جانيءَ جي جدائي *************** مون جڏهن ڪتاب( ڏيئا ڏيئا لاٽ اسان) جنهنجو مهاڳ شيخ اياز لکيو هو ، پڙهو هو تڏهن مونکي ان ۾ شامل ٻين شاعرن کان اياز جاني جي شاعري وڌيڪ پر ڪشش ۽ جاندار لڳي هئي .خود شيخ اياز جاني جي هڪ غزل جا ٻه بند ڏئي لکي ٿو ته (ٻئي شعر خوبصورت آهن) تو چيو سپنا به ساڀيا ٿيا ڪڏهن مون چيو تهنهنجو ملڻ ڇا معنى ڇرڪندو مونکي ڏِٺُئي جئن مون پڇيو بند نيڻن سان ڏسڻ ڇا معنى ۽ هڪ ٻئي غزل کي به انوکو ۽ من لڀائيندر چيو اٿس ڪا صدي جي اُڄَ آهي آءَ نيڻن ۾ تنهنجو آهي جو به آهي گهاءَ نيڻن م اومسافر پيار جا پل تو ڪڏهن ڀوڳيا ؟ تو ڪيو محسوس ڪو پٿراءَ نيڻن۾ سخت لهجا،فاصلا،ٿوهر ڦٽي پوندا جي رکيو ڪنهن پيار جو پڇتاءَ نيڻن م اي هوا آهستي گهل ،بارود جي ڀرسان مون ڏٺو آ ، آڳ جو ڦهلاءَ نيڻن ۾ ان کان علاوه اياز جاني جي واين جي به تعريف ڪئي آهي . شيخ اياز جهڙي شاعر جون من لڀائيندڙ شاعري ،اياز جاني جهڙي شاعر جي ئي ٿي سگهي ٿي .اياز جاني جي شاعري ۾ مونکي جنهن ڳالھ وڌيڪ متاثر ڪيو اها آهي سندس خيال جي خوبصورتي ۽ ان کي سادن لفظن ۾ بيان ڪرڻ جيئن جاني هن وائي ۾ قوم ۾ همٿ ۽ اميد جاڳائڻ جي ڪوشش ڪندي ڪيڏو نه خوبصورتي سان سادن لفظن ۾ چوي ٿو ته اٿو ڪجه ڪريو ڪو طوفان ٿي نه سهي ڪو هوا جو جهوٽو ئي بنجي ،ظلم ۽ ڏاڍَ جي هن دور ۾ جي جيئڻ جو جذبو رکندا ته سڀني ۾ سجاڳي ضرور ايندي . ڪير چوي ٿو سجُ ٿي اڀرو ٽانڊاڻو ٿئي ڪو __ ٽڙندي جاڳرتا هَٿ_ ڪڙين کي چمندي اُڀَ ۾ پکين کي ڏسجو __ ٽڙندي جاڳرتا گڏجي ٽهڪَ پکيڙيو جڙندو خوشبو جو رستو __ ٽڙندي جاڳرتا آهي جي اونداھ ۾ جيئڻ جو جذبو __ ٽڙندي جاڳرتا اسان مرده پرست قوم آهيون مرڻ کان پوءِ وڏاوڏا سيمينار ڪرائي جلسه ۽ وڏي خرچ تقريبون منعقد ڪري وڇڙي ويل هيرن سان تقريرن ۾ پنهنجي محبت جو اظهار ڪري سمجهندا آهيون ته اسان هڪ سنڌي هجڻ جي ناتي سان پنهنجا هڙ حق ادا ڪري ڇڏيا ۽ دل کي دلاسا ڏئي مطمئن ٿي ويندا آهيون . انهن عظيم هيرن جي حياتيءَ ۾ اسان ڪڏهن ڪجه به نه ڪيو آهي جنهن جي ثبوت مختلف وقتن تي اخبارن يا اليڪٽرانڪ ميڊيا تي اهڙين شڪايتن جو ٿيڻ آهي اياز جاني کي به زماني جي بيوفائين ۽ بي حسي جو ڏک هو جنهنجو اظهار هن مونسان عالمي اوطاق(فيسبوڪ) تي ڪيل ڪچهري ۾ هنن لفظن سان ڪيو piara sain mhrbani...jo awhan dil me sandhy rakhyo aahy...baqi hin banwri dunya khe asan khe wisaran ja khorr jawaz hath achi waya aahin.. اهڙو اظهار اياز صاحب ان وقت ڪيو جڏهن مون سندس شاعري ڊزائين ڪري پوسٽ ڪئي ۽ميسيج ذريعي جنم ڏينهن جون مبارڪون ڏنيون جنهنجي جي جواب ۾مون لکيو هو جي سائين درست پر جن اوهان کي وساريو هوندو انهن جو تعلق اوهان سان يقينن ڪن مقصدن ۽ مفادن جي بنياد تي هوندو پراسان جوتعلق اوهان سان ڪنهن به مطلب يا مفاد جي بنياد تي نه پر دلي رشتو آهي جيڪو مرڻ گهڻيءَ تائين نه مٽبو آهي نه ٽُٽَندو آهي آباد هجو سائين 4آڪٽوبر 1967 تي رحمت پور لاڙڪاڻو ۾ محترم قربان علي ميمڻ جي گهر ۾ جنم وٺندڙ سنڌ ۽ سنڌواسين جو جاني اياز جاني نيٺ اڄ اسان کان هميشه لاءِ جدا ٿي ويو پر اهلِ دل جو شاعر اياز جاني هر اهل دل انسان جي دل ۾ زنده رهندو هونئن به اهڙن انسانن کي موت ڪڏهن ماري نه آهي سگهندو پر اها به حقيقت آهي ته جاني جي جدائي جيءَ کي جهوري وڌو آهي (سيد خادم سبحان ڏاڏاهي)
اڙي موت ميار ... !!! ...اياز جانيءَ جو وڇوڙو محمد سليمان وساڻ ڏسُ اسان جو مٽي ڏئي نه ڏئي پاڻ آڪاس کان پري ٿا وڃون زندگي موت جي سواري آ سا سواري اسان ڪري ٿا وڃون ايازجاني ڪالهه ئي اياز جانيءَ جو ذڪر نڪتو هو، جڏهن موري جو ڪوي امداد سولنگي ۽ شهداد ڪوٽ جو نوجوان شاعر ۽ پبلشر مرتضا سولنگي مون وٽ سچل ڳوٺ آيا هئا. موضوع ته گهڻا هيا پر اسان جي سٿ جي هڪ بهادر شاعر جو ذڪر نڪتو هو يعني اياز جانيءَ جو. مونکي فڪر ٿي رهيو هو ته اياز جاني طبيعت خراب هوندي ڪيئن ٿو سيوهڻ، شڪارپور ۽ لاڙڪاڻي وڃي سو به موت مار گرميءَ ۾. اهڙو ذڪر هڪ هفتو اڳ به نڪتو هو جڏهن اياز جانيءَ جي جوڙ جا لاڙڪاڻي جا شاعر رضوان گُل ۽ مسرور پيرزادو سچل ڳوٺ آيا هئا. اسان سڀ سندس صحت ۽ اياز جاني جي اهڙي رويي تي پريشان هياسين. هن کي مڪمل آرام جي ضرورت هئي. کيس دل جي تڪليف ته هئي ئي ان سان گڏ کيس ساهه کڻڻ ۾ تڪليف به ايندي هئي. هو اڳ به ڪيترا دفعا اسپتالن ۾ ڏاڍي سنجيده بيماري سبب داخل ٿيندو رهيو هو. پر هن کي شاعري، ادب ۽ ادبي محفلن سان بي انتها چاهه ۽ عشق هيو. هو ادبي محفلن جي جان هيو. اهي محفلون ڪراچيءَ ۾ هجن يا لاڙڪاڻي ۾ يا ڪٿي به جتي هن کي سڏيو ويو هجي، ضرور پهچندو هو. وڇوڙي کان هڪ ڏينهن اڳ لاڙڪاڻي ۾ اڪبر لغاريءَ جي ڪتاب جي مهورتي پروگرام ۾ موجود هيو. ان لاءِ ئي هن گلشن حديد کان لاڙڪاڻي جي راهه ورتي هئي. پر کيس خبر نه هئي ۽ نه ئي اسان کي اندازو هو ته اهو لاڙڪاڻي ڏانهن سندس آخري سفر آهي. اياز جانيءَ سان فيسبوڪ تي ڪافي سال اڳ تعارف ٿيو هو. مان سندس جنم ڏينهن تي هڪ منفرد ڪارڊ جوڙي کيس واڌايون ڏنيون هيون. ڪجهه ڏينهن کانپوءِ ئي آرٽس ڪائونسل ڪراچيءَ ۾ هڪ ادبي محفل ۾ ڪنهن شخص منهنجي ڪلهي تي هٿ رکي پڇيو هو ته تون سليمان وساڻ آهين؟ مون مرڪندي ها چيو هو ۽ کيس سڃاڻڻ جي ڪوشش ڪندو رهيم ته ڀاڪر ۾ ڀريندي چيائين مان اياز جاني آهيان. پوءِ ساڻس ڪيتريون ئي ملاقاتون ٿيون، سنڌي ادب جي موجوده صورتحال کان ادبي ادارن، بيوروڪريٽس جي روين، شاعرن ۽ اديبن جي روين ۽ ادبي سياست کان ميڊيا تائين اسان الائي ڪيترن موضوعن تي ڪچهريون ڪندا هئاسين. ڪڏهن گلشن حديد ته ڪڏهن آرٽس ڪائونسل، ڪڏهن سچل ڳوٺ ته ڪڏهن منهنجي آفيس، ڪڏهن انيس انصاري اڪيڊمي ته ڪڏهن ڪنهن هوٽل ۾ چانهه جي ڪپ تي ..... هن کي ادبي محفلن، پروگرامن، مشاعرن ۾ شموليت جو عشق هو ۽ اهو عشق کيس اسپتال جي بستري تي وڌيڪ تڙپائيندو هو. حيدر آباد لٽريچر فيسٽيول جي کيس گهڻي خوشي هئي پر ان کان ڪجهه ڏينهن اڳ ئي کيس دل جي عارضي سبب اسپتال داخل ڪيو ويو. اسپتال مان به اسٽيٽس لکندو رهيو ۽ فيسٽيول ۾ شامل نه ٿيڻ تي کيس ڏک رسيو. ڪارڊيو اسپتال ۾ جڏهن ساڻس ملڻ لاءِ امداد حسيني ۽ مسرور پيرزادي سان گڏ ملڻ وياسين ته ان ڏينهن کيس اسپتال کان ٻاهر ڪنهن ٻئي هنڌان ڪجهه وڌيڪ چڪاسون ڪرڻ لاءِ نيو ويو. اسان ڏيڍ ڪلاڪ انتظار ڪري واپس ورياسين ته اسپتال جي بيڊ تي واپس پهچي اسان جو لکيل نياپو پڙهي فون ڪيائين ته يار ملي وڃو موت تي ڀروسو ناهي. مان کيس چيو ته يار دراوڙ جي دل ڪمزور ناهي هوندي، دل کي قابو رکُ، تون واپس وري اسان سان گڏ ملندين .... چيائين يار ڇا ڪيان مان ته وس ٿو ڪيان پر دل پاڻ ئي ٿي ڦٿڪي وري پاڻ ئي ٿي لُڇي. هو مکڻ ماڻهو هو جيڪو شڪايتون اندر ۾ سانڍي انهن کي ساڙي ڇڏيندو هو. ڪمال جو ڪوي هو. سندس نظم هجي يا غزل يا وائي ڪمال جي دسترس هيس. ادائگي به وڻندڙ هيس جو هن جو مُک معصوم هيو ۽ معصوم ۽ خاموش مُرڪ سان سدائين آڌر ڀاءُ ڪندو هو. هڪ وڏو عرصو مختلف ادبي مخزنن لاءِ خدمتون ڏيندي گذاريائين. سندس شاعريءُ جو ڪتاب ”درواڙ دل جي تنهائي“ ڇپيو ته گهڻو خوش ۽ مطمعن نظر آيو. هو ننڍ وڏائيءَ کان مٿڀرو رهندو هو. مونکي ياد آهي ته گلشن حديد ۾ سائين ارشاد ڪٽپر فيسبوڪ فرينڊس جو ميڙ ڪوٺايو هو. هڪ ڪتاب جي مهورت جي سيشن ۾ مونکي صدارت ڪرڻ جو چيو ويو ۽ اسٽيج تي اياز جاني به موجود هيو. مونکي الائي ڇو شرمساري ٿي رهي هئي ته هيڏي وڏي ليکڪ، ايڊيٽر ۽ شاعر جي هوندي مان ڪيئن صدارت ڪيان، نيٺ ويجهو وڃي مرڪندي کيس عرض ڪيم ته صدارت اوهان ڪيو. اٿي بيٺو ڀاڪر ڀريندي چيائين ”يار تون نوجوانن جو ترجمان آهين، اسانکي توتي فخر آ، اسان به ته توکان سِکندا آهيون، مونکي خبر آ ته تون مون کان به سٺو ڳالهائيندو آهين، مونکي خوشي آهي ته سليمان وساڻ جي صدارت ۾ اسٽيج تي موجود آهيان“. سنڌ سلامت ڪتاب گهر پهرين جون يعني سندس وڇوڙي کان چار ڏينهن اڳ لانچ ڪيوسين ته سندس نياپو مليو، گهڻو خوش هيو پنهنجي راءِ ڏيندي لکيائين ته ”شاندار ڪم، ترتيب به سهڻي لڳي. آنلائين توڙي پي ڊي ايف ٻئي لاجواب، ڪربلا ڪهاڻي ڪتاب پڙهان پيو، هاڻي الائي ڇو اهڙيون ڪهاڻيون نه ٿيون ڇپجن.“ موت برحق آ، اسانکي به ان راهه جو راهي ٿيڻو آ پر ڪُمهلو موت، سو به جگري جاني دوست جو، سچ پچ ته جيءُ جهري پيو آ. سندس پُٽَ جو نياپو مليو آ ته بابا کي ڪراچيءَ ۾ دفنائڻ لاءِ لاڙڪاڻي کان نڪتا آهيون، گلشن حديد اچو .... مونکي شمشير الحيدري ۽ تاجل بيوس ياد ٿا اچن، جن ڪراچيءَ ۾ دفن ٿي ڪراچيءَ تي سنڌين جي مالڪي جي دعوا کي سچ ثابت ڪيو ۽ اڄ اياز جانيءَ سنڌ جي راڄڌاني ڪراچيءَ جي مٽيءَ ۾ ملي پنهنجو قرض چڪايو آهي. سهسين ڇڏي سنڌ ۾ سارون ــ پچارون، لفظن ــ مهڪارون، ”جاني“ جوءِ ڇڏي ويو! (قاضي منظر حيات) اي بي راٺوڙ، اياز جاني، علي حسن چانڊيو ۽ محمد سليمان وساڻ
اياز جانيءَ جو پروفائيل: اياز جاني جو پورو نالو اياز حسين ولد قربان علي ميمڻ. 4 آڪٽوبر 1967 تي ڳوٺ خير محمد آريجا لاڙڪاڻي ۾ پيدا ٿيو، هن پرائمري تعليم ڪوٽڙي، باڊهه ۽ نئوديرو مان ورتي. 1982ع ۾ مئٽرڪ نئون ديرو هاءِ اسڪول مان ڪئي. 1984 ۾ انٽر سائنس ڊگري ڪاليج رتوديرو مان، جڏهن ته گريجوئيشن 1986 ۾ گورنمينٽ ڊگري ڪاليج لاڙڪاڻي مان ڪئي. 1988 ۾ شاهه لطيف يونيورسٽي مان ايم اي سنڌي ادب ۾ ڪيائين. ادب ۾ 1980 ڌاري پروانو سيوهاڻي جي رسالي ”سرهاڻ ۽ ”گل ڦل“ ۾ لکڻ سان پير پاتو. اياز جاني شروع ۾ ٽيليفون کاتي ۾ ملازمت ڪئي ۽ گلشن حديد ڪراچي ۾ وڃي مستقل طور رهائش پذير ٿيو. 2 سال اڳ سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جو امتحان پاس ڪري ليڪچرار ٿيو ۽ گورنمينٽ ڊگري ڪاليج رتوديرو ۾ سنڌيءَ جو ليڪچرار طور مقرر ٿيو. اياز جاني 1984ع ۾ نئون ديرو ۾ منٺار سولنگي ۽ زاهد مهراڻويءَ سان گڏجي ”ٻارن جي دنيا سنگت“ نالي هڪ تنظيم جو بنياد وڌو، اياز جاني آثم ادبي سنگت نئون ديرو، گھايل ادبي سنگت نئون ديرو ۽ سنڌي ادبي سنگت شاخ نئون ديرو سان 1986ع تائين واڳيل رهيو ۽ ان جو جوائنٽ سيڪريٽري پڻ ٿيو. اياز جاني سنڌي ادبي سنگت ڪراچي شاخ ۽ گلشن حديد شاخ سان مختلف حيثيتن ۾ لاڳاپيل رهيو. جاني جديد سنڌي غزل ۽ وائيءَ جو نهايت ئي برجستو شاعر هيو. غزل ۽ وائي سندس سڃاڻپ جا خاص حوالا هئا. ڪتاب ”ڏيئا ڏيئا لاٽ اسان“ ۾ اياز جاني جي شاعري تي شيخ اياز پڻ لکيو هو ۽ سندس شعر مثال طور ڏنا هئا هي اهو اياز جاني هو جنهن شيخ اياز جھڙي شاعر کي به متاثر ڪيو. تازو ئي سندس شاعري جو پهريون مجموعو ”دراوڙ دل جي تنهائي“ ڇپجي پڌرو ٿيو جنهن جي مهورت آرٽس ڪائونسل لاڙڪاڻو جي ادب شعبي پاران ڪرائي وئي ان پروگرام ۾ سموري سنڌ مان اياز جاني سان پيار ڪندڙ اديب شريڪ ٿيا. اياز جاني جي ادبي ڪم تي ڳالهائڻ لاءِ ته تفصيلي طور لکڻ جي ضرورت آهي ڇالاءِ ته هن سموري حياتي ادب کي ارپي ڇڏي هئي سندس لکيل گيت، غزل ۽ وايون ڌرتيءَ ڌڻين جي دکن دردن جون ترجمان به آهن ته سندس لفظ هن جي وجود جي پيڙائن جو اظهار پڻ. اياز جاني ماهوار “سارس“، ماهوار ”لهرون“ ۽ ماهوار ”همرچو“ ادبي رسالن سان پڻ واڳيل رهيو. هو شاهه لطيف چيئر ڪراچي يونيورسٽي ۾ ريسرچ آفسير طور به ڪم ڪندو رهيو. کيس ”قلندر شهباز بهترين شاعر“ ايوارڊ 2011 ۾ مليو، سندس جيون ساٿياڻي ساجده انصاري، اولاد ۾ ڇهه پٽ ۽ هڪ نياڻي، ترتيبوار منصور علي، سرمد اياز، برکا اياز، ذوالفقار علي، حسين اياز، علي عباس ۽ علي قاسم شامل آهن. 6 جون 2016ع تي لاڙڪاڻي ۾ وفات ڪري ويو. کيس ڪراچيءَ ۾ اسٽيل ٽائون قبرستان ۾ دفن ڪيو ويو.
چڱو بس موڪلاڻي آ زرار پيرزادو اياز جانيءَ جو شعر آهي ته: ”فنا جو سڏ ٿو گونجي، اسان جي سڏ وراڻي آ، چڱو بس موڪلاڻي آ.“ اياز جانيءَ جي لاڏاڻي جي خبر جنهن به ٻڌي تنهن کان دانهن نڪري وئي.! ڇاڪاڻ ته هو ڪجهه هفتا اڳ ئي ڪراچي جي جناح اسپتال مان اينجيو پلاسٽي ڪرائي صحتياب ٿي گهر آيو هو. اياز جانيءَ کي مهينو ڏيڍ اڳ لاڙڪاڻي ۾ دل جو دورو پيو هو. تڏهن اسان سڀني جو خيال هو ته لاڙڪاڻي ۾ ته هي بچي نه سگهندو تنهن ڪري شل زندگي کيس ايتري مُهلت ڏئي جو هو پاڻ کڻائي ڪراچيءَ پهچي سگهي ۽ واقعي به پوءِ اهو معجزو ٿيو ۽ اياز جانيءَ کي زندگيءَ جناح اسپتال ڪراچيءَ تائين پهچڻ جو موقعو ڏنو. اسان ته ان خوشفهميءَ ۾ هياسين ته اياز جاني لاڙڪاڻي مان زندهه موٽي آيو آهي ۽ ڪراچيءَ ۾ نئين زندگي ماڻي اٿائين پر ان المئي تي ڇا چئجي ته هن جو موت، وري به لاڙڪاڻي جي ئي اسپتال ۾ وڃي ٿيو. هو پنهنجي محسن اڪبر لغاريءَ جنهن لاڙڪاڻي مان ايمبولينس ڪرائي اياز جانيءَ کي ڪراچي موڪلڻ ۾ انتظامي سهڪار ڪيو هو تنهن جي ڪتاب جي مهورتي تقريب لاءِ لاڙڪاڻي آيل هو ۽ اتي ئي وري موت مٿس حملو ڪري ورتو. اسان ته سک جو ساهه کنيوسين پر اها خبر نه هُئي ته ڪو موت هر قيمت تي سندس سر کڻڻ لاءِ آتو هو ۽ پاڇي جيان ڪو سندس پويان لڳل هو. اياز جاني رڳو شاعري ڪندو نه هو پر هن ته پنهنجي سڄي زندگي شاعراڻي نموني گذاري. تنهن ڪري سندس زندگي سورن ۾ گذري. هو مڪمل ۽ حقيقي اديب هو. ڳالهائيندو هو ته ڄڻ ڪو ڪتاب ڳالهائي رهيو آهي ڪو مضمون آهي جيڪو اظهاري رهيو آهي. هُن سڀ ڪجهه پنهنجي شاعريءَ ۾ لکي ڇڏيو آهي. سندس شاعري جو ڪتاب سندس آتم ڪٿا به آهي ته پيغام به آهي ته وصعيت به آهي. پنهنجي گهر لاءِ، دوستن لاءِ ۽ ڌرتي واسين لاءِ. ٻيو ته ڇڏيو هو موت جي حوالي ٿيڻ جو ڪارڻ به ٻڌائي ٿو ۽ چئي ٿو ته ”موت پرينءَ جو سڏ هو، جي نه ته هئن اجري. جاني ڪهڙي پار ويو.؟! اياز جانيءَ نه رڳو ذاتي طور ڏک ڏٺا پر سنڌي ادبي سنگت شاخ گلشن حديد مان جڏهن سندس ميمبر شپ ختم ڪئي وئي ته ان جو به کيس وڏو سور هو. سنگت حديد جنهن جو هو بانيڪار هو، ۽ جنهن سنڌي ادبي سنگت جي نالي هن پنهنجي شعري مجموعو ارپيو آهي. سا سنگت بجاءِ ان جي ته ان کي ”تاحيات ميمبر“ بڻائي ها، هڪڙن خسيس مفادن ڪري، چونڊ کٽڻ لاءِ سنگت جي بانيڪار جي ميمبر شپ ئي ختم ڪري ڇڏي. اهي ڳالهيون ان ڪري، ڪرڻ گهرجن ته گهٽ ۾ گهٽ اڳتي لاءِ اکيون کلي وڃن ۽ ڪنهن ٻئي سان اهڙي بي قدري نه ٿئي. جڏهن سنگت شاخ حديد ٻن ڌڙن ۾ ورهائڻ جي سازش رٿي وئي ته جانيءَ ان کي ٻه اڌ ٿيڻ کان بچائڻ لاءِ سنگت، ان ڌڙي جي حوالي ڪري ڇڏي. ۽ چيائين ته: ”سڀ جانيءَ کي اچي گوليون هڻو، لاش تي ڳالهيون ڪريو، ڀاڱا نه ٿيو“. ”ڀاڱا نه ٿيو اياز جانيءَ جي سنڌي قوم کي وصيت به آهي.“ هر هوا کان سنڀالجو جاني، لاٽ ٻار ته مان هليو ويندس. ڪراچي جي اسپتال ۾ اياز جانيءَ جي عيادت جو موقعو مليو. اتي هو هڪ اديب دوست کي ٻڌائي رهيو هو ته ”يار لڳي ٿو ته منهنجي دل مون کان ڪاوڙجي وئي آهي ته تو پنهنجي شعري مجموعي ۾ مونکي ”درواڙ دل“ چئي ڇو ايڏو بار وڌو آهي…“ ”دوست پيا چون ته ڪتاب تي رڳو ”دل جي تنهائي“ نالو رک پر مان لڳي ٿو ته ڪتاب تي ڳرو نالو رکيو آهي ۽ منهنجي دل اهو بار برداشت نه ڪري سگهي آهي ۽ بيمار ٿي پئي آهي.“ ”منهنجي دراوڙ دل اڄ جي زماني وارين دلين سان ڪٿي ٿي هلي سگهي سو اها ڪاوڙجي وئي آهي..“ اياز جانيءَ پوءِ پنهنجي رُٺل شاعراڻي دل کي ڪيئن ريجهايان توکي ڪيئن پرچايان وانگر پرچائڻ جا ۽ ريجهائڻ جا گهڻائي وس ڪيا. پنهنجي شاعراڻي رٺل دل کي پرچائڻ لاءِ ئي ته هو بيمار هوندي، هنن موتمار گرمين ۾ ڪڏهن قلندر جي ادبي ڪانفرنس ۾ ته ڪڏهن شڪارپور ۽ لاڙڪاڻي جي ادبي پروگرامن ۾ دل کي پئي گهمايو ته من پرچي پوي. سو نوٽ ڪرڻ جي ڳالهه اها آهي ته اسان ته هاڻي ڀلي اياز کي ميار ڏيون ته هُن اهڙي اٻهرائي ڇو ڪئي، دل جي آپريشن کانپوءِ هيڙين گرمين ۾ هن اهي سفر ڇو ڪيا، ايئن به ناهي ته ڪو هو غير ذميوار هو پر شايد هو پنهنجي شاعراڻي دل کي پرچائڻ لاءِ پنهنجي بيماري به وساري ويٺو هو. ”وقت توسان وفا ڪري ٿا وڃون، تهمتون پاڻ تي ڌري ٿا وڃون“.
هاءِ جاني! اسان کان جدا ٿي ويو رزاق عاصي 6 جون کان 4آڪٽوبر تائين وقت جي ڪا وڏي وٿي ناهي، پر افسوس جي ڳالهه اها آهي ته اسان کي هر نئين سال جي مان ۾آجياڻو ڏيڻ لاءِ ڪنهن جي دلبر، ڪنهن جي مٺڙي، ڪنهن جي پياري، ڪنهن جي عاشق، ڪنهن جي محبوب، پنهنجي ٻچڙن جي بابا، هڪ سانئڻ، وني جي ور ۽ سموري سنڌ جي جاني! جي سالگرهه کان اڳ ورسي ملهائڻي پوندي، اياز جاني جنهن جي رعبدار قد ڪاٺ کي عطا ٿيل مک تي معصوم مرڪ ڪيتري حسين هئي،ا هو سڀ ڄاڻن ٿا جن به هن سان گڏ ويهي ٽهڪ ڏنا هوندا، ڪنهن سفر سانگي ساڻس گڏ هليا هوندا، يا شاعري جهڙي محبوبه جي حسناڪين تي ڪجهه ڳالهايو هوندو، منهنجي هن رولاڪ روح سان واقفيت ڪا وڏي عمر ته نٿي رکي، جيڪا هن جي هر عادت، ڪمزوري ۽ هر مجبوري کان واقف هجي پر جڏهن به هن کي ڏٺو مرڪندي ئي ڏٺو، هن کي مرڪ ڄڻ ته ورثي ۾ مليل هئي، منهنجي دل چوي ٿي ته هُن هر درد کي مرڪندي قبوليو هوندو، تڏهن ته هن لکيو هوته: آزاد فضائن جِي، قلت ۾ گذاريون ٿا ! ڇو نيٺ گذاريون ٿا !؟ * نابين انائن جِي، علت ۾ گذاريون ٿا ! ڇو نيٺ گذاريون ٿا !؟ هو ”دراوڙ دل جي تنهائي“ جو خالق ان نسل مان ئي هئو جنهن قبيلي سنڌو سلطنت جي گادي واري شهر جي اڏاوت ڪئي هئي، جنهن کي سر جان مارشل پنج هزار ورهين کانپوءِ مُهين جي دڙي جي نالي سان ڳولهي لڌو هو، هن جي مرڪ ۾ سمبارا جو ناچ ۽ اکين ۾ هزارين ورهين جي تهذيب جي وڏائي جهڪلندي هئي، هو نه رڳو ”دراوڙ دل جي تنهائي “ جو تخليقڪار هو پر هن پنهنجي ڌرتي جي لاءِ همرچا به ويهي سهيڙيا پر هو پنهنجي جوهر ۾ جديد دور جي فن، فڪر ۽ گهاڙيٽن جي گُهرجائن جو پورائو ڪندڙ وايون، گيت ، به تخليق ڪيا آهن، جنهن کي پڙهي ائين محسوس ٿئي ٿو ته هڪ اياز جي سڪ لاهڻ لاءِ سنڌ کي ٻيو اياز مليو هو، جنهن پهرئين اياز بعد ٻئي اياز طور پاڻ مڃائڻ لاءِ حساسيت جون سرحدون پار ڪري، ڪاون مٿان هلڻ جهڙو درد محسوس ڪيو هوندو، هن هر ڪربلا ، هر ڪاهه توڙي هر دور ۾ مليل دردن کي محسوس ڪندي، ڌرتي ڌڻين جي لاءِ اهو به لکيو ته: سوچيو ته سزائن جِي، ذلت ۾گذاريون ٿا ! ڇو نيٺ گذاريون ٿا !؟ * نابين انائن جِي، علت ۾ گذاريون ٿا ! ڇو نيٺ گذاريون ٿا !؟ * بي روح صدائن جِي، ملت ۾ گذاريون ٿا ! ڇو نيٺ گذاريون ٿا !؟ هن محبوب ديس جي نڪوري نِهين جهڙي شهر ڪراچي ۾ دهشت ۽ وحشت جي ڀوڳنائن کي به تمام ويجهي کان ڏٺو هيو، تڏهن ته اندر ۾ ساهه کڻدڙ قديم گهاتُن جي وسندي سون مياڻي کي ڏسي هن کي ان شهر جي اڏيندڙن مهاڻن کان وڃايل سڃاڻپ کي ڳولهڻ ۽ هن وڃايل محبتن کان پڇاڻي لاءِ پنڌ ڪيو ، هن جي اکين ورهاڱو ڀلي نه ڏٺو هجي، پر ڌرتي جي هنجهه مان ڪري پيل ٻارن جي صدائن کي هن محسوس ضرور ڪيو هو، هن جي نيڻن کان ننڊ رسڻ جا گهڻا ئي سبب هوندا، پر سندس اکين جي آلاڻ پنهنجي پاڻ کان پڇائن جو سبب ضرور معلوم ڪيو هوندو ۽ پوءِ ڪنهنجي محبتن ۽ اقرار توڙي انڪار کان رسي شايد هن جي دل انڪري بيهڻ جو فيصلو ڪيو ، ته هن محبتن کي سدا حيات رهڻ جون دعائون پئي ڏنيون ته: محبت تون ڪٿي آهين؟ ڀلا خوش رهه جتي آهين ! ڪراچيءَ ۾ ته دهشت آ، اتي ترسڻ نه ٿي چاهين .. ڀلا خوش رهه جتي آهين ! وڃي نڪران نئين ديري، اتي پيرا پئي ڊاهين .. ڀلا خوش رهه جتي آهين ! ڏٺو مون اوچتو من ۾، اتي سڀ ٿَڪ ٿي لاهين .. ڀلا خوش رهه جتي آهين ! (نوٽ: 4 آڪٽوبر 1967ع اياز جاني جي ڄمڻ جي تاريخ آهي)
جانيءَ جي جدائي نسيم بخاري سنڌ جي مشهور شاعر اياز جاني جي اوچتي وڇوڙي واري خبر دل تي وِڄَ جيان ڪڙڪي آهي، اياز جي جان رڳو ادبي تخلص ئي نه هو، پر هو حقيقت ۾ به جاني هو، جيڪو به هن سان مليو آهي، اُهو جهٽ ۾ جانيءَ جو ٿي ويو آهي. هن جو اخلاق، لهجو، انداز ۽ خلوص وسرڻ جهڙو ناهي، هو رڳو معصوم دل جو ئي مالڪ نه هو، پر پنهنجي ڪردار ۾ به سراپا معصوم هو. هٺ ۽ هوڏ کان ڪوهين ڪوڙ پري هو. موت اٽل ۽ اڻٽر آهي، پر اياز جانيءَ جو موت هزارين جيءَ جهوري ويو آهي، هن جي عمر وڃڻ ۽ وڇوڙي واري نه هئي. هن جو جوانيءَ وارو موت سنڌ جي ساڃاهه جي دل ۾ تڏا وڇائي ويو آهي. اياز جاني زندگيءَ جي تلخين وارو زهر سدائين پيتو، وڇوڙا، محروميون، تنگ دستي ۽ بي رخيون هن جي حياتيءَ جو حصو هيون. دل جي تنهائيءَ جي ليکڪ پنهنجي شعري مجموعي جي اشاعت، ڇهه مهينا پوءِ هن فاني جهان کي الوداع ڪيو آهي. هن وقت سان وفائي، دوستن يارن ۽ مٽن مائٽن سان نڀايو، پر هن سان ڪنهن نڀايو؟ ڪير هن جي حال تي هليو؟ ڪنهن هن جي ڏکن سورن کي پوري سنجيدگي سان سمجهيو؟ اياز جاني لکيو هو ته: وقت تو سان وفا ڪري ٿا وڃون، تهمتون پاڻ تي ڌري ٿا وڃون، زندگي موت جي سواري آ، سا سواري اسان ڪري ٿا وڃون. اياز جانيءَ جي موت واري سواري سنڌ کي سوڳوار ڪري وئي آهي، سنڌ پنهنجي سهڻي ۽ سيبتي شاعر جي وڇوڙي تي اداس آهي. اياز جاني پنهنجي هم عمر ۽ هم عصر شاعرن ۾ پڪو پختو شاعر هو، جنهن جي دل ۾ ديس جو درد هو ۽ ديس جي هر فرد جو درد هو، هن جي مٽيءَ سان محبت تي ڀونءَ سان بيحد پيار هو، اهو ئي سبب هو جو هن لکيو هو ته: ڀونءَ کي ڀاڪر ڀريو، ڀاڱا نه ٿيو، ڏاڍ جو ڏونگر ڏريو، ڀاڱا نه ٿيو. سوچ کي ارپيو ڪشادو آسمان، پير ڌرتيءَ تي ڌريو، ڀاڱا نه ٿيو. ڪابه اونداهي سدا رهڻي نه آ، ڄاڻ ڪو ڏيئو ٻريو، ڀاڱا نه ٿيو. اياز جاني زبردستي رومانوي شاعر آهي، هن وٽ ٻيو ڪجهه باقي رهيو هجي يا نه پر عشق سلامت آهي. ان عشق جو ئي ڪمال هو، جنهن اياز کي جاني بڻايو. اياز جو ته هڪڙو جاني هوندو، پر جي تخليق سفر کي جڳ جو جاني بڻائي ڇڏيو، ان کي جاني جي پنهنجي پرينءَ لاءِ جذبن جي جهلڪ پسو، سوا پرين جي جڏهن به گذري سڄي حياتي اداس گذري، جڏهن به سوچيم ته سٽ اڀري، سڄي حياتي اداس گذري. ڪڏهن جدائي جي جاڳ ساڙيو، ڪڏهن اميدن جي آڳ ساڙيو، نه ڏينهن جهوميو نه رات اُجري، سڄي حياتي اداس گذري. اياز جاني سنڌ پرست شاعر هو، هن وٽ پنهنجي قوم، سماج ۽ سنڌ ۾ تت نوان خواب هئا. هو ظلمن ۽ انيائن سان اکيون اکين ۾ ملائي ڳالهائيندڙ ليکڪ هو، تڏهن ئي ته پنهنجي معصوم جذبن جو اظهار هنن لفظن ۾ ڪيو اٿائين ته: لانگ بوٽن کي کڻو، تارون کڻو، ڪي گل رکو، سرحدن تان سڏڪندڙ سارون کڻو، ڪي گل رکو. هرطرف وحشي روين جي اڃا اوناڙ آ، هي ڪهاڙيون، تير تلوارون کڻو، ڪي گل رکو. ڌرتيءَ سان دل لڳي جي شاهديءَ لاءِ اياز جاني جا اهي شعر ئي ڪافي آهن ته، قدم قدم تي گلاب رت جا ڪي کيت کيڙي ڪيان مان صدقي، اي سنڌ! توتي ٻنهي جهانن جي سونهن ميڙي ڪيان مان صدقي. سڄي حياتي فضول نعرن غلام سوچن جي ور چڙهي وئي، نون سُرن ۾ نئين حياتيءَ جا گيت ڇيڙي ڪيان مان صدقي. اياز جاني هڪ شاعر طور جيڪا مڃتا ماڻي، اهڙو داد هر ڪنهن جي حصي ۾ ناهي ايندو، پر جنهن رياست ۾ اسان رهون ٿا، ان جي حاڪمن کي شاعرن تي ڪو جيءَ جهُٻو ناهي ايندو ۽ انهن جي روشني تي حقيقت ۾ اياز جانيءَ جي روح کي رهڙا ڏنا، ڪراچي ۾ رهندڙ ماڻهوءَ کي نئين ديري ۾ نوڪري ڏني وئي. هن سان گڏ جن ٻين کي آرڊر مليا، اهي پنهنجو جڳاڙ ڪري ويا، پر اياز جڳاڙي نه هو، ان ڪري هن کان جڳاڙ نه ٿيو، هو هڪ استاد هو، سڄي ڪراچي ۾ ڪٿي به هن لاءِ ڪا گنجائش نه ڪڍي وئي. ڪراچي ۽ نئين ديري جي پنڌن هن کي جيڪي پيڙائون بخشيون، انهن پيڙائن تي کيس دل جو عارضو عطا ٿيو. اياز جاني کي جڏهن پهريون هارٽ اٽيڪ ٿيو هو ته هن جي علاج جي حوالي سان ڪمشنر لاڙڪاڻي اڪبر لغاري ڪوششون ورتيون هيون، نتيجي ۾ ثقافت کاتي سندس سار لڌي هئي، هو ٻه ڏينهن اڳ شڪارپور سامي ڪل سنڌ مشاعري ۾ سنڌي ادبي سنگت شاخ شڪارپور جي سيڪريٽري سجاد مهر جي دعوت تي آيو هو. اياز جانيءَ جي وڇوڙي تي ان کي پنهنجا هم عمر ۽ هم عمر دوست ضرور شعري ڀيٽا پيش ڪندا. شاعرن ۾ اڪثر اها خامي ڏٺي وئي آهي ته سندن قول ۽ فعل ۾ تضاد هوندو آهي. اياز جاني ان تضاد کان آجو هو، هن جو جهڙو اندر اُجرو هو، هو ٻاهران به اهڙو ئي معصوم هو. حقيقت اها آهي ته اياز جانيءَ جي وڃڻ جي ويل نه هئي. اياز جاني جي جيون تي اسان اڄ جڏهن سوچ ويچار ڪري رهيا آهيون، تڏهن اسان کي ان جي انهن احساسن تي به نظرثاني ڪرڻ گهرجي ته جيئن وري ڪي ٻيا شاعراڻي پيڙا مان نه گذرن. هن لکيو هو ته: بي مزي يار ٿي ويا آهيون، روح تي بار ٿي ويا آهيون. هوند اڻ هوند جي پٺيان هلندي، پاڻ تي وار ٿي ويا آهيون. اياز جاني ان نتيجي تي پهتو هو ته انسان بي وس ۽ لاچار آهي، قسمت جي آڏو هڪ رانديڪو آهي، هو خواب ڏسي سگهي ٿو، پر انهن جي تعبيرن کان گهڻو پري آهي، هو خواهشون ڪري سگهي ٿو، پر انهن کي حقيقت جو روپ ڏيڻ سولو ناهي. اياز جاني جنهن شهر ڪراچي ۾ پئي رهيو، ان جي بدلجندڙ رنگن ۽ روين کي به هن نه وساريو آهي. اياز جاني جڏهن ماهوار رسالو ”همرچو“ ڪڍندو هو، تڏهن ان سان اڪثر رابطو رهندو هو، جيڪو بعد ۾ به برقرار رهيو. هن جي علمي، ادبي خدمتن جي خراج لاءِ هڪ زبردست مقالي لکڻ جي ضرورت آهي، هتي ته فقط هن جي وڇوڙي ۽ سار کي سمايو آهي. اياز جاني ۾ جيڪا سڀ کان وڏي خوبي مون کي ڏسڻ ۾ آئي ته هن وٽ ڪا وڏائي نه هئي، هو پاڻ کي ٻين شاعرن جيان مٿڀرو نه سمجهندو هو، هو شهرتن جي بلندين تي هوندي به پنهنجي ڌرتي تي پير رکندو هو. هو هر ڪنهن کي عزتون ڏيندو هو. ڪنهن به ننڊ وڏائي واري ڪامپليڪس جهڙي بيماري هن ۾ نه هئي. هو سنڌ جو سدا بهار شاعر هو، هن جا شعر پنهنجي ماڻهن ۽ انهن جي دردن جي ڀرپور نشاندهي ڪن ٿا. هن پنهنجي دردن کي به ڪجهه اهڙي طرح سان اظهاريو آهي جو هر ڪنهن کي اهي پنهنجا ٿا لڳن. اهو ئي سبب آهي ته اياز عوام جو به جاني آهي، اياز جاني کي اسان جڏهن به سڏيو هو، اتي سڪ سان آيو. ادبي سنگت شڪارپور سنڌ جي تاريخي ماڳ ڪوٽڏيجي ۾ ڪل سنڌ مشاعرو ڪيو هو، اتي به آيو هو، اسان سان شڪارپور ماضي ڪل سنڌ مشاعري ۾ به گڏ هو. هو يارن جو يار هو، بي وڏائي ماڻهو هو، محبت جو متلاشي انسان هو، هن کي جتان به پيار جي ڪا پڪ ملي هن اُتي پنهنجا پکا اڏيا. هو انهن سمورين انساني عظمتن سان مالامال هو، جيڪي ڪنهن به ماڻهوءَ کي مڻيادار بڻائينديون آهن. هو جن خوبين جو مالڪ هو، اهي خلق ۾ گهڻن ۾ نه هونديون آهن، هو سماج کي بهتريءَ ڏانهن وٺي وڃڻ لاءِ نه رڳو قلمي پورهيا ڪندو هو، پر عملي طور تي ان طرح جي اڳڀرائي به ڪندو هو. هو سماج جو سرمايو هو، هو چاهي ها ته گهر ويٺي پگهار کڻي پئي سگهيو، پر حق حلال جي روزي هن جي پهرين ترجيح هئي، هن پنهنجي ڪردار سان قرب ڪمايو، هن تاريخ ٺاهي، هن ڪڏهن ڪا درباري سٽ نه لکي، پر سدائين پنهنجي شعرن ۾ استحصالين سان اٽڪندو رهيو. naseembukhari44@gmail.com
ساڻس اقرار پيرزادو جي ڪتاب ”جن سين لنئون لاڳِي“ جي مهورت ۾ ملاقات ٿي ۽ پوءِ ڳچ دير گڏ هُئاسين. وري ڪراچي لٽريچر فيسٽيول ۾ پڻ ملياسين. انتهائي شفيق ۽ مُرڪڻو انسان هو.
اياز جاني به ائين اوچتو ئي ويو هليو!!! مجيب سنڌي هلندڙ ٽهيءَ جي سگهارن شاعرن جي نالن ۾ سرفهرست نالي وارو غزل ۽ وائي جو انتهائي سگهارو شاعر اياز جاني به ائين اوچتو ئي اوچتو ويو هليو، سندس بيماري ۽ علاج واري سلسلي جو وقت ته ايترو گهڻو ڊگهو ناهي پر پوءِ به اياز جاني ائين تڪڙو اسان کان موڪلائي ويو هليو، دل مڃي ئي نٿي ته اياز جاني جيڪو سنڌ جي تقريبن هر ادبي پروگرام ۾ کلندي ڪڏندي، خوشي وچان جهومندي شرڪت ڪندو هو اهو 48 سالن جي مختصر ڄمار ۾ آخري رات پنهنجي جنم ڀومي لاڙڪاڻي ۾ ويو جتي محترم اڪبر لغاري جي پروگرام ۾ شرڪت ڪيائين ۽ رات جو دير تائين اڪبر لغاري، غوث پيرازدي ۽ ٻين دلي دوستن سان گڏ ويٺو رهيو، خوب ڪچهري ڪيائين ۽ رات جو دير سان دوستن سان گڏ چانهه به پيتائين ۽ غوث پيرزادي موجب رات جو تقريبن 4 وڳي جاني کي تڪليف ٿي ته محترم اڪبر لغاري ۽ اسان دوستن کيس لاڙڪاڻي جي اسپتال پهچايو جتي ڊاڪٽرن سندس علاج شروع ڪيو، پر سندس وقت پورو ٿي چڪو هو ۽ هو صبح جو تقريبن 8 وڳي اسان دوستن سميت سموري سنڌ کي ائين ئي اوچتو اوچتو ڇڏي ويو هليو. اياز جاني جي ائين اوچتي وڇوڙي ادبي دنيا جي دوستن جو جيءُ جهوري وڌو آهي، اياز جاني جنهن لاءِ هر دوست فخر سان چوي ٿو ته هو منهنجو جاني هيو، پر هو ته هر ڪنهن جو واقعي به جاني هيو، سندس شخصيت اهڙي ته باڪمال هئي جو هو هر ڪنهن سان ننڍي توڙي وڏي سان نهايت ئي پنهنجائپ سان مسڪرائيندي ڀاڪر پائي ملندو هو، جنهن جو ثبوت سندس آخري رسمن ۾ ادب دوستن جي ڀرپور شرڪت آهي، سندس آخري رسمن مهل اياز جانيءَ جي جاني دوستن غوث پيرازدي ۽ اسد مڱڻهار کي مڪمل صدمي ۾ ڏٺم، غوث ۽ اسد کي بلڪل خاموش به ڏٺم ۽ ڪنهن مهل ته سندس ساروڻيون ساريندي اکيون ڀرجي آيل به ڏٺم، اياز جاني جي آخري رسمن وقت غوث پيرزادي جي عجيب ڪيفيت هئي، جيڪا هن لڪائڻ جي ڏاڍي ڪوشش ته ڪئي پئي پر هو لڪائي نه پئي سگهيو، جيتوڻيڪ هو آيل دوستن سان ڏک ونڊيندي پنهنجي غم کي هلڪو ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هو پر پوءِ به سندس اکين مان لڙڪ وهندا رهيا. اياز جاني جنهن جو پورو نالو اياز حسين ولد قربان علي ميمڻ هيو، اياز جاني 4 آڪٽوبر 1967ع تي ڳوٺ خير محمد آريجا لاڙڪاڻي ۾ پيدا ٿيو، اياز جاني پرائمري جي تعليم ڪوٽڙي، باڊهه ۽ نئون ديرو شهرن مان حاصل ڪئي، جڏهن ته 1982ع ۾ مئٽرڪ به نئون ديرو جي هاءِ اسڪول مان پاس ڪيائين، 1984ع ۾ انٽر سائنس ڊگري ڪاليج رتوديرو مان، جڏهن ته گريجوئيشن 1986 ۾ گورنمينٽ ڊگري ڪاليج لاڙڪاڻي مان ڪيائين، 1988ع ۾ شاهه لطيف يونيورسٽي مان ايم اي سنڌي ادب ۾ ڪيائين، اياز جاني ادب جي دنيا ۾ 1980ع ڌاري پروانو سيوهاڻي جي رسالي سرهاڻ ۽ گل ڦل ۾ لکڻ سان پير پاتو، اياز حسين عرف اياز جاني شروع ۾ ٽيليفون کاتي ۾ ملازمت ڪئي ۽ ڪراچي جي گلشن حديد واري علائقي ۾ مستقل طور رهائش اختيار ڪيائين، 2 سال اڳ سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جو امتحان پاس ڪري ليڪچرار ٿيو ۽ گورنمينٽ ڊگري ڪاليج رتوديرو ۾ سنڌيءَ جو ليڪچرار طور مقرر ٿيو، اياز جاني 1984ع ۾ نئون ديرو ۾ منٺار سولنگي ۽ زاهد مهراڻويءَ سان گڏجي ”ٻارن جي دنيا سنگت“ نالي هڪ تنظيم جو بنياد وڌو، اياز جاني آثم ادبي سنگت نئون ديرو، گھايل ادبي سنگت نئون ديرو ۽ سنڌي ادبي سنگت شاخ نئون ديرو سان 1986ع تائين واڳيل رهيو ۽ ان جو جوائنٽ سيڪريٽري پڻ رهيو، اياز جاني ماهوار “سارس“ ماهوار ”لهرون“ ۽ ماهوار ”همرچو“ ادبي رسالن سان پڻ واڳيل رهيو. هو شاهه لطيف چيئر ڪراچي يونيورسٽي ۾ ريسرچ آفسير طور به ڪم ڪندو رهيو. کيس ”قلندر شهباز بهترين شاعر“ جو ايوارڊ 2011ع ۾ مليو. غزل ۽ وائي جي باڪمال شاعر اياز جاني سان منهنجي ايتري گهڻي ويجهڙائپ ته نه هئي پر ساڻس جيڪا ملاقات ۽ ڪچهري ٿي هئي، ان ڪچهري ۾ ئي هو مونکي تمام پراڻو، ويجهو ۽ گهرو دوست محسوس ٿيو، ساڻس منهنجي ملاقات سندس يار پياري شاعر غوث پيرازادي سان گڏ ٿي هئي، گلشن حديد جي هڪ هوٽل ۾ ويهي هن منهنجي چهري ۾ گهوري ڏسندي مسڪرائي ۽ غوث کي چيو هو ته مجيب جون اکيون ته خطرناڪ آهن تنهنجي هن سان ڪيئن ويجهڙائپ ٿي آهي ته غوث چيو اکيون خطرناڪ هونديون پر هي پاڻ خطرناڪ ناهي تنهن تي ٽنهي ڄڻن وڏا وڏا ٽهڪ ڏنا هئا ۽ اهي سندس ٽهڪ اڄ به منهنجي ڪنن ۾ گونجن ٿا.
اياز جانيءَ ڏاڍي تڪڙ ڪئي!؟ ڊاڪٽر مرلي ڌر اياز جانيءَ کي مان ڪجهه سالن کان سڃاڻيان، پهريون دفعو هن منهنجو بڪين جي عالمي ڏينهن تي لکيل مضمون پڙهي مون ڏانهن فون ڪيو ۽ پنهنجو تعارف اهو چئي ڪرايائين ته ”مان اياز جاني آهيان، اوهان جو ادبي دوست“ ۽ چيائين ته سائين اوهان مضمون لکي مون کي ڊيڄاري ڇڏيو آهي. ان مضمون ۾ مون مٺن پيشابن وارن کي بڪين جي بچاءُ جون تجويزون ڏنيون هيون ۽ لکيو هيو ته ان مرض ۾ مبتلا عورتون ۽ مرد پنهنجيون بڪيون ضرور چڪاس ڪرائين. اياز به شگر جي بيماري ۾ مبتلا هيو. هڪ ڀيري مون وٽ آيو ۽ رت ۽ پيشاب چڪاس ڪرايائين، شگر قابو ۾ نه هيس، انهن ڏينهن ۾ هو ڪراچي يونيورسٽيءَ ۾ ملازم هيو. ايئن اياز سان ملاقات به ٿيندي رهي، فون تي رابطو به رهيو جڏهن به پاڻ کي يا گهر جي ڪنهن ڀاتي کي ڪو طبي مسئلو ٿيندو هيس ته مون کي فون ضرور ڪندو هيو. آخر ۾ جڏهن دل واري وارڊ ۾ داخل ٿيو ته هڪ ڏينهن فون ڪيائين ته ڪجهه رت جا ٽيسٽ ڪرائڻا آهن جيڪي مون ڪرايس. ملڻ لاءِ به چيائين. هڪ دفعو وڃڻ چاهيم ته خبر پئي ته کيس هفتي کن لاءِ ڊسچارج ڪيو ويو آهي. فوري طور تي اينجيوگرافي، (دل جي نسن جو ايڪسري) نه پئي ٿي سگهيس ڇاڪاڻ ته بڪين جو ڪم ظاهر ڪندڙ رت جو ٽيسٽ ڪريئٽنين وڌيل هيس ان هوندي اينجيوگرافي ڪرڻ سان بڪي جو ڪم وڌيڪ متاثر ٿيندو آهي. مٺا پيشاب دل جون نسون به بند ڪندا آهن ته وري بڪين کي به متاثر ڪندا آهن. جاني جون بڪيون به ٿوريون متاثر ٿيون ميرن ۽ دل جي نس به بند هيس.اها حالت ان ڪري ٿيس جو اياز مون وٽ فقط ٻه دفعا چڪاس لاءِ آيو جڏهن ته گهٽ ۾ گهٽ هر ٽئين مهيني چڪاس ڪرائڻ کپندا هيس. ماڻهو به ڇا ڪري، زماني ۾ ٻيا به ڪيترائي مسئلا آهن خاص ڪري ٽين دنيا جي غريب ملڪن جي ماڻهن سان ته پريشانيون به انيڪ آهن ۽ وري جي هو حساس شاعر هجي ته پوءِ ته دل متاثر ٿيڻ کان رهي نه ٿي سگهي. جاني ڏاڍو نماڻو ماڻهو هيو. هميشه پيار ۽ محبت سان لفظ ادا ڪندو هيو. جناح ۾ جڏهن آخري ڀيرو داخل هو ته فون ڪري چيائين ته ادا هڪ دفعو ملڻ ضرور اچو، اوهين ڊاڪٽر آهيو توهان جي اچڻ سان منهنجي تسلي ٿيندي ۽ ڊاڪٽر به خيال ڪندا. مون کي افسوس آهي ته مان اياز سان آخر ۾ ملي نه سگهيس. اياز وڃڻ ۾ جلدي ڪئي. اياز هن دنيا مان وقت کان اڳ موڪلائي ويو. اياز سفر ڪرڻ ۾ به جلدي ڪئي. وقت تي دوائون به نه کاڌائين، اينجيوپلاسٽي کانپوءِ گهٽ ۾ گهٽ 5 هفتا جفاڪشي ڪرڻ جي منع هوندي آهي. پر مشاعري ۽ ادب سان محبت اوڏانهن وٺي ويس. هاڻ جيڪو ٿيو سو ٿي ويو، ادب ۽ انسانيت جو وڏو نقصان ٿيو. هڪ نيڪ ۽ نماڻو ماڻهو ۽ هڪ سٺو شاعر اسان کان وڇڙي ويو. اڳتي لاءِ اسان جن اديبن کي پنهنجو خيال ڪرڻ گهرجي.
