منصور سرور
سينيئر رڪن
ڄ به ڪلهه وانگر ننڍن ننڍن گلڙن جهڙن ٻارن جو جلوس سيشن ڪورٽ جي سامهون لنگهيو ته فضا ۾ معصوم منهن مان نڪتل نعرا اُڀ پئي ڏاريا.
حيدرآباد جي نٽهڻ اس واري گرمي زده فضا جتي ڪانگ پنهنجن پنهنجن آکيرن ۾ لڪا، اتي هي معصوم ٻارڙا پنهنجين معصوم ڀينرن سان گڏ روڊن تي پنهنجي مٿان ويٺل وس واري ۽ سيشن ڪورٽ مٿان ويٺل وس واري بالا حڪام ڏانهن نعرن ذريعي گهري رهيا هئا ته حيدرآباد جي خاموش فضا معصومن ڏانهن ڪربلا جي ميدان جو ڏيک ڏئي رهي هئي. مون کي ڪجربلا جو ميدان ياد اچي ويو، ڀانءِ… ڏهين محرم جي ڏينهن علي اصغر، امام حسين جي هٿن ۾ شهيد ٿيندو هجي.
”اسان کي پنهنجو اجهو ڏيو“
”معصوم زندگين تي رحم ڪريو.“
”اسان جا ساٿي آزاد ڪريو.“
اهو جلوس اهي نعرا هڻي شهباز بلڊنگ پهچي ٿو. شايد وس واري ننڍي عملدار کان ڪجهه به نه ٿيو. معصوم ٻارڙا پنهنجون آهون ۽ دانهون شايد وس واري وڏي عملدار، جيڪو شهباز بلڊنگ جي هڪ ايئر ڪنڊيشنڊ واري بند ڪمري ۾ ويٺو آهي، اوستائين پهچائيندا هجن. معصوم ٻارڙا ڏيڍ بجي جي تڙڦائيندڙ گرمي ۾ هيٺ روڊ تي ڌرڻو هڻي ويهي ٿا رکن. کلي آسمان هيٺ… ڄڻ دانهن ۾ ائين چوندا هجن، يا خدا… هن جهان جي عملدارن جي ڪنن تائين دانهون نه ٿيون پهچن، تون ته اسان جا آواز ستن آسمانن کان پوءِ به ٻڌي ورتا. هاڻ ته ڪو داد ٿئي، ڪو فرياد…
ڪيڏو ته عجب ٿو لڳي. حيدرآباد جا ٻه سال اڳ جا ڏتڙيل اڃا تائين ڪئمپن ۾ زندگي گذاريندا هجن. هن شهر جي باوقار زندگي تي نظر ٿي وجهجي ۽ وري جي ڪئمپن ۾ گذريل زندگي جي لمحن تي نظر ٿي پوي ته دل خوف جا ڳوڙها ٿي ڳاڙي.
قاسم آباد جون مائون ۽ ڀينرون پنهنجن معصوم پٽن ۽ ڀائرن کي اڳيان ڪري، حيدرآباد جي بالا حڪام ڏانهن هٿ کڻي جهوليون جهليو، ڀانءِ خيرات گهرنديون هجن ته ”اجها ڏيو، يا موت اچي…“
پويان پوليس جو وڏو اٽالو، سندن حفاظت لاءِ، يا هي معصوم ڪو ممڻ نه مچائين، جيڪي ڪلهه رات تشدد کان پوءِ گرفتار ٿيلن جي آزادي جي گُهر ڪري رهيا هئا.
ها… ڪلهه رات…
انهن گلڙن تي تشدد ڪيو ويو.
ٿڌي سڙڪ تي فٽاز لڳ، شاميانا لڳل…
اڄ ننڍڙن ٻارن (سڀ ڏهه سالن کان گهٽ ٻار)
جي بک هڙتال جو ستون ڏينهن… رات جو بالا حڪام شاميانا لاهي ٿا وڃن. ٻئي ڏينهن بک هڙتال لاءِ نوان ٻار پنهنجن مائرن ۽ ڀينرن سان گڏ پهچن ٿا ته شاميانا لٿل ٿا ڏسن. سنڌي قومي ساٿ جون بلند پايا ڀيڻون حوصلا نه ٿيون هارين، بلڪه اڏول ارادا پختا ٿا ٿين. خدا ڏي منهن ڪري، يا خدا تنهنجي ڇت جي ڇانو ته آهي، کلي آسمان هيٺ ٻارڙا ۽ ڀينرون بک هڙتال تي ويهي ٿا ته شام جي سهائي ويل، پوري شهر جي انتظاميه پنهنجن وائرليس گاڏين، فائر بريگيڊ جي گاڏين سوڌو پهچن ٿا. ڏسڻ وارو سوچي ٿو ته يا خدا… حيدرآباد جي خاموش ۽ ڊنل فضا ۾ وري ڇا ٿي ويو. ڇا شهر جي هر پاسي جي هر ڪنڊ ۾ باهه لڳي وئي. هرڪو ڀڄندو انهيءَ پاسي ڊوڙي ٿو. هر اک ڏسي ٿي، شهر جي انتظاميه پنهنجن ظلمن جو منهن کولي ٿي. فائر برگيڊ جي پاڻي وارين گاڏين جا منهن کلن ٿا. ڄڻ ته ڪويت ۾ لڳل تيل جي کوهن جي باهه وسائيندا هجن. عورتن مٿان اڇليو ٿو وڃي. فضا روئڻ ۽ رڙين واري ٿي وڃي ٿي. ڪلاشنڪوفن جا برسٽ ڇوڙيا ٿا وڃن. آنسو گيس ماڻهن مٿان ۽ معصوم ٻارڙن مٿان اڇلايو ٿو وڃي. خوف ۽ حراس وارو ماحول ٿي ٿو وڃي. ٻارڙا ڪرن ٿا، ڪي بيهوش ٿا ٿين… ڄڻ ڌرتي تان قربان ٿيندا هجن. ٿڌي سڙڪ جي ٿڌي فضا، گولين جي ٺڪائن، آنسو گيس ۽ پاڻي جي ڦوهارن سبب دونهاٽيل فضا گرم ٿي وڃي ٿي. پوري شهر جا سنڌي نوجوان گڏ ٿي ٿا وڃن. احتجاج بلند ٿو ٿئي. معصومن کي بي دردي سان لٺن سان ماريو ٿو وڃي. انهن جي معصوم پٺن تي نيٽ ڀڃا ٿا وڃن، انهن کي گاڏين ۾ جانورن وانگر اڇليو ٿو وڃي ۽ ڪيڏانهن نيو ٿو وڃي. ڪنهن کي ڪا خبر نه آهي. عورتن تي پاڻي هاري انهن کي بيهوش ٿو ڪيو وڃي.
ڄڻ پورو شهر انهن معصومن ساڙيو هجي، لٽيو هجي، ڦريو هجي. مون کي اهي ڏينهن ياد ٿا اچن، جڏهن حيدرآباد جي روڊن، گلين ۾ نوجوانن کي ماري، انهن جي لاشن کي اڇلايو ويندو هو. جايون جلايون ٿي ويون، تڏهن ڇا ٿيو… ڪجهه به نه ۽ اڄ به ڇا ويل وريل آهي، سنڌين سان، هڪ پاسي بالا حڪام، ٻي پاسي ڌاڙيل ته ٽئين پاسي دهشتگرد… ڇا پيو ٿئي، ڪو سوال ڪرڻ وارو ئي ڪونهي.
ڏوهه ڪيو ته انهن معصومن، جن تي ايڏو تشدد، ايڏي وحشيت، ايڏي بربريت… ٿاڻي جو گهيراءُ… معصومن کي ڇڏايو ٿو وڃي ۽ ڪجهه نوجوانن کي گم ڪيو ٿو وڃي.
اڄ ٻيو ڏينهن آهي، معصوم گلڙن جهڙا بهادر ٻار، پنهنجي انقلاب جي رستي تي هلندي، ڄڻ آزادي جي راهه وٺندا هجن. حيدرآباد جي اگهاڙن روڊن تي جان جلائيندڙ گرمي ۾، انتظاميه جي آفيسن آڏو پنهنجا گلا ٿا ڦاڙين ته اسان جي به ڪا ٻڌو… اسين پنهنجي ڌرتي وارا… پنهنجي گهرن وارا… جلاوطن پيا رلون.
حيدرآباد جي نٽهڻ اس واري گرمي زده فضا جتي ڪانگ پنهنجن پنهنجن آکيرن ۾ لڪا، اتي هي معصوم ٻارڙا پنهنجين معصوم ڀينرن سان گڏ روڊن تي پنهنجي مٿان ويٺل وس واري ۽ سيشن ڪورٽ مٿان ويٺل وس واري بالا حڪام ڏانهن نعرن ذريعي گهري رهيا هئا ته حيدرآباد جي خاموش فضا معصومن ڏانهن ڪربلا جي ميدان جو ڏيک ڏئي رهي هئي. مون کي ڪجربلا جو ميدان ياد اچي ويو، ڀانءِ… ڏهين محرم جي ڏينهن علي اصغر، امام حسين جي هٿن ۾ شهيد ٿيندو هجي.
”اسان کي پنهنجو اجهو ڏيو“
”معصوم زندگين تي رحم ڪريو.“
”اسان جا ساٿي آزاد ڪريو.“
اهو جلوس اهي نعرا هڻي شهباز بلڊنگ پهچي ٿو. شايد وس واري ننڍي عملدار کان ڪجهه به نه ٿيو. معصوم ٻارڙا پنهنجون آهون ۽ دانهون شايد وس واري وڏي عملدار، جيڪو شهباز بلڊنگ جي هڪ ايئر ڪنڊيشنڊ واري بند ڪمري ۾ ويٺو آهي، اوستائين پهچائيندا هجن. معصوم ٻارڙا ڏيڍ بجي جي تڙڦائيندڙ گرمي ۾ هيٺ روڊ تي ڌرڻو هڻي ويهي ٿا رکن. کلي آسمان هيٺ… ڄڻ دانهن ۾ ائين چوندا هجن، يا خدا… هن جهان جي عملدارن جي ڪنن تائين دانهون نه ٿيون پهچن، تون ته اسان جا آواز ستن آسمانن کان پوءِ به ٻڌي ورتا. هاڻ ته ڪو داد ٿئي، ڪو فرياد…
ڪيڏو ته عجب ٿو لڳي. حيدرآباد جا ٻه سال اڳ جا ڏتڙيل اڃا تائين ڪئمپن ۾ زندگي گذاريندا هجن. هن شهر جي باوقار زندگي تي نظر ٿي وجهجي ۽ وري جي ڪئمپن ۾ گذريل زندگي جي لمحن تي نظر ٿي پوي ته دل خوف جا ڳوڙها ٿي ڳاڙي.
قاسم آباد جون مائون ۽ ڀينرون پنهنجن معصوم پٽن ۽ ڀائرن کي اڳيان ڪري، حيدرآباد جي بالا حڪام ڏانهن هٿ کڻي جهوليون جهليو، ڀانءِ خيرات گهرنديون هجن ته ”اجها ڏيو، يا موت اچي…“
پويان پوليس جو وڏو اٽالو، سندن حفاظت لاءِ، يا هي معصوم ڪو ممڻ نه مچائين، جيڪي ڪلهه رات تشدد کان پوءِ گرفتار ٿيلن جي آزادي جي گُهر ڪري رهيا هئا.
ها… ڪلهه رات…
انهن گلڙن تي تشدد ڪيو ويو.
ٿڌي سڙڪ تي فٽاز لڳ، شاميانا لڳل…
اڄ ننڍڙن ٻارن (سڀ ڏهه سالن کان گهٽ ٻار)
جي بک هڙتال جو ستون ڏينهن… رات جو بالا حڪام شاميانا لاهي ٿا وڃن. ٻئي ڏينهن بک هڙتال لاءِ نوان ٻار پنهنجن مائرن ۽ ڀينرن سان گڏ پهچن ٿا ته شاميانا لٿل ٿا ڏسن. سنڌي قومي ساٿ جون بلند پايا ڀيڻون حوصلا نه ٿيون هارين، بلڪه اڏول ارادا پختا ٿا ٿين. خدا ڏي منهن ڪري، يا خدا تنهنجي ڇت جي ڇانو ته آهي، کلي آسمان هيٺ ٻارڙا ۽ ڀينرون بک هڙتال تي ويهي ٿا ته شام جي سهائي ويل، پوري شهر جي انتظاميه پنهنجن وائرليس گاڏين، فائر بريگيڊ جي گاڏين سوڌو پهچن ٿا. ڏسڻ وارو سوچي ٿو ته يا خدا… حيدرآباد جي خاموش ۽ ڊنل فضا ۾ وري ڇا ٿي ويو. ڇا شهر جي هر پاسي جي هر ڪنڊ ۾ باهه لڳي وئي. هرڪو ڀڄندو انهيءَ پاسي ڊوڙي ٿو. هر اک ڏسي ٿي، شهر جي انتظاميه پنهنجن ظلمن جو منهن کولي ٿي. فائر برگيڊ جي پاڻي وارين گاڏين جا منهن کلن ٿا. ڄڻ ته ڪويت ۾ لڳل تيل جي کوهن جي باهه وسائيندا هجن. عورتن مٿان اڇليو ٿو وڃي. فضا روئڻ ۽ رڙين واري ٿي وڃي ٿي. ڪلاشنڪوفن جا برسٽ ڇوڙيا ٿا وڃن. آنسو گيس ماڻهن مٿان ۽ معصوم ٻارڙن مٿان اڇلايو ٿو وڃي. خوف ۽ حراس وارو ماحول ٿي ٿو وڃي. ٻارڙا ڪرن ٿا، ڪي بيهوش ٿا ٿين… ڄڻ ڌرتي تان قربان ٿيندا هجن. ٿڌي سڙڪ جي ٿڌي فضا، گولين جي ٺڪائن، آنسو گيس ۽ پاڻي جي ڦوهارن سبب دونهاٽيل فضا گرم ٿي وڃي ٿي. پوري شهر جا سنڌي نوجوان گڏ ٿي ٿا وڃن. احتجاج بلند ٿو ٿئي. معصومن کي بي دردي سان لٺن سان ماريو ٿو وڃي. انهن جي معصوم پٺن تي نيٽ ڀڃا ٿا وڃن، انهن کي گاڏين ۾ جانورن وانگر اڇليو ٿو وڃي ۽ ڪيڏانهن نيو ٿو وڃي. ڪنهن کي ڪا خبر نه آهي. عورتن تي پاڻي هاري انهن کي بيهوش ٿو ڪيو وڃي.
ڄڻ پورو شهر انهن معصومن ساڙيو هجي، لٽيو هجي، ڦريو هجي. مون کي اهي ڏينهن ياد ٿا اچن، جڏهن حيدرآباد جي روڊن، گلين ۾ نوجوانن کي ماري، انهن جي لاشن کي اڇلايو ويندو هو. جايون جلايون ٿي ويون، تڏهن ڇا ٿيو… ڪجهه به نه ۽ اڄ به ڇا ويل وريل آهي، سنڌين سان، هڪ پاسي بالا حڪام، ٻي پاسي ڌاڙيل ته ٽئين پاسي دهشتگرد… ڇا پيو ٿئي، ڪو سوال ڪرڻ وارو ئي ڪونهي.
ڏوهه ڪيو ته انهن معصومن، جن تي ايڏو تشدد، ايڏي وحشيت، ايڏي بربريت… ٿاڻي جو گهيراءُ… معصومن کي ڇڏايو ٿو وڃي ۽ ڪجهه نوجوانن کي گم ڪيو ٿو وڃي.
اڄ ٻيو ڏينهن آهي، معصوم گلڙن جهڙا بهادر ٻار، پنهنجي انقلاب جي رستي تي هلندي، ڄڻ آزادي جي راهه وٺندا هجن. حيدرآباد جي اگهاڙن روڊن تي جان جلائيندڙ گرمي ۾، انتظاميه جي آفيسن آڏو پنهنجا گلا ٿا ڦاڙين ته اسان جي به ڪا ٻڌو… اسين پنهنجي ڌرتي وارا… پنهنجي گهرن وارا… جلاوطن پيا رلون.
