ڪجهه سال اڳ سعيد ميمڻ سان ٿيل يادگار ڳالهه ٻولهه ڳالهه ٻولهه: رضوان گل ۽ ساجد سنڌي سوال: سعيد تنهنجو ننڍپڻ ڪيئن گذريو؟ ۽ تنهنجو ادب ڏانهن لاڙو ڪيئن ٿيو؟ سعيد: ادب سان منهنجو غير شعوري طور ننڍپڻ کان ئي لاڳاپو رهندو پئي آيو آهي. مان لاڙڪاڻي جي ديني مدرسي هاءِ اسڪول ۾ اٺون پڙهندو هئس. مون کي ياد آهي ته تڏهن مون کي گهران جيڪا خرچ ملندي هئي، اها گڏ ڪري لاڙڪاڻي جي ڪاٺيا واڙ بوڪ اسٽور يا عبدالله بوڪ اسٽور تان آکاڻين جا ڪتاب خريد ڪندو هئس. هزار داستان، بهرام گور، حاتم طائي، قصو چئن درويشن جو، جهان آرا ۽ ٻيا چوپڙين نما جيڪي ڪهاڻين ۽ داستانن جا ڪتابڙا هوندا هئا اهي وٺي پڙهندو هئس ۽ مون پنهنجو پهرين شعر به ان عمر ۾ ئي لکيو. اهو هڪ مزاحيه نظم هو جيڪو مون پنهنجي ڳوٺ جي استاد کي ڏيکاريو جيڪو پاڻ به ٿوري گهڻي شاعري ڪندو هو، پر علم عروض جو ماهر هو. سائينءَ محمد هارون بلوچ منهنجو نظم ڏسي چيو ”پٽ هي ته تو وزن ۾ به پورو لکيو آهي“؟ چيائين، ”توکي علم عروض ايندو آ ڇا“؟ چيم ”نه سائين بس پاڻ لکجي ويو وزن تي، مون کي خبر ناهي ته علم معروض ڇا آهي“؟ چيائين ”معروض نه علم عروض، جنهن مطابق شعر جي وزن جو صحيح ماپو ڪبو آهي ۽ ان کي بي عيب بڻائبو آهي”. مون ان ڏينهن پنهنجا پراڻا ڪاغذ اٿلايا ۽ اهو نظم به ڳولڻ جي ڪوشش ڪئي پر نه ملي سگهيو. مون کي پنهنجي شاعراڻي پس منظر تي ويچاريندي حيرت ٿيندي آهي، ته مون کي سموري شاعري سنجيده مزاج رکندڙ آهي پر منهنجي پهرين اوائلي تخليق مزاحيه نظم هو، شايد ان ڪري هو جو ننڍائپ ۾ مزاح منهنجي رڳ رڳ ۾ سمايل هئي، جيڪا مزاح مون کان پوءِ دنيا جي المين ۽ حادثن کسي ورتي. ها ته مون ڳالهه پئي ڪئي ننڍپڻ ۾ ادب ڏانهن لاڙي جي ته ادب ڏي منهنجو لاڙو ٻالڪپڻ کان ئي رهيو آهي. مان پنهنجي نانيءَ کان شوق سان آکاڻيون ٻڌندو هئس. اسان نانا جن جي گهر رهندا هئاسين، بابا کرڙاهه جي مدرسي ۾ پڙهائيندو هو ۽ پندرهين ڏينهن گهر ايندو هو. منهنجو نانو دلبر ماڻهو هو. هو مون کي ”لعل“ سڏيندو هو چوندو هو ”هي منهنجي سنڌ جو لعل آهي اميدان!“ (ناني منهنجي)، ۽ پيار مان لالڻ يا لالي سڏيندو هو. شام جو جڏهن نانا حقو دکائي مون کي پنهنجي ڀرسان ويهاري زماني جون ڳالهيون ٻڌائيندو هو ته اهي منهنجي ساروڻين ۾ سانڍيل هونديون هيون. مون ناني سائينءَ تي ڪجهه ڏينهن اڳ هڪڙو پنجڪرو لکيو آهي: نيڻ هن جا سدائين جهڙ ڦڙ ۾، من سندس هو مڪان الڪن جو، ڄڻ ته آواز هن جي سڏڪن جو، گم ٿيو پئي حقي جي گڙ گڙ ۾، نيڻ هن جا سدائين جهڙ ڦڙ ۾. ناني جن ڏاڍا غريب هئا. اڄ به جڏهن سندن غربت ياد ايندي آهي ته اکيون ڀرجي وينديون آهن. منهنجي ناني رليون سبندي هئي ۽ ماما منهنجا رستم ۽ انور ڪاٺيون کپائي گهر هلائيندا هئا. جهنگ مان مٿي تي ڪاٺين جي ڀري کڻي ايندا هئا. انسان جو من به عجيب آهي، ڪڏهن ماضيءَ جا ورق کلن ٿا ته کلندا ئي وڃن ٿا. مون ڳالهه پئي ڪئي ته ننڍپڻ ۾ منهنجو ادب ڏي لاڙو آکاڻين ۽ داستانن جا ڪتابڙا پڙهي ٿيو. ڄڻ مون کي انهن ۾ هڪ اهڙي دنيا نظر ايندي هئي جنهن ۾ داخل ٿيڻ سان ماڻهو دنيا جا سڀ ڏک سور وساري ويهندو هو. ان حوالي سان ڏسجي ته ادب دنيا ۾ سمجهڻ جي ڪوشش به آهي ته دنيا جي تلخين کان هڪ قسم جي دلچسپ فراريت پڻ. ننڍپڻ ۾ مون هڪ جيڏن ڇوڪرن سان رانديون کيڏيون. اِٽي ڏڪر، ڪوڏي ڪوڏي، اکٻوٽ، ونجهه وٽي ۽ ٻيون ۽ وري مزي جي ڳالهه ٻڌايانو ته مان ڇوڪرين سان ويهي سهرا به ڳائيندو هئس، ننڍپڻ جون ڪافي ساروڻيون آهن ڪڏهن اهي لکندس. سوال: سعيد تنهنجو مزاج ڪهڙو آهي؟ سعيد: مٺا! مان ماٺيڻي طبيعت جو ماڻهو آهيان، پر ڪڏهن جذباتي به ٿيو وڃان. بنا سوچ ويچار جي ڪم ڪري ويهندس ۽ پوءِ خبر پوندي ته ٻيلي مون کي ائين نه ڪرڻ گهربو هو. سوال: ڀلا تنهنجي ڪمزوري ڪهڙي آهي؟ سعيد: يار! حسن ئي منهنجي ڪمزوري آهي. لڳي ته روايتي جواب ٿو پر حقيقت به اها آهي. اڄ توهان جي جاءِ تي ڪا سهڻي ڇوڪري مون کان انٽرويو وٺي ها ته پوءِ ڏسين ها ڪيئن ٿو ذر ذر جواب ڏيندو وڃان. سوال: سعيد! تون پهرين ملاقات ۾ ماڻهوءَ جي ڪهڙي ڳالهه جو جائزو وٺندو آهين؟ سعيد: پهرين ملاقات ۾ مان ماڻهوءَ جون اکيون پڙهي وٺندو آهيان، اکيون اوهان جي دل جا دروازا آهن. سوال: اهو ڪهڙو ڪم آهي جنهن تي اوهان کي فخر آهي؟ سعيد: ادا! اڃان ته ڪو ايڏو وڏو ڪم نه ڪيو اٿم جنهن تي مون کي فخر هجي، بس شاعري جا ڇهه مجموعا سنڌ کي ڏنا اٿم ۽ چار اڻ ڇپيل شاعريءَ جا مجموعا پيا آهن گهر ۽ هڪ نثر جو ڪتاب، ته مون ڪو ٻيو ايڏو قابل قدر ڪم نه ڪيو آهي. بس سنڌي ادب ۾ منهنجو به ڪجهه ڪنٽريبيوشن آهي. ٻي ڳالهه ٻڌايانءِ ته پاڻ فقيري طبيعت جا ماڻهو آهيون فخر ڪرڻ وڻندو ناهي ڪنهن ڳالهه تي. سوال: دولت، شهرت، محبت مان چونڊ ڪرڻي پوي ته ڇا چونڊيندين؟ سعيد: سهڻا! ايماندارانه جواب اهو آهي ته مان دولت جي چونڊ ڪندس، جيڪا منهنجي زندگيءَ جا معاشي مسئلا حل ڪري ڇڏيندي ۽ مان سڪون سان لکي پڙهي سگهندس. هاڻي ته پاڻ کي ٿو سڄو ڏينهن لوڙڻو پوي ۽ ٻچن جي روزري روٽيءَ جو پوءِ ٿو مسئلو حل ٿئي. شهرت پاڻ کي گهرجي نه ڇو ته اها ماڻهو کان آزادي کسي ٿي وٺي ۽ محبت ته ڪوشش سان نه ملندي آهي، محبت پاڻ ماڻهوءَ جي لاءِ دروازا کوليندي آهي، زوريءَ نه کلي سگهندا آهن. سوال: زندگي اوهان جي نظر ۾؟ سعيد: مون کي اوشو رجنجيش جا لفظ ٿا ياد اچن ”هر انسان منفرد آهي ۽ هر منفرد زندگيءَ جي پنهنجي سونهن آهي، انسان زندگيءَ جي وجداني احساس سان گڏ پيدا ٿيو آهي“ ته واقعي هر زندگيءَ جو پنهنجو نرالو ذائقو ٿئي ٿو. زندگيءَ جو ڪٿي خاتمو نٿو ٿئي، زندگي صورتون تبديل ڪري ٿي، اوشوءَ جي ئي لفظن ۾ ته زندگي توهان جي رت ۾ روان آهي، زندگي توهان ۾ ساهه کڻي رهي آهي، اها ته اوهان جي ذات آهي، اوهان ان کان فرار ٿي نٿا سگهو. سوال: ڏک توهان جي نظر ۾؟ سعيد: ڏک انسان کي ڇنڊي ڇاڻي من مان ميراڻ دور ڪري ٿو ڇڏي. ڏک جهڙي ڪا خالص روحاني حقيقت ئي ناهي. ڏک اوهان ۾ پاڪيزگي پيدا ڪري ٿو ۽ رحم جو جذبو، ڏک وسيلي ئي ڪائنات جي مامتا واري حيثيت جو ادراڪ به ٿئي ٿو ۽ تخليقي نکار به ڪنهن آرٽسٽ ۾ ڏک پائڻ کانپوءِ اچي ٿو. مون ڏک کي ان اينگل کان ڏٺو آهي. سوال: خوشي تنهنجي نظر ۾؟ سعيد: خوشي من جي سر مستيءَ واري ڪيفيت جو نالو آهي. خوشيءَ جو قدرتي تعلق آزاديءَ سان آهي. اوهان ڏٺو هوندو وڏن جي ڀيٽ ۾ ننڍا ٻارڙا اوهان کي خوش نظر ايندا آهن، ڇو ته ٻار ۾ فطري آزادي هوندي آهي، جيڪا وڏائپ ۾ کسجي وڃي ٿي. خوشي اها سرشاريءَ واري ڪيفيت آهي جڏهن من پريشانين کان آجو هجي. اهو ڀرپور احساس جيڪو ڪنهن وڃائجي ويل ڪنهن قيمتي شيءَ جي واپس ملڻ تي ٿئي. اها بي اونائپ جڏهن من دنيا جي فڪرات کان آجي هوندي آهي. اها سرهائي واري ڪيفيت جيڪا ڪنهن عاشق کي پنهنجي محبوب جو ديدار پسندي نصيب ٿيندي آهي، اها ئي حقيقي خوشي آهي. سوال: شاعري اوهان جي نظر ۾؟ Poery is The Naturial Way of Catharses of Emotions شاعري جذبن جي اظهار جو قدرتي وسيلو آهي، پر ان جو معيار ۽ صلاحيت هرهڪ شاعر وٽ مختلف آهي. شاعري ادراڪ جا دروازا کولي انسان کي آگاهي عطا ڪري ٿي. سوال: پيار اوهان جي نظر ۾؟ سعيد: پيا ڪارل مارڪس جي ٿيوري ناهي جو ان کي لفظن ۾ بيان ڪجي. پيار محسوس ڪرڻ جي شيءَ آهي. پيار ان لطيف رشتي جو نالو آهي جنهن سان ڪائنات جو داخلي تاڃيپيٽو اڻيل آهي ۽ اهو اندروني طور ڪائنات جي وجودن کي هڪ ٻئي سان ڳنڍيو بيٺو آهي. خالص پيار عبادت جي حيثيت رکي ٿو. پيار زندگي جو جوهر آهي. سوال: ڪنهن کان نفرت آهي؟ سعيد: ان نظام ۽ وهنوار کان جيڪو انسان جي اوسر ۽ ترقيءَ آڏو رڪاوٽون کڙيون ڪري ٿو. مان ڪو سياسي ماڻهو ناهيان پر پوءِ به هر انسان لاءِ اظهار جي آزاديءَ کي سندس بنيادي حق سمجهان ٿو. مون کي ان شخص کان به نفرت ٿيڻ لڳندي آهي جيڪو مون کي چوندو آهي تون پنهنجو دڳ ڇڏي هن منهنجي راهه تي هل ڇو؟ منهنجو پنهنجو رستو آهي مان ان تي آزاديءَ سان هلڻ چاهيان ٿو. ڪنهن به تخليق ڪار کي بائونڊ نه ڪرڻ گهرجي ته هيئن لک، هونئن به لک. جيڪڏهن ڪو مزاحمتي شاعري سٺي لکي ٿو ته هروڀرو مان به ان جي تقليد ڪندي محمد خان مجيدي ٿي لکان؟ منهنجو پنهنجو شاعراڻو جهان ۽ پنهنجا تخيل جا ميدان آهن، مان ڪو ڪرائي جو شاعر ته ناهيان جو ميلن جي مشاعرن ۾ پئسا وٺي شعر ٻڌائي اچان. سوال: پسند جو ڪوئي ڪوٽيشن؟ سعيد: اوشوءَ جا لفظ ٿا ياد اچن جيڪي ويجهڙائي ۾ پڙهيا جن جو مطلب آهي ته ”زندگيءَ جيڪڏهن صحيح ڍنگ سان گذاري وڃي ته اها موت کان ڪڏهن به خوفزده نه ٿيندي آهي، اوهان مون کي خوشيءَ سان خوش آمديد چئو ته موت آرام جي وقفي وانگر هڪڙي عظيم ننڊ وانگر ايندو آهي“. سوال: اوهان اداس لمحن ۾ ڇا ڪندا آهيو؟ سعيد: سنڌوءَ ڪناري وڃي ڪنهن بيٺل ٻيڙيءَ تي ويهي رهندو آهيان يا گهر ۾ پنهنجي پٽ دانيال سان راند کيڏندو آهيان. رليڪس ٿي ويندو آهيان. هونءَ به ڳوٺ ۾ منهنجا اهڙا ته کل ڀوڳ ورا دوست آهن جو شام جو انهن سان دريا ڪناري هوندو آهيان ته اداسي مون کان ڪونهين ڏور هوندي آهي پر جڏهن اڪيلو هوندو آهيان ته وڻ ويڙهيءَ وانگر اداسي وڪوڙي ويندي آهي ۽ ان مان نڪري نه سگهندو آهيان. سوال: زندگي جي وڏي کان وڏي حاصلات؟ سعيد: عاقل جهڙي فطري حسن رکندڙ ڳوٺ ۾ منهنجو جنم منهنجي لاءِ وڏو عزاز آهي پر منهنجي ڪا ذاتي حاصلات ناهي جنهن تي مون کي فخر هجي. سوال رهجي ويل خواهش؟ سعيد: هزارون خواهشين ايسي ڪي هر خواهش پي دم نڪلي بهت ملي ارمان ليڪن پهر بي ڪم نڪلي. سوال: ڪنهن کان متاثر آهيو؟ سعيد: لطيف سائين ۽ سائين جي ايم سيد. سوال: زندگيءَ ۾ سڀ کان پياري شيءَ؟ سعيد: زندگي پاڻ ئي هر شيءَ کان پياري آهي. سوال: زندگيءَ ۾ ڪو کل جوڳو واقعو؟ سعيد: مان لاڙڪاڻي ۾ رڪشو هلائيندو هئس. هڪ ڀيري ڏٺم ته چوڪ تي ٻه سواريون بيٺيون هيون، ٻن رڪشن جا ماڻهو هئا، مان انهن جي اڳيان وڃي رڪشو بيهاريو هڪ عورت چڙهي ويٺي، ان سان گڏ جيڪو مرد هو سو سامهون قلو پطره سئنيما جي پوسٽر ۾ اڌ اگهاڙي عورت ڏسي رهيو هو، ٻيو همراهه به پنهنجي ڌيان ۾ هو رڪشي ۾ جو مائي ڏٺائين ته پنهنجي زال سمجهي ان سان ويهي رهيو. سندس عورت اها نه هئي، رڪشو هلائي ٿورو اڳتي ٿيس ته رڪشي ۾ ويٺل مائيءَ رڙ ڪري مرد کي چيو ”لهه مئا! مون سان ڇو ويٺو آهين؟ جوڻين هوءَ بيٺي اٿئي. هو ڪڃر ته ڏس بيٺو پوسٽر ٿو ڏسي. مون ان همراهه کي سڏ ڪيو. مائي گرم ٿي ويئي هئي مون کي چيائين ”اڙي رڪشي وارا، ڏي خبر پرايون رنون ڀڄائيندو آهين ڇا“؟. سوال: ڪنهن سفر جي تمنا؟ سعيد: اڄڪلهه دل ڏاڍو ٿر ڏي تانگهي ٿي. مان ٿر جي زندگيءَ جو گهرو مطالعو ڪري ان کي پنهنجي شاعريءَ ۾ آڻڻ چاهيان ٿو. سوال: ڪا شخصيت جنهن جي جدائيءَ جو احساس ٿيندو هجي؟ سعيد: منهنجي ننڍڙي مارئيءَ جي ننڍپڻ ۾ جدائي مون کي جهوري وڌو هو. هن جي موت ۽ ٻي هڪڙي حسينا هئي ان جو نالو نٿو ٻڌائي سگهان ان جي جدائي کي مون شدت سان محسوس ڪيو هو. منهنجي هڪڙي غزل جو مطلع آهي جيڪو منهنجي هاڻي جي داخلي ڪيفيت جي عڪاسي ڪري ٿو: دل ۾ ڪا جاءِ ئي بچي ناهي هاڻ ڪنهن جي به ڪا ڪمي ناهي. سوال: ٻيهر زندگي ملي ته اوهان ڇا ٿيڻ پسند ڪندئو؟ سعيد: ٻيهر زندگي ملي تڏهن به مان شاعر ئي هوندس، شاعري ئي منهنجي سڃاڻپ آهي. سوال: مستقبل ۾ اوهان دنيا کي ڪيئن ٿا ڏسڻ گهرو؟ سعيد: ڀٽائيءَ جو بيت صحيح طرح ياد نٿو اچي: محبتي ميڙي، جوڙيون هڪڙو ڳوٺڙو اهڙو گلوبل وليج جنهن ۾ ائٽمي هٿيار نه پر هٿڙن ۾ گلڙا ۽ دلين ۾ محبتون هجن. سوال: موسيقيءَ جي دنيا ۾ پسند جي شخصيت؟ سعيد: عابده پروين، جگجيت سنگهه، غلام علي ۽ ٻيا ڪافي شوق سان ٻڌندو آهيان. سوال: پسند جا اديب؟ سعيد: ميلان ڪنڊيرا، گارشيا مارڪيز، رسول حمزه توف ٻيا به ڪهاڻيڪار ۽ ناول نگار آهن ڪجهه شاعريءَ ۾ وليم بليڪ، ورڊس ورٿ، ايليٿ، لطيف، اياز ۽ شيام ۽ هارلڪي ۽ نٽشي به اهم شاعر آهن. سوال: وڻندڙ لباس؟ سعيد: سفيد سلوار قميص. سوال: وڻندڙ خوشبو؟ سعيد: رابل جي گل جي خوشبو ۽ رات راڻيءَ جي خوشبو.
