سنڌي ميڊيا جو ڪردارمعاشري ۾ سيڪولرزم کي وڌائڻ جون ڪوششون (تنظيم فڪرونظر پاران 10 رمضان المبارڪ تي يوم باب الاسلام جي وڏي گڏجاڻي ۾ پڙهيل مقالو) سنڌ هڪ مذهبي خطو رهيو آهي . اڳ هندومت ۽ هينئر اسلام سان ان جو گهرو تعلق آهي، هتي 98 سيڪڙو مسلمان رهن ٿا . سنڌي ڳالهائيندڙ مسلمان جو به اهوئي تناسب آهي ، پر باب الاسلام سنڌ جي ميڊيا ان جي بلڪل عڪاسي ڪونه ٿي ڪري ، اها مجموعي طرح هڪ خاص رخ تي هلي رهي آهي . ان جي مجموعي صورتحال هن ريت آهي. سيڪولر لڏي کي اڀارڻ : سنڌي ميڊيا جي خبرن کي پڙهبو ته دين پسند اديبن ، سياستدانن ۽ سماجي اڳواڻن جي بيانن ۽ خبرن کي نه ڏيڻ يا ننڍي ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي آهي ، پر سيڪولر اديبن، سياستدانن ۽ سماجي اڳواڻن جي بيانن ۽ خبرن کي نمايان جاءِ ڏيڻ ۽ وڏين سرخين سان ڇاپڻ جا ڪم ٿيندا آهن . ڪالمن ۽ مضمونن ۾ به سيڪولر ٽولي کي ئي اهميت ۽ جاءِ حاصل هوندي آهي. جنهن مان واضح آهي ته سنڌي ميڊيا غير جانبدار نه آهي . سنڌي ميڊيا تي خاص فرقي کي اڀارڻ ۽ هٿي ڏيڻ جو ڪم ٿي رهيو آهي ، محرم شريف ۾ هڪ خاص مڪتبه فڪر جا پروگرام ، مضمون ، شاعري ڏھ ڏينهن هلندي آهي . ايتري قدر جو 21 رمضان تي حضرت علي رضي الله عنه بابت به هنن جا مضمون ۽ تقريرون هلنديون آهن . منهنجو اهو مطلب هر گز ڪونهي ته حضرت علي رضي الله عنه ۽ حضرت حسين رضي الله عنه بابت پروگرام ، مضمون ۽ شاعري نه هجي ، پر اهو آهي ته اهو هڪ فرقي مطابق ڇو هجي ۽ ٻيو ته صحابه ڪرام خصوصا خلفاءِ راشدين مان ٽن خليفن حضرت ابو بڪر رضي الله عنه ، حضرت عمر رضي الله عنه ، حضرت عثمان رضي الله عنه بابت پروگرام ، مضمون ، ڪالم ۽ شاعري کي ڇو نٿو ڏنو وڃي . خانگي ٽي وي چينلن تي رمضان ، محرم يا ٻين موقعن تي ديوبندي مولوين کي ڄاڻي واڻي موقعو نٿو ڏنو وڃي ، ايتري قدر جو عالمي ليول جي مشهور نعت خوان حاجي امداد الله ڦلپوٽو کي ٽي وي وارا نٿا آڻين ، اهو حال نعتيه مشاعرن جو آهي ، حالانڪه هر مڪتبه فڪر کي موقعو ڏنو وڃي . اخبارن يا ٽي وي خبرن ۾ اهو لکڻ يا چوڻ “ شيعي اڳواڻ جو قتل ” فرقه واريت کي هٿ وٺرائڻ آهي ، ڀلا اهو ڪڏهن لکيو ويو ته “ سني اڳواڻ جو قتل” . ٽي وي چينلن تي “ يا علي مدد” چيو ۽ ان کي فروغ ڏياريو وڃي ٿو ، جڏهن ته شيعي، سني، بريلوي، ديوبندي اهل حديث مان ڪوبه اهڙو ڪونه آهي جيڪو “ السلام عليڪم” تي اعتراض ڪندوهجي ، پر انهن مڃيل لفظن “ السلام عليڪم ” کي معمول بنائڻ بجاءِ هڪ مخصوص فرقي جي لفظن کي فروغ ڏيارڻ واري پاليسي مان صاف ظاهر آهي ته سنڌي ميڊيا فرقه پرستي کي فروغ ڏياري رهي آهي . اسلامي صفحه نه هجڻ : سنڌ جي غالب اڪثريت آبادي مسلمان ۽ اسلام سان محبت ڪندڙ آهي ، پر سنڌي اخبارن ۾ جمعه جا اسلامي صفحا رکيل نه آهن ، سواءِ ٻن اخبارن خبرون ۽ سڪار جي ، جڏهن ته ڪاوش ۾ ڪيترائي سال پهرين جمعي جي ڏينهن هڪ اسلامي يا اخلاقي مضمون ڏنو ويندو هو ، پر هاڻي بند آهي . سوڀ به اسلامي صفحو ڪڍڻ شروع ڪيو هو ، پر هاڻي اهو به بند آهي . هلال پاڪستان ۾ اسلامي صفحي جو اعلان ٿيو هو پر عمل نه ٿيو . اهڙي طرح سنڌي اخبارن ۾ خلفاءِ راشدين جي وفات ۽ شهادتن جي ڏينهن تي خاص ايڊيشن يا مضمون نٿا ڏنا وڃن . روزانه ڪوشش ، تعمير سنڌ ، خبرون ، پاڪ سنڌ ۾ ان سلسلي جو ورلي ۽ ڪڏهن ڪڏهن مضمون ڏنو وڃي ٿو . سنڌي اخبارن ۾ اڳ ڪجه آيتن جي ترجمي جو سلسلو جاري هوندو هو ، جن ۾ عبرت ۽ خبرون شامل آهن پر هينئر ڪنهن ۾ به ڪون ٿو هلي . مذهبي خبرن جي عدم اشاعت: عام طور ڏٺو ويو آهي ته ديني ۽ مذهبي جلسا ، تربيتي پروگرام ٿيندا آهن ، جن ۾ هزارن جي تعداد ۾ ماڻهو شامل هوندا ، پريس جي آزادي جا علمبردار سنڌي ميڊيا وارا جن جو اهو چوڻ هوندو آهي ته هو واقعاتي خبرون ڏيندا آهن ته مذهبي جلسا ۽ تربيتي ورڪشاپ به واقع ٿيندا آهن ، تن کي اين جي اوز جي هٿن تي گڻڻ جيترن ماڻهن جي پروگرامن يا هٿ سان ٺاهيل خبرن (mangeej news)جيتري به اهميت نه ڏني ويندي آهي . اهميت ته پري رهي پر اهي خبرون مورڳو نه نشر ڪيون وينديون آهن ۽ نه ڇاپيون وينديون آهن ، ٻئي پاسي قوم پرستي وارن انهن پروگرامن کي وڏي ڪوريج ڏني ويندي آهي . جيڪي ٻئي قوم يا گروپ خلاف متعصبانه هوندا آهن . ان جو هڪ مثال اهو به آهي ، جو امر جليل پنهنجي ٽي وي پروگرام ۾ پڇيو هو ته فقط ڇوڪريون يا عورتون مسلمان ڇو ٿيون ٿين ؟ ڇوڪرا يا مرد مسلمان ڇو نٿا ٿين ، حالنڪه نوجوان ڇوڪرا ۽ مرد به مسلمان ٿيندا رهن ٿا ، پر اها ڳالھ سنڌي پريس ۽ ميڊيا تي نٿي آندي وڃي . ان سلسلي ۾ 5.3.2012 تي بدين جو هڪ ڀيل خاندان گهوٽڪي ۾ باقائده تقريب ۾ مسلمان ٿيو ، جنهن ۾ 15 مرد ۽ 9 عورتون جملي 24 مسلمان ٿيا .(ڏسو ماهوار بيداري مئي 2012) ايڏي وڏي واقعي کي سنڌي پريس ۽ ميڊيا ۾ ڇو نه رپورٽ ڪيو ويو ، ٿي سگهي ٿو ته مقامي صحافي اهڙي خبر موڪلي به هوندي پر نيوز ايڊيٽرن جي پاليسي تحت اها نه ڇاپي وئي ۽ نه نشر ڪئي وئي . سوال آهي ته اها خبر سنڌي ميڊيا ۾ ڇو نه آئي ؟ ان ۾ ڪهڙي فرقه واريت هئي يا مذهبي تعصب هو ، وري مذهبي تعصب واريون خبرون ته فلاڻي ڇوڪري کي زوري مسلمان ڪيو ويو ، سنڌي ميڊيا خبرن ۽ مضمونن جي صورت ۾ آندا . اهڙي طرح جيڪڏهن ڪٿي ڪو هندو سيٺ اغوى ٿين ٿا ، پوءِ اتي اهو ڇو نٿو لکيو وڃي ته مسلمان سيٺ يا مسلمان ڊاڪٽر يا مسلمان ناري قتل . آخر اهڙن بدامني جي خبرن کي مذهبي تعصب ڄاڻائي هندو مسلم نفرت کي ڇو ٿو ڀڙڪايو وڃي؟ مذهبن سان ٻتو معيار: جيڪڏهن ڪنهن عام ريلي خاص ڪري سيڪولر ۽ قوم پرستي جي ريلي يا جلسي ۾ بم ڌماڪو ٿئي ته مارجي ويلن کي سنڌي ميڊيا ۾ انهن کي “ شهيد” لکيو وڃي ٿو ، پر مدرسي ۽ مسجد ۾ بم ڌماڪن ۾ مارجي ويلن لاءِ لکيو ٿو وڃي ٿو ته “ مارجي ويا ” اتي اها ڳالھ سمجه ۾ نٿي اچي ته ڀلي ڪم سان لڳل بي گناھ ماڻهن کي آخر “ شهيد” ڇو نٿو لکيو وڃي ؟ سندن ڏوھ فقط اهو هو ته اهي مذهب سان انس ۽ پيار رکن ٿا . سونهاري ۽ ميڊيا: سنڌي ميڊيا يعني اخبارن ، رسالن ۽ اڪثر ٽي وين تي ڏاڙهي وارن کي نه آندو ويندو آهي .زندگي جي ڪنهن شعبي سان وابسته ماهر جيڪڏهن ڏاڙهي سان آهي ته اهو سنڌي ميڊيا لاءِ نااهل آهي ، ايتري قدر جو اوهان ڏٺو هوندو ته سنڌيءَ جي وڏي اخبار “ڪاوش” ۾ پاڻي جي ماهر محمد ادريس راجپوت جا پاڻي جي موضوع تي لاجواب مضمون شايع ٿيندا رهندا آهن . ڪاوش اخبار ۾ هونئن ته هڪ ڏينهن پراڻي خبر به شايع نه ڪندي آهي ، پر ادريس راجپوت جي مضمون سان ان جي پراڻي تصوير جنهن ۾ هن جي ڏاڙهي نشان جي حد تائين آهي ، اها ڏني ويندي آهي ۽ سندس تازي تصوير جنهن ۾ هن جي سونهاري وڏي سنت مطابق آهي اها نه ڏني ويندي آهي . سبب ظاهر آهي ته متان ڏاڙهي واري تصوير ماڻهن ۾ ڏاڙهيءَ جي ترغيب پيدا ڪري . اسلام جا اصول لڪائڻ: سنڌي ميڊيا پاران اخبارن ۽ ٽي وي ۾ مروج اسلامي اصطلاح ۽ نالا لڪائڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي آهي ته جيئن مذهب جي ترغيب گهٽ رهي ، مثال طور فاتح خواني ۽ جنازي بدران آخري رسمون ، قرآن پاڪ بجاءِ پاڪ ڪتاب ، نڪاح بجاءِ شادي جا ٻنڌڻ استعمال ڪيا وڃن ٿا . اسلامي اصطلاحن جو غلط استعمال: سنڌي ميڊيا تي ڪجه اسلامي اصطلاح غلط استعمال ڪيا وڃن ٿا ۽ ڪن کي نفرت انگيز بنائي استعمال ڪيو وڃي ٿو ته مٿال طور: 1 . مال غنيمت: مفت جي مال ۽ ڦر جي مال لاءِ سنڌي ميڊيا تي اسلامي اصطلاح “ مال غنيمت” جو استعمال ڪري ان اسلامي اصطلاح کي نفرت انگيز بنايو پيو وڃي ، حالانڪه مال غنيمت اهڙو مال آهي ، جيڪو ويڙهاڪ ڪافر ڇڏي ويا هجن . 2: فتوى : وڏيرن جي فيصلن جي اعلان کي فتوى لکي غلط نموني متعارف ڪريو پيو وڃي ۽ اهو پڻ ميڊيا تي لکيو ۽ چيو وڃي ٿو ته فتوى نه ڏي ، ڄڻ فتوى ڪو غلط ڪم هجي ، حالانڪه فتوى اسلامي فقه جي ماهر ۽ ڄاڻو جي علمي راءِ کي چيو ويندو آهي . 3: شهيد يا شهادت: ميڊيا تي اسلامي اصطلاح غير مسلمن ، صوبي ، زبان ۽ ڌرتي خاطر وڙهندڙن لاءِ شهيد ۽ شهادت جا اصطلاح استعمال ڪيا وڃن ٿا . جڏهن ته اسلامي فقه موجب خدا جي نظام لاءِ جدوجهد ۾ جان قربان ڪندڙ مسلمان کي شهيد چيو وڃي ٿو ته پوءِ وطن ، ڌرتي ، زبان ۽ ڪميونزم لاءِ پاڻ پتوڙيندڙ يا غير مسلمان مارجي ويندڙ لاءِ اصطلاح شهيد ۽ شهادت ڇو ٿا استعمال ڪيا وڃن. غلط اصطلاحن جو رواج: سنڌي ميڊيا ۾ اسلام پسندن ۽ مذهبي ماڻهن لاءِ انتها پسند، بنياد پرست، دهشت گرد ۽ رجعت پسند جا لفظ استعمال ڪيا وڃن ٿا . جيسيتائين عدالت ڪنهن کي دهشت گرد نٿي ثابت ڪري، ان کي دهشت گرد چوڻ ڪٿان جو انصاف آهي . اهڙي طرح ميڊيا پاران دين پسندن کي رجعت پسند ، انتها پسند ۽ بنياد پرست قرار ڏيڻ جو اختيار کين ڪنهن ڏنو آهي . ٻين وانگر اهي الزام هيٺ اچن ته کين وڌ ۾ وڌ ملزم يا جوابدار چئي يا لکي سگهجي ٿو . (ماهوار بيداري سيپٽمبر 2012 ۽ ماهوار الفاروق ذوالقعده 1433 ه جي ٿورن سان)
اصل ۾ ادا افتخار ڳالهيون اوهان جون برابر آهن، پر ڇا ڀلا مذهبي دوستن کي ميڊيا ۾ اچڻ کان ڪنهن روڪيو آهي ڇا؟ اوهان جي مضمون ۾ مونکي ايئن محسوس ٿئي پيو ته ديندارن کي سنڌي ميڊيا ڪوريج ڄاڻي واڻي نه پئي ڏئي۔ ته پو ان جو حل به آسان آهي۔ ديندار دوستن کي گهرجي ته اهي پنهنجي مذهبي ميڊيا جو بندوبست ڪن، تاڪِ علماء سڳورن جا انٽرويوز، ديندار عوام جا مقالا، ليک ڇپرائي سنڌي ميڊيا ۾ سٺو مقام حاصل ڪري سگهجي ٿو، ۽ ان طرح مسلسل ڪوشش سان ان شا الله هڪ ڏينهن ضرور ايندو جنهن ڏينهن ساري عوام مذهبي ديندار ميڊيا کي ٽوٽل ميڊيا جو اٽوٽ انگ سڏيو ويندو۔۔۔
مهرباني ادا طاهر سنڌي ! جيئن ته اصل ٽاپيڪ ۾ جيڪا ڳالھ ڪيل آهي ان ۾ سنڌي ميڊيا ئي فوڪس آهي پر ڇا اها مسلمانن جي نمائيندگي ڪرڻ جي پابند نه آهي ؟ ڇا صحافت جا اصول انهن کي هن ڳالھ کان روڪن ٿا جو اڪثريت جي نمائيندگي نه ڪن ؟ اخلاقي ۽ صحافي قانون جي رو سان انهن کي اهي مذڪوره ڳالھين ڏانهن توجه ڏيڻ گهرجي ۽ اهڙي ٻيائي نه ڪرڻ گهرجي ، باقي اوهان جي را پڻ قابل احترام آهي ته مذهبي ميڊيا ٺاهي وڃي ان کي فروغ ڏئي ان مقام تائين پهچائجي جنهن تي اوهان روشني وڌي آهي ۔ پر ڇا عالم سڳورا ان ڪنڊيشن ۾ آهن ؟ڇا انهن وٽ ايترا وسائل آهن ؟ جيساتائين منهنجي ڄاڻ آهي ته اهي ته پوري سال مدرسي جا اخراجات پورا ڪرڻ ۾ ئي پورا آهن ، مدرسي جي حالات بهتر بڻائڻ ۾ انهن جون توانايون صرف ٿين ٿيون ، تنهن ڪري جيسيتائين عالم سڳورا اوهان جي مذڪوره صلاح تي دسترس حاصل نٿا ڪن تيسيتائين ته حق سچ چوڻ ۽ ميڊيا کي پنهنجو منصب ۽ ڪردار کي سهڻي نموني ادا ڪرڻ لا اگاهي ڏيڻ گهرجي ۽ ڏيون پيا ۔
هن سلسلي ۾ اسان جي سنڌ سلامت جا اُهي سهڻا سڄڻ جيڪي صحافتي پيشي سان واسطو رکن ٿا، يا ڪنهن نه ڪنهن ريت ميڊيا سان تعلق رکن ٿا وڌيڪ روشني وجهي سگهن ٿا، ان کان پو ئي ڳالھ کي اڳتي وڌائي سگهجي ٿو۔۔۔
