي ماءُ هر سيڪنڊ، هر پل پنهنجي سڪيلڌي ڌيءَ جي ياد ۾ رت جا ڳوڙها وهايا هوندا. فضيلا جي ماءُ جي اکين مان وهندڙ لڙڪ ٽي وي تي ڏسي حساس دل رکندڙ هر شخص جي اک آلي ٿي وئي هوندي، پر ان ماءُ ۽ سندس درد محسوس ڪندڙ ماڻهن جي اکين مان وهندڙ لڙڪ ڌرتي تي ڪري جذب ٿي ويا هوندا، جن جو اثر نه پوليس ۽ نه ئي ڀوتارن تي پيو هوندو، پر ان ماءُ جا سڏڪا ۽ آهون اڃان ڪنن ۾ گونجن پيون ۽ سوچي سوچي دماغ ٿو ڦاٽي ته اها سنڌ ڄائي، اها سنڌ جي نياڻي، ان ماءُ جي فضيلا ڪيئن واپس ايندي؟ عقل ۽ فهم ۾ اها ڳالهه نٿي اچي ته جيڪڏهن سرڪاري مشينري پنهنجي تي لهي اچي ته اڍائي سال اڳ اغوا ٿيل فضيلا اڍائي ڏينهن ۾ نه به، ته اڍائي هفتن ۾ ڪيئن بازياب نه ٿيندي؟ يقينن فضيلا بازياب ٿي سگهي ٿي، پر مسئلو سرڪاري مشينري جي ترجيحات جو آهي، پر جيڪڏهن انهن جي ترجيحات جي فهرست ۾ ”پنهنجا آفيسر“ لڳرائڻ ۽ انهن وسيلي مخالفن تي داٻا ۽ دهمان ڪرائڻ، ڏينهن جو اقتدار ۽ رات جو ڳاڙهي بوتل جي نشي ۾ رهڻ هجي ته پوءِ سڌي ريت عوام سان جڙيل مسئلا ڪيئن حل پيا ٿي سگهن؟ دل ته ڪنهن شيءِ لاءِ فقط خواهش ڪري سگهي ٿي، پر ان خواهش/خواب جي تڪميل لاءِ حڪمت عملي جوڙڻ جو ڪم دماغ جو هجي ٿو. ساڳيءَ ريت چئوطرف ٿيندڙ ڏاڍ، بي انصافي ۽ منافقي وارو جهان اک ڇنڀ ۾ مٽجڻ واري خواهش ته سوسائيٽي ۾ موجود هر اهلِ دل وٽ هوندي، پر سوسائيٽي جو دماغ سڏجندڙ طبقو جنهن کي آئون ووڪل ڪلاس سڏيان ٿو، اڃا ان ڏس ۾ گڏيل حڪمت عملي ناهي جوڙي سگهيو. شايد ان جو بنيادي ڪارڻ اهو آهي ته ڪنهن وقت ۾ ٿيندڙ نظرياتي سياست جو اڄ مطلب هڪ مذاق ۽ ٺٺولي کانسواءِ ٻيو ڪجهه ناهي رهيو. ڪو زمانو هيو ته سياسي ڪيڊرز وٽ پنهنجي نظريي يا سوچ سان ڪميٽمينٽ هوندي هئي، پوءِ اها سوچ منطقي هئي يا غير منطقي، پر قيادت توڙي ڪارڪن ان سوچ کي ذهن توڙي دل سان قبولي ان سان جذباتي حد تائين جڙيل هوندا هئا، پر بدقسمتي سان اڄ سياسي ڪلچر جا ويليوز (قدر) ايترا هيٺ اچي ويا آهن، جو جيڪڏهن ڪير سياست ۾ ايمانداري، اصول يا نظريي جي ڳالهه ڪري ٿو ته ان کي ائين ڏسجي ٿو ڄڻ ڪو ديوانو پنهنجي ديوانگي ۾ ڪنهن ٻيءَ دنيا جي ٻولي ڳالهائي رهيو هجي! سياسي ڪلچر ۾ تبديلي ذريعي سوسائيٽي ۾ تبديلي واري نظريي سان اتفاق ڪندڙن جو انگ يقينن تمام وڏو ٿي ويو آهي، پر ان نظريي سان سندن ڪميٽمينٽ جي ليول اڃا ان حد تي شايد ناهي پهتي، جو هو ان نظريي سان جذباتي حد تائين سلهاڙجي وڃن. ان جا ڪيترائي ڪارڻ ٿي پيا سگهن. مثال طور قيادت جي کوٽ، اعتبار جي کوٽ، پنهنجين صلاحيتن تي ڀروسي جي کوٽ وغيره. پر آئون سمجهان ٿو ته اسان جي چئوطرف ۽ اسان سان سڌي ريت جيڪو ڪجهه ٿي رهيو آهي، سڀ فيڪٽرز تبديلي جي نظريي تي عمل ڪرڻ لاءِ ويتر اتساهين ٿا، نه ڪي انهن کي ڏسي سرد مهري واري روش اختيارڪرڻ لاءِ. ڇا ڇا نه ٿي رهيو آهي اسان جي چئوگرد، جيڪو تبديلي جو گهرجائو ناهي؟ اين ايف سي تي سنڌ جو ڪيس هجي يا ڪنهن ڏڪار سٽيل آفريڪي ملڪ جيان اٽي جي لپ لاءِ لٺيون کائيندڙ ماڻهن جا منظر، خاموشي سان خاموش موت جا منتظر ڪاري ڪامڻ جا مريض صحت کاتي جي ڪارڪردگي ۾ تبديلي جا منتظر آهن، بنا ڏوهه جي سالن کان جيلن ۾ سڙندڙ عدل و قانون جي نظام ۾ بنيادي تبديلي اچڻ جا منتظر آهن، اکين آڏو پنهنجي زرخيز زمين کي ڪلر جي ور چڙهندي ڏسي هزارين، لکين اکيون پنهنجي زمين ٻيهر آباد ٿيڻ جون منتظر آهن. فضيلا سرڪي جي ماءُ جيان ڪيتريون مائرون پنهنجن ٻچن جي ڌاڙيلن وٽان واپسي جي واٽ نهاري رهيون آهن، روينيو، ايريگيشن، پوليس، جيلز غرض ته هر کاتي جي نظام ۾ موثر تبديلي جا اسان سڀ منتظر آهيون. ورهين کان هلندڙ اندازِ حڪمراني مان اسان سڀ بيزار آهيون، ناراض آهيون، ڪاوڙ ۾ آهيون، تڪليف ۾ آهيون، پر پوءِ به اسان تبديلي جي فلسفي/سوچ بابت الائي ڇو جذباتي نٿا ٿيون، الائي ڇو!؟ سنڌ سان جذباتي تعلق رکندڙ ۽ پنهنجي شاعري ۾ ان جو اظهار ڪندڙ شيخ اياز جي لاڏاڻي کانپوءِ ان جي شاعري ۾ موجود جذباتي روح به اسان دفن ڪري ڇڏيو آهي. ڇا سندس شعر ۾ ڪيل دعويٰ ته ”سنڌڙي تي سر ڪير نه ڏيندو“ اڄ صرف هڪ اهڙي هام رهجي وئي آهي، جنهن ۾ هاڻ ڪير يقين نٿو رکي؟ ڇا اڄ اياز جي ان شعر کي ترميم ڪري ان ريت پڙهيو وڃي ته، سنڌڙي تي سر ڪير (به) نه ڏيندو، سهندو (هر ڪو) ميار او، يار. روزاني ڪاوش تان ورتل
علي قاضي هميشه اهم نقطي تي لکندي آهن ۔۔۔ سندن پياري لکڻي کڻي توهان فورم تي ڪافي وقت کان پوءِ ڦيرو ڀريو ۔۔ توهان جا لک لائق۔۔۔ سائين ٻڌايو ڀلا اڃان ڪيترو وقت سنگاپور ۾ لڳائيندو ڪڏهن ٿا پنهنجي پياري سنڌ ڏانهن قدم وڌايو۔۔۔
ادا توهان جي لکائي جي قدر ڪنداسين بهترين شيئرنگ آهي ڪاوش اخبار اسان جو سنڌي آهي ته اِهڙيون نيوز پيش ڪري ٿي !
