ڊاڪٽر بشير احمد شاد سر آسا ۾ لفظي خواهه معنوي ندرت جو هڪ خوبصورت بيت ملي ٿو. الا کر جيئن ، مدي جن جي من ۾ اسان ۽ پرين جون اميدون پسن تهان پوءِ مرن ،سڙي انهي سور ۾ هرڪو انسان چاهيندو آ هي ته سندس دشمن نيست ۽ نابود ٿئي. پر هتي معاملو ئي اور آهي. عاشق پنهنجي حريف ۽ دشمن جي عمردرازيءَ لاءِ منفرد دعا گھري ٿو. هو چاهي ٿو ته سندس دشمن تيسيتائين جيئرو هجي جيستائين سندس ۽ پرينءَ جي من جون مرادون پوريون ٿين. اهي مرادون پسي پوءِ سندس دشمن ڀل انهي سور ۾ سڙي مري. بيت ۾ ڪيڏي نه معنوي ندرت سمايل آهي. لفظي ندرت جي حوالي سان لفظ ”تهان“ جو مطلب ”ان کان پوءِ“ آهي. سر مارئيءَ مان لفظي ندرت جو مثال هن ريت آهي: واجھائي وطن کي ، ساري ڏيان ساهه بت منهنجو بند ۾ ، قيد مَ ڪريجاهه پرڏيهاڻي پرينءَ ريءَ ، ڌار مَ ڌريجاهه ٿڌي وسائج ٿرن جي ، مٽي مئيءَ مٿاهه جي پويون ٿي پساهه ، ته نجاهه مڙهه ملير ڏي مٿين بيت ۾ ڪريجاهه ، ڌريجاهه ، مٿاهه ۽ نجاهه لفظي ندرت ظاهر ڪن ٿا. ”ڪريجاهه“ معنى ڪجانءِ . ”ڌار مَ ڌريجاهه“ يعني ڌار نه ڪجانءِ. ”مٿاهه“ معنى مٿان ۽ ”نجاھ“ جو مطلب موڪلجانءِ. مارئيءَ جي اندر جو آواز آهي. مٿيان لفظ ٿر ۾ عام مستعمل رهيا آهن. تهنڪري لطيف سائين بيت ۾ اهو ئي رنگ اختيار ڪيو آهي. ”سر ديسي“ ۾ لفظي ندرت جا ڪيترائي مثال ملن ٿا. سِڪي جان ستياسِ ، تان سڪ سمهڻ نه ڏئي جاڳي ستيس جن لئه ، سي آيا تان نه اٿياس ڀينر آئون ڀلياس، نه ته سڪ سمهڻ ڇا لڳي هن بيت ۾ ستياس ، اٿياس ۽ ڀلياس لفظي ندرت جا نمونا آهن. ”ستياس“ معنى سمهي پيس. ”اُٿياس“ جو مطلب ته اُٿيسِ ۽ ”ڀلياس“معنى ڀلي پيس. جتوڻيڪ سمهيس ، اٿيس ۽ ڀليس تمام سادا ۽ سولا لفظ آهن پر لطيف سائين انهن لفظن ۾ وڌيڪ مٺاس پيدا ڪري وڌيڪ رنگين ۽ خوبصورت بڻائي ڇڏيو آهي. بيت جي سٽاء ۾ ردم جي لحاظ کان به سهڻي جاءِ وٺي بيٺا آهن. ”سر رِپَ“ جو هڪ بيت پيش ڪجي ٿو جنهن ۾ لفظي ندرت ملي ٿي. گَوني ۽ گُوني ، پريــن پٽائين گج جنءَ جي منجھوني ، سي ڪئنءَ وڃن وسري بيت جي ٻي سٽ ۾ لفظ ”منجھوني“ جي معنى من ۾ اندر يا منهنجي من ۾ آهي. ”منجھوني“ لفظ بالڪل نئون آهي. پهرين سٽ ۾ عاشق پنهنجي محبوب جي حسن ۽ نزاڪت جو مثال خوبصورت گلن ٻوٽن واري ڀرت ڀريل ريشمي گج سان ڏئي ٿو. اهڙو سهڻو محبوب ڀلا ڪيئن ٿو وساري سگھجي جيڪو عاشق جي من ۾ جائگير آهي. (ثناءُالله مهر جي وال تان ورتل)
ادا اوهان جون مهربانيون اهڙي ڪارائتي تحرير ونڊ ڪئي اٿو، هڪ گذارش هئي جي لفظ ندرت جي معنى ۽ استعمال ٻڌايو ها.
