آزادي، ميڊيا ۽ تعليم ...
مٺل جسڪاڻي
سُڌ ٻڌ جي ذريعن (جهڙوڪ ريڊيو، ٽي وي، اخبارن ۽ خابرو رسالن) کي ميڊيا ۽ علم جي سرشتي کي تعليم چيو وڃي ٿو. جڏهن ته ”آزاد ميڊيا“ جو مطلب آهي هڪ ٻئي کي آگاهه ڪرڻ، چوڻ، ٻڌائڻ جي بنا روڪ ٽوڪ سگهه. جنهن لاءِ پاڻ ٻڌو ۽ پڙهيو ضرور آهي، پر پاڻ وٽ ميڊيا جيڪا آزاد آهي، سو ڪو ڳجهه نه آهي. ان هوندي به، اڳي جي ڀيٽ ۾ اڄ ڪلهه جيتري آزادي آهي، اوتري ماضي ۾ شايد ئي ڪو مثال ملي سگهي. البت، سڌ ٻڌ جي ڄاڻايل ذريعن، جهڙوڪ ريڊيو، ٽي وي، اخبارن ۽ خابرو رسالن جي نسبت ۾، اڄ ڪلهه جي ڪمپيوٽر دور ۾، انٽرنيٽ تمام گهڻو آزاد ۽ ميڊيا جو تڪڙو ذريعو ٿي پيو آهي. جنهن ۾ فيس بوڪ ۽ ٽئيٽر توڙي انهن جا نعم البدل ڪي ٻيا ذريعا اهڙا آهن، جن وسيلي ماڻهو دنيا جهان سان ڳنڍيل آهي ۽ دنيا جهان ۾، پنهنجي سوچ مطابق، جيڪو ڪجهه به چاهي، هو ٻين تائين پهچائي سگهي ٿو ۽ پهچائي رهيو آهي.
ميڊيا ۽ تعليم تي جيئن مروج سڌ ٻڌ وارن ذريعن معرفت بحث مباحثا جاري آهن، ساڳئين طرح، بلڪ ٻه قدم اڳتي، ميڊيا ۽ تعليم، خاص ڪري سنڌي ميڊيا ۽ سنڌ جي تعليم تي، اڄ ڪلهه تمام گهڻا بحث ۽ تمام گهڻا انڪشاف ٿيڻ لڳا آهن ۽ انداز بيان نه رڳو آزادي جي نشاندهي ڪري رهيو آهي، پر اسان جي عام اخلاقي قدرن کي به ظاهر ڪري رهيو آهي.
سوشل ميڊيا سڏجندڙ فيس بوڪ، ٽئيٽر ۽ انهن جهڙن ٻين ذريعن تي، گوسڙو استادن جي نشاندهي ٿيڻ شروع ٿي آهي، گوسڙو استادن جو ميڊيا ۾ هجڻ واري معلومات اچڻ لڳي آهي، ان جي پٺيان وارو مقصد ته يقينن تعليم جي سڌاري ۽ واڌاري وارو ئي هوندو، پر تازو ڪجهه اهڙي نموني نشاندهيون به ٿيڻ لڳيون آهن، جن تي سواءِ روئڻ جي، گهٽ ۾ گهٽ مون کي ته ٻيو ڪو به ردعمل نه ٿو سُجهي.
مڃجي کڻي ته گوسڙو ماستر ميڊيا ۾ ڪم ڪن ٿا، هو اخبارن، رسالن، ريڊيو ۽ ٽي وي جي نمائندگي ڪن ٿا، بلڪ ها، ڪن به ٿا، جيڪڏهن اهي اسڪول يا ڪاليج مان پگهار کڻي به پڙهائين نه ٿا، اهو سندن واقع ڏوهه آهي، پر اهو ڪهڙو اخلاق آهي؟ ڪهڙي عقلمندي آهي؟ ڪهڙي ڏاهپ آهي؟ ته انهن جي تصويرن تي نفرت جو سبب بنجندڙ نشان لڳائي، فيس بوڪ تي، ٽئيٽر تي پوسٽ ڪجي!؟
جنهن جنهن کي به تعليم جو فڪر آهي، اهو فڪر خراب نه آهي، جيڪو جيڪو به تعليم جي سڌاري لاءِ ڪوشش ڪرڻ گهري ٿو، ان کي ڪير به نه روڪيندو، پر ان جو به هڪ واجب طريقو طئه ٿيڻ گهرجي.
بحث جي نسبت سان سوچبو، ويچاربو، ته بحث ۾ جيڪي اڳ ۾ ئي نشاندهيون ٿي چڪيون آهن، ان کان اڳتي وک نه پئي وڌي، احتجاج جا جيڪي به مروج ۽ موثر طريقا آهن، انهن کان وڌيڪ بهتر طريقو به نه پيو ملي، ان جي ابتڙ، هي ڪهڙو انصاف آهي، ته ڪنهن ماڻهو جي تصوير کڻي، ان تي آڏا ابتا ليڪا پائي، بلڪ ناقابل برداشت نشانيون ٺاهي، پوسٽ ڪرڻ سان ڪهڙا رويا جنم وٺندا، عمل ۾ ڇا ٿيندو، ڪهڙي پيش رفت ٿيندي، ڪهڙو مثبت ڪم ٿيندو، ان تي ڪير غور ڪندو، ڪير ويچاريندو، ڪنهن کي ڪڇڻو پڇڻو ۽ صلاح ڏيڻي پوندي....؟ اهڙا انيڪ سوال آهن، ڪو هڪ نه...
آزادي ۽ ڇڙواڳي ۾ فرق تي به ڪيترا ئي ليک لکجي، ڇپجي، پڙهجي چڪا آهن، ساڳيو ليڪو ڪيترا دفعا ڪُٽڻ گهرجي!؟
ڇا، اهو ممڪن ناهي، ته آزاد سوشل ميڊيا کي غلط طريقي سان استعمال ڪندي، پنهنجي ذاتي بغض ۽ ڪيني ڪڍڻ لاءِ، جنهن جنهن جي به، جهڙي به تصوير، جتان به ملي، ان کي ناگوار نشان هڻي، فيس بوڪ تي پوسٽ ڪجي، ۽ سمجهجي اهو، ته گهربل نتيجو ملندو... ڇا ائين ممڪن آهي!؟
سچ ته آزادي ۽ ڇڙواڳي ۾ ڪا ساڃانهه ناهي، ماڻهن جي تربيت ڪرڻ بدران، نه رڳو حدف ٿيندڙ شخص، پر ان سان لاڳاپيل، ان جي مٽن مائٽن ۽ يارن دوستن جي به دل آزاري ڪئي پئي وڃي، جنهن مان ڪنهن چڱي نتيجي جي، جيڪڏهن ڪير به اميد ڪري ٿو، ته اها ان جي نجي سوچ هوندي.
جيڪو به پاڻ کي لکيل پڙهيل سمجهي ٿو، پاڻ کي ڏاهو سمجهي ٿو، پاڻ کي معاشري جي براين خلاف آواز اٿارڻ لاءِ ذميوار سمجهي ٿو، ان کي اهو به سمجهڻ گهرجي، ته واجب ۽ موثر طريقو ڪهڙو هجڻ گهرجي؟
اندر آهي سو سڙي پيو، تڏهن به، جڏهن ڪير نه ٿو پڙهائي ۽ تڏهن به، جڏهن نه پڙهائيندڙ جي تربيت ڪرڻ بدران، اهڙو سلوڪ ڪيو وڃي ٿو، جيڪو پاڻ سان نه ٿيڻ باوجود به قبول ڪرڻ ڏاڍو ڏکيو، بلڪ ناممڪن ٿي پيو آهي.
ڇا اها اميد ڪجي، ته جنهن نيت سان هي ٻه اکر لکڻ جي همٿ ڪئي اٿم، اهو مقصد سمجهه ۾ ايندو ۽ جنهن اميد سان هي ٻه اکر لکيا پيا وڃن، اها اميد پوري ٿيندي ۽ گار جي بدلي گار نه ملندي، معاملو وڌيڪ خراب ٿيڻ بدران، سٺائي طرف ويندو، ڪاش... ڪاش...
(روزاني عبرت حيدرآباد، خميس 6 نومبر 2014ع)
مٺل جسڪاڻي
سُڌ ٻڌ جي ذريعن (جهڙوڪ ريڊيو، ٽي وي، اخبارن ۽ خابرو رسالن) کي ميڊيا ۽ علم جي سرشتي کي تعليم چيو وڃي ٿو. جڏهن ته ”آزاد ميڊيا“ جو مطلب آهي هڪ ٻئي کي آگاهه ڪرڻ، چوڻ، ٻڌائڻ جي بنا روڪ ٽوڪ سگهه. جنهن لاءِ پاڻ ٻڌو ۽ پڙهيو ضرور آهي، پر پاڻ وٽ ميڊيا جيڪا آزاد آهي، سو ڪو ڳجهه نه آهي. ان هوندي به، اڳي جي ڀيٽ ۾ اڄ ڪلهه جيتري آزادي آهي، اوتري ماضي ۾ شايد ئي ڪو مثال ملي سگهي. البت، سڌ ٻڌ جي ڄاڻايل ذريعن، جهڙوڪ ريڊيو، ٽي وي، اخبارن ۽ خابرو رسالن جي نسبت ۾، اڄ ڪلهه جي ڪمپيوٽر دور ۾، انٽرنيٽ تمام گهڻو آزاد ۽ ميڊيا جو تڪڙو ذريعو ٿي پيو آهي. جنهن ۾ فيس بوڪ ۽ ٽئيٽر توڙي انهن جا نعم البدل ڪي ٻيا ذريعا اهڙا آهن، جن وسيلي ماڻهو دنيا جهان سان ڳنڍيل آهي ۽ دنيا جهان ۾، پنهنجي سوچ مطابق، جيڪو ڪجهه به چاهي، هو ٻين تائين پهچائي سگهي ٿو ۽ پهچائي رهيو آهي.
ميڊيا ۽ تعليم تي جيئن مروج سڌ ٻڌ وارن ذريعن معرفت بحث مباحثا جاري آهن، ساڳئين طرح، بلڪ ٻه قدم اڳتي، ميڊيا ۽ تعليم، خاص ڪري سنڌي ميڊيا ۽ سنڌ جي تعليم تي، اڄ ڪلهه تمام گهڻا بحث ۽ تمام گهڻا انڪشاف ٿيڻ لڳا آهن ۽ انداز بيان نه رڳو آزادي جي نشاندهي ڪري رهيو آهي، پر اسان جي عام اخلاقي قدرن کي به ظاهر ڪري رهيو آهي.
سوشل ميڊيا سڏجندڙ فيس بوڪ، ٽئيٽر ۽ انهن جهڙن ٻين ذريعن تي، گوسڙو استادن جي نشاندهي ٿيڻ شروع ٿي آهي، گوسڙو استادن جو ميڊيا ۾ هجڻ واري معلومات اچڻ لڳي آهي، ان جي پٺيان وارو مقصد ته يقينن تعليم جي سڌاري ۽ واڌاري وارو ئي هوندو، پر تازو ڪجهه اهڙي نموني نشاندهيون به ٿيڻ لڳيون آهن، جن تي سواءِ روئڻ جي، گهٽ ۾ گهٽ مون کي ته ٻيو ڪو به ردعمل نه ٿو سُجهي.
مڃجي کڻي ته گوسڙو ماستر ميڊيا ۾ ڪم ڪن ٿا، هو اخبارن، رسالن، ريڊيو ۽ ٽي وي جي نمائندگي ڪن ٿا، بلڪ ها، ڪن به ٿا، جيڪڏهن اهي اسڪول يا ڪاليج مان پگهار کڻي به پڙهائين نه ٿا، اهو سندن واقع ڏوهه آهي، پر اهو ڪهڙو اخلاق آهي؟ ڪهڙي عقلمندي آهي؟ ڪهڙي ڏاهپ آهي؟ ته انهن جي تصويرن تي نفرت جو سبب بنجندڙ نشان لڳائي، فيس بوڪ تي، ٽئيٽر تي پوسٽ ڪجي!؟
جنهن جنهن کي به تعليم جو فڪر آهي، اهو فڪر خراب نه آهي، جيڪو جيڪو به تعليم جي سڌاري لاءِ ڪوشش ڪرڻ گهري ٿو، ان کي ڪير به نه روڪيندو، پر ان جو به هڪ واجب طريقو طئه ٿيڻ گهرجي.
بحث جي نسبت سان سوچبو، ويچاربو، ته بحث ۾ جيڪي اڳ ۾ ئي نشاندهيون ٿي چڪيون آهن، ان کان اڳتي وک نه پئي وڌي، احتجاج جا جيڪي به مروج ۽ موثر طريقا آهن، انهن کان وڌيڪ بهتر طريقو به نه پيو ملي، ان جي ابتڙ، هي ڪهڙو انصاف آهي، ته ڪنهن ماڻهو جي تصوير کڻي، ان تي آڏا ابتا ليڪا پائي، بلڪ ناقابل برداشت نشانيون ٺاهي، پوسٽ ڪرڻ سان ڪهڙا رويا جنم وٺندا، عمل ۾ ڇا ٿيندو، ڪهڙي پيش رفت ٿيندي، ڪهڙو مثبت ڪم ٿيندو، ان تي ڪير غور ڪندو، ڪير ويچاريندو، ڪنهن کي ڪڇڻو پڇڻو ۽ صلاح ڏيڻي پوندي....؟ اهڙا انيڪ سوال آهن، ڪو هڪ نه...
آزادي ۽ ڇڙواڳي ۾ فرق تي به ڪيترا ئي ليک لکجي، ڇپجي، پڙهجي چڪا آهن، ساڳيو ليڪو ڪيترا دفعا ڪُٽڻ گهرجي!؟
ڇا، اهو ممڪن ناهي، ته آزاد سوشل ميڊيا کي غلط طريقي سان استعمال ڪندي، پنهنجي ذاتي بغض ۽ ڪيني ڪڍڻ لاءِ، جنهن جنهن جي به، جهڙي به تصوير، جتان به ملي، ان کي ناگوار نشان هڻي، فيس بوڪ تي پوسٽ ڪجي، ۽ سمجهجي اهو، ته گهربل نتيجو ملندو... ڇا ائين ممڪن آهي!؟
سچ ته آزادي ۽ ڇڙواڳي ۾ ڪا ساڃانهه ناهي، ماڻهن جي تربيت ڪرڻ بدران، نه رڳو حدف ٿيندڙ شخص، پر ان سان لاڳاپيل، ان جي مٽن مائٽن ۽ يارن دوستن جي به دل آزاري ڪئي پئي وڃي، جنهن مان ڪنهن چڱي نتيجي جي، جيڪڏهن ڪير به اميد ڪري ٿو، ته اها ان جي نجي سوچ هوندي.
جيڪو به پاڻ کي لکيل پڙهيل سمجهي ٿو، پاڻ کي ڏاهو سمجهي ٿو، پاڻ کي معاشري جي براين خلاف آواز اٿارڻ لاءِ ذميوار سمجهي ٿو، ان کي اهو به سمجهڻ گهرجي، ته واجب ۽ موثر طريقو ڪهڙو هجڻ گهرجي؟
اندر آهي سو سڙي پيو، تڏهن به، جڏهن ڪير نه ٿو پڙهائي ۽ تڏهن به، جڏهن نه پڙهائيندڙ جي تربيت ڪرڻ بدران، اهڙو سلوڪ ڪيو وڃي ٿو، جيڪو پاڻ سان نه ٿيڻ باوجود به قبول ڪرڻ ڏاڍو ڏکيو، بلڪ ناممڪن ٿي پيو آهي.
ڇا اها اميد ڪجي، ته جنهن نيت سان هي ٻه اکر لکڻ جي همٿ ڪئي اٿم، اهو مقصد سمجهه ۾ ايندو ۽ جنهن اميد سان هي ٻه اکر لکيا پيا وڃن، اها اميد پوري ٿيندي ۽ گار جي بدلي گار نه ملندي، معاملو وڌيڪ خراب ٿيڻ بدران، سٺائي طرف ويندو، ڪاش... ڪاش...
(روزاني عبرت حيدرآباد، خميس 6 نومبر 2014ع)
