ڪڏهن ڪڏهن ايئن به ٿيندو آهي ته هڪ ئي خطي جي هڪ ئي مُلڪ جي هڪ ئي صوبي ۾ پڻ هڪ ٻئي کان منفرد ۽ عجيب و غريب ماڳ ڏسڻ لاءِ ملي ويندا آهن. سنڌ ڌرتي ته هونئن به ان لحاظ سان ڀرپور تعارف رکي ٿي. هتي زرعي زمينون پوکڻ لائق ميداني علائقا، جبل، درياء ۽ درياء جي ڪچي واريون زمينون توڙي وارياسا برپٽ پڻ آهن. ڳالهه جڏهن ٿر جي ڪجي ٿي ته اهو سنڌ جو هڪ الڳ ئي جهان آهي. ان ۾ به جيڪي ڏورانهان ڳوٺ آهن انهن جي هڪ انفرادي حيثيت آهي. جتي زندگي ڪُجهه الڳ انداز سان جيئي ٿي. ايئن به ناهي ته هو بلڪل مزي ۾ آهن پر ايئن به ناهي ته هو پنهنجي ڳوٺ گام مان تنگ آهن ۽ اُتان ڀڄڻ جو سوچين ٿا. اڪثر دل چئي ٿي ايڏانهن وڃجي ۽ ايئن هڪ دفعي سنڌ جي ڏکڻ ۾ انڊين بارڊر لڳ هڪ ڳوٺ ”امرنو“ وڃي نڪتاسين. ان بابت لکڻ تي به دل چيو پر تصويرون ضايع ٿي وڃڻ سبب اهو ڪم نه ٿي سگهيو.
ڏور اوڀر-ڏکڻ ۾ پڻ اهڙا ڪيئي ننڍڙا ڳوٺ آهن جيڪي ورهاڱي بعد سرحدي لڪير جي ڪناري اوريان اچي ويا. اهڙن ئي ڳوٺن مان هڪ ڳوٺ آهي نبي سَر. سنڌ ۾ نبي سَر نالي اهو ٽيون ڳوٺ آهي (ٽيون ان ڪري ٿو چوان ته اولهه کان اوڀر هلجي ته اهو ٽيون ٿيو) ان کان اڳ عمرڪوٽ جي حدن ۾ ڪنري لڳ هڪ شهر آهي جيڪو نبي سر روڊ سڏجي ٿو. عمر ڪوٽ ۽ نئون ڪوٽ کي ملائيندڙ ٿر سان لڳو لڳ اتر ڏکڻ ۾ روڊ تي پڻ هڪ ڳوٺ آهي جنهن جو نالو نبي سر آهي. اهي ٻئي شهر/ڳوٺ ٿوري گهڻي فرق سان هڪ جهڙا پر ٿر وارو نبي سر هنن کان الڳ آهي. بابا ۽ چاچا وارا ته ورهين کان اوڏانهن ويندا رهيا آهن. ڏاڏا سائين ته ڪنهن زماني پنڌ به ويندو هو. ان ڳوٺ جا ماڻهو به ڏُڪار ۾ هتي اچي نڪرندا هُئا ۽ منهنجي ڳوٺ ملڪاڻي وارن جي انهن سان سنگت سالن کان هلندي اچي. هاڻي به ملڪاڻي وارن جا اُٺ، ٻڪريون ۽ رڍون ان ڳوٺ وارن کي ڏنل آهن جيڪي هو چارين ۽ انهن جو کير پين. ڦَرن مان اڌواڌ يا وري معاهدو پوري ٿيڻ تي مال جي رقم جو چوٿون حصو کين ڏيڻ وغيره جا رواج آهن. دل ته ڏاڍو چئي ٿي اهو ڳوٺ پاڻ وڃي ڏسجي پر قسمت اهڙي آهي جو هر دفعي ٺهيل پروگرام ڦٽيو وڃن.
تازو هڪ ڳوٺائي محمد خان ان ڳوٺ جي هڪ فوتگي سبب دُعا لاءِ ويو ته واپسي تي اچي جيڪي احوال ڪيائين ۽ فوٽا ڏيکاريائين اُهي هتي ونڊڻ جهڙا آهن. ان ڳوٺ وڃڻ لاءِ اسلام ڪوٽ کان هڪ ڏينهن ۾ رُڳو هڪ دفعو ڊاٽسن وڃي ٿي جيڪا ماڻهن (مرد/عورتن)، سامان ۽ جانور سان سَٿجي هلي ٿي. اسلام ڪوٽ کان اڌ پنڌ پڪو روڊ آهي ۽ باقي سفر ڪچو روڊ آهي. گاڏي رستي تي ماڻهو کڻندي لاهيندي هلندي. ڪنهن جو سامان سوايو آهي ته ان کي ڳوٺ اندر به وڃي ڇڏي ايندي جنهن تي ٻين مسافرن کي ڪا به شڪايت ڪرڻ جو ڪو حق نه هوندو. ان چڪر ۾ جيڪا دير ٿئي ٿي سا ته آهي ئي آهي پر پنڪچر ٿيڻ جي صورت ۾ اضافي دير پڻ شامل هوندي آهي. ايئن اهو ڪلاڪ ڏيڍ وارو سفر 4-5 ڪلاڪن ۾ پورو ٿئي ٿو. ڳوٺ جيئن ته اها هڪ ئي گاڏي اچي ٿي تنهنڪري ان جي آجيان ڳوٺ جا ننڍڙا ٻار ان اڳيان اچي ۽ پوءِ ڳوٺ ۾ وڃي بيهڻ تائين ان پُٺيان ڊوڙي ڪندا آهن ۽ گاڏيءَ ۾ جيڪر ڪو نئون ماڻهو آهي ته اُهو سڀني جي نگاهن جو مرڪز هوندو. بلڪه محمد خان موجب ته اسان ٿر کان ٻاهريان (بئراجي علائقن وارا جن کي ڪراچيءَ ۾ رهندڙغير سنڌين جيان هيءَ ٿر وارا به سنڌ کان آيل چون) ماڻهو ته کين خلائي مخلوق (Alien) لڳون ٿا. اسان جي هر ڳالهه هر حرڪت کي غور سان پيا ڏسندا ۽ نوٽ ڪندا. ويچارن جو ڏوهه به ڪونهي ڇو ته اڌ وهي گُذريو وڃي، جيڪر ڪا وڏي بيماري نه لڳي ته ڪو سبب ئي نه ٺهندو ته ٻيو نه ته رُڳو وڃي مٺي يا ميرپورخاص شهر ئي ڏسي اچن.
محمد خان چئي مون وٽ انهن جي دلچسپيءَ جو ائٽم هو سمارٽ فون. ڳوٺ جي ڪيئي نوجوانن لاءِ اها نئين شيءِ هُئي، هڪ ٻئي کي ٻُڌائين پيا ته ”سنڌ کان هڪ همراهه آيو آهي جنهن وٽ اهڙو فون آهي جنهن ۾ بٽڻ ته آهن ئي ڪونه. آڱريون ڦيرائڻ سان پيو هلي“.جڏهن کين فوٽو ڪڍي ڏيکارجي ته حيران ٿي وڃن ته ايڏا صاف ۽ چِٽا فوٽو.
ٻهراڙي سنڌ جي اڪثر ڳوٺن جيان نبي سر ڳوٺ ۾ به اسڪول موجود ۽ ماستر غائب پر ڳوٺ جو چڱو مُڙس واقعي چڱو ماڻهو آهي. ان هڪ پڙهئي لکئي نوجوان کي پنهنجي گهران پيسا ڏيئي ٻار پڙهائڻ جي ذميداري ڏني آهي پر اڪثر والدين ٻارن کي پڙهائڻ بدران کين مال چارڻ تي ترجيح ڏين ٿا ڇو ته سندن نظريو ئي اهو آهي ته اسان جا ٻار ڪهڙا آفيسر ٿيندا جو پڙهائي ”کوٽي“ ڪريون. ڀلو اٿن وقت تي مال چارڻ جي عادت پئجي وڃي. ڳوٺ جا ٻار سمجهه ڀريا ٿين ٿا سندن ذميداري ٿيو پوي ته روز صبح جو پاڻيءَ جي بوتل ۽ ماني کڻي هڪ ڪپڙي جي ٿيلهي ۾ ٻڌي ڪُلهي تي لٽڪائين. برساتون پون ۽ ڀاڄيون ٿين ته ٻوڙ به ٺهي نه ته ڪيئي ڪيئي ڏينهن لسي يا ڀاڳ ڀلا ته مکڻ کڻي نڪري وڃن جهنگ ڏانهن. ڏُڪار وارن ڏينهن ۾ ته صفا پريشان، نه پنهنجي کائڻ لاءِ ڪا سڻڀي شيءِ نه وري مال لاءِ ڪو سواد وارو سائو پن ملي. بس اهي مهينا سندن امتحان جا هوندا آهن ۽ سانوڻ جا ڏينهن ايندي ئي هر جاندار جي اک اُڀ ۾ ته ڪي چار ڪڻيون پون ته پيٽ ۾ ساهه پئي.
ان ڳوٺ وارا گهڻن ٽينشن کان به بچيل آهن. هن وقت جڏهن اُڙي واقعي سبب انڊو پاڪ ڪشيدگي سبب ٽي وي چئنلز کول ته لڳندو آهي بس اجهو ٿي جنگ لڳي يا لڳي چُڪي آهي بس رُڳو خبر اچڻ جي دير آهي پر هي ڳوٺ جيڪو انڊيا پاڪستان جي بارڊر تي آهي ان جي رهواسين کي ڪا خبر ناهي ته ڇا پيو ٿئي. ڳوٺ جي هڪ همراهه وٽ ريڊيو آهي جنهن تان ڪي خبرون پيو ته واهه ته بس. ڳوٺ ۾ هاڻي سولر تحت روشني جو بندوسبت ٿئي پيو ۽ ڪجهه همراهن وٽ جهڙا تهڙا موبائل فون به آهن جن ۾ ٽيلينور جا سگنل رُڳو اُن صورت ۾ اچن ٿا جڏهن ڪنهن وڏي ڀِٽ تي چڙهي وڃن.
ٻي ته ڪا پريشاني نه اٿن پر اهو سو آهي ته ڪنهن ميڊيڪل ايمرجنسيءَ جي صورت ۾ بيمار کي اسلام ڪوٽ مٺي يا اڳتي پُهچائڻ لاءِ سواريءَ جو مسئلو آهي. اها جيڪا هڪ گاڏي هلي ٿي سا اسپيشل هلڻ تي ڪافي ڪِرايو وٺي ٿي. تنهنڪري اڪثر مريضن کي صبح جو روز جي معمول واري وقت جو انتظار توڙي سفر جي تڪليف سهڻي پوي ٿي تڏهن وڃي ڪنهن ڊاڪٽر وٽ پُهچي ٿو. سرنديءَ وارو ته ڪو هڪ اڌ ئي هوندو ٻيا سڀ غريب آهن. هڪ دفعي جي ڳالهه ڪيائيون ته همراهه کي بلا کائي وئي. پُهچ نه هجي ته گاڏي کي پورو ڪِرايو ڏيئي رات جو ئي ڪهرائي وڃي. نيٺ صبح تائين انتظار ڪري واري جي گاڏي ۾ وڃي هاسپٽل پُهتو. چون ٿا صبح تائين تڪليف ته هُئي سان هُئي پر همراهه کي وات مان رت پئي آئي. ڏٺو وڃي ته اهڙين آبادين جي ڪنهن مرڪزي ڳوٺ ۾ صحت مرڪز کولڻ ڪا وڏي ڳالهه ناهي پر مسئلو اهو آهي ته ڊاڪٽر اُتي وڃي رهڻ لاءِ تيار ناهن. پر هڪ ٻيو ڪم ٿي سگهي ٿو ته هڪ فور ويل جيپ حڪومت پاران ڏني وڃي جيڪا ايمبولينس جو ڪم ڏي ۽ ڊرائيور به اتي جو مقامي رکيو وڃي جنهن کي اها نوڪري ڪندي ڪا ڏُکيائي نه ٿئي.
اها سواري جيڪا اسلام ڪوٽ کان روز هڪ دفعو نبي سر ڳوٺ وڃي ٿي
ڪچي رستي جو ڏيک
ٿر وارا ڀلي کني سڄو سال انهن نعمتن لاءِ سِڪن پر جڏهن کين ملي ٿو ته دل سان مهمانن کي پيش ڪن ٿا
اهي رستا جتان نبي سر پُهچجي ٿو
بارڊر وارو علائقا جتان اڳتي رُڃ ۽ رڻ آهن
هندستان وارن سر ڪريڪ (ٺٽه) کان وٺي پنجاب تائين سنڌ جي سرح سان لڳ روڊ ٺاهيو آهي جيڪو رڻ ۾ اڃان پورو ناهي ٿيو
ٿر جو اهو جيت جيڪو عام جام آهي ۽ رات جو بسترن ۾ اچيو پُهچي
هونئن ته ٿر بَر آهي پر وسي ته پوءِ اهڙو سائو ٿيو وڃي
انهن ٻارڙن مان هڪ ٻارڙو جنهن جي نصيب ۾ رُڳو مال چارڻ ئي آهي
ڳوٺ کان بارڊر طرف ويندڙ دڳ تي رينجرز جي چوڪي
اُتي جا گهرا کوهه. ڪيميڪلي ته پاڻيءَ ۾ مسئلا آهن پر پيئڻ ۾ مٺو آهي
ڳوٺاڻا
اُتي اڄ به اهي لوٽا ستعمال ٿين ٿا
ڳوٺ جي اوطاق
هڪ ٻارڙو پاڻي ۽ ماني ساڻ کڻي مال چارڻ وڃڻ لاءي تيار
ڳوٺ جي مسجد.
ڀِٽ تي هڪ گهر
ڏور اوڀر-ڏکڻ ۾ پڻ اهڙا ڪيئي ننڍڙا ڳوٺ آهن جيڪي ورهاڱي بعد سرحدي لڪير جي ڪناري اوريان اچي ويا. اهڙن ئي ڳوٺن مان هڪ ڳوٺ آهي نبي سَر. سنڌ ۾ نبي سَر نالي اهو ٽيون ڳوٺ آهي (ٽيون ان ڪري ٿو چوان ته اولهه کان اوڀر هلجي ته اهو ٽيون ٿيو) ان کان اڳ عمرڪوٽ جي حدن ۾ ڪنري لڳ هڪ شهر آهي جيڪو نبي سر روڊ سڏجي ٿو. عمر ڪوٽ ۽ نئون ڪوٽ کي ملائيندڙ ٿر سان لڳو لڳ اتر ڏکڻ ۾ روڊ تي پڻ هڪ ڳوٺ آهي جنهن جو نالو نبي سر آهي. اهي ٻئي شهر/ڳوٺ ٿوري گهڻي فرق سان هڪ جهڙا پر ٿر وارو نبي سر هنن کان الڳ آهي. بابا ۽ چاچا وارا ته ورهين کان اوڏانهن ويندا رهيا آهن. ڏاڏا سائين ته ڪنهن زماني پنڌ به ويندو هو. ان ڳوٺ جا ماڻهو به ڏُڪار ۾ هتي اچي نڪرندا هُئا ۽ منهنجي ڳوٺ ملڪاڻي وارن جي انهن سان سنگت سالن کان هلندي اچي. هاڻي به ملڪاڻي وارن جا اُٺ، ٻڪريون ۽ رڍون ان ڳوٺ وارن کي ڏنل آهن جيڪي هو چارين ۽ انهن جو کير پين. ڦَرن مان اڌواڌ يا وري معاهدو پوري ٿيڻ تي مال جي رقم جو چوٿون حصو کين ڏيڻ وغيره جا رواج آهن. دل ته ڏاڍو چئي ٿي اهو ڳوٺ پاڻ وڃي ڏسجي پر قسمت اهڙي آهي جو هر دفعي ٺهيل پروگرام ڦٽيو وڃن.
تازو هڪ ڳوٺائي محمد خان ان ڳوٺ جي هڪ فوتگي سبب دُعا لاءِ ويو ته واپسي تي اچي جيڪي احوال ڪيائين ۽ فوٽا ڏيکاريائين اُهي هتي ونڊڻ جهڙا آهن. ان ڳوٺ وڃڻ لاءِ اسلام ڪوٽ کان هڪ ڏينهن ۾ رُڳو هڪ دفعو ڊاٽسن وڃي ٿي جيڪا ماڻهن (مرد/عورتن)، سامان ۽ جانور سان سَٿجي هلي ٿي. اسلام ڪوٽ کان اڌ پنڌ پڪو روڊ آهي ۽ باقي سفر ڪچو روڊ آهي. گاڏي رستي تي ماڻهو کڻندي لاهيندي هلندي. ڪنهن جو سامان سوايو آهي ته ان کي ڳوٺ اندر به وڃي ڇڏي ايندي جنهن تي ٻين مسافرن کي ڪا به شڪايت ڪرڻ جو ڪو حق نه هوندو. ان چڪر ۾ جيڪا دير ٿئي ٿي سا ته آهي ئي آهي پر پنڪچر ٿيڻ جي صورت ۾ اضافي دير پڻ شامل هوندي آهي. ايئن اهو ڪلاڪ ڏيڍ وارو سفر 4-5 ڪلاڪن ۾ پورو ٿئي ٿو. ڳوٺ جيئن ته اها هڪ ئي گاڏي اچي ٿي تنهنڪري ان جي آجيان ڳوٺ جا ننڍڙا ٻار ان اڳيان اچي ۽ پوءِ ڳوٺ ۾ وڃي بيهڻ تائين ان پُٺيان ڊوڙي ڪندا آهن ۽ گاڏيءَ ۾ جيڪر ڪو نئون ماڻهو آهي ته اُهو سڀني جي نگاهن جو مرڪز هوندو. بلڪه محمد خان موجب ته اسان ٿر کان ٻاهريان (بئراجي علائقن وارا جن کي ڪراچيءَ ۾ رهندڙغير سنڌين جيان هيءَ ٿر وارا به سنڌ کان آيل چون) ماڻهو ته کين خلائي مخلوق (Alien) لڳون ٿا. اسان جي هر ڳالهه هر حرڪت کي غور سان پيا ڏسندا ۽ نوٽ ڪندا. ويچارن جو ڏوهه به ڪونهي ڇو ته اڌ وهي گُذريو وڃي، جيڪر ڪا وڏي بيماري نه لڳي ته ڪو سبب ئي نه ٺهندو ته ٻيو نه ته رُڳو وڃي مٺي يا ميرپورخاص شهر ئي ڏسي اچن.
محمد خان چئي مون وٽ انهن جي دلچسپيءَ جو ائٽم هو سمارٽ فون. ڳوٺ جي ڪيئي نوجوانن لاءِ اها نئين شيءِ هُئي، هڪ ٻئي کي ٻُڌائين پيا ته ”سنڌ کان هڪ همراهه آيو آهي جنهن وٽ اهڙو فون آهي جنهن ۾ بٽڻ ته آهن ئي ڪونه. آڱريون ڦيرائڻ سان پيو هلي“.جڏهن کين فوٽو ڪڍي ڏيکارجي ته حيران ٿي وڃن ته ايڏا صاف ۽ چِٽا فوٽو.
ٻهراڙي سنڌ جي اڪثر ڳوٺن جيان نبي سر ڳوٺ ۾ به اسڪول موجود ۽ ماستر غائب پر ڳوٺ جو چڱو مُڙس واقعي چڱو ماڻهو آهي. ان هڪ پڙهئي لکئي نوجوان کي پنهنجي گهران پيسا ڏيئي ٻار پڙهائڻ جي ذميداري ڏني آهي پر اڪثر والدين ٻارن کي پڙهائڻ بدران کين مال چارڻ تي ترجيح ڏين ٿا ڇو ته سندن نظريو ئي اهو آهي ته اسان جا ٻار ڪهڙا آفيسر ٿيندا جو پڙهائي ”کوٽي“ ڪريون. ڀلو اٿن وقت تي مال چارڻ جي عادت پئجي وڃي. ڳوٺ جا ٻار سمجهه ڀريا ٿين ٿا سندن ذميداري ٿيو پوي ته روز صبح جو پاڻيءَ جي بوتل ۽ ماني کڻي هڪ ڪپڙي جي ٿيلهي ۾ ٻڌي ڪُلهي تي لٽڪائين. برساتون پون ۽ ڀاڄيون ٿين ته ٻوڙ به ٺهي نه ته ڪيئي ڪيئي ڏينهن لسي يا ڀاڳ ڀلا ته مکڻ کڻي نڪري وڃن جهنگ ڏانهن. ڏُڪار وارن ڏينهن ۾ ته صفا پريشان، نه پنهنجي کائڻ لاءِ ڪا سڻڀي شيءِ نه وري مال لاءِ ڪو سواد وارو سائو پن ملي. بس اهي مهينا سندن امتحان جا هوندا آهن ۽ سانوڻ جا ڏينهن ايندي ئي هر جاندار جي اک اُڀ ۾ ته ڪي چار ڪڻيون پون ته پيٽ ۾ ساهه پئي.
ان ڳوٺ وارا گهڻن ٽينشن کان به بچيل آهن. هن وقت جڏهن اُڙي واقعي سبب انڊو پاڪ ڪشيدگي سبب ٽي وي چئنلز کول ته لڳندو آهي بس اجهو ٿي جنگ لڳي يا لڳي چُڪي آهي بس رُڳو خبر اچڻ جي دير آهي پر هي ڳوٺ جيڪو انڊيا پاڪستان جي بارڊر تي آهي ان جي رهواسين کي ڪا خبر ناهي ته ڇا پيو ٿئي. ڳوٺ جي هڪ همراهه وٽ ريڊيو آهي جنهن تان ڪي خبرون پيو ته واهه ته بس. ڳوٺ ۾ هاڻي سولر تحت روشني جو بندوسبت ٿئي پيو ۽ ڪجهه همراهن وٽ جهڙا تهڙا موبائل فون به آهن جن ۾ ٽيلينور جا سگنل رُڳو اُن صورت ۾ اچن ٿا جڏهن ڪنهن وڏي ڀِٽ تي چڙهي وڃن.
ٻي ته ڪا پريشاني نه اٿن پر اهو سو آهي ته ڪنهن ميڊيڪل ايمرجنسيءَ جي صورت ۾ بيمار کي اسلام ڪوٽ مٺي يا اڳتي پُهچائڻ لاءِ سواريءَ جو مسئلو آهي. اها جيڪا هڪ گاڏي هلي ٿي سا اسپيشل هلڻ تي ڪافي ڪِرايو وٺي ٿي. تنهنڪري اڪثر مريضن کي صبح جو روز جي معمول واري وقت جو انتظار توڙي سفر جي تڪليف سهڻي پوي ٿي تڏهن وڃي ڪنهن ڊاڪٽر وٽ پُهچي ٿو. سرنديءَ وارو ته ڪو هڪ اڌ ئي هوندو ٻيا سڀ غريب آهن. هڪ دفعي جي ڳالهه ڪيائيون ته همراهه کي بلا کائي وئي. پُهچ نه هجي ته گاڏي کي پورو ڪِرايو ڏيئي رات جو ئي ڪهرائي وڃي. نيٺ صبح تائين انتظار ڪري واري جي گاڏي ۾ وڃي هاسپٽل پُهتو. چون ٿا صبح تائين تڪليف ته هُئي سان هُئي پر همراهه کي وات مان رت پئي آئي. ڏٺو وڃي ته اهڙين آبادين جي ڪنهن مرڪزي ڳوٺ ۾ صحت مرڪز کولڻ ڪا وڏي ڳالهه ناهي پر مسئلو اهو آهي ته ڊاڪٽر اُتي وڃي رهڻ لاءِ تيار ناهن. پر هڪ ٻيو ڪم ٿي سگهي ٿو ته هڪ فور ويل جيپ حڪومت پاران ڏني وڃي جيڪا ايمبولينس جو ڪم ڏي ۽ ڊرائيور به اتي جو مقامي رکيو وڃي جنهن کي اها نوڪري ڪندي ڪا ڏُکيائي نه ٿئي.
اها سواري جيڪا اسلام ڪوٽ کان روز هڪ دفعو نبي سر ڳوٺ وڃي ٿي
ڪچي رستي جو ڏيک
ٿر وارا ڀلي کني سڄو سال انهن نعمتن لاءِ سِڪن پر جڏهن کين ملي ٿو ته دل سان مهمانن کي پيش ڪن ٿا
اهي رستا جتان نبي سر پُهچجي ٿو
بارڊر وارو علائقا جتان اڳتي رُڃ ۽ رڻ آهن
هندستان وارن سر ڪريڪ (ٺٽه) کان وٺي پنجاب تائين سنڌ جي سرح سان لڳ روڊ ٺاهيو آهي جيڪو رڻ ۾ اڃان پورو ناهي ٿيو
ٿر جو اهو جيت جيڪو عام جام آهي ۽ رات جو بسترن ۾ اچيو پُهچي
هونئن ته ٿر بَر آهي پر وسي ته پوءِ اهڙو سائو ٿيو وڃي
انهن ٻارڙن مان هڪ ٻارڙو جنهن جي نصيب ۾ رُڳو مال چارڻ ئي آهي
ڳوٺ کان بارڊر طرف ويندڙ دڳ تي رينجرز جي چوڪي
اُتي جا گهرا کوهه. ڪيميڪلي ته پاڻيءَ ۾ مسئلا آهن پر پيئڻ ۾ مٺو آهي
ڳوٺاڻا
اُتي اڄ به اهي لوٽا ستعمال ٿين ٿا
ڳوٺ جي اوطاق
هڪ ٻارڙو پاڻي ۽ ماني ساڻ کڻي مال چارڻ وڃڻ لاءي تيار
ڳوٺ جي مسجد.
ڀِٽ تي هڪ گهر
