سنڌي ٻولي ۽ رسم الخط

[M Pariyal]

ٻولي ۽ زبان ٻـ ڌار ڌار قسم آهن . زبان صرف ڳالهائي ويندي آهي جڏهن ٻولي ڳالهائڻ سان گڏو گڏ لکڻ جي صلاحيت پڻ رکندي آهي . مثال طور بروهي زبان آهي نـ ڪي ٻولي آهي مگر عربي ، فارسي ، انگريزي ، سنڌي ، اردو اهي ٻولين ۾ شمار ٿين ٿيون . انگريزي کي پنهنجو رسم الخط آهي . فارسي، عربي ، سنڌي، اردوکي پنهنجو پنهنجو رسم الخط آهن . پوءِ ڪن ٻولين کي نجي طرح سان پنهنجو پنهنجو اسڪرپٽ ( رسم الخط) آهن تـ ڪجهـ ٻولين مختلف ٻولين جي رسم الخط کي پنهنجي ٻولي جي اُچارن جي مناسبت سان چونڊي پنهنجي ٻولي لاء اکرن جي شڪلن کي واضع ڪري ٻولي کي نروار ڪيو آهي .

سنڌي جي صورتخطي عربي ۽ ديوانگري تان حاصل ڪري ٻاونجاه اکرن جي هڪ ڦرهي ، تخطي صورتخطي اکرن جي شڪل جوڙِي وئي آهي جنهن کي مُناسب لفظ جي شڪل ۾ آواز جي ادائگي جي حساب سان لکيو ۽ پڙهيو وڃي ٿو،
ڇو جو سنڌي ٻولي ۾ ڪيترا ئي اُچار اهڙا اچي وڃن ٿا جيڪي ڪنهن بـ ٻي ٻولي توڻي زبان ۾ اصل آهن ئي ڪونـ
جڏهن اهي اُچار ۽ لفظ انهن ٻولين ۾ آهن ئي ڪونـ تـ انهن جي استعمال ڪئين ڪٿان ۽ ڪير ڪندو.

آئون نـ تـ ڪو عالم فاضل آهيان، نـ دانشور ، اديب . فيلسوف ، ڏاهو ، ۽ نـ وري اجايو الاهي پڙهيل جو راه گناه پنهجي ضد تي قائم رهان . پر عقل آهر بيعقلي جي ڳالهـ سمجهـ ۾ضرور ايندي آهي تـ جڏهن کان موبائي مسيج ويچارن سنڌين استعمال ڪرڻ شروع ڪيو آهي ان وقت کان وٺي ڪجهـ عقل جي اڪابرن کي ان ڳالهـ جو اُنو ٿئي پيو آهي تـ جيڪڏهن رومن اسڪرپٽ ۾ اردو لکجي سگهجي ٿي تـ پوء سنڌي ڇو نـ رومن اسڪرپٽ ۾ لکجي.
ڇا انگريز انهن رومن مسيج کي هو بـ هو صحيح نموني سان پڙهي سگهن ٿا ؟ جي جواب ها ۾ اچي تـ پوء ڳالهـ کي سمجهڻ جي کوشش ڪبي پر جي جواب ۾ نـ اچي تـ پوء اهڙو سون ئي گهوريو جيڪو ڪن ڇني ،
باقي جيڪڏهن اهيو شوق مجبور پيو ڪري تـ اسان جي ننڍي ٽهي ان مان لاڀ پرائيندي تـ ان سلسلي ۾ فقط اهيو عرض ڪبو جهڙي ريت هن وقت اسان سنڌين جي 90 سيڪڙو دوستن کي ابوالحسن جي سنڌي پڙهڻ ۾ نٿي اچي ان طرح سان شاهـ عبداللطيف کي بـ پڙهڻ ۽ سمجهڻ ڏکيو ٿئي پوندو .
البت نوجوانن کي اها سهوليت ضرور ٿيندي ـ جئين منهنجي شهر جي هڪ پوش علائقي ۾ رهندڙ سنڌين دوست سنڌي ڳالهائيندا آهن جنهن ۾ آساني سان گڏ رواني بـ شامل آهي مثال طور ؛ ماسي آج وهنجڻ ڪي لئي باٿ روم ۾ گيا خدا جو قسم وهنجن جاءِ ۾ هيڏا وڏا ڏينبهو اُڏامتا آيا جو۾ بهاگ آيا. بابا مين نهني نهاتا . وغيره.
ڪجهـ ڏينهن اڳ نيٽ تي هڪ هندو همراه سان ملاقات ٿئي چيائين آئون هن وقت ملائشيا ۾ رهان ثو ۽ بزنيس ڪندو آهيان منهنجا وڏا سنڌ کان لڏي انڊيا آيا ان وقت آئون ٻالڪ هوئس ، گهر ۾ سنڌي ڳالهائيندا آهيون ،
هن جي اها ڳالهـ ٻڌي دل کي تمام گهڻي خوشي ٿئي تـ هڪ هم زبان سان ڳالهائڻ جو اتفاق ٿيو آهي سو اسڪرپٽ کي چئنج ڪري سنڌي ۾ لکڻ شروع ڪيم ۽ تکو تڪو لکي ويٺس تـ ،

سائينم سدائين ڪرين مٿي سنڌ سُڪار،
دوست مٺ دلدار عالم سڀ آباد ڪرين .

ورندي ۾ لکيائين تـ اوهان هي ڇا لکيو آهي .
جڏهن وضاحت ڪيم تـ شاه سائين جو بيت لکيو آهي تـ جواب ڏنائين اسان ان کي تـ پڙهيو ئي ڪونهي اسين تـ سنڌي رومن ۾ لکندا آهيون .
سو سائين جيڪڏهن سنڌي لکبي رومن ۾ تـ پوءِ ڀٽائي سرڪار کي ڪئين سمجهبو ۽ ڪئين پڙهبو

 

[نثارابڙو]

جواب: سنڌي ٻولي ۽ رسم الخط

سائين محمد پريل صاحب،
HaqMojood
اوهانجي مهرباني جو اوهان تمام خوبصورت ڳالهه اسان سان ونڊ ڪئي آهي ۔۔۔ ٻي ڳالهه ته اهو ناممڪن آهي ته هاڻ سنڌيءَ کي بدلائي رومن ۾ لکجي ۔۔۔ ان سان نه فقط سنڌيءَ ۾ لکيل هزارين ڪتاب ۽ ادب ختم ٿيندو، بلڪه ٻوليءَ کي اهڙو ته ڪاپاري ڌڪ لڳندو جو هوند ڪئي صديون لڳي وينديون وري ان زخم کي ڀرڻ ۾ ۔۔۔۔

اها خام خيالي آهي، ايئن ممڪن ئي ناهي ته سنڌي پنهنجي پير تي پاڻ ڪهاڙو هڻن ۔۔۔ بيشڪ ڪنهن سبب ڪي آڱرين تي ڳڻڻ جيترا ماڻهون رومن لکندا هجن پر اڄ به سنڌ ۽ دنيا جي ڪئي ملڪن ۾ سنڌي پنهنجي اصل رنگ ڍنگ ۾ ڪروڙن جي تعداد ۾ موجود آهن ۔۔۔ ۽ اڄ به سنڌي ٻولي عربي فارسي لپي ۾ لکڻ جا محافظ موجود آهن ۔۔۔

sindhsalamatsaathsal

 

[ممتاز علي وگهيو]

جواب: سنڌي ٻولي ۽ رسم الخط

ادا اهيا حقيقت آهي، ۽ توهان + ابڙي صاحب سچ لکيو آهي،
ادا اهيا به حقيقت آهي ته هت ڪراچي ۾ پيدا ٿيندڙ ڪيترا سنڌي آهن جن کي صحيح سنڌي به ڳالهائڻ نه ٿي اچي ۽ نه وري پڙهڻ ٿي اچي۔ شاه سچل ، ۽ سامي۔ ته پري رهيا پر هنن کي استاد بخاري، ۽ شيخ اياز جي شاعري به سمجهه ڪا نه ٿي اچي، مٿان وري ڪافي سنڌين غير سنڌين مان شاديون ڪيون آهن سو ان ڪري انهن کان پاڻ ته سنڌي وسرندي پئي وڃي، پر پنهنجي ٻارن کي به سنڌي ڪو نه ٿا سيکارين، ۽ افسوس ان ڳالهه تي آهي ته سنڌ جا اديب سڏائيندڙ حليم بروهي صاحب وري رومن سنڌي جي حمايت پيا ڪن ،جيڪا ڳالهه به حضم ٿيڻ جهڙي نه آهي، ۽ ان صاحب جي به اهيا مجبوري آهي، جو هن به غير سنڌين مان شادي ڪئي، ۽ سندس گهرواري ايترا سال گڏ رهڻ کانپوء به سنڌي نه سکي سگهي، مون پاڻ سنڌي ٽي وي چينل تي حليم بروهي ۽ سندس گهرواري جو انٽرويو ٻڌو ۽ ڏٺو هو۔ جنهن ۾ بروهي صاحب سنڌي ۾ ڳالهائي رهيو هو ۽ سندس گهرواري اردو پئي ڳالهايو
هاڻي توهان پاڻ ٻڌايو ته هڪ سنڌي ٻولي جي ليکڪ جي گهر ۾ به اگر ڪو سنڌي نه ٿو سکي سگهي، ته ان کان وڌيڪ سنڌي ٻولي سان ظلم ڪهڙو چئبو۔توهان ڏسو جڏهن پاڪستان ٺهيو ۽ پناهگير مهاجر پاڪستان آيا، ته انهن مان گهڻا ته سنڌ ۾ آباد ڪيا ويا،پر انهن مان ڪجهه پنجاب ۾ پڻ آباد ڪيا ويا، ۽ افسوس ان ڳالهه جو آهي ته پنجاب وارن پناهگيرن مهاجرن پنجابي سکي ورتي، ۽ اهي پنجابي ڳالهائين ٿا، مگر سنڌ ۾ آيل پناهگير مهاجر سنڌي نه پيا ڳالهائين۔
بقول شاه صاحب

ههئڙا هاڃان ٿين بري هن بنڀور ۾​

 

[M Pariyal]

جواب: سنڌي ٻولي ۽ رسم الخط

مسٽر ممتاز علي وگهيـ صاحب
ادا سائين ، حليم بروهي آهي ويچارو بروهي ان ۾ هن جو ڪوبـ ڏوهـ ناهي تـ سندس گهر وارا ڪهڙي ٻولي ٿا ٻولين جيڪڏهن انهن سنڌي نـ سکي آهي تـ ان ۾ اهڙن سنڌي شوهرن جو ڪهڙو ڏوهـ . پر جيڪڏهن انهن کان پُڇبو تـ چوندا آهن ، نـ سائين اهڙي ڪا بـ ڳالهـ ڪانهي اوهان جي ڀاڀئ ( سنڌي ۾ ڀاڄائي گهر ۾ واه جي سنڌي ڳالهائيندي اها جو منهنجي پاڙيسرين جون ڇوڪريون کانئس سنڌي ۾ ٽيوشن وٺڻ اينديون آهن ، آئون جڏهن لطيف سرڪار کي سمجهي ڪونـ سگهندو آهيان تـ منهنجي راهنمائي ڪندي آهي.
باقي رهيو انهن نوجوانن جو سنڌي ڳالهائڻ وارا نڪتو تـ ادا ممتاز تون تـ ائين نـ چئو ، نيگرا يا نينگريون جن جون مائرون ديسي سنڌي نـ آهن انهنجا ٻار تـ مادري ٻولي ڳالهائين ٿا ،ڪهڙي ڪتاب ۾ لکيل آهي تـ ٻار جي اوسر پدري زبان ۾ ٿيندي آهي.
ٻار کي لولي ماءُ جيجل ڏيندي آهي ، پوء ان ماءُ جي جيڪا ٻولي هوندي لولي تـ ان ٻولي ۾ ئي ڏيندي . تنهنڪري اهڙن ڪيسن ۾ انهن مائرن جو تـ ڪو ڏوهـ ڪونهي ، البتـ پيئرن ويچارن تـ ڏاڍي ڪوشش ڪي تـ دليجان بيگم سنڌي سکي پوي. مگر ان ملوڪڙي جو بـ ڏوهـ مونکي نظر ڪونـ ٿو اچي ڇو تـ ان پڙهيو ان ٻولي ۾ جنهن ۾ سٻاجهڙي سنڌي جا ست اکر اصل کان آهن ئي ڪونـ سو بيگم دليجان اُهي ڪٿان اُچاري جو ٻاهر ويهي سنڌي ۾ شاهـ ، سچل ، سامي، اياز ، بُخاري، مُنشي ، مجيدي ، کي الاپي.
تنهنڪري اُستاد محترم مرحوم سائين شفيغ محمد ڪپري جي چواڻي تـ اڻ پڙهيلن ۽ اڌ پڙهيلن سان بحث ڪبو ڪونـ کڻي ڪبي ماٺ ، پر سائين جيسين سنڌي ٻولي جي رسم الخط جو تعلق آهي تـ چئبو ماٺ ڪريان تـ مُنڪر ٿيانءِ .
سچ ٿا مرد چون ڪنهنکي وڻي نـ وڻي.

 

[ممتاز علي وگهيو]

جواب: سنڌي ٻولي ۽ رسم الخط

مسٽر ممتاز علي وگهيـ صاحب
ادا سائين ، حليم بروهي آهي ويچارو بروهي ان ۾ هن جو ڪوبـ ڏوهـ ناهي تـ سندس گهر وارا ڪهڙي ٻولي ٿا ٻولين جيڪڏهن انهن سنڌي نـ سکي آهي تـ ان ۾ اهڙن سنڌي شوهرن جو ڪهڙو ڏوهـ . پر جيڪڏهن انهن کان پُڇبو تـ چوندا آهن ، نـ سائين اهڙي ڪا بـ ڳالهـ ڪانهي اوهان جي ڀاڀئ ( سنڌي ۾ ڀاڄائي گهر ۾ واه جي سنڌي ڳالهائيندي اها جو منهنجي پاڙيسرين جون ڇوڪريون کانئس سنڌي ۾ ٽيوشن وٺڻ اينديون آهن ، آئون جڏهن لطيف سرڪار کي سمجهي ڪونـ سگهندو آهيان تـ منهنجي راهنمائي ڪندي آهي.
باقي رهيو انهن نوجوانن جو سنڌي ڳالهائڻ وارا نڪتو تـ ادا ممتاز تون تـ ائين نـ چئو ، نيگرا يا نينگريون جن جون مائرون ديسي سنڌي نـ آهن انهنجا ٻار تـ مادري ٻولي ڳالهائين ٿا ،ڪهڙي ڪتاب ۾ لکيل آهي تـ ٻار جي اوسر پدري زبان ۾ ٿيندي آهي.
ٻار کي لولي ماءُ جيجل ڏيندي آهي ، پوء ان ماءُ جي جيڪا ٻولي هوندي لولي تـ ان ٻولي ۾ ئي ڏيندي . تنهنڪري اهڙن ڪيسن ۾ انهن مائرن جو تـ ڪو ڏوهـ ڪونهي ، البتـ پيئرن ويچارن تـ ڏاڍي ڪوشش ڪي تـ دليجان بيگم سنڌي سکي پوي. مگر ان ملوڪڙي جو بـ ڏوهـ مونکي نظر ڪونـ ٿو اچي ڇو تـ ان پڙهيو ان ٻولي ۾ جنهن ۾ سٻاجهڙي سنڌي جا ست اکر اصل کان آهن ئي ڪونـ سو بيگم دليجان اُهي ڪٿان اُچاري جو ٻاهر ويهي سنڌي ۾ شاهـ ، سچل ، سامي، اياز ، بُخاري، مُنشي ، مجيدي ، کي الاپي.
تنهنڪري اُستاد محترم مرحوم سائين شفيغ محمد ڪپري جي چواڻي تـ اڻ پڙهيلن ۽ اڌ پڙهيلن سان بحث ڪبو ڪونـ کڻي ڪبي ماٺ ، پر سائين جيسين سنڌي ٻولي جي رسم الخط جو تعلق آهي تـ چئبو ماٺ ڪريان تـ مُنڪر ٿيانءِ .
سچ ٿا مرد چون ڪنهنکي وڻي نـ وڻي.

ادا منهنجا گهڻا پڙهيل ڀاء توهان کي ايڏي باه ڇو لڳي آ، ڪٿي توهان به ته ان ڳالهه جي متاثرين مان نه آهيو۔

ادا جيڪي ماڻهون پنهنجي گهرواري ۽ پنهنجن ٻارن سان به سنڌي نه ڳالهائيندا ته پوء ڏوه انهن جو ئي چئبو نه ڪي ڪنهن ٻئي کي ڏوه ڏبو. ادا سنڌ جي جڳ مشهور عالم اديب علامه آء آء قاضي صاحب جي گهرواري به ته سنڌي نه هئي پر علامه صاحب هڪ سچو ۽ سنڌ، سنڌي ٻولي سان پيار ڪندڙ عالم اديب هو سو ان پنهنجي گهرواري کي ته سنڌي سيکاري هئي، اهيو ٿيو هڪ مثال. هي وٺو ٻيو مثال، علامه قاضي کانسواء علامه دائودپوٽه صاحب جي گهرواري بيگم خانم خديجه دائودپوٽه پڻ پاڪستاني نه هئي پر ان به سنڌي ڳالهائڻ سکي پر ڳالهائڻ سان گڏ لکڻ به سکي، ۽ سندس جو مون ڏانهن لکيل خط به مون وٽ محفوظ آهي. باقي توهان کي اهڙي چڙ الائي ڇو لڳي آهي ڪٿي توهان به ته بروهي صاحب جا مٽ مائٽ يا شاگرد ته نه آهيو.
توهان کي ٻيو عرض به ڪندو هلان ته سنڌي شوهر نه پر سنڌي مڙس يا ور چئبو آهي شاه صاحب جو سر سسئي ۾ هڪ شعر آهي ( وروتيون سڀ ورو آء نه ورنديس ور ري ) ادا ڀاء پهرين توهان پاڻ سنڌي سکو ۽ توهان پنهنجي سنڌي صحيح ڪريو تنهن کانپوء سنڌي ٻولي ۽ سنڌي لپي تي مقالا لکو ته بهتر ٿيندو ليکڪ ٿيڻ چاهيو ٿا ته پورا ٿيو اڌڙوٽ ليکڪ ٿيڻ مان ڪو فائدو ڪونهي، . ليکڪ ڀلي ٿيو مگر برداشت رکو حليم بروهي وانگر وئون نه وڃون اميد ته ڳالهه سمجهه ۾ اچي وئي هوندي.

 

[M Pariyal]

جواب: سنڌي ٻولي ۽ رسم الخط

مسٽر ممتاز علي وگهيـ صاحب
اوهان جي نج جذباتي تحرير نظر مان گذري شايد اوهان کي منهنجي جواب تمام گهڻو ڏک رسايو آهي جو اوهان زري گهٽ فل اسڪرين اکرن سان لفظن جو انتخاب ڪيو آهي. شايد يا اوهان کي ڪا جلدي هئي . خير منهنجي لکيل جواب کي آرام سان پڙهو ۽ ان جي اُنهائي ۾ وڃي غور سان پڙهڻ بعد جواب ڏيو ها تـ سهڻو لڳي ها تـ اوهان واقعي اديب آهيو باقي ايڏي ساري ڪاوڙ ۽ رت جي داب کي وڌائڻ سان مسئلا پيدا ٿيندا آهن . اميد تـ ٻين تي تنقيد ڪرڻ کان اڳ پاڻ کي ضرور پرکيندا ،
خط کي ٻيهر پڙهو تمام آسان سنڌي ۾ آهي ان جي لفظ لفظ کي سمجهو .

اوهان جي لکيل جواب ۾ هيٺيان لفظ مُناسب ڪونـ لڳا

ادا منهنجا گهڻا پڙهيل ڀاء توهان کي ايڏي باه ڇو لڳي آ، ڪٿي توهان به ته ان ڳالهه جي متاثرين مان نه آهيو۔

ادا جيڪي ماڻهون پنهنجي گهرواري ۽ پنهنجن ٻارن سان به سنڌي نه ڳالهائيندا ته پوء ڏوه انهن جو ئي چئبو نه ڪي ڪنهن ٻئي کي ڏوه ڏبو.

ادا سنڌ جي جڳ مشهور عالم اديب علامه آء آء قاضي صاحب جي گهرواري به ته سنڌي نه هئي پر علامه صاحب هڪ سچو ۽ سنڌ، سنڌي ٻولي سان پيار ڪندڙ عالم اديب هو سو ان پنهنجي گهرواري کي ته سنڌي سيکاري هئي، اهيو ٿيو هڪ مثال. هي وٺو ٻيو مثال، علامه قاضي کانسواء علامه دائودپوٽه صاحب جي گهرواري بيگم خانم خديجه دائودپوٽه پڻ پاڪستاني نه هئي پر ان به سنڌي ڳالهائڻ سکي پر ڳالهائڻ سان گڏ لکڻ به سکي، ۽ سندس جو مون ڏانهن لکيل خط به مون وٽ محفوظ آهي. باقي توهان کي اهڙي چڙ الائي ڇو لڳي آهي ڪٿي توهان به ته بروهي صاحب جا مٽ مائٽ يا شاگرد ته نه آهيو.
توهان کي ٻيو عرض به ڪندو هلان ته سنڌي شوهر نه پر سنڌي مڙس يا ور چئبو آهي شاه صاحب جو سر سسئي ۾ هڪ شعر آهي ( وروتيون سڀ ورو آء نه ورنديس ور ري ) ادا ڀاء پهرين توهان پاڻ سنڌي سکو ۽ توهان پنهنجي سنڌي صحيح ڪريو تنهن کانپوء سنڌي ٻولي ۽ سنڌي لپي تي مقالا لکو ته بهتر ٿيندو ليکڪ ٿيڻ چاهيو ٿا ته پورا ٿيو اڌڙوٽ ليکڪ ٿيڻ مان ڪو فائدو ڪونهي، . ليکڪ ڀلي ٿيو مگر برداشت رکو حليم بروهي وانگر وئون نه وڃون اميد ته ڳالهه سمجهه ۾ اچي وئي هوندي.

اديب ائين ڪونـ لکندا آهن دوست ،
ادب جا بـ ادب هوندا آهن .

ڀٽ ڌڻي جو بيت سُر سسي آبري مان آهي ۽ درست هئين آهي

وَريتـيُون! وَرو، آئُون نه وَرَندِي وَرَ ري؛
جاڏي هنَ جَبَلَ جو، تانگھيندِيَسِ تَرو؛
جَتَنِ ساڻُ ذَرو، نِينهن نِبيرِڻُ نه ٿِئي.

 

[نثارابڙو]

جواب: سنڌي ٻولي ۽ رسم الخط

جيئن ته اوهان ٻنهي دوستن، محمد پريل ۽ ممتاز صاحب جيڪي خيال پيش ڪيا آهن سي ٻئي هڪ ئي موضوع جي تائيد ڪنٿا ۔۔۔ ٻنهي ساڳي ڳالهه ڪئي آهي ته اسانجي سنڌ ۾ وڏا وڏا اديب ۽ سنڌيءَ ٻوليءَ جي خيرخواهيءَ جي حام هڻندڙ اديبن جي گهرن ۾ پڻ سنڌي لکي پڙهي ۽ ڳالهائي نه ٿي وڃي ۔۔۔
آءُ به اوهان دوستن سان ان راءِ ۾ متفق آهيان، ته ائين ٿئي پيو، پر ڇاڪاڻ ته اڄ جي حالتن مطابق اسانجي سماج ۽ اسانجي ٻوليءَ تي جيڪي اثر ٿين ٿا سي فطري آهن ۔۔۔ جڏهن ته تاريخ جي هن دور ۾ جنهن ۾ سنڌ۔ پاڪستان جو هڪ صوبو آهي جنهن ۾ سنڌ جون سرحدون کليل آهن ۽ ڌارين جو هڪ وڏو انگ آهي جيڪو هر روز وڌندو ئي رهي ٿو ۔۔۔ ان ماحول ۾ اسانجي گهرن سان گڏوگڏ سماجي ماحول ۽ ٻوليءَ تي اثر پوڻ لازم آهن ۔۔۔ هاڻ اسانجي اها گڏيل ذميواري آهي ته ان حملي جو مقابلو ڪيو وڃي ۔۔۔
ٻي ڳالهه ته اوهان دوستن جيڪا هلڪي تيزي ڏيکاري آهي، سا منهنجي خيال مطابق ته اجائي آهي، اوهان ٻنهي دوستن پنهنجين تحريرن ۾ اهڙي ڪا ڳالهه ناهي ڪئي جنهن سان تيز ٿجي ۔۔۔
اسين سڀ دوست آهيون ۔۔۔ هڪ اڱڻ تي ڀيري ڀڃڻ وارا ساٿي آهيون ۔۔۔ ڦڪي مٺي ٿيڻ جي ڳالهه ناهي ۔۔۔

 

[M Pariyal]

جواب: سنڌي ٻولي ۽ رسم الخط

وَريتـيُون! وَرو، آئُون نه وَرَندِي وَرَ ري؛
جاڏي هنَ جَبَلَ جو، تانگھيندِيَسِ تَرو؛
جَتَنِ ساڻُ ذَرو، نِينهن نِبيرِڻُ نه ٿِئي.

 

[رشيد سمون]

جواب: سنڌي ٻولي ۽ رسم الخط

ادا محمد پريل سنڌ سلامت فورم تي توهان کي ڀليڪار ۔۔۔ ڏاڍو ڀلو ٿئي ها ته پهريان پنهنجو تعارف ڪرايو ها۔۔۔ بحرحال توهان جا لک لائق جو پنهنجو پهريون ليک ئي انتهائي اهم موضوع موڪليو اٿوَ۔۔۔
ادا سنڌي ٻولي بابت توهان سڀني دوستن جون تحريرون پڙهيون ۔۔۔ جنهن مان جتي ٻولي کي نقصان ڏيندڙ سبب به ٻڌايا ويا ۽ وري حل طور بروهي صاحب جن جو رومن سنڌي رائج ڪرڻ وارو خيال به ٻڌايو ويو اتي ڏک به رسيو ته ڪجهه نامناسب لفظ پڻ پڙهڻ ۾ آيا۔۔۔
دوستو هن فورم جو مقصد به سنڌ ۽ سنڌي ٻولي کي اڳتي آڻڻ آهي۔۔۔ اسان وٽ هميشه تنقيدي رايو ايترو سخت رهيو آهي جو بجاءِ مقصد کي حاصل ڪرڻ جي هميشه هڪ ٻئي خلاف نفرت ئي حاصل ڪئي آهي اهو ئي سبب آهي جو اڄ تائين مٿين مسئلن جو ڪو حل نڪري نه سگهيو آهي۔۔۔
خطاڪار هر انسان آهي پر اسان وٽ روايت رهي آهي ته ملان جي ڏوهه ڪرڻ تي وڏا وڏا ڏوهي به کيس قتل ڪرڻ جي فتوا ڏيندا آهن۔۔۔ منهنجو خيال آهي ته بجاءِ جو شروع ۾ ئي ڪنهن ڳالهه تي تنقيد ڪري پاڻ کي بهتر ثابت ڪجي ۔۔ هميشه پهرين ماڻهون کي پورو ڳالهائڻ جو موقعو ڏجي۔۔۔
محترم حليم بروهي جون سنڌي ٻولي لاءِ انتهائي جاندار ڪوششون پڻ رهيون آهن۔۔۔ سندس موقف کي پهريان سمجهڻ گهرجي۔۔۔۔۔ منهنجو خيال آهي ته سائين بروهي صاحب اهو مشورو ان لاءِ ڏنو هو ته جتي سنڌي ڳالهائڻ گهٽجڻ لڳو آهي ته ڪاٿي ائين نه ٿئي ته سنڌ پڙهڻ به ختم ٿيندو وڃي ان لاءِ ۽ خاص طور پرڏيهه ۾ رهندڙ سنڌين لاءِ جتي سنڌي سيکارڻ لاءِ ڪو ادارو يا اسڪول نه آهي رومن سنڌي رائج رکجي ته جيئن هو سنڌي تلفظ کي جاري رکي سگهن۔۔۔
جيتري قدر پنهنجي اولاد يا خانداني فردن کي پاڻ پڙهائڻ جو تعلق آهي ته منهنجي خيال ۾ اڄ جي هن تيز دور ۾ اهو عمل وڌيڪ ڏکيو ٿيندو ٿو وڃي۔۔۔ مان پنهنجو مثال ڏيندس ته هر دفعي امتحانن جي ويجهو اچڻ تي ان ڪري گهر موڪل ويندو آهيان ته ٻيو وقت نه ٿو ملي ته انهن ڏينهن ۾ پنهنجي اولاد کي وقت ڏئي انهن جي امتحان جي تياري ۾ مدد ڪري سگهان پر مجال آ جو اولاد سان استاد ۽ شاگرد وارو تعلق رهي سگهي۔۔۔۔ ان ڪري هن دور ۾ علامه دائودپوٽو ۽ علامه آئي آئي قاضي جهڙو عمل ڪرڻ شايد توهان جي مصروفيت توهان کي ڪرڻ نه ڏئي ۔۔۔۔
باقي مٿئين مسئلي جو حل جيڪڏهن رومن سنڌي کانسواءِ ڪو ٻيو حل آهي ته اهو آهي ته سنڌي ٻولي کي عام ڪيو ويو وڃي هر جاءِ تان هر پليٽ فارم تان خاص طور ڪمپيوٽر جي ميدان ۾۔۔۔
منهنجو خيال آهي ته ڪنهن اهڙي سافٽويئر تي ڪم شروع ڪجي جيڪو سنڌي لکائي کي رومن سنڌي ۽ رومن سنڌي کي سنڌي لکائي ۾ تبديل ڪري ۔۔۔۔۔۔۔۔ ان سان يقينن پرڏيهه ۾ رهندڙ سنڌي ڪافي لاڀ حاصل ڪندا ۔۔۔ ان سان کين سنڌي لکڻ لاءِ انگريزي ڪيريڪٽرس کي استعمال ڪرڻ جي سُڌ پوندي۔۔۔
ان کانسواءِ مائڪروسافٽ کي سنڌي زبان لينگويج سيڪشن ۾ شامل ڪرڻ لاءِ آماده ڪجي۔۔۔ جنهن لاءِ هنن جي گهربل شرطن کي پورو ڪجي ته جيئن جديد ٽيڪنالاجي جهڙوڪ ڪمپيوٽر ۽ موبائيل ۾ پڻ سنڌي استعمال ڪري سگهجي ۔۔۔۔ مون کي يقين آهي ته ان سان گوگل پڻ پنهنجي ٻولين ۾ سنڌي شامل ڪندي جنهن سان ڪنهن به ٻولي کي سنڌي ۾ ترجمون ڪرڻ آسان ٿي پوندو....
وري جڏهن اسان جا سنڌي سافٽويئر انجينيئر ڪمپيوٽر تي استعمال ٿيندڙ مختلف سافٽويئرز جو سنڌي زبان ۾ ترجمون ڪندا۔۔۔ته کوڙ ساترا اهم ۽ نوان سافٽويئر بڻجندا جيڪي سنڌي ٻولي کي عام ڪرڻ يقينن مدد گار ثابت ٿيندا۔۔۔۔

 

[ممتاز علي وگهيو]

جواب: سنڌي ٻولي ۽ رسم الخط

مسٽر ممتاز علي وگهيـ صاحب
ادا سائين ، حليم بروهي آهي ويچارو بروهي ان ۾ هن جو ڪوبـ ڏوهـ ناهي تـ سندس گهر وارا ڪهڙي ٻولي ٿا ٻولين جيڪڏهن انهن سنڌي نـ سکي آهي تـ ان ۾ اهڙن سنڌي شوهرن جو ڪهڙو ڏوهـ . پر جيڪڏهن انهن کان پُڇبو تـ چوندا آهن ، نـ سائين اهڙي ڪا بـ ڳالهـ ڪانهي اوهان جي ڀاڀئ ( سنڌي ۾ ڀاڄائي گهر ۾ واه جي سنڌي ڳالهائيندي اها جو منهنجي پاڙيسرين جون ڇوڪريون کانئس سنڌي ۾ ٽيوشن وٺڻ اينديون آهن ، آئون جڏهن لطيف سرڪار کي سمجهي ڪونـ سگهندو آهيان تـ منهنجي راهنمائي ڪندي آهي.
باقي رهيو انهن نوجوانن جو سنڌي ڳالهائڻ وارا نڪتو تـ ادا ممتاز تون تـ ائين نـ چئو ، نيگرا يا نينگريون جن جون مائرون ديسي سنڌي نـ آهن انهنجا ٻار تـ مادري ٻولي ڳالهائين ٿا ،ڪهڙي ڪتاب ۾ لکيل آهي تـ ٻار جي اوسر پدري زبان ۾ ٿيندي آهي.
ٻار کي لولي ماءُ جيجل ڏيندي آهي ، پوء ان ماءُ جي جيڪا ٻولي هوندي لولي تـ ان ٻولي ۾ ئي ڏيندي . تنهنڪري اهڙن ڪيسن ۾ انهن مائرن جو تـ ڪو ڏوهـ ڪونهي ، البتـ پيئرن ويچارن تـ ڏاڍي ڪوشش ڪي تـ دليجان بيگم سنڌي سکي پوي. مگر ان ملوڪڙي جو بـ ڏوهـ مونکي نظر ڪونـ ٿو اچي ڇو تـ ان پڙهيو ان ٻولي ۾ جنهن ۾ سٻاجهڙي سنڌي جا ست اکر اصل کان آهن ئي ڪونـ سو بيگم دليجان اُهي ڪٿان اُچاري جو ٻاهر ويهي سنڌي ۾ شاهـ ، سچل ، سامي، اياز ، بُخاري، مُنشي ، مجيدي ، کي الاپي.
تنهنڪري اُستاد محترم مرحوم سائين شفيغ محمد ڪپري جي چواڻي تـ اڻ پڙهيلن ۽ اڌ پڙهيلن سان بحث ڪبو ڪونـ کڻي ڪبي ماٺ ، پر سائين جيسين سنڌي ٻولي جي رسم الخط جو تعلق آهي تـ چئبو ماٺ ڪريان تـ مُنڪر ٿيانءِ .
سچ ٿا مرد چون ڪنهنکي وڻي نـ وڻي.

ڀاء محمد پريل صاحب اديب ته مٿيان الفاظ (اڻ پڙهيلن ۽ اڌ پڙهيلن سان بحث ڪبو ڪونـ کڻي ڪبي ماٺ ) ۽ لفظ (تون ) به ناهن لکندا ۽ مون ڏٺو ته جيڪو شخص ٻين کي اڻ پڙهيل ۽ اڌ پڙهيل ٿو سمجهي سو شايد گهڻو پڙهيل آهي، سو ان لاء توهان کي گهڻو پڙهيل لکيم، ادا ڀاء سنڌ ۾ توهان کي ڪيترائي اهڙا اڻ پڙهيل ماڻهون ملندا جيڪي ڪافي پڙهيل لکيل ماڻهن کان به وڌيڪ علم ۽ ڄاڻ رکندا آهن، توهان اهيو ٻڌايو ته سنڌ جا وڏا وڏا سگهڙ ڇا اڪثر پڙهيل هوندا آهن ڇا؟ نه ڀاء انهن مان ڪافي اهڙا به هوندا آهن جيڪي الف به پڙهيل نه هوندا آهن، پر انهن جي دانائي ۽ عقل واريون ڳالهيون اسان جهڙن گهڻن پڙهيل لکيل ماڻهن کان وڏيون هونديون آهن سو ادا مان ته ائين چوندس ته ( ڪنهن کي گهٽ نه ڄاڻ جي ڀائين ڀلو پنهنجو )
۽ ٻيو عرض ته اديب ۽ پڙهيل لکيل ماڻهون ته تون جي بجاء توهان لکندا آهن باقي توهان جي مرضي هر ماڻهون جو پنهنجو اخلاق ۽ ضرف آهي۔
ڀاء رشيد صاحب لکيو آهي ته( جيتري قدر پنهنجي اولاد يا خانداني فردن کي پاڻ پڙهائڻ جو تعلق آهي ته منهنجي خيال ۾ اڄ جي هن تيز دور ۾ اهو عمل وڌيڪ ڏکيو ٿيندو ٿو وڃي۔۔۔ مان پنهنجو مثال ڏيندس ته هر دفعي امتحانن جي ويجهو اچڻ تي ان ڪري گهر موڪل ويندو آهيان ته ٻيو وقت نه ٿو ملي ته انهن ڏينهن ۾ پنهنجي اولاد کي وقت ڏئي انهن جي امتحان جي تياري ۾ مدد ڪري سگهان پر مجال آ جو اولاد سان استاد ۽ شاگرد وارو تعلق رهي سگهي۔۔۔۔ ان ڪري هن دور ۾ علامه دائودپوٽو ۽ علامه آئي آئي قاضي جهڙو عمل ڪرڻ شايد توهان جي مصروفيت توهان کي ڪرڻ نه ڏئي ۔۔۔۔)
سو ان لاء عرض ته ادا مون پاڻ پڙهائڻ جو ذڪر ته نه ڪيو آهي پر مون اهيو عرض ڪيو آهي ته گهر ۾ پنهنجي گهرواري ۽ ٻارن سان سنڌي ۾ ڳالهايو ۽ انهن کي سنڌي سيکاريو جن جون گهرواريون سنڌي ڳالهائيندڙ نه آهن۔
ٻيو عرض اهيو به ڪندو هلان ته دوستو اسان ڪمپيوٽر تي سنڌي کي ڪيترو به اڳتي آڻيون مگر سنڌي ٻولي کي ڪمپيوٽر تي آڻڻ مان فائدو تڏهن ئي ٿيندو جڏهن اسان گهرن ۾ به سنڌي ڳالهائينداسين،
مون کي صرف ڏک انهن ماڻهن جو آهي جيڪي ٻاهر ته سنڌي ٻولي جي حام هڻندا آهن پر پنهنجن گهرن ۾ به سنڌي ناهن ڳالهائيندا۔ باقي مان نه ڪو عالم آهيان نه اديب ليکڪ، مان ته سنڌي ٻولي ڳالهائيندڙ ۽ سنڌي ٻولي سان محبت ڪندڙ هڪ ننڍو ماڻهون آهيان۔
جيئي سنڌ، جيئي سنڌي ٻولي، جيئي سنڌي ماڻهون

 

[M Pariyal]

جواب: سنڌي ٻولي ۽ رسم الخط

مسٽر ممتاز علي وگهيـ صاحب اوهان جا پنهنجا لکيل لفظ ڪجهـ هن طرح آهن

ادا منهنجا گهڻا پڙهيل ڀاء توهان کي ايڏي باه ڇو لڳي آ، ڪٿي توهان به ته ان ڳالهه جي متاثرين مان نه آهيو۔
اوهان جي مٿيان لفظ ئي اديب ٿيڻ لاءِ ڪافي آهن.