سنڌي ٻولي جي مشهور چوڻي آهي جن کاڌا پلن جا پيٽارا انهن جا هئينڙا ويچار، يا وري ائين کڻي چئجي تـ کاڌي لا۽ کامن ڄاڙيون ڄا موٽن جون، اهي ٻئي چوڻيون مون اخبار پڙهي ڪونـ ٺاهيون آهن جو ڪنهن دوست کي اعتراض ٿئي .پر ايامن کان سنڌ جي ڪنڊ ڪُڙڇ ۾ عام استعمال ۾ اينديون رهيون آهن .جيڪي مون وانگر پوڙها آهن يا جن جوانن ۽ نوجوانن جا پوڙها حيات آهن سي انهن ٻنهي چوڻين کان ڀلي ڀت واقف آهن ، باقي جن جا والدين آهن تـ نج سنڌي پر سنڌي سان سندن واسطو گهٽ پويء ٿو انهن ويچارن کي شايد ٻنهي چوڻين جو مفهوم سمجهڻ ۾ ڏکيائي ٿئي انهن کي صلاح ڏبي تـ ادا پنهنجي عزيزن کان يا انهن جي دوستن کان مدد وٺي سگهجي ٿي . بهر حال اوهان بـ سوچيندا هوندو تـاهڙي خير جي خبر ڪهڙي آهي جنهن جي پڙهڻ سان ئي هن موضوع جو انتخاب ڪيوويو ، تـ سائين اها خبر ” روزنامـ ڪاوش “ جي شڪرئي ۽ ٿورن سان اوهان لاء هيٺ عرض رکجي ٿئي . وزيراعظم طرفان حيدرآباد کي پراڻي حيثيت ۾ بحال ڪرڻ جو اعلان،ضلعو ٽوڙڻ وڏي ڏاڍائي ۽ غلط فيصلو هو:گيلاني وزيراعظم جو فيصلو قبول ناهي، حيدرآباد جا شهري پاڻ کي اڪيلو نه سمجهن:الطاف وزير اعظم پنهنجي ڪيل اعلان تي قائم رهي، يوٽرن نه وٺي:نبيل گبول پورٽ ۽ شپنگ واري مملڪتي وزير نبيل گبول چيو آهي ته وزير اعظم حيدرآباد ضلعي کي بحال ڪرڻ جو جيڪو اعلان ڪيو آهي ان تي کيس قائم رهڻ گهرجي، وزير اعظم جي اعلان کي فيصلو سمجهيو وڃي حيدرآباد جي بحالي سڄي سنڌ جو آواز هو:مخدوم جميل/زاهد ڀرڳڙي. پراڻو حيدرآباد ضلعو بحال ٿيو ته شهر 60 سال پوئتي ڌڪجي ويندو:حيدرآباد چيمبرآف ڪامرس جي صدر عزيز الدين آرائين ۽ اڳوڻي صدر حاجي محمد يعقوب حيدرآباد ضلعي جي پراڻي حيثيت ۾ بحالي جي مذمت ڪندي چيو ”حيدرآباد جي بحالي قبولي ناهي“:راحيلا مگسي ۽ ڄاموٽ پاران مخالفت حيدرآباد ضلعي کي پراڻي حيثيت ۾ بحال ڪرڻ عوامي امنگن جي ترجماني آهي:فهميده مرزاقومي اسيمبلي جي اسپيڪر ڊاڪٽر فهميده مرزا چيو آهي ته حيدرآباد ضلعي کي پراڻي حيثيت ۾ بحال ڪرڻ عوام جو مطالبو آهي حيدرآباد بچايو ڪاميٽي ۽ راڄوڻي اتحاد پاران ضلعي جي بحالي جي آجيان وزير اعظم سيد يوسف رضا گيلاني پاران حيدرآباد ضلعو بحال ڪرڻ واري اعلان تي حيدرآباد ٻهراڙي تعلقي جي سياسي ۽ سماجي اڳواڻن خوشي جو اظهار ڪيو آهي، حيدرآباد جي بحالي جي اعلان تي تاڙيون، زوردار نعرا، وزيراعظم جڏهن حيدرآباد ضلعي جي بحالي جو اعلان ڪيو ته پ پ ڪارڪنن ڀرپور تاڙيون وڄائي ۽ زوردار نعرا هڻي ان جي آجيان ڪئي. حيدرآباد ۽ نون ٽن ضلعن مان ڪنهن کي به ضلعي جي بحالي تي اعتراض ناهي، گڏيل ٺهراءُ صدر کي موڪليو اٿئون:زاهد ڀرڳڙي متحده جو وزيراعظم جي اعلان تي ناراض ٿيڻ سندن پراڻي سياست جي عڪاسي آهي: مولا بخش چانڊيوپيپلزپارٽي جي سينيٽر مولا بخش چانڊيو چيو آهي ته وزيراعظم يوسف رضا گيلاني پاران حيدرآباد کي پراڻي حيثيت ۾ بحال ڪرڻ واري اعلان تي ايم ڪيو ايم کي ناراض نه پر خوش ٿيڻ گهرجي ڇو ته اها عوام جي فائدي واري ڳالهه آهي، هڪ خانگي ٽي وي سان ڳالهائيندي هن چيو ته جيڪڏهن متحده وزيراعظم جي اعلان تي ناراض آهي، ان جو مطلب اهو آهي ته متحده پراڻي سياست جاري رکيو اچي، جيڪا عوام جي مفادن ۾ هرگز ناهي. نـ فقط مزاح جي لحاظ کان پر مهل موقعي ، صحت صحبت، اصلاح ۽ تربيت ڄڻ تـ انهن چوڻين جوزندگي جي هر پهلو سان روحاني ربط هجي جنهنکي بـ انهن بي بها چوڻيون جي مفهوم جي خبر نـ پئي اهو مسڪين جو ٻارڄڻ جهڙو سنڌي ٿيو تهڙو ڪونـ ثيو. اسان کي گهرجي تـ پنهنجي نسل کي نج سنڌي ريتن رسمن رواج روايتن علم ادب ۽ ثقافت کان آگاهـ ڪريون ڊرائينگ روم کان وڌ اوطاق جي ڪچهري کي ترجيح ڏيڻ گهرجي
جواب: جن کاڌا پلن جا پيٽارا سائين محترم ڏاڏا محمد پريل صاحب، (ڏاڏو انڪري لکيو اٿم جو منهنجي ڏاڏا سائينءَ جو نالو محمد پريل آهي ۽ اوهان پاڻ کي پوڙهو به چيو آهي) بيشڪ اوهين ٻئي چوڻيون پاڻ اخبار پڙهي ڪونه ٺاهيون آهن ۽ سنڌي ٻوليءَ جون چوڻيون آهن ۔۔۔ پر شايد اوهانکي هي چوڻي به ياد هجي ته ” ٻارهين ڪوهين ٻولي ٻي“ انڪري ائين چئبو ته ممڪن اهي چوڻيون سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ نه پر ان علائقي ۾ عام هجن جن ۾ يا ته پلو عام هجي يا وري جن علائقن ۾ ڄاموٽ قبيلو وسيل هجي ۔۔۔ ٻنهي پلي مڇيءَ ۽ ڄاموٽن جو ويجهو علائقو حيدرآباد ۽ ٺٺو آهي انڪري انهن علائقن جي آس پاس اهي پهاڪا عام هجن ۔۔۔ باقي اتر سنڌ ۾ وري انجهڙا ڪئي ٻيا پهاڪا ۽ چوڻيون رائج آهن ۔۔۔ اوهان ظلم اهو ڪيو آهي ته انهن چوڻين کي نه ڄاڻڻ وارن کي اوهين سنڌيءَ هجڻ کان ئي خارج ڪري ڇڏيو آهي ۔۔۔ راز جا راڻا آهيو ۔۔۔ مذاقون ڪرڻ اوهانجو حق آهي ۔۔۔ مذاق پنهنجن سان نه ڪبي ته ڪنهن سان ڪبي؟ ٻي ڳالهه ته اوهانجي هن جملي به پريشان ڪيو ته ۔۔۔ (ڪنهن دوست کي اعتراض ٿئي ) سو سڄي ڳالهه غور سان پڙهيسون ته اوهان ڪا اعتراض واري ڳالهه ته نه ڪئي آهي ۔۔۔ پڙهڻ کانپوءِ خبر پئي ته اهڙي ڪنهن ڳالهه جو نه اتو نه پتو ”غالب ڪا هي انداز بيان اوور“ جيئان اوهانجو انداز ئي اهڙو سهڻو آهي ۔۔۔ هاڻ باقي رهيو اها خير جي خبر ته تمام سٺو ... وقتائتي ۽ پيرائتي خبر ٻڌائي اٿو پر جي اها خبر سرائتي ٻڌايو ها ته اڃان اسانجهڙن اڻڄاڻن کي خبر پوي ها ۔۔۔ مطلب ته اهو فيصلو ضلعن کي ختم ڪرڻ وارو ڪنهن، ڪڏهن ۽ ڪهڙي سبب ڪيو ۽ ان سان عوام کي ڪهڙو نقصان ٿيو؟ يا وري هاڻ ان فيصلي کي ختم ڪيو ويو آهي ته به ان فيصلي سان عوام کي ڪهڙو فائدو ٿيندو؟ ايئن ته ناهي ته هڪڙيون حڪومتون هڻن ته ٻيون کڻن ۽ عوام جو مثال ”انڌي ڀونڊي ۾ خوش“ ڪروڙين روپيا خرچ ٿين ٿا انهن انتظامي ردوبدل ۾ آخر ۾ خبر پئي ته نقصان ئي نقصان فائدو ڪجهه به نه ۔۔۔ اسانجي حڪومتن جون چڱايون به نقصانڪار هونديون آهن يان سندن پنهنجي فائدي ۾ هونديون آهن يا صرف سندن پارٽيءَ کي فائدو هوندو آهي ۔۔۔ عوام جي لئه جڏهن اسانجون حڪومتون سوچينديون ته ان ڏينهن انقلاب اچي ويندو ۔۔۔ اها ته اسانکي خبر پئجي وئي آهي ۔۔۔ اوهانجا لک ٿورا جو حاضر حالات کان آگاه ڪندا رهوٿا ۔۔۔ ۽ اميد آهي ته اڳتي به اهڙا گفتا جاري ۽ ساري رکندا ۔۔۔ دعائن ۾ گڏ
جواب: جن کاڌا پلن جا پيٽارا پيارا نثار ابڙا صاحب اوهان جي پارا ن چوڻين کي علائقن مطابق اسپيسيفڪ ڪرڻ لاء مهرباني تـ ڪن ڪن هنڌن تي ساڳئيو مفهوم رکندڙ چوڻيون ٻين لفطن جي جوڙ جڪ رکن ٿيو. اصلاح لاء ٿورائتو رهبو. اوهان وڌيڪ تحرير ڪيو آهي تـ ” اوهان ظلم اهو ڪيو آهي ته انهن چوڻين کي نه ڄاڻڻ وارن کي اوهين سنڌيءَ هجڻ کان ئي خارج ڪري ڇڏيو آهي ۔۔۔ راز جا راڻا آهيو ۔۔۔ مذاقون ڪرڻ اوهانجو حق آهي ۔۔۔ مذاق پنهنجن سان نه ڪبي ته ڪنهن سان ڪبي؟ “ ان لاء گذارش ڪبي تـ سائين ڪنهن کي بـ سنڌي هئڻ جي ناتي سان سنڌيت مان خارج ڪرڻ جو اختيار ڪنهن کي بـ نـ آهي پر خصوصن مون وٽ تـ اصل ڪونهي ، پر سنڌي هئڻ لاء 52 اکرن جي صورتخطي سان گڏ شاه سچل سامي اياز ، بيدل بيوس بيڪس ۽ ٻين انيڪ سنڌ سڄڻن کي پڙهڻو پوندو ، سگهڙن کي ٻڌڻو پوندو ،چوڻين جا چوٻول ۽ پهاڪن جون پچارون ڪرڻيون پونديون ، مطلب تـ انهن لاهين ۽ چاڙهين کان اڪربو تڏهن وڄي ڪنهن قدر سنڌي سڏائبو ، ڇاڪاڻ تـ سنڌي ٻولي ۾ هر هڪ شيءِ لاء ٻن کان وٺي ستن اٺن لفظن تائين مختلف نالا آهن . ان ڪري لکئيم تـ ”جنهنکي بـ انهن بي بها چوڻيون جي مفهوم جي خبر نـ پئي اهو مسڪين جو ٻارڄڻ جهڙو سنڌي ٿيو تهڙو ڪونـ ثيو.“ اسان کي گهرجي تـ پنهنجي نسل کي نج سنڌي ريتن رسمن رواج روايتن علم ادب ۽ ثقافت کان آگاهـ ڪريون ڊرائينگ روم کان وڌ اوطاق جي ڪچهري کي ترجيح ڏيڻ گهرجي
جواب: جن کاڌا پلن جا پيٽارا دوست! اوهانجي ڳالهه سان اتفاق ڪندي هڪ ڳالهه چئبي ته انگريزي زبان جي ڊرائينگ روم يا سنڌ جي اوطاق جو مفهوم لڳ ڀڳ ساڳيو آهي، پر قومي حيثيت سان ٻنهي جي ثقافت الڳ الڳ آهي ۔۔۔ مٿان وري شهري ۽ ڳوٺاڻي اوطاق جي ثقافت پڻ الڳ الڳ ٿئي ٿي ۔۔۔ ڳوٺ جي اوطاق ۾ زراعتي ثقافت هجي ٿي ۽ شهري اوطاق ۾ وري صنعتي ۽ نوڪري پيشه ماڻهن جي ثقافت هجي ٿي ۔۔۔ ٻنهي ثقافتن جو پنهنجو پنهنجو مزو ۽ افاديت آهي ۔۔۔ ڳوٺن ۾ به هاڻ اليڪٽرڪ ۽ اليڪٽرانڪ جي اچڻ سبب ڪجهه تبديلي ايندي پئي وڃي پر تنهن هوندي به اڃان ڪجهه حسن برقرار آهي ۔۔۔ مطلب ته ٻنهي جي ماحول ۽ ثقافت جي پنهنجي پنهنجي اهميت ۽ افاديت آهي ۔۔۔ ۽ وقت جي جدت جي ضرورتن مطابق ٻنهي سان قومي طور تي منهن ڏيڻو آهي ۔۔۔ پريل صاحب جي آءُ غلط هجان ته اصلاح ضرور ڪجو ۔۔۔
جواب: جن کاڌا پلن جا پيٽارا ادا محمد پريل سدا سلامت خوش باش هوندا۔ مٺا توهان وزير اعظم پاڪستان جي حيدرآباد ضلعي جي پراڻي حيثيت کي بحال ڪرڻ واري اعلان کي ماڻهن جي راين سميت اسان سان ونڊ ڪيو، جهڙي طرح اڄڪلهه هر سنڌي ميڊيا چينل توڙي اردو ميڊيا تي وزير اعظم جي انهي اعلان تي پنهنجا پرايا ويچار ونڊين پيا توهان وقتائتي ۽ هن اهم خبر کي بلڪل نواڻ جي صورت ۾ سنڌ سلامت جي موضع اڄ جي خبر ۾ آندو، ادا پاڪستان ۾ ڪافي سارا ٻيا به ضلعا آهن جيڪي پکيڙ جي لحاظ کان حيدرآباد کان به وڏا ليکيا ويندا آهن، پر سنڌ ۽ حيدرآباد جي تاريخ جو اهو پهريون واقعو هو ته قلم جي هڪ جنبش سان هڪ وقت ۾ ڪنهن هڪ سياسي جماعت کي خوش رکڻ واسطي حيدرآباد مان يڪا سارا ٽي ضلع بنايا ويا، نتيجي طور حيدرآباد ضلعو جنهن تي صدين کان وٺي ان جي مورثي وارثن سنڌين جو راڄ هوندو هو ان حيدرآباد ضلع کي سنڌين کان ڦريو ويو، دوست پلن جا پيٽارا به هرڪنهن کي راس ڪونه ايندا آهن، جن حيدرآباد ضلعي کي ٽوڙي سنڌ جي هن اهم ترين ضلعي کي سنڌين کان ڌار ڪيو انهن حُڪمرانن لاءِ قدرت طرفان سنڌ جي پنهنجي سرزمين ٽانڊو ثابت ٿي رهي آهي، تاريخ ڪڏهن به اهڙن کي معاف ناهي ڪندي، جيڪي صرف پنهنجي ڪُرسيءَ کي بچائڻ لاءِ سنڌ جي ماڳ مڪانن، سنڌ جي وسندين ، سنڌ جي جاگرافيائي حدن، ۽ سنڌ جي شهر ن سان هٿ چُراند ڪندا آهن۔
جواب: جن کاڌا پلن جا پيٽارا تواريخ چوندي آهي،” جن مون کي وساريو آئون انهن جي جاگرافي ڦيرائي ڇڏيندي آهيان “ . پنهنجن شين جي وارثي ڪرڻ ايمان جي نشاني آهي. اڄوڪي خبر وري ڪجهـ هن ريت آهي (روزانـ ڪاوش جي ٿورن سان) متحده ميمبر جي ڌمڪي تي امين فهيم ۽ نويد قمر سميت سمورا پ پ ميمبر خاموش قومي اسيمبلي جي ايوان ۾ ڪالهه حيدرآباد مان چونڊيل ايم اين اي جي ڌمڪي آميز تقرير دوران ايوان ۾ ويٺل سمورا پ پ ميمبر خاموش رهيا ۽ پنهنجي پارٽي جي وزير اعظم پاران ڪيل اعلان جو بلڪل دفاع نه ڪيو، ڪالهه جڏهن متحده ميمبر صلاح الدين تقرير ڪندي ڌمڪي ڏني ته حيدرآباد جي پراڻي حيثيت بحال ڪرڻ بابت زور زبردستي ڪئي وئي ته حڪومت نه بچندي، جنهن تي ايوان ۾ موجود پراڻي حيدرآباد سان لاڳاپيل ايم اين ايز ۽ وفاقي وزير مخدوم امين فهيم ۽ نويد قمر سميت خورشيد شاهه، امير علي شاهه ڄاموٽ، نواب يوسف ٽالپر، گل محمد جکراڻي، عبدالواحد سومرو، رميش لال، لال چند، مهيش ملاڻي ، اعجاز جکراڻي، نبيل گبول ۽ عامر مگسي سميت سمورا پ پ ميمبر بلڪل خاموش رهيا. رحمان ملڪ کي حيدرآباد معاملي تي متحده سان ڳالهين جو حق ڪنهن ڏنو آهي:يوسف ٽالپر پيپلزپارٽي جي سينيئر اڳواڻ ۽ ايم اين اي نواب يوسف ٽالپر چيو آهي ته گهرو وفاقي وزير رحمان ملڪ کي اهو حق ڪنهن ڏنو آهي ته هو حيدرآباد ضلعي جي معاملي تي ايم ڪيو ايم سان ڳالهيون ڪري، ڪي ٽي اين نيوز سان ڳالهائيندي هن چيو ته حيدرآباد سدائين هڪ ضلعو رهيو آهي ۽ ان جي هڪ تاريخي حيثيت آهي ۽ حيدرآباد کي سنڌ جي دل به چيو ويندو آهي، هن چيو ته مون کي ذاتي طور اها خبر ناهي ته رحمان ملڪ کي پارٽي طرفان متحده قائد سان ڳالهيون ڪرڻ لاءِ موڪليو ويو آهي، نواب يوسف ٽالپر چيو ته خبر ناهي ته متحده ايم اين اي صلاح الدين جي ڳالهائڻ وقت اجلاس ۾ صدارت ڪري رهيو هئس ان ڪري کيس جواب ڏيڻ لاءِ نه ڳالهايم، هن وڌيڪ چيو ته سنڌ جي معاملن بابت فيصلا به سنڌ حڪومت کي ڪرڻ گهرجن ۽ وفاق کي ان ۾ مداخلت نه ڪرڻ گهرجي، هڪ سوال جي جواب ۾ هن ٻڌايو ته حيدرآباد معاملي بابت پ پ پنهنجي فيصلي تان پوئتي هٽندي اها تمام گهڻي اميچوئر ڳالهه آهي.
