منصور سرور
سينيئر رڪن
علم جو سج علامه آءِ آءِ قاضي
گلزار ڪلهوڙو پاٽائي
مڪمل نالو: امداد علي ولد امام علي قاضي
مشهور نالو: علام آءِ آءِ قاضي
ذات: انصاري
پيدائش جي تاريخ: 9 اپريل 1886ع
جنم جو هنڌ: پاٽ شريف تعلقو ۽ ضلعو دادو
ننڍپڻ ۾ انتهائي سٻاجهڙو ۽ سلڇڻو هو
تعليم: ابتدائي تعليم حيدرآباد جي هڪ ماهر استاد آخوند عبدالعزيز جي مڪتب ۾ حاصل ڪيائين 8 سالن جي ڄمار ۾ قرآن پاڪ پڙهي مڪمل ڪيائين.
1904ع ۾ سنڌي فائنل ۽ 1905ع ۾ خانگي طور تي بمبئي يونيورسٽيءَ ۾ اعليٰ تعليم لاءِ داخل ڪيو ويو.
1906ع ۾ کيس علي ڳڙهه مسلم يونيورسٽيءَ ۾ اعليٰ تعليم لاءِ داخل ڪيو ويو.
1907ع ۾ کيس لنڊن روانو ڪيو ويو، جتي هڪ سال تائين اقتصاديات جو اڀياس ڪيائين ۽ ٻئي سال کيس لنڊن جي اسڪول آف ايڪانامڪس ۾ داخلا ملي وئي ۽ اتان جي ماهر استادن ڊاڪٽر آرنلڊ، پروفيسر هابهائوس ۽ شيخ گوما، سندس گهڻي رهنمائي ڪئي.
1909ع ۾ خانگي طور تي ڊاڪٽر ڪنٽن وٽ پڙهيو جتي ڊاڪٽر برائون کان به فزڪس، نفسيات، بائلاجي ۽ ٻين مضمونن جي تعليم حاصل ڪيائين.
1910ع ۾ علامه صاحب هڪ جرمن ڇوڪري ”مس ايلسا“ سان شادي ڪئي. مس ايلسا هڪ قابل ۽ بلند پائي جي ليکڪا ۽ شاعره هئي. لنڊن ۾ رهڻ دوران علامه صاحب جي لکيل ڪتاب ”ڀُورِي ڇوڪري خدا جي تلاش ۾“ تمام گهڻي شهرت حاصل ڪئي.
1911ع ۾ علامه صاحب لنڪس ان مان بارائٽ لا جي ڊگري حاصل ڪرڻ کان پوءِ واپس سنڌ موٽيو، ۽ هتي سنڌ جي رهڻ دوران به مختلف علمن جو مطالعو جاري رکيائين ۽ ڪجهه عرصي بعد وري پرڏيهه هليو ويو. ۽ 1919ع ۾ وري سنڌ موٽي آيو ته کيس دادو ۾ ميونسپل ڪمشنر ۽ نوشهري فيروز ۾ مئجسٽريٽ مقرر ڪيو ويو. ان کان پوءِ 1921ع ۾ کيس ڪجهه وقت لاءِ ٽنڊي محمد خان جو مئجسٽريٽ مقرر ڪيو ويو ۽ بعد ۾ حيدرآباد ۽ خيرپور ميرس ۾ سيشن جج جون ذميواريون سنڀاليائين.
1922ع ۾ رياست جو ”ايگزيڪيوٽو ڪائونسل“ جو هوم ميمبر ٿيو. رياستي اختيارين جي عدالتي معاملن ۾ مداخلت سبب استعيفيٰ ڏنائين ۽ وري لنڊن واپس ويو. 1924ع ۾ انگلينڊ جي شاعريءَ واري سوسائٽيءَ جو نائب صدر چونڊيو ويو. ”مشرقي شاعري ۽ غزل جو مقام“ جي عنوان تي لکيل سندس مضمون کي تمام گهڻو ساراهيو ويو.
1925ع ۾ وري سنڌ ڏانهن واپس وريو ۽ جناح ڪورٽس ڪراچيءَ جي مسجد ۾ پيش امام ٿي هر جمعي تي خطبو پڙهندو رهيو. سندس اثرائتي خطبي ٻڌڻ لاءِ ڪيترائي ماڻهو گڏ ٿيندا هئا.
1929ع ۾ پاڻ حيدرآباد ۾ وڪالت شروع ڪيائين ۽ پاڻ ڪجهه عرصي لاءِ پبلڪ پراسيڪيوٽر به رهيو.
1931ع ۾ علامه صاحب هتان جي حالتن کان بدظن ٿي ٻيهر انگلستان هليو ويو. 1935ع ۾ ڏيهه وريو ۽ مولانا ظفر علي خان جي سهڪار سان ڪراچيءَ ۾ انجمن تبليغ اسلام جي نالي سان تنظيم قائم ڪيائين. علامه صاحب ڀٽائي سائين جو به وڏو پارکو ۽ شارح هو هن شاهه سائين جي شاعري تي تحقيق ڪري نئين انداز ۾ شاهه جو رسالو ترتيب ڏنو.
1951ع ۾ علامه صاحب سنڌ يونيورسٽي ڄام شوري جو وائيس چانسلر مقرر ٿيو. هن کان پهرين هيءَ يونيورسٽي ڪراچي ۾ هڪ الحاقي ۽ امتحاني اداري وانگر ڪم ڪندي هئي علامه آءِ آءِ قاضي صاحب جي ڪوشش سان سنڌ يونيورسٽي کي ڪراچيءَ کان ڄامشوري منتقل ڪيو ويو. سائين جي ايم سيد، علامه دائود پوٽي ۽ ڊاڪٽر گر بخشاڻي جي خوابن جي تعبير کي علامه صاحب ممڪن بڻايو.
1959ع ۾ علام آءِ آءِ قاضي، ايوب جي دور حڪومت ۾ تعليمي ادارن ۾ فوجي مداخلت سبب پنهنجي عهدي تان استعيفا ڏني، علامه صاحب علم، ادب، فڪر، فلسفي، علم نجوم، موسيقي، آرٽ، شاعري ۽ تصوف سميت ٻين ڪيترن ئي موضوعن تي ليڪچر ڏيندو هو. سندس تقريرون، خطبا، ليڪچر ۽ خط بهتر سماج جوڙائڻ لاءِ مشعل راهه آهن. پاڻ سادگي پسند انسان هو. سندس وفات 13 اپريل 1968ع ۾ ٿي، سندس آخري آرام گاهه سنڌ يونيورسٽي ڄامشورو ۾ آهي ۽ سندس ڀرم ۾ سندس گهرواري مسز ايلسا قاضي جي مزار آهي. اڄ به سنڌ يونيورسٽي جا شاگرد، استاد ۽ ساڃاهه وند ماڻهو سندس آخري آرام گاهه تي حاضري ڀريندا آهن ۽ کيس خراج تحسين پيش ڪندا آهن. 46هين ورسي جي مناسبت سان
گلزار ڪلهوڙو پاٽائي
مڪمل نالو: امداد علي ولد امام علي قاضي
مشهور نالو: علام آءِ آءِ قاضي
ذات: انصاري
پيدائش جي تاريخ: 9 اپريل 1886ع
جنم جو هنڌ: پاٽ شريف تعلقو ۽ ضلعو دادو
ننڍپڻ ۾ انتهائي سٻاجهڙو ۽ سلڇڻو هو
تعليم: ابتدائي تعليم حيدرآباد جي هڪ ماهر استاد آخوند عبدالعزيز جي مڪتب ۾ حاصل ڪيائين 8 سالن جي ڄمار ۾ قرآن پاڪ پڙهي مڪمل ڪيائين.
1904ع ۾ سنڌي فائنل ۽ 1905ع ۾ خانگي طور تي بمبئي يونيورسٽيءَ ۾ اعليٰ تعليم لاءِ داخل ڪيو ويو.
1906ع ۾ کيس علي ڳڙهه مسلم يونيورسٽيءَ ۾ اعليٰ تعليم لاءِ داخل ڪيو ويو.
1907ع ۾ کيس لنڊن روانو ڪيو ويو، جتي هڪ سال تائين اقتصاديات جو اڀياس ڪيائين ۽ ٻئي سال کيس لنڊن جي اسڪول آف ايڪانامڪس ۾ داخلا ملي وئي ۽ اتان جي ماهر استادن ڊاڪٽر آرنلڊ، پروفيسر هابهائوس ۽ شيخ گوما، سندس گهڻي رهنمائي ڪئي.
1909ع ۾ خانگي طور تي ڊاڪٽر ڪنٽن وٽ پڙهيو جتي ڊاڪٽر برائون کان به فزڪس، نفسيات، بائلاجي ۽ ٻين مضمونن جي تعليم حاصل ڪيائين.
1910ع ۾ علامه صاحب هڪ جرمن ڇوڪري ”مس ايلسا“ سان شادي ڪئي. مس ايلسا هڪ قابل ۽ بلند پائي جي ليکڪا ۽ شاعره هئي. لنڊن ۾ رهڻ دوران علامه صاحب جي لکيل ڪتاب ”ڀُورِي ڇوڪري خدا جي تلاش ۾“ تمام گهڻي شهرت حاصل ڪئي.
1911ع ۾ علامه صاحب لنڪس ان مان بارائٽ لا جي ڊگري حاصل ڪرڻ کان پوءِ واپس سنڌ موٽيو، ۽ هتي سنڌ جي رهڻ دوران به مختلف علمن جو مطالعو جاري رکيائين ۽ ڪجهه عرصي بعد وري پرڏيهه هليو ويو. ۽ 1919ع ۾ وري سنڌ موٽي آيو ته کيس دادو ۾ ميونسپل ڪمشنر ۽ نوشهري فيروز ۾ مئجسٽريٽ مقرر ڪيو ويو. ان کان پوءِ 1921ع ۾ کيس ڪجهه وقت لاءِ ٽنڊي محمد خان جو مئجسٽريٽ مقرر ڪيو ويو ۽ بعد ۾ حيدرآباد ۽ خيرپور ميرس ۾ سيشن جج جون ذميواريون سنڀاليائين.
1922ع ۾ رياست جو ”ايگزيڪيوٽو ڪائونسل“ جو هوم ميمبر ٿيو. رياستي اختيارين جي عدالتي معاملن ۾ مداخلت سبب استعيفيٰ ڏنائين ۽ وري لنڊن واپس ويو. 1924ع ۾ انگلينڊ جي شاعريءَ واري سوسائٽيءَ جو نائب صدر چونڊيو ويو. ”مشرقي شاعري ۽ غزل جو مقام“ جي عنوان تي لکيل سندس مضمون کي تمام گهڻو ساراهيو ويو.
1925ع ۾ وري سنڌ ڏانهن واپس وريو ۽ جناح ڪورٽس ڪراچيءَ جي مسجد ۾ پيش امام ٿي هر جمعي تي خطبو پڙهندو رهيو. سندس اثرائتي خطبي ٻڌڻ لاءِ ڪيترائي ماڻهو گڏ ٿيندا هئا.
1929ع ۾ پاڻ حيدرآباد ۾ وڪالت شروع ڪيائين ۽ پاڻ ڪجهه عرصي لاءِ پبلڪ پراسيڪيوٽر به رهيو.
1931ع ۾ علامه صاحب هتان جي حالتن کان بدظن ٿي ٻيهر انگلستان هليو ويو. 1935ع ۾ ڏيهه وريو ۽ مولانا ظفر علي خان جي سهڪار سان ڪراچيءَ ۾ انجمن تبليغ اسلام جي نالي سان تنظيم قائم ڪيائين. علامه صاحب ڀٽائي سائين جو به وڏو پارکو ۽ شارح هو هن شاهه سائين جي شاعري تي تحقيق ڪري نئين انداز ۾ شاهه جو رسالو ترتيب ڏنو.
1951ع ۾ علامه صاحب سنڌ يونيورسٽي ڄام شوري جو وائيس چانسلر مقرر ٿيو. هن کان پهرين هيءَ يونيورسٽي ڪراچي ۾ هڪ الحاقي ۽ امتحاني اداري وانگر ڪم ڪندي هئي علامه آءِ آءِ قاضي صاحب جي ڪوشش سان سنڌ يونيورسٽي کي ڪراچيءَ کان ڄامشوري منتقل ڪيو ويو. سائين جي ايم سيد، علامه دائود پوٽي ۽ ڊاڪٽر گر بخشاڻي جي خوابن جي تعبير کي علامه صاحب ممڪن بڻايو.
1959ع ۾ علام آءِ آءِ قاضي، ايوب جي دور حڪومت ۾ تعليمي ادارن ۾ فوجي مداخلت سبب پنهنجي عهدي تان استعيفا ڏني، علامه صاحب علم، ادب، فڪر، فلسفي، علم نجوم، موسيقي، آرٽ، شاعري ۽ تصوف سميت ٻين ڪيترن ئي موضوعن تي ليڪچر ڏيندو هو. سندس تقريرون، خطبا، ليڪچر ۽ خط بهتر سماج جوڙائڻ لاءِ مشعل راهه آهن. پاڻ سادگي پسند انسان هو. سندس وفات 13 اپريل 1968ع ۾ ٿي، سندس آخري آرام گاهه سنڌ يونيورسٽي ڄامشورو ۾ آهي ۽ سندس ڀرم ۾ سندس گهرواري مسز ايلسا قاضي جي مزار آهي. اڄ به سنڌ يونيورسٽي جا شاگرد، استاد ۽ ساڃاهه وند ماڻهو سندس آخري آرام گاهه تي حاضري ڀريندا آهن ۽ کيس خراج تحسين پيش ڪندا آهن. 46هين ورسي جي مناسبت سان
انتظامي رڪن طرفان آخري ترميم:
