ڊاڪٽر عمر بن محمد دائود پوٽو شمس العلماءِ ڊاڪٽر عمر بن دائود پوٽو ضلعي دادو جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ٽلٽي ۾ پيدا ٿيو. بنيادي تعليم سنڌ مدرسي ۾ حاصل ڪيائين ۽ ايم اي کان پوءِ ڪيمبرج يونيورسٽي مان پي ايڇ ڊي جي ڊگري حاصل ڪيائين. سندس مقالي جو موضوع هو “فارسي شاعري تي عربي شاعري جو اثر”. ڊاڪٽر صاحب مختلف جڳهين تي مختلف مضمونن جو پروفيسر رهيو ۽ سنڌ مدرسته السلام ڪرچي ۾ پرنسپال پڻ رهيو. ان کانپوءِ سنڌ جي تعليم کاتي ۾ ڊي پي آئي (ڊائريڪٽر آف پبلڪ انسٽرڪشن) مقرر ٿيو. آخر ۾ سنڌ ۽ اولهه پاڪستان پبلڪ سروس ڪميشن جو ميمبر ٿيو ۽ انهي عهدي کان پوءِ رٽائر ٿيو. ڊاڪٽر صاحب پنهنجي پوري زندگي جي دوران سنڌي زبان، ادب ۽ تعليم جي بي انتها خدمت ڪندو رهيو. ڊاڪٽر صاحب درسي ڪتابن کانسواءِ هيٺيان ڪتاب لکيا. 1. منهاج العاشقين (ترجمو) 2. شاهه ڪريم بلڙي واري جو ڪلام 3. ڪلام گرهوڙي 4. منهنجي مختصر آتم ڪهاڻي 5. ابيات سنڌي (ترجمو) 6. سرها گل 7. مرشد المتبدي. ان کان علاوه سندس چوڻ مطابق ڊاڪٽر گربخشاني جي شاهه جي رسالي ۾ شاهه جي سرن جو روحاني راز پڻ پاڻ لکيو هئائين. آخر م شاهه جو رسالو پڻ مرتب ڪيائين. پر اڃان تائين اهو ڇپجي نه سگهيو آهي. سندس ادبي خدمتن جو مختصر جائزو حاضر آهي. شاهه ڪريم بلڙي وارو جو ڪلام: شاهه ڪريم بلڙي واري جو ڪلام ايڊٽ ڪرڻ لاءِ ڊاڪٽر صاحب کي وڏي جاکوڙ ڪرڻي پئي. شاهه ڪريم جو ڪلام ميان محمد رضا “بيان العارفين في تنبيه الغفالين” جي نالي سان لکيو. هن ڪتاب ۾ شاه ڪريم جي بيتن جي تشريح فارسي ۾ لکيل هئي. ڊاڪٽر دائود پوٽي انهيءَ ڪلام کي سوڌي، سنواري، بيتن جي تشريح سنڌي ۾ لکي ۽ ان کي “شاهه ڪريم بلڙي واري جو ڪلام” جي نالي سان ڇپايائين. هن ڪتاب ۾ ڊاڪٽر صاحب جيڪا تشريح لکي آهي سا لاجواب آهي. تصوف جي رمزن کي نهايت ئي سهڻي انداز سان بيان ڪيو اٿس. شاهه ڪريم جي شاعري مان پاڻ ايترا متاثر هئا جو شاهه ڪريم کي سنڌي شاعري جو “وهائو تارو” جو لقب ڏنائون. مقدمه نگاري: ڊاڪٽر صاحب مقدمه نگاري جي فن ۾ به يڪتا هو. هن سلسلي ۾ محترم ڊاڪٽر عبدالجبار جوڻيجو لکي ٿو، “مقدمه نگاري ۾ شاهه ڪريم، خواجه محمد زمان ۽ عبدالرحيم گرهوڙي تي سندس مقدمو ڏسو. هر هنڌ تحقيقي معيار نظر ايندو.” ڊاڪٽر صاحب جي تحقيقي قابليت مان ڪيترائي فيضياب ٿيا. سندس شاگردن ۽ ننڍن همعصرن ۾ ڪيترائي محقق بنيا. تنهن سان گڏ متن کي ايڊٽ ڪرڻ جو نئون طريقو به رائج ٿيو. ڊاڪٽر صاحب مقدمن لکڻ مهل جديد تنقيدي معيارن کي مد نظر رکيو. هن سلسلي ۾ پروفيسر منگهارام ملڪاڻي لکي ٿو: “ڊاڪٽر عمر بن محمد دائود پوٽي جو تنقيدي تاريخ ۾ وڏو درجو آهي. ڊاڪٽر گربخشاڻي کي شاهه جي رسالي مرتب ڪرڻ ۾ هن صاحب به وڏي مدد ڪئي. پر خود سندس خاص خدمت هئي. سنڌ جي ڪن، ڪم- معلوم ۽ نامعلوم شاعرن جي ڪلام کي شايع ڪرڻ ڊاڪٽر دائود پوٽي جو پهريون ڪتاب “منهاج العاشقين” (1934ع) هڪ ڪم معلوم مصنف مولوي غلام محمد خانزي جي فارسي ڪتاب کان ترجمو ڪيل هو، جنهن ۾ شاهه جي آکاڻين جو احوال ۽ روحاني مطلب نهايت تفصيلوار سمجهايل هو.” ابيات سنڌي: ڊاڪٽر صاحب جو ڪتاب “ابيات سنڌي” خواجه محمد زمان لنواري واري جي ڪلام تي مشتمل آهي. هن ڪتاب جي شرح اصل ۾ عبدالرحيم گرهوڙي عربي ۾ لکي هئي. ڊاڪٽر صاحب ان جو سنڌي ۾ ترجمو ڪيو هي ڪتاب پوءِ بي اي جي نصاب ۾ شامل ڪيو ويو. ڊاڪٽر صاحب جڏهن تعليم کاتي ۾ ڊائريڪٽر هو تڏهن هن ڪيترائي نوان درسي ڪتاب ڇپرايا. انهن ۾ اٺين درجي جي ڪتابن ۾ اعرابن جو پراڻو سرشتو ڦيرائي عربي نموني تي ڪري ڇڏيائين ۽ ان کان علاوه صورتخطي ۽ اچارن ۾ پڻ گهڻيون تبديلون ڪيائين. ڊاڪٽر صاهب جيئن ته عربي ۽ فارسي جو عالم هو. تنهن ڪري انهن ٻولين ۾ به ڪافي ڪم ڪيائين. ڪيترن ئي فارسي ڪتابن جا متن شاندار طريقي سان ايڊٽ ڪيائين. ڊاڪٽر صاحب جو اندازِ بيان نهايت عالمانه هو. ڊاڪٽر صاحب کي سنڌي ٻولي سان بي انتها محبت هئي. هو هميشه سنڌي ٻولي ۽ ادب لاءِ پاڻ پتوڙيندو رهندو هو. سندس ڪتاب “ سرها گُل” جي تمهيد ۾ لکي ٿو: “ڀائرو جيڪڏهن اوهان ۾ غيرت آهي ته اٿو پنهنجي اباڻي ورثي جي سنڀال ڪريو! جا ٻولي مخدوم ابوالحسن، مخدوم محمد هاشم، سيد عبدالطيف، بزرگ گرهوڙي ۽ ٻين عاليشان هستين جي هنجهه ۾ پلي آهي. جيڪا لفظن، اصطلاحن ۽ ٻين ڪلامي خوبين ڪري ڪنهن به ٻي ٻولي کان گهٽ نه پر گهڻو بلند ۽ بالا آهي. تنهن کي اوهين نڌڻڪو ڪري ڇڏي ڏيندا؟ جنهن قوم کي “ادب” نه آهي سا اڄ ڪنهن قطار ۾ نه آهي. جيڪڏهن اڄ اوهان پنهنجو ادب وساريو ته ڌوٻي جي ڪتي وانگر نه گهر جا نه گهاٽ جا ٿيندا! اکيون پٽيو، جاڳو، پنهنجو ورثو سنڀاليو نه ته ستت اوهان کي پڇتاءُ جو تريون مهٽڻيون پونديون” سندس مٿين لکڻين ۾ سنڌي ٻوليءَ لاءِ سندس بي انتها پيار ظاهر ٿئي ٿو: ڊاڪٽر صاحب جي شخصيت تي تبصرو ڪندي مهراڻ جو ايڊيٽر لکي ٿو: “مرحوم مغفور ڊاڪٽر دائود پوٽو، برصغير هنڌ پاڪ جي هڪ مشهور ۽ جليل القدر مؤرخ ۽ محقق جي حيثيت سان ڪافي متعارف آهي. سندس شخصيت سرزمين سنڌ لاءِ خاص طرح فخر جو باعث آهي. سنڌي زبان، ادب ۽ تهذيب هن فرزند جليل جي علمي ۽ ادبي ڪاوشن تي جيترو ناز ڪري اهو گهٽ آهي. سچ پچ علامه صاحب مرحوم جي ذات کي هڪ “مستقل دور” جي حيثيت حاصل آهي. افسوس جو اهو دور ختم ٿي ويو. سندس تصنيفات ۽ تاليفات، مقالات ۽ تخقليقات جو وڏو حصو سنڌي زبان، سنڌي ادب، سنڌي تصوف ۽ سنڌي مشاهير، علماءِ، شعرا ۽ بزرگان دين سان تعلق رکي ٿو هڪ “مثالي انسان” جي حيثيت سان سندس علمي خدمت جو پايو نهايت بلند آهي. “علامه مرحوم هڪ طرف مشرقي ۽ مغربي “لسانيات” جو وڏو اسڪالر هو، ته ٻئي طرف وري اسلام جي علم ۽ فن ۾ وڏي مقام وارو عالم تسليم ڪيو ويو. سندس انگريزي، فارسي، عربي ۽ سنڌي ڪتابن کي ڏسڻ کانپوءِ هرڪو اهل علم سندس تبحر علمي، وسعت نظري ۽ وسيع مطالعي، اصول انتقاد تخليقي روح، اصول تنقيد، لساني ڄاڻ ۽ مختلف فنون جو دِل کولي داد ٿو ڏي، خاص طور سنڌي زبان ۽ ادب سان سندن والهانه محبت اسان لاءِ بهترين مثال آهي.” محترم اڪبر لغاري جي لکيل ڪتاب سنڌي ادب جو مختصر جائزو تان ورتل sadayeen gud
جواب: ڊاڪٽر عمر بن محمد دائود پوٽو سبحان الله ادا ڊاڪٽر صاحب جي باري ۾ ايتري تفصيلي معلومات سنگت سان ونڊ ڪرڻ تي توهان کي مبارڪون هجن سدائين گڏ
جواب: ڊاڪٽر عمر بن محمد دائود پوٽو سائين زاهد پيارا توهان وري به هڪ سنڌ جي عظيم عالم ۽ تعليم جي ماهر تي مضمون لکي تمام بهترين ڄاڻ ڏني آهي ۔ الله توهان کي توهان جي محنت جو اجر عطا فرمائي۔
جواب: ڊاڪٽر عمر بن محمد دائود پوٽو سائين سدا خوش هجو ۽ اهڙا ڀلارا ڪم ڪندا رهجو ته اسان جهڙا سنڌي ڀائر ڄاڻ حاصل ڪندا رهن.
جواب: ڊاڪٽر عمر بن محمد دائود پوٽو ادا توهان جي محنت قابل تعريف آهي۔ جناب علامه ڊاڪٽر عمر بن محمد دائودپوٽه جي شخصيت منهنجي پسند جي شخصيت آهي۔ ادا ڊاڪٽر دائودپوٽه جون ڪجهه تصويرون آهن اهي ان مقالي سان شايد سٺيون لڳنديون ان ڪري هتي ڏئي رهيو آهيان اميد ته ڳالهه پسند ايندي۔ ۽ ناراض نه ٿيندا
