هند ۽ سنڌ جي مشهور ڪهاڻيڪاره، ناول نگار ۽ شاعره سُندري اُتمچنداڻي

​

انتهائي ڏکائتي خبر آهي ته هند ۽ سنڌ جي مشهور ڪهاڻيڪاره، ناول نگار ۽ شاعره سُندري اُتمچنداڻي ديهانت ڪري وئي آهي۔ سنڌ سلامت سٿ هن ڏک جي گهڙي ۾ سندس پونيرن سان گڏ آهي۔

سنڌ ۽ هند جي اوچي معيار ۽ پد جي ليکڪائن ۾ سندري اتمچنداڻيءَ جو نالو ڳڻيو وڃي ٿو . سندس پورو نالو سندري آسنداس اُتم چنداڻي آهي . هن 28 سيپٽمبر 1924ع ۾ حيدرآباد سنڌ ۾ جنم ورتو . هوءَ نه رڳو نامياري ليکڪا ، ڪهاڻيڪار ، ناول نگار ۽ ناٽڪ ڪار آهي ، پر شاعر پڻ آهي . هوءَ ريڊيو ، ٽي . وي ۽ اسٽيج آرٽسٽ به رهي آهي . گذريل ساٺيڪو سالن کان ادب جي ميدان ۾ سرگرم آهي . نامور دانشور ۽ اديب اي . جي . اُتم جي گهر واري آهي . هن پرائمري تعليم شو قيرام چانڊومل ميونسپل اسڪول حيدرآباد مان ورتي ۽ مئٽرڪ تولارام گرلس هاءِ اسڪول مان 18 ورهين جي ڄمار ۾ ، 1942ع ۾ ڪيائين . ذهين هئڻ ڪري بنارس هندو يونيورسٽيءَ جي هاسٽل ۾ رهي ، اُتان انٽر سائنس ڪيائين ، پر ڪراچيءَ جي ميڊيڪل ڪاليج ۾ داخلا نه ملڻ ڪري ، پڙهائي اڌ ۾ ڇڏيائين . ڪجهه مهينن بعد سندس مڱڻو اي . جي . اتم سان ٿيو ، جنهن کيس پڙهڻ لاءِ همٿايو ، پر انهن ڏينهن ۾ حيدرآباد ۾ ميڊيڪل ڪاليج نه هو ،ان ڪري لاچار پڙهائي جاري رکڻ لاءِ ساڌو واسواڻيءَ جي ميران ڪاليج جي آرٽس فئڪلٽيءَ ۾ داخلا ورتائين .ان ريت هن بنارس يونيورسٽيءَ مان بي . اي جو امتحان 1949ع ۾ پاس ڪيو ، ورهاڱي بعد ڪيترن سالن پڄاڻا ايس اين . ڊي . ٽي يونيورسٽيءَ مان سنڌي ۽ انگريزي ادب ۾ ايم . اي ڪيائين . اسڪولي جيون ۾ پنهنجي استاد جمنا لکاڻيءَ جو اثر قبوليائين ۽ ماسترياڻي بنجڻ جو شوق جاڳيس . تعليمي اڀياس پوري ٿيڻ کان پوءِ ڪجهه وقت لئبريرين طور ۽ ڪجهه وقت ماسترياڻيءَ طور خدمت سرانجام ڏنائين . هن آفيس ۾ ڪلارڪي به ڪئي ۽ بمبئيءَ جي ڪي . جي . کلناڻي ڪاليج مان ليڪچرر طور رٽائر ڪيائين .

سندريءَ کي ننڍي هوندي کان ڪتابن سان گهري دلچسپي هئي ، ڀارت ۽ يورپ جي ڪن اديبن جو مٿس اثر پيو . ڪراچيءَ ۾ عورتن جي مخزن ” ساٿي “ جي ڪجهه وقت ايڊيٽر رهي ۽ ان دوران هڪ روسي ڪهاڻي ترجمو ڪري ، ان مخزن ۾ ڇپايائين . هن کي اٿندي ئي ادبي ماحول مليو ، ترقي پسند ويچارن ڏانهن مائل ٿي ، سندس پهرين تحرير ” منهنجي ڌيءَ “ هئي ، جيڪا 47-1946ع ڌاري ” ساٿي “ مخزن ۾ شايع ٿيو .

1949ع ۾ ممبئيءَ ۾ سنڌي ساهت منڊل ( سنڌي ادبي سنگت ) برپا ٿي ته -ان- جي هفتيوار ڪلاسن ۾ شرڪت ڪيائين . هن ٻاهرئين ادب مان ڪيتريون ڪهاڻيون ترجمو ڪيون ۽ طبعزاد ڪهاڻيون به لکڻ شروع ڪيائين . اُتم جي رسالي ” نئين دنيا “ کان سواءِ هندو واسي ، مارئي ، سنگيتا ، هلچل ، الڪا ۽ ٻين رسالن ۾ سندس لکڻيون ۽ ڪهاڻيون ڇپيون ۽ آهستي آهستي مقبوليت حاصل ڪيائين . ڪاليداس ، ٽئگور ، شرت چندر ، پريمچند ، يشپال ، شيڪسپيئر ، هيوگو ، مئڪسم گورڪي ، ٽالسٽاءِ ، ٿامس هار ڊي ۽ اوهينري ۽ ٻين ليکڪن جو مٿس گهرو اثر پيو .

سندس ڪهاڻيون ، ناول ، مضمون ، ناٽڪ ، جيوني ، سفرنامي جي صنفن لکڻ سان گڏ شاعري ڪئي ، سندس ڪهاڻين جا هيٺيان مجموعا ڇپيل آهن .
( 1 ) ” اڇا وار ڳاڙها گل “ ( 1965ع )
( 2 ). ” تو جنين جي تات “ ( 1970ع )
( 3 ) . ” ڀوري “ ( 1979ع ) ، ( 4 )
. ٻنڌن “ ( 1982ع ) ، ( 5 )
” وڇوڙو “ ( 1985ع )
( 6 ) ” يگانتر “ ( 1989ع )
( 7 ) کيڙيل ڌرتي “ ( 1992ع )
( 8 ) ” مرڪ تي منع “ ( 1992ع )
( 9 ) ” آتم وشواس “ ( 1999ع )
( 10 ) . ” نخريليون “ ( 2001ع ) .
سندس ٻه اهم ناول ( 1 ) . ڪرندڙ ديوارون ( 1953ع ) ۽ ( 2 ) . پريت پراڻي ريت نرالي ( 1986ع ) ڇپيل آهن ، جن کيس وڏي مقبوليت ڏني . هن اصلوڪا ناول لکڻ سان گڏ ڪجهه ناول ترجمو به ڪيا . جهڙوڪ: ٽٽل ساز ( مئڪسم گورڪي: 1956ع ) ، پياسي ڌرتي ، پياسي دلڙيون ( ڪرشن چندر: 1956ع ) ، هڪ سسئي سؤ سور (امرتا پريتم) ۽ ملايالم ٻوليءَ جي ليکڪ تڪشي شنڪر جو ناول جو ترجمو: ” ساگر جي سنتان “ .
سندريءَ جي مضمونن جو ڳٽڪو ” ڀارت روس ٻه ٻانهن ٻيلي “ ( 1975ع ) ۾ ڇپيو . سندس ناٽڪن ” ’ املهه ماڻڪن جو واپار “ ۽ ” ساهيڙي “ وڏي مڃتا ماڻي . سندس ناٽڪن جو ڪتاب ” سنڌو “ 2000ع ۾ ڇپيو ، جنهن ۾ سندس ڏهه ناٽڪ آهن .
سندريءَ شاعري به ڪئي آهي ۽ منظوم ترجما به ڪيا آهن . 95 روسي شاعرن جي ترجمو ڪيل شاعري ” امن سڏي پيو “ ( 1965ع ) نالي سان شايع ٿي ، جنهن تي کيس 1966ع ۾ سوويت لئنڊ نهرو انعام ۽ ڏهه هزار رپيا مليا . سندس طبعزاد شاعريءَ جا ٻه ڪتاب ” هڳاءُ “ ( جولاءِ 1993ع ) ۽ ” ڏات بڻي لات “ ( مارچ: 2004ع ) ڇپيل آهن ، جن ۾ سندس آزاد ۽ پابند شاعري شامل آهي . هن جو مارڪسوادي ويچار ڌارا هيٺ روسي ادب مان چونڊ ادب ” شولو خوف جي جهلڪ “ عنوان سان 1975ع ۾ ڇپيو . ان کان سواءِ ليونڊ بريز نيف جون يادگيريون ، ٽن ڪتابڙن جي صورت ۾ ترجمو ڪري ڇپايائين . ” ملايازيمليا “ ( 1978ع ) ، ” نئون جنم “ ( 1978ع ) ۽ ” ڪنواري ڌرتي “ ( 1979ع ) . هن ڪتاب تي کيس ٻيو ڀيرو سوويت لئنڊ نهرو اوارڊ ( 1979ع ) ۽ گڏوگڏ 14 ڏينهن جو روس جو مهماني دورو نصيب ٿيو ، ان دوري بعد هن ” نئين سڀيتا جو درشن “ ( 1980ع ) عنوان سان روس جو سفرنامو ڇپايو ، کيس ڪهاڻي چٽاڀيٽي ۾ 1952ع ۾ ” ممتا “ ڪهاڻي لاءِ ، 1954ع ۾ ” ڪوشان “ ڪهاڻي لاءِ ۽ مکيه ڪهاڻيڪارن جي چٽاڀيٽيءَ ۾ 1960ع ۾ ” وڇوڙو “ ڪهاڻي تي 1981ع ۾ ” ڀوري “ ڪهاڻي ، ڪتاب تي ڀارت سرڪار جي تعليم کاتي پاران انعام مليل آهن . ” وڇوڙو “ ڪتاب ساهت اڪادمي ( ڏهه هزار رپيا ) ان ، 1985ع ۾ ٻولي ۽ ساهت سڀا'>-اکل ڀارت سنڌي ٻولي ۽ ساهت سڀا- مبمئيءَ پاران ( ڏهه هزار رپيا ) انعام ، سنڌي پنچائت فيڊريشن پاران انعام ( 1985ع ) ۾ مرڪزي ساهتيه اڪادمي پاران ” گوڙو پراسڪار “ انعام ( هڪ لک رپيا روڪ ) مليو .



انسائيڪلو پيڊيا سنڌيانا جي ٿورن سان

 

سڄڻ سونيءَ تند جئن!

تاج جويو

”تاج! اڄ تاريخ جو هڪ دؤر پورو ٿي ويو، اسان جي ادبي ساٿاري سندري اتمچنداڻي به موڪلائي وئي.“ هي هو موتي پرڪاش، جيڪو آديپور، ڪڇ مان موبائيل فون تي ڳالهائي رهيو هو، ۽ گڏوگڏ اوڇنگارون به ڏئي رهيو هو. خبر ٻُڌندي مون کان به هڪ وڏي اوڇنگار نڪري وئي. الا! سنڌ، سنڌي ٻولي ۽ سنڌي ادب ڇورا ڇنا ٿيندا پيا وڃن. هر سال ڪيترا ساڃهه وند اديب ۽ اديبائون اسان کان دؤر ٿيندا پيا وڃن ۽ شيخ اياز پُڪاري پيو چوي:

ڏور ٿيندا وڃن، روز جوڳيئڙا،
تون اڃا پيو جيئين، هاءِ ڙي جيئڙا.

سُندري، سنڌ ۽ هند جي اوچي پد جي ليکڪائن ۾ شمار ٿيندي هئي. هوءَ 28 سيپٽمبر 1924ع تي حيدرآباد سنڌ جي سُرهين هوائن ۾ ڄائي هئي. هوءَ نه رڳو نامياري ليکڪا، ڪهاڻيڪار، ناول نگار، ناٽڪ نگار ۽ شاعر هئي، پر ريڊيو، ٽي. وي ۽ اسٽيج جي به هڪ سٺي اداڪار هئي. گذريل ساٺيڪو سالن کان سنڌي ادب جي لاڳيتو خدمت ڪندي پئي آئي. هن جو وَر سنڌي زبان جو ترقي پسند، روشن خيال اديب ۽ انقلابي، اي. جي. اتم هو، جيڪو پڻ ٻه ٽي سال اڳ اسان کان وڇڙي ويو هو. سُندريءَ پرائمري تعليم شوقيرام چانڊو مل ميونسپل اسڪول حيدرآباد ۽ مئٽرڪ تولارام گرلس هاءِ اسڪول حيدرآباد مان حاصل ڪئي. هن بنارس هندو يونيورسٽيءَ مان انٽر سائنس ڪئي، کيس ڊاڪٽر ٿيڻ جو ڏاڍو شوق هو، پر ان زماني ۾ ڪراچيءَ ۾ ڪو ميڊيڪل ڪاليج نه هو ۽ هن جو اهو شوق پورو نه ٿي سگهيو. هن ورهاڱي کانپوءِ 1949ع ۾ بنارس يونيورسٽيءَ مان بي. اي ڪئي ۽ ايس. اين. ڊي. ٽي يونيورسٽيءَ مان سنڌي ۽ انگريزي ادب ۾ ايم. اي ڪئي. سندري اسڪولي جيون ۾ پنهنجي استاد جمنا لکاڻيءَ کان ڏاڍي متاثر هئي ۽ کيس ماسترياڻي ٿيڻ جو شوق هو. تعليمي اڀياس پوري ڪرڻ کانپوءِ هن ڪجهه وقت لئبررين، ڪلرڪ ۽ ماسترياڻيءَ طور فرض سرانجام ڏنا ۽ اڳتي هلي بمبئيءَ جي ڪي. جي. کلناڻي ڪاليج مان ليڪچرار طور رٽائر ڪيو.
سندريءَ کي ننڍپڻ کان وٺي ادبي ڪتابن پڙهڻ جو وڏو چاهه هو. ڪراچيءَ ۾ پڙهڻ دوران هوءَ ڪجهه وقت لاءِ عورتن جي رسالي ’ساٿيءَ‘ جي ايڊيٽر به رهي ۽ ان ۾ هڪ روسي ڪهاڻي ترجمو ڪري ڇپائي هئائين. هن جي ترقي پسند ويچار ڌارا تي ٻَڌل پهرين لکڻي، ’منهنجي ڌيءَ‘ 47-1946ع ڌاري ’ساٿي‘ رسالي ۾ شايع ٿي هئي. جڏهن 1949ع ۾ ممبئيءَ ۾ سنڌي ساهت منڊل (سنڌي ادبي سنگت) قائم ٿي، ته سندري اُن جي هفتيوار ڪلاسن ۾ باقاعدي شريڪ ٿيندي هئي. سندري ورهاڱي کان اڳي ’سنڌي سرڪل‘ ۽ ’سنڌي ادبي سنگت‘ جي ڪراچيءَ ۾ ٿيندڙ ڪلاسن ۾ به شريڪ ٿيندي هئي، جن ۾ منگهارام ملڪاڻي، رام پنجواڻي، ڪيرت ٻاٻاڻي، گوبند مالهي، بهاري لال ڇاٻڙيا، موتي رام رامواڻي، شيخ اياز ۽ سوڀو گيانچنداڻي شريڪ ٿيندا هئا، ان ڪري جديد ترقي پسند ادب سان هن جا لاڳاپا منڍ کان ئي قائم هئا، جيڪي اتم سان گهر گرهستي ٻنڌڻ ۾ لاڳاپجڻ کانپوءِ وڌيڪ پڪا ۽ پختا ٿي ويا. سندري، ڀارت ۽ يورپ جي ڪلاسيڪي ۽ جديد ترقي پسند اديبن- ڪاليداس، ٽئگور، شرت چندر، پريم چند، يشپال، ڪرشن چندر، شيڪسپيئر، وڪٽر هيوگو، مئڪسم گورڪي، ٽالسٽاءِ، ٿامس هارڊي، اوهينري ۽ ٻين کان متاثر هئي. هن مئڪسم گورڪيءَ جو ناول ’ٽُٽل ساز‘ ۽ ڪرشن چندر جو ناول ’پياسي ڌرتي، پياسي دلڙيون‘ ترجمو ڪري ڇپرايا. ان کانسواءِ هن امرتا پريتم جي ناول جو ترجمو ’هڪ سسئي، سئو سُور‘ جي نالي سان ۽ مليالم ٻوليءَ جي ليکڪ تڪشي شنڪر جو ناول ’ساگر جي سنتان‘ (اولاد) عنوان سان ترجمو ڪري ڇپايا. ان کانسواءِ هن شولوخوف جي چونڊ ادب جو ترجمو ’شولوخوف جي جهلڪ‘ عنوان سان پڻ ترجمو ڪري ڇپايو هو.
سندري هڪ سٺي شاعر به هئي. سندس شاعريءَ جا ٻه ڪتاب: ’هڳاءُ‘ ۽ ’ڏات بڻي لات‘ ڇپيل آهن، جڏهن ته هن 95 روسي شاعرن جي شاعري، سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪري، ’امن سڏي پيو‘ (1965ع) نالي ڪتاب ۾ شامل ڪئي. ان کانسواءِ هن روسي صدر ليونڊ برزنيف جي يادگيرين تي ٻَڌل ٽي ڪتابڙا: ’ملايازيمليا‘، ’نئون جنم‘ ۽ ’ڪنواري ڌرتي‘ به ترجمو ڪيا، جن تي کيس 1979ع ۾ سوويت لئنڊ نهرو ايوارڊ مليو ۽ هن 14 ڏينهن جو روس جو مهماني دؤرو به ڪيو. ان دوري کانپوءِ هن ’نئين سڀيتا درشن‘ عنوان سان روس جو سفرنامو پڻ لکي ڇپايو هو، جنهن کي وڏي مقبوليت ملي. سندري، نامور ڪهاڻيڪار ۽ ناول نگار به هئي. سندس ڪهاڻين جا ڏهه مجموعا، ٻه ناول ۽ هڪ ناٽڪن جو مجموعو شايع ٿيل آهن، جيڪي سنڌي جديد ادب ۾ اهم مقام رکن ٿا. ان کانسواءِ سندس مضمونن جا به ڪيترا ڪتاب ڇپيل آهن. سندريءَ کي ڀارت سرڪار جي تعليم کاتي، مرڪزي ساهتيه اڪيڊمي ۽ اکل ڀارت سنڌي ٻولي ۽ ساهت سڀا ۽ ٻين ادارن پاران ڪيترا ادبي انعام ۽ اوارڊ به مليا.
سندريءَ جو سنڌي ٻوليءَ کي هندستاني آئين جي اٺين شيڊول ۾، ’قومي ٻوليءَ‘ طور مڃائڻ واري تحريڪ ۾ به وڏو ڪردار رهيو آهي، جنهن سفر ۾ سندس گهر وارو اي. جي. اتم، ڪيرت ٻاٻاڻي، گوبند مالهي، موتي پرڪاش، ڪرشن راهي، پوپٽي هيراننداڻي، مايا راهي، هري دلگير، گورڌن ڀارتي، ٽيڪچند مست، لڇمڻ ڪومل ۽ ٻيا به شامل هئا. اهو ڪيڏو نه روح پرور منظر هو، جڏهن سندري اتمچنداڻيءَ، پنهنجن 51 ساٿين سان گڏ سنڌي الف- ب جي 52 اکرن جا ڪارڊ سيني تي سجائي، ’انڊين پارليامينٽ‘ آڏو هڙتال ڪئي هئي ۽ نعرا هنيا هئا. اڄ هندستان ۾ سنڌي ٻولي جيڪڏهن زنده آهي، ته اُن ۾ پوپٽي هيراننداڻي، مايا راهي ۽ سندري اتمچنداڻيءَ جهڙين ليکڪائن جو وڏو ڪردار آهي.
سندري نهايت سٻاجهي عورت هئي، سندس لهجي ۽ رويي ۾ مامتا واري محبت جا مڻ ڀريل هئا. منهنجون ساڻس 86-87، 2008ع، ۽ 2011ع ۾ ڪيتريون ئي ملاقاتون ٿيل هيون. مون هن جهڙي ٻاجهاري ليکڪا صرف پوپٽي هيراننداڻيءَ کي ئي پاتو هو. هن جي آشا چاند جهڙي سڀاڳي ڌيءُ، دبئيءَ ۾ ’سنڌيت‘ جي جوت جلايو ويٺي آهي ۽ اُن دنيا جو پهريون سنڌي سکيا سافٽ ويئر ’اچو ته سنڌي سکون‘ (Lets’ Learn Sindhi)پڌرو ڪيو آهي ۽ KTN سان گڏ ڪيترا ثقافتي ۽ سنگيت جا پروگرام به ڪرايا آهن. سندريءَ سان آخري ملاقات ۾ مون سان شوڪت شورو ۽ اياز گل به گڏ هئا، اڄ جڏهن سندري هن دنيا ۾ نه رهي آهي، تڏهن سندس چهرو ۽ سڀاءُ اکين آڏو ڦري اچن ٿا ته هڪ نامعلوم سنڌي شاعر جو هي بيت ذهن تي تري اچي ٿو:

وساريان نه وسرن، نه وسارڻ جيها،
ريکون ٿي رهيا، سڄڻ سونيءَ تند جئن!


ڪاوش جي ٿورن سان

 

سنڌي ڪهاڻيء جي آبرومند سڃاڻپ سندري اتم چنداڻي

رکيل مورائي

سنڌي ٻوليءَ جي نهايت آبرودار ڪهاڻيڪار ۽ اڪيلي تخليقي ناول ” ڪرندڙ ديوارون“ جي، رچندڙ سندري اتمچنداڻي ڪالهه ممبئيءَ ۾ ٻن پهرن جو پنهنجو آخري ساهه کڻي، ننڍي کنڊ کان موڪلاڻي ڪري وئي.
حيدرآباد جي ڄاول سندري اتمچنداڻي ورهاڱي جي واءَ ۾ اڏامي ممبئيءَ وڃي وسائي، ۽ هند ۾سنڌيت جي جوت هند ۾آخري ساهه تائين سلامت رکندڙ اي جي اتم سان شادي ڪيائين.
سنڌي ادب جي مان ڀايان ٿو ته هيءُ پهرين جوڙي آهي، جنهن هند ۾سنڌي ادب لاءِ لاڳيتو پاڻ پتوڙيو. اي جي اتم، سنڌيت لاءِ وڙهندڙ ان ٽمورتيءَ جي هڪ مورت هئو، جنهن جون ٻه مورتيون گوبند مالهي ۽ ڪيرت ٻاٻاڻي آهن. اتم نظرياتي طور ترقي پسند رهيو ۽ آخري گهڙي تائين، سندري پڻ ذهني طور ترقي پسنديءَ کي ويجهو رهي، پر هن پنهنجي تخليقن ۾ ڪڏهن به نظرئي کي داخل ٿيڻ نه ڏنو ۽ ائين سنڌي ادب ۾ اهو مشهور ٿيو ته سندري ۽ اتم ريل جون ٻه پٽڙيون آهن جيڪي گڏوگڏ هلي رهيون آهن. سندريءَ جون تخليقي صلاحيتون سندس شروعاتي لکڻين ۾ ئي ظاهر ٿيڻ لڳيون هيون ۽ ڏسندي ڏسندي هوءَ سنڌي ادب جي آڪاس تي اڏامڻ لڳي، ان ڳالهه کان سنڌي ادب پڙهندڙ ڪڏهن به انڪار نه ڪري سگهندو، ته سندري کي ادب ۾ اهم جڳهه ڏيارڻ ۾ اتم جو گهڻو هٿ هيو. هند ۾ پهريون ۽ شايد آخري ترقي پسند ادب کي ڇپيندڙ رسالو ” نئين دنيا“ رسالو آهي، جنهن ۾ سندريءَ جون لکڻيون شايع ٿينديون هيون، سندس ڪهاڻين ۾ سنڌي ٻوليءَ جي مهاوري جو استعمال ايترو سهڻو آهي جو سندس ڪهاڻيون پڙهي گمان ئي نه ٿيندو ته اهي ممبئيءَ ۾ ويهي لکيل آهن، آخر تائين سندريءَ جي ڪهاڻين مان حيدرآباد جو هڳاءُ ايندو رهيو. سندريءَ ڪهاڻين سان گڏ هڪ ناول به لکيو آهي جنهن جو نالو آهي ” ڪرندڙ ديوارون“ ورهاڱي کان پوءِ هند ۾ لکيل هيءُ پهريون سنڌي ناول آهي، جيڪوهڪ عورت ليکڪا جو آهي، ان ڪري سنڌي ٻوليءَ جي نامياري ناول نويس ڪلا پرڪاش چيو آهي ته ” سندري ئي، سنڌي ناول جي خاتون اول آهي“ هيءُ اهڙو ناول آهي جيڪو الڳ الڳ نظريو رکندڙ سڀني اديبن ۾ تخليقي طور اهميت ڀريو ڄاتو ويو آهي. ڪامريڊ اي جي اتم جي نظرياتي ۽ ادبي جهيڙن ڪيترن ئي سنڌي اديبن کي رنجايو پر سندريءَ جي شخصي پاٻوهه ۽ سندس تخليقي لکڻين سنڌي جڳت کي ڳنڍي رکيو. ”ڪرندڙ ديوارون“ ناول سنڌ ۾ به شايع ٿيو آهي. سنڌي ڪهاڻين ۽ ناول کان سواءِ سندريءَ نئين ڪوتا/ نثري نظم به لکيا آهن، جيڪي هڳاءُ ڏات بڻي لات جي نالي سان ڪتابن جي صورت ۾ شايع ٿيا آهن ورهاڱي کان پوءِ سندري ۽ اتم جي پهرين ادبي جوڙي هئي، جيڪا سنڌ گهمڻ آئي ۽ شيخ اياز صاحب جي گهر ۾ سندن رهائش هئي، ٻئيءَ طرح سنڌ ۽ هند جي سڌي ترقي پسند اديبن ۽ ادب کي جوڙيندڙ ” نئين دنيا“ رسالو هئو پوءِ نئين ادب کي ڳنڍيندڙ ڪونج رسالو جاري ٿيو. سندريءَ جون ڪهاڻيون ۽ ناول هنديءَ جي اکرن جي ڀرمار کان سدائين آجا رهيا. هند جي عورت لکندڙن ۾ سندريءَ جو نالو اول نمبر تي ايندو باقي سڀ پوءِ اچي ٿو. سندريءَ جي ڪهاڻين جو ڪتاب وڇوڙو 1985ع ۾ ڇپيو ۽ ان ڪتاب کي مرڪزي ساهتيه اڪيڊميءَ 1986ع ۾ انعام ڏنو، هيءُ ڪتاب ڪنهن سنڌي عورت ليکڪا جو ٻيون ڪتاب آهي، انعام ماڻيندڙ پهرين سنڌي ليکڪا، پوپٽي هيراننداڻي آهي.
سندريءَ ڪافي عرصي کان گهمڻ ڦرڻ ڇڏي ڏنو هئو، ڇاڪاڻ جو سندس هڪ ٽنگ جي هڏي ڀڄي پئي هئي، اتم ۽ سندريءَ کي ٻن ڌيئن جو اولاد ٿيو وڏي آشا ۽ ننڍي بينا، ماءُ پيءُ جي پالنا سبب ادب سان شوق رکن ٿيون. بينا اڄ ڪلهه جپان ۾ آهي ۽ آشا پنهنجي گهوٽ چاند سان دبئي جهڙي جديد شهر ۾ سنڌي ثقافت کي ادب ۽ موسيقيءَ کي دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ڦهلائڻ لاءِ جدوجهد ڪري رهي آهي، پڪ سان اهو سندريءَ جي ٿڃ جو اثر ئي آهي، اڄ جڏهن سندري پاڻ نه رهي آهي تڏهن هن جا سڀ ڪتاب سندس آواز آشا جون ٿيار ڪيل ويڊيور ۽ هڪ تاريخي انٽرويو جيڪو سندريءَ کان ڊاڪٽر موتي پرڪاش ورتو آهي، سنڌين وٽ محفوظ آهي. جن ئي سڀني هن کي هڪ آبرودار ليکڪ جو درجو عطا ڪيو آهي. سنڌ جي ادبي برادري سندس وڇوڙي تي ڏکويل آهي.

عوامي آواز جي ٿورن سان