ڪهاڻي ڪانونِ جي قوم نثار ابڙو صبح جو سهانو وقت . . . نسيم (صبح جي ٿڌڙي ۽ خوشبوردار هوا)، جنهن ماحول کي ٿڌي ۽ مٺي ڪرڻ لاءِ پئي جدوجھد ڪئي ۽ هاڻ سج جي پهرين ڪرڻن سان نبيري جي ڪوشش ۾ رُڌل هئي . . ڪراچي يونيورسٽي جي فيڊرل هاسٽل ۾ هڪ سادو موچارو ڪمرو مليل هو . . . هِڪُ جمعي جو ڏينهن ۽ مٿان واري ڇنڇر جي موڪل، ڪيترائي شاگرد ويجھن ڳوٺن ۽ شهر ۾ موجود مِٽن مائٽن ۽ دوستن يارن وٽ وڃي ٽڪيا هيا ۽ باقي موڪل هئڻ سبب اڃا ننڊ ۾ يا وري ڪمرن کان ئي نه نڪتا هيا . . . آءٌ به دير تائين ڪچهريون ڪري سُتو هوس . . . بلڪله هاسٽل جي ماحول ۾ رات جي ٻارهين کان اڳ سمهڻ عجب لڳندو آهي . . . رات جا پويان پهر بستري تي تڙپندي گذريا، ننڊ به عجيب شيءَ آهي ۽ وري انکان وڌ عجب خواب . . . . ڪڏهن آسمان جو سير ته ڪڏهن اُونهي کڏ . . . ڪڏهن محبوب ملاقاتون ته ڪڏهن وڇوڙا ۽ جدايون . . . ڪڏهن ڏاڍ ۽ ظلم خلاف جدوجھد ته وري ڪڏهن خوشين ۽ غمن جو سمنڊ اُٿليو پوي . . . . شاهه چواڻي: اڀريام انگور ، ستي سپرين جا کايو کايو سور، لڇيو لوچيو اٿان.اهڙي ئي لڇ لوچ واري حالت ۾ رات گذري . . . ننڊ جو غلبو ته اڃان حاوي هيو پر خيالن ۽ خوابن مان جند ڇڏائڻ خاطر اُٿي چانهن چسڪي لاءِ ڪئنٽين جو رخ ڪندي . . . هاسٽل کان ٻاهر نڪري گھرو ساهه کنيم . . . خاموشيءَ جا ڪڪر ڇانيل . . . سج جي گلابي ڪرڻن جو ڄار . . . آسمان صاف هوبهو سمنڊ جي پاڻي جيئان . . . سج کي سلام جي نيت سان آسمان طرف نگاهه ڪيم . . . سج کان اڳ نظر وڃي هڪ ٿلهي متاري سرڻ (الَ) تي پئي . . . پنهنجن مضبوط چنبن ۾ ڪانءُ جو نئون ڄاول ٻچڙو کنيو ڪنهن پاسي ٿي وئي . . . مون کيس معمولي سمجھندي، سج کي سلام واري نگاهه ڪندي اڃان ڪنڌ هيٺ ئي ڪيو هو ته اوچتو ڪنهن پاسي کان هڪ ڪانءُ جي زوردار ڪان . . ڪان . . ڪان ڪن تي پئي. مون وري مٿي ان طرف نهاريو ۽ ائين لڳوم ته ڪانءُ ان سرڻ چوڌاري لامارا ڏيندي صداءِ احتجاج ڪري رهيو هجي . . . بس پوءِ ته هر طرف کان ڏسندي ئي ڏسندي ڏهن مان سوَ ۽ سوَن مان هزارن جي تعداد ۾ ”ڪانوَن جي قوم“ گڏ ٿيندي وئي . . . رڙيون، دانهون ۽ پوءِ سرڻ تي حملا شروع . . . مون کان چانهن وئي وسري ۽ پاڻ کي ڪانون جو ساٿي محسوس ڪندي، سندن حمايتي ٿيندي ويٺم جاچڻ . . . ايئن ٿي لڳو ڄڻ آفريڪي ڪارا انسان پنهنجي بقاءِ آزادي ۽ نسل جي بچاءُ جي قومي ويڙهه وڙهڻ لاءِ . . . گورن نسل پرست، پرمار ۽ ڦورو حڪمرانن خلاف گڏ ٿي جدوجھد ڪري رهيا هجن . . . سرڻ پنهنجي شڪار کي وڃائڻ نٿي چاهيو . . . ۽ هونءَ به ظالم پنهنجي ظلم تان ڪو سٿرو هٿ ٿوروئي کڻندو آهي . . . پر ڪانون جي ڪوڪن ۽ حملن کان گھٻرائجي ۽ بوکلائجي هيڏانهن کان هوڏانهن پئي ڦيراٽون کاڌيون . . . هوڏانهن وري ڪانوَ هيا جو ”فتح ٻڌي سان“ ۽ ”ٻه ته ٻارنهن“ واري اصول تي عمل ڪندي حملا جاري رکيا . . . آءُ ڏسندو رهيس . . . چانهن جي پياس ۽ راتوڪي لُڇ پُڇ واري ڪيفيت وسري وئي ۽ خيالن ئي خيالن ۾ ڪانون جي احتجاج ۾ شريڪ ٿي، سرڻ مٿان اُلرون ڪرڻ لڳس ۽ شاهه جون هي سٽون وَرَ وَرَ ڪري پئي جھونگاريم: وڳر ڪيو وتن، پرت نه ڇنن پاڻ ۾، پسو پکيئڙن، ماڻهنئان ميٺ گھڻو.ڪانگن به هاڻ احتجاج ڇڏي ٻڌا حملا ٿي ڪيا . . . ڄڻ ته ويٽنامي قوم پنهنجن ننڍڙن ننڍڙن هٿن سان هٿيار کڻي، آمريڪي ويڙهاڪن تي، جن جا قد وڏا، جسم ڳرا طاقتور ۽ ڇاتيون ويڪريون . . . پنهنجي ننڍڙي قد ۽ ڪمزور جسمن ذريعي پئي حملا ڪيا . . . سرڻ به عالمي سامراج جيئان ٿي لڳو جو پنهنجي پيٽ ڀرڻ خاطر، ٻين جو رت چوسيندو ۽ ٻچا ماريندو آهي . . . پنهنجي طاقت ذريعي خوف ۽ حراس ويهاري، مظلومن کي بک مرڻ تي مجبور ڪري پنهنجي طاقت ۽ پيٽ کي ڏينهن ه ڏينهن ويندو آهي وڌائيندو . . . . انسان سماج ۽ خالص سنڌي معاشرو ڪانگ کي ٻين پکين جي ڀيٽ ۾ واڌو ڪاٽو نظر سان ڏسي ٿو جيئن ”سياڻو“، ”چالاڪ“، ”قاصد“، ”ڊڄڻو“ ۽ ”اندر ڪارو“ وغيره وغيره . . . هونءَ به ڪانءُ انساني شين کي خراب پڻ ڪندو آهي . . . ٻارن کان شيون، ماني يا گوسٽ ٽُڪر کسي کائي ويندو آهي . . . پر اڄ هو مظلوم هو . . . سندن نازڪ ۽ معصوم ٻچڙي کي سرڻ جي بي رحم چنبي ۾ ڏٺو هوم ۽ انهيءَ کي ڇڏائڻ جي تڙپ ڏٺي هيم . . . ”جت ٻاهه ٻري، اهو هنڌ سڙي“ مظلوم قوم جو فرد ٻئي مظلوم ۽ ڏتڙيل قوم جي ڏکن کان واقف هجي ٿو . . . ڪانگ پکي ڪيترو به خراب ڇو نه هجي پر سندس ڪي خوبيون اهڙيون اٿس، جي سنڌ واسين ۾ اڻ هوند آهن . . . ڪانءٌ دشمن خلاف گڏيل جدوجھد ڪندا آهن . . . پنهنجي رنگ، نسل ۽ قوم سان بيحد پيار ڪندا آهن . . . پنهنجن گھرن ۽ اولاد جي حفاظت خوب ڪري ڄاڻن . . . ڪو شڪاري جڏهن هٿيار کڻي جھنگ جو رخ ڪندو آهي ته هي ئي اهو واحد پکي آهي جو کيس للڪاريندو آهي ۽ پنهنجي چالاڪي ۽ ڦڙتيءَ سان پيڇو ڪندي، پنهنجي مخصوص آواز سان مڙني پکين کي خبردار ڪندو رهندو آهي . . . ان ڪم ۾ هو ڪڏهن ڪڏهن پنهنجي جان به وڃائي ويهندو آهي . . . شڪاري کيس يا ته ماري يا ڀڄي يا وري لڪي جان ڇڏائيندو آهي. . . اڄ ڪانون کي قومي وجود لاءِ وڙهندي ڏسندو رهيس . . . سرڻ کي نديندو رهيس . . . سرڻ به طاقتور هئي، جسماني طور سڀني کان وڏي هئي، شڪار سندس چنبن ۾ هو، پنهنجي طاقتور پرن جي ٻل تي هيٺان کان مٿي، ساڄي کان کاٻي مطلب ته چؤڦير پئي لامارا ڏنائين . . . هوڏانهن ڪانوَ به متحد ٿي سرڻ جي لامارن تي ويتر ڪاوڙ ۾ ڀرجي پرتشدد حملا ڪرڻ شروع ڪيا . . . پنهنجن چهنن ۽ لتن سان ڪاهون ڪندا رهيا . . . سرڻ به طاقت جي گھمنڊ ۾ هئي . . . حملا بچائيندي . . هيٺ مٿي پئي لامارا کاڌا . . .پر آخر ته مظلوم جي فتح ٿيڻي آهي . . . سچ جي ٻيڙي لُڏڻي آهي پر ٻڏڻي ناهي . . . ڪانون جي همٿ هڻي هنڌ ڪيو . . . ظالم سرڻ جا چنبا ڍرا ٿيا، ٻچڙو هيٺ ڪريو ۽ هوءَ جھاز ٿيندي نظر آئي . . . سامراج جي شڪست ٿي، مظلوم کٽيو . . . مرادون پُنيون . . ڪانگن فتح جا نعرا هنيا . . . هيٺ اچي مئل ٻچڙي کي سلامي ڏئي وڃي پنهنجي ڪم سان لڳا . .! آءٌ ڏسندو رهيس، سندن سوڀ تي مرڪندو رهيس ... جت آسمان زمين کي سجدو ٿي ڪيو ان جاءِ تي نظرون ٽِڪائي . . . پنهنجي وجود تي . . . پنهنجي قوم تي سوچيندو رهيس . . . ””” آسمان صاف ٿي چڪو هو ““““
