اڄ افسوس سان اهو لکڻو ٿو پوي يا چوڻو ٿو پوي ته جڏهن هي قوم ڪاٽُوٻُڙي کان نڪري واڌُو ٻُڙي جي حدن ۾ داخل ٿي رهي آهي ته هن قوم جي ان صفرکي وري ملڪ دشمن ڪاٽو ٻُڙي طرف ڌڪيلي رهيا آهن۔ انساني سماجن جي جي ارتقاءِ ۾ جمهوريت جا سرمائيدار جي پيداوار آهي جنهن جي پڻ حقيقت ڪا جگريدار جي بادشاهي نظام کان بهتر ڪانهي ۔ جڏهن ته ان جي حقيقت پڻ جاگريداري بادشاهي کان انتهائي انسانيت لاءِ قربناڪ آهي۔ زمانهءِ بادشاهي ۾ فردن جي غلامي نظر ايندي هئي پر اڄ ان سرمائيداري نظام جي ڳُجهي دري مان جي ليؤ پائجي اها حقيقت روزِ روشن جيان نظر ايندي ته جاگريداري نظام ۾ جتي فرد غلام ٿيندا هيا اڄ اُتي سرمائيداري نظام قومن کي غلام بڻايو آهي ۔اهڙي ريت جاگريداري نظام ۾ فزيڪل اصتحصال ڪيو ويندو هو پر اڄ اصتحصال جو انداز به بدلجي چُڪو آهي هاڻي قومن جو اصتحصال قومن جي فردن هٿا ٿي رهيو آهي ۔ اها به هڪ حقيقت آهي ته ان حالتِ زار مان صرف اسان نه پيا گذرون هر ترقي يافته قومن جي تاريخ تي جي اوهان نظر وجهندؤ ته اوهان کي سڳي حالت نظر ايندي ۔ ان حقيقت کان به منهن چورائي نه ٿو سهگجي ته دنيا جي ٻين قومن جوصفر ايترو طويل ناهي رهيو جيترو اسان جو سفر ڊگهو ٿي ويو آهي ان جون به ڪئي وجوهات آهن جن مان سڀ کان وڏي وجھ اسان جي نظام ۾ فوج جي بار بار مداخلت آهي ۔ جنهن سبب وڏيرو چوڌري سردار خان ڀائي مظبوط ٿيا آهن ۔ جمهوريت جو تسسل ٽُٽي پوڻ سان قوم وري ڪئي صديون پوئتي پئجي ويندي آهي۔اڄ افسوس سان اهو لکڻو ٿو پوي يا چوڻو ٿو پوي ته جڏهن هي قوم ڪاٽُوٻُڙي کان نڪري واڌُو ٻُڙي جي حدن ۾ داخل ٿي رهي آهي ته هن قوم جي ان صفرکي وري ملڪ دشمن ڪاٽو ٻُڙي طرف ڌڪيلي رهيا آهن۔ انساني سماجن جي جي ارتقاءِ ۾ جمهوريت جا سرمائيدار جي پيداوار آهي جنهن جي پڻ حقيقت ڪا جاگريدار جي بادشاهي نظام کان بهتر ڪانهي ۔ جڏهن ته ان جي حقيقت پڻ جاگريداري بادشاهي کان انتهائي انسانيت لاءِ قربناڪ آهي۔ زمانهءِ بادشاهي ۾ فردن جي غلامي نظر ايندي هئي پر اڄ ان سرمائيداري نظام جي ڳُجهي دري مان جي ليؤ پائجي اها حقيقت روزِ روشن جيان نظر ايندي ته جاگريداري نظام ۾ جتي فرد غلام ٿيندا هيا اڄ اُتي سرمائيداري نظام قومن کي غلام بڻايو آهي ۔اهڙي ريت جاگريداري نظام ۾ فزيڪل اصتحصال ڪيو ويندو هو پر اڄ اصتحصال جو انداز به بدلجي چُڪو آهي هاڻي قومن جو اصتحصال قومن جي فردن هٿا ٿي رهيو آهي ۔ اها به هڪ حقيقت آهي ته ان حالتِ زار مان صرف اسان نه پيا گذرون هر ترقي يافته قومن جي تاريخ تي جي اوهان نظر وجهندؤ ته اوهان کي سڳي حالت نظر ايندي ۔ ان حقيقت کان به منهن چورائي نه ٿو سهگجي ته دنيا جي ٻين قومن جوصفر ايترو طويل ناهي رهيو جيترو اسان جو سفر ڊگهو ٿي ويو آهي ان جون به ڪئي وجوهات آهن جن مان سڀ کان وڏي وجھ اسان جي نظام ۾ فوج جي بار بار مداخلت آهي ۔ جنهن سبب وڏيرو چوڌري سردار خان ڀائي مظبوط ٿيا آهن ۔ جمهوريت جو تسسل ٽُٽي پوڻ سان قوم وري ڪئي صديون پوئتي پئجي ويندي آهي۔اهڪ سوال ته هي آهي اڄ جا ملڪ ۾ ٿوري گهڻي ادارن جي آزادي توڙي سياسي آزادي نظر اچي پئي اها آزادي اهڙي ادارن جي آزادي اڄ کان پهريان ڪنهن به جمهوري توڙي ڊڪٽيرٽر جي زماني ۾ نءر آئي آهي ۔ تاريخ کڻي ڏسو اوهان کي فوجي جي مارشلا توڙي مني مارشلا ۾ هميشه چور ئي طاقور ٿيا آهن۔ فوٍ کي جڏهن صحيح معنى ۾ ڊيموڪريٽڪ پاررٽيون مخالف طور تي ملنديون آهن ته فوج نام نهاد سياسي پارٽين کي اقتدار ڏئي اصل ۾ انهن تي براجمان ٿي اقتدار کي طول ڏنو آهي۔ پاڪستان هي پهريون ڀيرو ڪنهن فيئر اليڪشن ڏي وڃي رهيو آهي جنهن سان اڳتي هلي هن ملڪي ۾ ترقي جا امڪان وڌي ويندا جيڪو ڪه ٻاهرين ملڪن کي پسند ناهي جنهن ڪري ورلڊ آڊر جي دنيا هن نازڪ وقت تي اسان مٿان اهڙا ماڻهون مڙهڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي ۔ته جيئن هن ملڪ جو اهو ڪجهوريت ڏي وڌندڙ سفر رڪجي وڃي ۔ جي هي ملڪ جموهريت طرف وڌيو ته هي جيڪو اسان جو اصٽحصال اسان جي ماڻهن هٿان ڪري رهيا آهن ان جو حصار ٽُٽي پوندو۔ اوهان ڏسو هن ملڪ هٿان دنيا جو سڄو نظام درهم برهم ڪرايو ويو ۔ جي دنيا جي ترازي ۾ جي ٻنهي پلڙن ۾ ون برابر هجي ها ته شايد اڄ دنيا جو هي حلا نه هجي ۔ اسان جو ملڪ جڏهن به ڪنهن دنيا جي ملڪ جي خلاف استعمال ٿيو آهي ته اهو فوجي ڊڪٽيٽر جي هٿان نام نهاد جمهوريت جي ڊونگ زريعي ئي ٿوي آهي۔ جمهورت جو هڪڙو پنهنجو سفري مزاٍج آهي ته هي سسٽم کي پاڻهي صاف ڪندي آهي ۔ پر جي هن جي تسلسل کي آمريت زريعي روڪيو نه وڃي ۔ اڄ به اوهان جي غور ڪندؤ ته اهي پارٽيون جيڪي ڊڪٽيٽر جي زماني ۾ حڪومت ۾ رهيون آهن اهي ئي جمهوريت کي پٽڙي تان لاهڻ جون ڪوششون ڪري رهيون آهن۔ان جي بنيادي وجھ اها ئي آهي ته هي ڄاڻڻن ٿا جڏهن جمهوريت بالغ ٿيندي ته هنن جي وجود کي پاڻهي مٽائي ڇڏيندي ۔ ان ليءِ هي جمهوريت جي رستي تي ڪات ڪهاڙا کنيون بيٺا آهن۔ هي منهون ڄاڻن ٿا ته سڀاڻي جي هي مسلسل ماڻهن سان واعدا خلافي ڪري مڻهن وٽ ويندا ته هنن جو مقدر رُسوائي کان سواءِ ٻيو ڪُجُھ به ناهي ۔
