سنڌ

سنڌ ننڍي کنڊ جو هڪ اهڙو علائقو آهي، جنهن جي تهذيب تمدن ۽ معاشرتي ۽ معاشي تاريخ سان گڏوگڏ قومي ۽ سياسي تاريخ تمام قديم آهي. سنڌ کي اها اڳڀرائي به حاصل آهي ته ننڍي کنڊ ۾ اسلام کي سڀ کان پهريون خوش آمديد چيو هو ۽ رسول الله صلي الله عليه وسلم جي عهد ۾ ئي سنڌ ۾ اسلام پهچي چڪو هو.
سنڌ جي ماڻهن بنا ڪنهن لالچ، دٻاؤ ۽ خوف جي اسلام کي مڃي دل سان قبول ڪيو هو ڇو ته اسلام سندن فطرت جي عين مطابق هو ”سنڌ جو اخلاق تواضع، ايثار ۽ همدردي اهي ساڳيا اسلام جا بنيادي اصول آهن. تاريخ شاهد آهي ته سنڌ اسلام جي هر سڏ تي لبيڪ چيو آهي ۽ عربن کانپوءِ اهي سنڌ جا سپوت ئي هئا جن اسلام جي وڏي علمي ۽ ٻي هر طرح جي خدمت ڪئي. انگريزن خلاف تحريڪ ريشمي رومال، تحريڪ خلافت وغيره ۾ به سنڌ جو انتهائي نمايان ڪردار رهيو آهي ۽ ان ڏس ۾ سنڌ جي فرزندن جون خدمتون ننڍي کنڊ جي ٻين سڀني باشندن جي خدمتن کان گهڻو وڌيڪ آهن.
جڏهن پاڪستان جي تحريڪ شروع ٿي ۽ اهو ٻڌايو ويو ته هن ملڪ کي انگريزن جي تسلط کان آزاد ڪرائي هتي اسلامي نظام عدل مساوات قائم ڪيو ويندو. سنڌين کي خاص طرح اهو يقين ڏياريو ويو ته اوهان جو علائقو آزاد ۽ خودمختار هوندو، اوهان جي معيشت مڪمل اوهان جي ڪنٽرول ۾ هوندي ۽ اوهان جي حقوق سان ڪوبه هٿ چراند نه ڪري سگهندو. اهڙي وضاحت 1940ع واري قرارداد پاڪستان ۾ موجود آهي. تڏهن سنڌ سڀ کان پهرين پاڪستان جي مطالبي جي تائيد ڪئي ۽ ان کان ڪوبه انڪار نٿو ڪري سگهي.
پر پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ عملاً ان کان انحراف ڪيو ويو. پاڪستاني حڪمرانن پنهنجي پوري مدت حڪمراني ۾ نه صرف هي ته اسلام جي تقاضائن کي نظرانداز ڪيو پر، جنهن اسلام جي نالي تي هي ملڪ وجود ۾ آيو هو، ان جي عقيدن ۽ احڪام جي برعڪس طريقا اختيار ڪيا ويا ۽ قرآن ۽ سنت جي حڪمن کان مسلسل انحراف ڪيو ويو ۽ پاڪستاني حڪمرانن پاڪستان جي مختلف علائقن، خاص طرح سنڌ ۾ رهندڙ عوام جا حق غصب ڪيا ۽ خاص علائقن جا ماڻهو سڀني تي مسلط ٿي ويا. سنه 1951ع کانپوءِ ته پاڪستان ۾ شهري آزادين کي مڪمل طرح سلب ڪيو ويو ۽ سڄي ملڪ کي هڪ وسيع جيل خاني جي شڪل حاصل ٿي ويئي.
رهي سهي ڪسر ون يونٽ ٺاهي پوري ڪئي ويئي جنهن سان ننڍن صوبن خاص طرح سنڌ سان ناانصافيون ڪيون ويون ۽ ڄڻ ته هڪ نوآبادي جي صورت ٿي ويئي، ان سان سنڌ جي رهواسين ۾ مايوسي، بي چيني ۽ بيزاري پيدا ٿي. ان کانپوءِ مسلسل مارشل لائن جي ذريعي انهن حق تلفين کي اڃا به هٿي ڏني ويئي.