اميد ته سڄي سنگت خوش هوندي۔ سوال1۔ قيد ۽ غلامي ۾ ڇا فرق آهي؟ سوال2۔ سنڌ قيد آهي يا غلام؟ جيڪڏهن قيد آهي ته آزادي ڪيئن ماڻي سگهجي ٿي۔ جيڪڏهن غلام آهي ته غلامي مان ڇوٽڪاري جي واٽ سدائين گڏ سنڌ سلامت ساٿ سلامت
ادا تنهنجا سوال انتهائي منجهائيندڙ آهن جيڏا تنهنجا سوال وڏا جواب به وڏا ئي ڏيندا اسان کي انتظار رهندو جواب پڙهڻ جو باقي پاڻ کان قصو زور آهي ڀورا ڀاء۔۔۔
ادا۔۔۔ڏاڍا سٺا سوال پُڇيا اٿوَ۔۔۔ڪوشش ڪريان ٿو پنهنجي ٿوري علم باوجود جواب ڏئي سگهان۔۔ سوال1۔ قيد ۽ غلامي ۾ ڇا فرق آهي؟ قيد ۽ غلامي بّظاهر هڪ ئي حالت ڏانهن اشارو ڪن ٿا۔۔ مطلب ته جبري طور تي انسان کي پابند ڪرڻ، ان کان اهي ڪم ڪرائڻ جيڪي کيس نه چاهيندي به ڪرڻا پون۔ فرق: منهنجي خيال موجب قيد جون حدون هونديون آهن۔۔چاهي ذهني هجي يا جسماني پر غلامي جي ڪا حد ناهي۔۔ٻين لفّظن ۾ ايئن کڻي سمجهجي ته قيد غلامي جو هيٺيون درجو آهي۔ سوال2۔ سنڌ قيد آهي يا غلام۔۔؟ سنڌ غلام آهي۔۔۔ڇوٽڪاري لا قوم جي هر فرد کي پهرين پنهنجو پاڻ کي سجاڳ ڪرڻو پوندو۔۔ پر افسوس ۔۔اسان جي قوم اڃا ستل آهي۔۔
ادا قيد ۽ غلامي ۾ مٿي وضاحت ڪيل فرق مڃڻ ڄوڳو آهي۔ ۔ ۔ ۔قيد ڪنهن سزا ۾ ايندي آهي۔ غلامي قيد به ٿي سگهي ٿي ۽ گڏوگڏ ڪنهن جنگ مان فتح ٿيل يا ڪنهن ڏنڊ عيوض قابو ڪيل فرد جي حالت کي غلامي چئي سگهجي ٿو۔ ۔ ۔ سنڌ نه قيد آهي نه غلام آهي۔ ۔ ۔ ۔ذهني اوسر جي اُها حد ماڻڻ جي تقاضا آهي جتي اهو چوڻ يا سمجهڻ جي حد تائين به غلط تصور ڪيو وڃي ته سنڌ غلام يا قيد آهي۔
ادا ممتاز جي ڳاله سان اتفاق رکان ٿو ، باقي واقعي ۾ سنڌ نه ئي غلام آ ۽ نه ئي وري قيد ، اها ته اسان جي سوچ جو اسان سنڌ امڙ کي غلام ٿا چئون ، اگر ڪو چوي ٿو ته سنڌ غلام آ ته ٻڌائي ته اها ڪهڙي حالت ۾ غلام آ ،چوندا آهن ته ڪم پاڻ کان ڪونه پڄي معيار وري گوڏن تي ، سو هتي به ائين اسان ستا پيا آهيون ڪيون سنڌ امڙ لا ڪجھ به ڪون ٿا پو وري چئون ٿا يار ڇا ڪيون غلام آهيون۔
پراڻي دور ۾ غلامي ان کي چيو ويندو هو جڏهن ڌاري قوم حملو ڪري زبردستي قبضو ڪندي هئي۔۔قتل ۽ غارت گري جو بازار گرم ٿيندو هو۔۔مال ۽ ملڪيتون لٽيون وينديون هيون۔۔علم ۽ ادب جا مرڪز تباهه ۽ برباد ڪيا ويندا هئا۔۔عزتون پامال ٿينديون هيون۔۔غلام قوم جا فرد قيدي بنجي حاڪم قوم جي خدمت گُذاري ۾ لڳي ويندا هئا۔۔انصاف،بنيادي حق ،قانون جو استعمال صرف حاڪم قوم جي فردن لا هوندو هو۔۔ اڄ ان غلامي جو تصور به نٿو ڪري سگهجي۔۔انساني ذهن جي ايتري ته اوسر ٿي چڪي آهي جو هاڻ حاڪم قومون حملو ڪرڻ جي تڪليف ڪو نه ڪن۔۔ ۽ ان جي ضرورت به ڪونهي۔۔اگر بغير حملي جي اهي سڀ مقصد حاصل ٿي سگهن ٿا ته حملو ڪري پاڻ کي وائکو ڇو ڪجي۔۔۔ڪنهن قوم کي غلام بنائڻو آهي ته قتل غارت گري جي به ضرورت ناهي۔۔ بس ان قوم کي علم کان پري ڪري ڇڏيو، ان قوم جي ترقي جا وسيله اهڙي طرح تباهه ۽ برباد ڪري ڇڏيو جوکين احساس به نه ٿيي۔۔ان قوم مان ئي اهڙا فرد چونڊيو جيڪي حاڪم قوم جا نمائندا هجن۔۔انهن غدارن جي مدد سان هر اهو ڪم آساني سان پورو ٿيو وڃي جيڪو پراڻي دور ۾ قابض قوم ڪندي هئي۔ مان سنڌ کي غلام سمجهان ٿو۔۔۔ دوستن سوال اٿاريو آهي ته سنڌ ڪهڙي حالت ۾ غلام آهي۔۔؟ ان جي لا گهڻي تفصيل ۾ وڃڻ جي ضرورت ناهي۔۔ڪجهه سوال پنهنجي ضمير کان پُڇيا وڃن۔۔جواب خود اسان جي اندر مان ظاهر ٿي سامهون اچي ويندا۔۔ 1۔ڇا سنڌ جي هر ماڻهو کي اهي بنيادي حق حاصل آهن جيڪي ترقي يافته قومن کي حاصل آهن۔۔۔؟ 2۔ڇا اسان جي شهرن ۽ ڳوٺن ۾ قانون جي اها حڪمراني آهي جيڪا دنيا جي سڌريل ملڪن ۾ آهي۔۔۔؟ 3۔ڇا اسان جي ٻارن کي سٺي معياري تعليم حاصل ڪرڻ جو بنيادي حق موجود آهي ۔۔۔؟ 4۔ڇا اسان جي سنڌي قوم ۾ اڪثريت جي ذهني پهچ ايتري آهي جو هو صحيح نمائندا چونڊي سگهن۔۔؟ 5۔ڇا اسان جي وڏن شهرن مثال طور ڪراچي، حيدرآباد، ميرپورخاص وغيره تي سنڌي ماڻهن جو مڪمل ڪنٽرول آهي۔۔؟ اسان جون نوڪريون، اسان جا واپار، اسان جو پاڻي، اسان جي تعليم، اسان جون زمينون ظاهري طور تي اسان وٽ آهن۔۔پر حقيقت ۾ اهي سڀ وسيله اسان کان کسجي چڪا آهن۔اسان جي قوم غلام آهي۔۔غلامي لا حاڪم يا قابض قوم جو موجود هجڻ ضروري ناهي۔۔اڄ اسان ذهني طور تي غلام بنجي چڪا آهيون۔۔۔افسوس ته اهو آهي جو اسان کي اهو احساس به ناهي ته اسان غلام آهيون۔اسان کي برباد ڪيو ويو آهي۔۔اسان جي سڄي سسٽم کي مفلوج ڪيو ويو آهي۔عام سنڌي ماڻهن کي بک ۽ بدحالي جي اهڙن مسئلن ۾ ڦاسايو ويو آهي جو اهي قومي مسئلن ڏانهن ڌيان ڏيڻ جهڙا به نه رهيا آهن۔۔ ۔۔مٿان کان وٺي هيٺين ليول تائين اسان سڀ ان ۾ قصوروار آهيون۔۔اسان جا اهي فرد جيڪي تعليم جي شعبي سان منسلڪ آهن اهي پنهنجي فرض سان ناانصافي ڪري پنهنجي قوم کي برباد ڪري رهيا آهن۔۔جيڪي قانون سان منسلڪ آهن اهي قانون کي لاڳو نه ڪري ساڳي رستي تي هلن پيا۔۔۔ڊاڪٽر، انجينيئر هر پيشي سان واسطو رکندڙ اڪثر پنهنجي قوم سان سچا ناهن۔۔اهي سڀ سنڌ جي بربادي ۾ پنهنجو پنهنجو حصو وجهندا رهيا آهن۔۔۔اسان جي قوم جا ئي وڏيرا، جاگيردار، بزنس مين سڀ سياست جو ويس پائي هميشه غريب عوام کي سنهرا خواب ڏيکاري ڦُريندا ۽ لُٽيندا رهيا آهن۔۔اهي منهنجي نظر ۾ سنڌ جاغدار آهن۔۔۔اسان جا چونڊيل نمائندا جيڪي ايوانن ۾ پهچن ٿا اهي پنهنجي قوم سان سچا هجن ها ته اڄ اسان به خوشحال قوم هجون هان۔۔
