امان مان آفيس ڪونه وينديس! (سنڌ جي پڙهيل لکيل عورت جي درد ڪهاڻي) شاهده اڄ به صبح جو گهر کان ٻه فرلانگ پنڌ ڪري شهر ويندڙ سوزڪيءَ جي اسٽاپ تي پهچي ٿي. اسٽاپ تي بيٺل ماڻهن جون نظرون کيس روز وانگر گهورڻ لڳن ٿيون. اسٽاپ تي بيٺل هر مرد پڪو توڙي پوڙهو، نوجوان توڙي الهڙ ڇورو کيس پيرن کان مٿي تائين ايئن گهوري ٿو، ڄڻ ته هوءَ مال پڙيءَ ۾ وڪري لاءِ آيل ڪو جانور هجي. جنهن کي خريد ڪرڻ کان اڳ واپاري ان جو خر کان سڱن تائين گهرائي سان جائزو وٺندو آهي. شاهده جو بس اسٽاپ تي اچي سوزوڪيءَ جو انتظار ڪرڻ وقت ڪنڌ جهڪائي بيهڻ معمول بنجي ويو آهي. جنهن ڪري کيس جوانيءَ ۾ ئي ڪنڌ ۾ سور جي شڪايت ٿيڻ لڳي آهي. روزانو ڪيترو ئي وقت گاڏين جي اسٽاپن تي مردن جي نظرن کان بچڻ لاءِ ڪنڌ هيٺ ڪري بيهڻ ۽ زمين کي بي مقصد گهوريندي کيس ته چيلهه جي ڪنڊي ۾ به سور جي شڪايت ٿيڻ لڳي آهي. معاملو فقط اتي ختم ڪونه ٿو ٿئي، پر سوزوڪيءَ ۾ چڙهڻ کان پوءِ کيس ڪڏهن ڊرائيور جي سيٽ ڀرسان ويهڻ جي جاءِ ملي ويندي آهي ته ڪڏهن ڊيوٽيءَ تي پهچڻ لاءِ سوزوڪيءَ جي اندر مردن سان گڏ ويهڻ تي مجبور ٿيڻو پوندو آهي. اهي لمحا سندس لاءِ ڪنهن عذاب کان گهٽ نه هوندا آهن. هن خوبصورت ۽ جوان ناريءَ سان اهڙا واقعا ڪيترائي ڀيرا ٿي چڪا آهن، کيس سوزوڪيءَ جي اڳين حصي ۾ ڊرائيور جي ڀرسان ويهڻ جو موقعو ملندو آهي ته هوءَ مسلسل ڊرائيور جي حريص نظرن جو شڪار رهندي آهي. شاهده پنهنجي ساهيڙين کي اهو قصا ٻڌائيندي شرم ۾ ٻڏي ويندي آهي ته اڪثر ڊرائيور گاڏيءَ جي گيئر بدلائڻ وقت ڪيئن نه سندس جسم کي ڇهڻ جي ڪوشش ڪندا آهن، يا گاڏيءَ کي سفر دوران آيل ڪنهن لوڏي يا جهاڪي وقت پنهنجو جسم سندس جسم سان ٽڪرائڻ جي شعوري ڪوشش ڪندا آهن. ٻيو ته ڇڏيو پر گاڏيءَ مان هيٺ لهڻ وقت دروازو کولڻ جي بهاني به سندس هٿن کي ڇهڻ ڄڻ عين عبادت لائق سمجهيو ويندو آهي. هوءَ پاڻ جيڏين کي اهڙا ڪيترائي قصا ٻڌائيندي مردن جي حريص نگاهن کان بچڻ جون تدبيرون اختيار ڪرڻ جا ڏس ڏيندي آهي. شاهده ٻڌائي ٿي ته ساڻس سوزڪيءَ جي پوئين سيٽ تي مردن سامهون ويهڻ دوران اهڙا ڪافي واقعا رونما ٿي چڪا آهن، سامهون ويٺل مرد پنهنجا گوڏا سندس سٿرن سان ٽڪرائڻ جي ڪوشش ڪندا آهن. يا ته منجهائنس اوسيتائين نظرون نه ڪڍندا آهن، جيسيتائين هوءَ پنهنجي منزل اچڻ تي لهي نه ٿي وڃي. شاهده اهو ٻڌائيندي به اندر ۾ ڪڙهندي آهي ته بس يا سوزوڪيءَ مان لهڻ وقت به کيس پاڻ کي مردن جي انهن حرڪتن کان بچائڻ لاءِ ڪيئن روز جتن ڪرڻا پوندا آهن. پر هوءَ اهو سڀ ان ڪري سهندي آهي جو کيس ملازمت ڪري پنهنجن ٻچن جو پيٽ پالڻو هوندو آهي. سندس پگهار ايتري نه آهي جو هوءَ روز ڪنهن رڪشا ۾ اچي وڃي سگهي. هن کي ته بس اسٽاپ کان آفيس تائين پنڌ پهچڻ لاءِ به رستي ۾ بيٺل اوباش نوجوانن جي نظرن ۽ غليظ فقرن جو روز مقابلو ڪرڻو هوندو آهي. جيڪي اسٽاپ کان آفيس جي گيٽ تائين سندس پيڇو ڪرڻ پنهنجو فرض سمجهندا آهن. ڪلثوم به ڪيترو ئي وقت ساڳي ڪيفيت مان گذرڻ بعد اڄ ملازمت ڇڏي گهر ويهڻ تي مجبور آهي. ڪلثوم جو ڏوهه فقط ايترو هيو جو هن سان ٿيندڙ اها ويڌن سندن گهر وارن کي معلوم ٿي چڪي هئي. اها ئي همت سندس لاءِ بک ۽ بي روزگاريءَ جو سبب بنجي وئي. جيڪڏهن هوءَ به ٻين نارين وانگر اهو سور دل ۾ ئي پي وڃي ها ته اڄ رپئي پئسي لاءِ ڪنهن جي محتاج نه هجي ها. پر اهو ڏينهن اڄ به کيس ياد آهي ته بس ۾ سفر دوران ڪنهن اوباش کيس تنگ ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. جنهن تي هن جي صبر جو پيمانو لبريز ٿي ويو هو ۽ هن ان کي ڀري بس ۾ چماٽ وهائي ڪڍي هئي. جيڪڏهن ان بس ۾ سندس ڀاءُ جو هڪ دوست موجود نه هجي ها ته اها ڳالهه سندس گهر تائين نه پهچي سگهي ها. پر جڏهن اهو قصو ڪنهن طرح سندس گهر تائين پهتو ته کيس نوڪري ڇڏڻ تي مجبور ڪيو ويو. اڄ هوءَ پنهنجي ان دليريءَ ۽ همت جو اهو صلو ملندي دل جو درد دل اندر لڪائڻ کي ئي حڪمت سمجهڻ لڳي آهي. پر هاڻي گهڻي دير ٿي چڪي آهي. هڪ پرائيويٽ اداري جي آفيس ۾ ڪم ڪندڙ ان ماسترياڻيءُ جو قصو به ڏاڍو ڏکوئيندڙ آهي، جيڪا اهي سڀ ذلتون برداشت ڪري روز آفيس پهچندي آهي. پر شازيه گهر کان آفيس تائين پهچڻ لاءِ ٽن سوارين بدلائڻ سبب وڏي عذاب ۾ مبتلا رهندي آهي. فورسيٽر کان سوزوڪي ۽ وري ٻيو فورسيٽر بدلائڻ ڪري روز سندس 40 کان 50 روپيا ڀاڙي ۾ خرچ ٿي ويندا آهن. جنهن ڪري 4 هزار روپين واري پگهار مان کيس فقط اڍائي هزار روپيا بچندا آهن. هن کي روز ٿيندڙ ان خرچ پريشان ڪري ڇڏيو آهي. کيس سندس ئي آفيس ۾ ڪم ڪندڙ اهو نوجوان ڏاڍو خوشنصيب نظر ايندو آهي، جيڪو روز موٽر سائيڪل تي چڙهي آفيس ايندو آهي ۽ کيس ٻڌائيندو آهي ته سندس اچ وڃ تي روز 15 روپيا خرچ ايندو آهي. جڏهن ته ان نوجوان کي شازيه وانگر آفيس پهچڻ لاءِ صبح جو سوير اٿڻو به نه پوندو آهي. ڪڏهن ڪڏهن شازيه گهر کان آفيس تائين موٽر سائيڪل تي پهچڻ واري نوجوان سان پنهنجي مسئلن جي ڀيٽ ڪندي آهي ته کيس هن سماج ۾ عورت هجڻ تي ڏاڍي ڪاوڙ اچڻ لڳندي آهي. هوءَ روز آفيس تائين پهچڻ لاءِ پنهنجي وقت جي ان نوجوان جي وقت سان ڀيٽ ڪندي آهي ته کيس روز اچ وڃ ۾ ضايع ٿيندڙ ٻه ڪلاڪ پنهنجي بي وس هجڻ جو احساس ڏياريندا آهن. کيس ان وقت به پنهنجي عورت هجڻ ڪري معاشري جي پابندين تي ڏاڍي بڇان لڳندي آهي، جڏهن هو چاهيندي به موٽر سائيڪل نه هلائي سگهندي آهي. جيئن پنهنجو آفيس اچڻ وقت ايندڙ خرچ اڌواڌ گهٽائي سگهي. يا پنهنجا روز جا ٻه ڪلاڪ ٽائيم بچائي سگهي. انهن مڙني مسئلن کي ته هوءَ ڪنهن طرح منهن به ڏئي وڃي پر کيس رستي تي روز جنهن ذلت کي منهن ڏيڻو پوي ٿو، ان کان بچڻ لاءِ کيس موٽر سائيڪل ئي اهڙو ذريعو نظر ايندو آهي. جنهن سان هوءَ روز بروز گهر کان آفيس تائين اچڻ وقت بسن ۽ سوزڪين ۾ سفر دوران مردن جي بد نظر کان پاڻ کي بچائي سگهي ٿي. پر ڇا هيءُ سماج کيس موٽر سائيڪل هلائڻ برداشت ڪندو. موٽر سائيڪل هلائڻ جي حسرت ته شازيه سميت ڪلثوم ۽ شاهده کي به آهي. هو پنهنجن آفيسن ڏانهن يا مارڪيٽن توڙي پنهنجن عزيزن ڏانهن ڪارن ۾ چڙهي ايندڙ پنهنجين آفيسرياڻين ۽ ٻين وڏ گهراڻين عورتن کي رشڪ جي نگاهه سان ڏسنديون آهن. هنن کي به ڊرائيونگ ڪرڻ جو شوق ٿيندو آهي، کين ڪار نه هجڻ تي موٽر سائيڪل به وڏي غنيمت نظر ايندي آهي، پر هو اڃا اهي روايتي پابنديون ٽوڙڻ جي همت ساري نه سگهيون آهن. کين حڪومت مان به اهڙي اميد نظر نه ٿي اچي. جيڪا کين موٽر سائيڪل خريد ڪرڻ لاءِ آسان شرطن تي قرض يا امداد مهيا ڪري. جيئن هو روز جي تڪليفن کان آجپو ماڻي سگهن. عورتن کي موٽر سائيڪل هلائڻ جي اجازت ملڻ بابت سنڌ ۾ پهريون ڀيرو بحث ان وقت شروع ٿيو هو، جڏهن هڪ سماج سڌارڪ اڳواڻ جناب مسعود لوهار ان معاملي تي هڪ اي ميل ذريعي خاموش پاڻيءَ ۾ پهريون پٿر اڇليو هو. مسعود لوهار جي ڪيب نيٽ گروپ تي آيل اي ميل سنڌ جي ڪيترن ئي سڄاڻ حلقن ۾ بحث جو موضوع بڻي هئي. پڙهيل لکيل ماڻهن ۾ اهو احساس پيدا ٿيو هو ته دنيا جي ٻين ملڪن وانگر سنڌ توڙي پاڪستان جي عورتن کي به موٽر سائيڪل هلائڻ جي اجازت ملڻ گهرجي. خاص ڪري نوڪري پيشا عورتن جي تڪليفن کي نظر ۾ رکندي کين موٽر سائيڪل خريد ڪرڻ لاءِ حڪومتي سطح تي اپاءَ ورتا وڃن. منهنجو هڪ سلجهيل دوست جنهن جي ڀيڻ روز 50 کان 60 روپيا خرچ ڪري اسڪول ۾ ماستريءَ جي نوڪري ڪرڻ ويندي آهي. ان وڏي هچڪچاهٽ کان پوءِ ان ڳالهه کي تسليم ڪيو هو ته سندس ڀيڻ بسن، سوزڪين يا ٻين سوارين جي ڀيٽ ۾ موٽر سائيڪل تي وڌيڪ محفوظ رهندي. هن جي ڀيڻ جو نه صرف اسڪول وڃڻ وقت سوارين جي انتظار ۾ ضايع ٿيندڙ وقت بچي پوندو، پر کيس سواري جي انتظار وقت يا سواري ۾ سفر ڪرڻ وقت جنهن تڪليف کي منهن ڏيڻو پوي ٿو، ان کان نجات ملندي. جڏهن ته هوءَ پنهنجي خرچ جو اڌ کان وڌيڪ حصو بچائي سگهندي. عورت جي موٽر سائيڪل هلائڻ ۾ آخر ڪهڙي قباحت آهي؟ جيڪي ماڻهو ان عمل جا مخالف آهن، ڇا اهي ان عورت جي انهن تڪليفن جو احساس ڪري سگهندا، جيڪا روز ڊيوٽي تي وڃڻ وقت بس اسٽاپن تي ڳچ وقت بيهڻ دوران اوباش ماڻهن جي نظرن ۽ فقرن جو نشانو بڻجي ٿي، گاڏين ۾ غير مردن جي کيس ڇهڻ وارين شعوري ڪوششن دوران پاڻ بچائڻ جا جتن ڪندي روزانو اذيتناڪ لمحن مان گذري ٿي. ڇا سنڌ ۾ ان بحث کي وڌيڪ وسيع ڪرڻ جي ضرورت نه آهي؟ آخر سنڌ جي عورت جي انهن پراڻين ۽ مدي خارج روايتن مان جند آجي ڪرائڻ لاءِ ڪنهن کي ته اڳتي اچڻو پوندو. جيڪڏهن لطيف جي ڌرتيءَ جا وارث پنهنجن پڙهيل لکيل ۽ ملازمت ڪري گهر جو چرخو هلائيندڙ زالن، ڀينرن ۽ مائرن جا ڀرجهلا نه ٿيا ته سنڌ جهالت جي اونداهن غارن ۾ غرق ٿي ويندي. ڪيتريون ئي شازيائون ۽ شاهدائون گهرن جي ڪوٽن ۾ قيد ٿي ويهڻ تي مجبور ٿي وينديون. سنڌ جي وڏي آبادي عمل جي ميدان مان خارج ٿي ويندي. عورتن جي تعليم حاصل ڪرڻ وارو رجحان گهٽجڻ لڳندو. خوشحاليءَ جا خواب ساڀيان ٿي نه سگهندا. ڇا عورتن جي حقن ۽ نمائندگي جي دعويدار هيءَ حڪومت اهڙو ڪو پيڪيج آڻڻ لاءِ تيار آهي، جنهن سان عورت جي آجپي، عزت ۽ پاڻ ڀرائپ وارو خواب پورو ٿي سگهي!
