زندگيءَ کي جياپو ڏيندڙ سنڌي سائنسدان خالد ٿيٻي جي انقلابي تحقيق محمد سليمان وساڻ پاڻي الله تعالى جي سڀ کان وڏي نعمت آهي. پاڻي اسان جي زندگيءَ جو اهم جزو آهي. پاڻي کان سواءِ انسان جو زنده رهڻ ناممڪن آهي. جيتوڻيڪ پاڻيءَ مان غذائيت معلوم نه ٿي ٿئي پر پوءِ بہ حقيقت اھا آهي تہ اسان جي غذا جو اهم جزو آهي. انسان جي جسم ۾ 60 کان 70 سيڪڙو تائين پاڻي هوندو آهي. پاڻي ھڪ اھڙي قدرتي نعمت آھي جيڪا زندگين کي زندگي ڏيندي آھي. دنيا جي مڙني مذهبن توڙي فڪري ماخذن منجه پاڻيءَ کي مقدس حيثيت مليل آهي. ان ۾ ڪو شق ناھي تہ پاڪستان سميت سموري دنيا ھن وقت پيئڻ جي صاف پاڻيءَ لاءِ جنگ وڙھي رھي آھي. دنيا ۾ ۽ خاص ڪري ٽين دنيا يا اسرندڙ ملڪن ۾ سڀ کان وڌيڪ بيمارين جو سبب آلودہ پاڻي ئي آھي. پاڪستان جي سپريم ڪورٽ ھن وقت سڄي ملڪ ۾ پاڻيءَ جي خراب حالت تي پاڻمرادو نوٽيس وٺي تحقيق ڪري رھي آھي. سڄي دنيا زراعت ۽ پيئڻ جي صاف پاڻيءَ لاءِ پريشان آھي. چون ٿا ايندڙ جنگيون پاڻيءَ جي ڪري بہ لڳي سگھن ٿيون. اھڙي صورتحال کي ڏسندي دنيا جا ڪيترائي سائنسدان ان تحقيق جي پويان ھئا تہ ڪيئن آلودہ، گندگي ڀريل، سامونڊي ۽ ملاوٽ واري پاڻيءَ کي سولي ۽ سَستي نموني صاف ۽ پيئڻ لائق بڻائي سگھجي. دنيا جون ڪيتريون ئي ڪمپنيون فلٽر ذريعي پاڻي صاف ڪري وڪرو ڪن ٿيون جنھن سبب اربين روپيا تہ ان تي ئي لڳي وڃن ٿا. جتي مٺو پاڻي ناھي اتي تہ پاڻي جو قدر اڃا بہ وڌي وڃي ٿو. جيئن جيئن دنيا ترقي ڪري پئي ۽ صنعتي يا فني ترقي ٿئي پئي تيئن ئي پاڻيءَ جي آلودگي يا گدلاڻ وڌي رھي آھي. اھڙي پريشاني واري دور ۾ سوشل ميڊيا تي خبر ملي تہ سنڌ جي ھڪ نوجوان سائنسدان ھڪ انقلابي ڪم ڪري دنيا لاءِ صاف پاڻيءَ جي آساني پيدا ڪري ڇڏي آھي. ضلعي خيرپور جي ھڪ ننڍي شھر ٽالپر وڏا سان تعلق رکندڙ خالد حسين ٿيٻي دنيا کي حيران ڪري ڇڏيو. سنڌ يونيورسٽيءَ مان 2005ع ۾ ڪيميسٽري ۾ ماسٽرس ڪري پھريون نمبر کڻندڙ خالد ٿيٻي مانچسٽر وڃي ايم فل ڪئي ۽ اسلام آباد جي ھڪ اداري ۾ نوڪري ڪندي، کاتي معرفت چائنيز اڪيڊمي آف سائنس جي مالي سھڪار سان پي ايڇ ڊي ڪرڻ چائنا جي ھڪ ٽاپ رينڪنگ يونيورسٽي ويو، جتي ھي تحقيق ڪري رھيو آھي. خالد ٿيٻو پاران Graphene گريفين مان ھڪ اھڙو تھہ/جھلي تيار ڪئي آھي جيڪا نہ رڳو سَستي پر پُر اثر بہ آھي ۽ صنعتي نيڪال سبب خراب ٿيل پاڻيءَ کي ٿوري وقت ۾ گهڻي مقدار ۾ صاف ڪرڻ جي بہ صلاحيت رکي ٿي. جنھن ذريعي غير ضروري لوڻياٺ، زھريلا مادا، غير ضروري ڪيميڪل، گٽر مليل گندگي ۽ بدبو ختم ٿي وڃي ٿي . گريفين جي تھہ تي سڄي دنيا مان ڪيترن ئي سائنسدانن پاران مختلف شيون استعمال ڪندي اھڙي تھہ وارو سامان تيار ڪيو ويو آھن جيڪو لاڀائتو رھيو آھي، اڄڪلھہ جنھن مٽيريل جو چرچو عام آھي سو آھي گريفينGraphene . گريفين اصل ۾ عام عنصر ڪاربان جو ئي ٻھروپ آھي. ڪيميائي ٻھروپ جيڪي اسان کي مئٽرڪ ۽ انٽر جي سائنس ۾ پڙھايا ويا ٿا، جنھن جو مطلب آھي تہ ساڳيو ئي ائٽم مختلف بناوٽن سان الڳ الڳ شيون ٺاھي سگھي ٿو. ايئن جيئن ڪوئلو بہ ڪاربان ائٽم مان ٺھي ٿو ۽ ساڳي ڪاربان جي مختلف ڪيميائي بناوت سان اھو ھيرو بہ ٺھي پوي. ايئن ئي تھہ در تھہ ٿي ھڪي ٻئي سان ملي ڪاربان جي ھڪ بناوت جو نالو گريفائٽ پڻ آھي، جنھن جو عام مثال پينسل ۾ استعمال ٿيندڙ پٿر آھي. دنيا ۾ اڄڪلھ نينو ٽيڪنالاجي جو زور آھي، مطلب شين کي ننڍي سائز ۾ آڻي وڌيڪ فائدو حاصل ڪجي. مختلف سائنسدانن گريفائٽ جي ھڪ ائٽم جيترا سنھا تھہ تيار ڪري انھن کي ھڪ ٻئي مٿان چاڙھي فائدي جي قابل بڻايو جيئن بجلي جي اوزارن ۾ ۽ فلٽريشن لاءِ استعمال، ڇو تہ گريفين جو تھہ بجلي پسرائڻ جي انوکي قابليت رکي ٿو ۽ گريفين جي تھن ۾ موجود خال پاڻي کي گذاري ان ۾ موجود گدلاڻ وارا مادا روڪڻ جي وڏي صلاحيت پڻ آھي. گريفين ٺاھي ان کي نواڻ ڏيندڙ مانچيسٽر جي ٻن سائنسدانن کي 2010 ۾ ان ئي ڪم تي نوبل انعام پڻ ملي چڪو آھي، جيڪي ھن ڪم جو بنياد وجھندڙ آھن. جيئن ئي گريفين جي انوکي استعمال جو دروازو کُليو تہ سڄي دنيا جا سائنسدان نئين انداز سان گريفين جي تھن ٺاھڻ ۾ لڳي ويا جيئن ان مان پاڻي گذاري سگھجي، پر ڪنھن کي بہ ڪو سولو ۽ آسان طريقو ڪونہ ملي سگهيو.، پر 2013 ۾ چين جي زيجانگ يونيورسٽيءَ جي پروفيسر چائو گائو جي اڳواڻيءَ ۾ تحقيق ڪندڙ سائنسدانن جي ھڪ ٽولي ڪوشش ڪئي تہ گريفين جي تھن کي اھڙي ترتيب ڏجي جو انھن وچ ۾ نينو سائز فاصلو بہ برقرار رھي تہ گڏوگڏ اھي پاڻي کي رستو بہ ڏين ۽ پاڻيءَ جي گدلاڻ ۽ غير ضروري ميراڻ بہ ختم ڪن ھنن کي پوري ڪاميابي نہ ملي جو تھن کي ڳنڍڻ سبب پاڻيءَ جو مقدار بلڪل گهٽجي رھيو ھو. پر ھنن پنھنجو ڪم مڪمل ڪري ھڪ بين الاقوامي سائنس جي جرنل ۾ ڇپرايو جيئن ٻيا بہ رستو ڳولي سگهن. سندن ٺاھيل گريفين آڪسائڊ مان پاڻي گذري صاف ٿي رھيو ھو جنھن جا ماپا ھن ريت ھئا. جيڪڏھن ھڪ چورس ميٽر جي تھہ تيار ڪجي تہ ان مان ھڪ ڪلاڪ ۾ 21.8 ليٽر پاڻي صاف ٿي نڪري سگھيو ٿي ان دؤران ھوا جي داٻ کي پڻ ڪجھہ گھٽ رکڻو ٿي پيو. ھوڏانھن خالد ٿيٻو بہ رات ڏينھن ھڪ ڪري تجربا ڪري رھيو ھيو تہ جيئن انسان جي جياپي جي سڀ کان وڏي بنيادي ضرورت جي پورائيءَ لاءِ ڪجه ڪري ڏيکارجي. ھن پروفيسر وينسي رين جي رھنمائيءَ ۾ آڪسيجن جا مختلف مرڪب مختلف ذريعن کان حاصل ڪندي تجربا جاري رکيا. نيٺ ھڪ ڏينھن ھن کي ڪاميابي ملي وئي. ھن چانھہ ۾ موجود آڪسيجن جا مرڪب ٿيونين ۽ ٽينن استعمال ڪندي گريفين آڪسائڊ جا تھہ ٺاھيا جيڪي نہ رڳو مددگار ثابت ٿيا پر اڳين تجربن جي ڀيٽ ۾ گھڻا مضبوط ۽ پر اثر ثابت ٿيا. وري وڏي مزي جي ڳالھہ اھا ٿي تہ چانھہ جي پتيءَ مان حاصل ڪيل آڪسيجن جا مرڪب بلڪل سستا ٿي ٺھيا. جڏھن خالد ٿيٻو پاران اھي تھہ ٺاھي ان مان گدلو پاڻي گذاريو ويو تہ پاڻي نہ رڳو صاف ٿيو پر ان جي رفتار بہ مٿي ذڪر ڪيل تھن توڙي اڳ ۾ ٻين سائنسدانن پاران ڪيل تجربن کان ھزارين دفعا وڌيڪ بھتر ھئي. خالد ٿيٻو پاران تيار ڪيل تھہ مان پاڻيءَ جي صاف ٿيڻ مھل وھڪرو ھڪ چورس ميٽر جي حساب سان ھڪ ڪلاڪ ۾ يارنھن ھزار ليٽر ھو، ۽ پوءِ بہ تھہ سلامت رھيو ٿي. تھن جي افاديت کي پرکڻ لاءِ پاڻيءَ ۾ ھٿ سان ڪپڙي جي صنعت ۾ استعمال ٿيندڙ ٻہ رنگ ملايا ويا جيڪي صنعت ۾ استعمال ٿين ٿا ۽ گدلي پاڻيءَ ۾ نيڪال ٿي وڃي وھندڙ پاڻيءَ ۾ ملن ٿا جتي موجود آبي جيوت ۽ انسانن کي نقصان رسائين ٿا. اھي ٻئي رنگ پڻ ان تھہ ۾ جذب ٿي ويا ۽ وھي ويل پاڻيءَ ۾ انھن جو ڪو ذرو بہ نہ رھيو ھو. وڏي ڳالھ تہ سندس ڪيل ڪم ۽ سائنسي تحقيقي مقالو سائنس جي دنيا جي وڏي ۾ وڏي ڇپجندڙ جرنل نيچر ڪميونيڪيشن ۾ شايع ٿيو جيڪا پڻ ھڪ وڏي فخر جوڳي ڳالھہ آھي. ڇو تہ انھي جرنل ۾ پاڪستان جي چند وڏن سائنسدانن جا مقالا ئي ڇپجي سگھيا آھن. خالد ٿيٻي جي ھن انقلابي ڪم تي چين جي حڪومت پاران کيس ملڪ جي سڀ کان وڏي سول اعزا ز ڏيڻ جو اعلان ڪيو ويو آھي. يقينن سندس نالو نوبل انعام لاءِ بہ نامزد ڪيو ويندو. ھن وقت جڏھن سنڌ ۽ سنڌي ماڻھن جي اھليت تي سوال اٿاريا وڃن ٿا تہ اھڙي وقت ۾ نوجوان سائنسدان خالد حسين ٿيٻي جو ھي ڪم اھڙن ماڻھن جي منھن تي ھڪ چماٽ ثابت ٿي رھيو آھي جيڪي سنڌين کي نا اھل سمجھن ٿا. اسان سڀني سنڌ واسين کي خاڪ کي سون بڻائيندڙ ھن نوجوان تي فخر آھي. سنڌ جي مٽيءَ جو ھي ماڻھو وڏي مڃتا لھڻي جيڪا پاڪستان جي ميڊيا کيس ناھي ڏئي سگھي. مان سنڌ جي پرنٽ ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيا جي دوستن کي عرض ڪندس تہ خالد ٿيٻي کي خوبصورت ڀيٽا ڏيو جيڪا اصل ۾ سنڌ کي ڀيٽا آھي، انسانيت کي ڀيٽا آھي. روزانہ عوامي آواز سنڊي ميگزين 13 مئي 2018ع
