نصرپور ۾ قرآن شريف جي جوت ليکڪ نم خان مهيسر

نصرپور ۾ قرآن شريف جي جوت
تحرير : استاد نم خان مهيسر
هر انسان جنهن جي شعور ۽ سمجھه هوش سنڀاليو ته انهيءَ مجبور ٿي اقرار ڪيو . ته دنيا جي تاريخ تمدن ۽ تهذيب عدل ۽ انصاف جي دروازي کولڻ وارا فقط مسلمان ئي هئا . ڇو جو جنهن وقت پوري دنيا جو خطو ڪفر ۽ شرڪ جي کڏ ۾ ڪريل ۽ اونداهين ۾ ٻڏل هو ۽ هي جهان رسمن ۽ جهل جي پوڄا ۾ ساھ کڻي رهيو هو انهيءَ وقت سموري يورپ تي بي حسي جا بادل ڇانيل هئا ۽ آمريڪا دنيا جي نظرن کان اوجھل هو . اهڙي ئي طرح دنيا جي هر هڪ ملڪ تي انسانيت ڪش حيوانن قبضو ڄمائي ڇڏيو هو .
ان وقت الله سبحانه تعالى جي پسنديده دين جي تبليغ ۽ ترويح سان علم ۽ روشنيءَ جا ڪرڻا دنيا ۾ پکڙيا الله تعالى هن سموري دنيا جي انسانن جي ڀلائي ۽ رهنمائي جي لاءِ پنهنجو پاڪ ڪتاب قرآن مجيد نازل ڪيو .قرآن شريف سڀ کان پهريائين عرب جي نا آسنابد روين کي نه صرف انسان بنايو بلڪ انهن کي ايترو بلند خيال انسان بنايائين جو ٿوري ئي عرصي ۾ ساري دنيا جي رهنمائي انهن جي حوالي ڪئي ويئي . انهن عربن جي ذريعي اندلس کي يورپ جو عملي موبي بنايو ويو . ايران کي ادب ۽ اسلامي علم وفنون جو مخزن بنايو ويو . مصر کي ترقي ۽ تهذيب جو بنياد بنايو ويو ته هندوستان کي خدا پرستي جو مرڪز بنائي ڇڏيو .
هي مسلمانن جون سڀئي امتيازي خصوصيتون ۽ حيران ڪندڙ ڪاميابيون فقط هن ڪري هيون جو هنن جو ايمان محض قرآن پاڪ تي هو .
مسلمانن ۽ مسلمان علماءِ جو اولين ماخذ قرآن ۽ سنت پئي رهيو آهي ۽ انهن قرآني علوم ( علم تفسير ، علم حديث ، علم فقه ، علم تجويد و قرات علم لغت ، علم صرف ونحو علم الادب علم الڪلام علم منطق علم خطاطي علم نحو وغيره ) کي خود پکيڙيو ۽ ترويح ڏني جو سندن نظر ۾ اصل يا خالص ( هقيقي علم ) پئي رهيو آهي ٻين علم ( ظاهري ۽ دنيوي علوم ) کي سندن نظڙ هميشه ثانوي حيثيت پئي رهندي آئي آهي بيشڪ مروجه دينوي علوم ۾ پڻ مسلمان عالمن ڪمال حاصل ڪيو ۽ دنيا کي مڃايو ۽ محوحيرت بنايو پر اهي سڀ کان اول علوم قرآني جا عالم هئا ۽ پوءِ ٻيو ڪجھه رهي علوم دينوي جي حاصلات سو دين اسلام ان کان منع هرگز ڪونه ٿو ڪري بلڪ ان جي تلقين ۽ ترغيب ڏئي ٿو .سورة النحل ، الحديد ، النمل ، الملڪ ۽ ٻيون ڪيئي قرآني سورتون ۽ آيتون ان ڳالهه جا ثبوت مهيا ڪن ٿيون قرآن ڪريم تخليق ۽ ڪائنات تي سوچڻ ۽ فڪر ڪرڻ جو سبق ڏئي ٿو .
ڀلا پوءِ ڇو نٿا ڏسن اٺ ڏانهن ته ڪيئن خلقيو ويو آهي ۽ آسمان ڏانهن ته ڪيئن ( ري ٿنڀين ري ٿوڻئين ) بلند ڪيو ويو آهي ۽ جبلن ڏانهن ته ڪيئن نه کين کوڙيو ويو آهي ۽ زمين ڏانهن ته کيس ڪيئن پکيڙيو ويو آهي . اهڙي طرح آيات الاهي تخليق ڪائنات ۾ تفڪي ۽ تدبر جو حڪم مسلسل ملندو رهي ٿو . ته اهو ڏينهن رات جو ڦيرو سج ۽ چنڊ جي گردش مينهن ۽ بارشن وسيلي مئل زمين جو جيئرو ٿيڻ نهرون دريا ۽ سمنڊ منجھن ترندڙ جهاز ۽ ٻيڙيون بر ۽ بحر جا رستا ۽ خود انسان جي تخليق ۽ ان جي پيدائش متعلق غور ۽ فڪر ۽ کوجنا علم طبيعات زراعت علم ڪيميا علم نباتات جمادات علوم ارضي وغيره حاصل ڪرڻ ۽ انهن ۾ ڪمال حاصل ڪرڻ جو قرآن پاڪ حڪم ۽ ترغيب ڏئي ٿو . پوءِ انهن علوم کان هڪ مسلمان ڪيئن ٿو پوئتي رهجي سگھي .
انهن علمن کي حاصل ڪرڻ جو سمورو محور صرف ديني مدرسا هئا جن جي حيثيت اڄ جي يونيورسٽين کان وڌيڪ هئي . اسان جي سٻاجھي سنڌ جنهن کي باب الاسلام چيو وڃي ٿو تاريخ جي ڪتابن جي ورق گرداني ڪرڻ سان پتو پئي ٿو ته سنڌ جي علمي روايت تمام پراڻي آهي خاص طور تي طلوع اسلام کان پوءِ سنڌ علم جي ميدان ۾ جيڪي ڪاميابيون حاصل ڪيون آهن سي ٻئي ڪمهن سر زمين کي مشڪل مصيب ٿيون هجن . سنڌ ۾ اسلام جي آمد کان پوءِ اسلامي تعليم لاءِ خاس جتن ٿيا مدرسا کليا . هتي ڪيترائي عالم ۽ فاضل هوندا هئا . جن مان ڪن وڃي عرب دنيا کي آباد ڪيو ته اهڙي طرح عرب دنيا جا ڪيترائي عالم ۽ فاضل ۽ درويش سنڌ ۾ اچي آباد ٿيا . جن پنهنجي رواداري ۽ علمي ڄاڻ سان سنڌ کي نوازيو ۽ سيراب ڪيو . سنڌ ۾ اسلاميات جي تعليم مدرسن ۾ ڏني ويندي هئي . جتي وڏا وڏا مدرس عالم ۽ فاضل تعليم ڏيندا هئا . بکر ، ٺٽُ ، سيوهڻ درٻيلو ٽلٽي هالا ڪنڊي نصرپور ۽ ٻين شهرن ۾ مدرسن جو تمام گھڻو تعداد هوندو هو جتي قرآن حديث تفسير فقج وغيره جي تعليم ڏني ويندي آهي .
انهيءَ زماني ۾ ٺٽو اسلاميات جي تعليم ۾ تمام گھڻو مشهور هوندو هو . اسلامي درس و تدريس ۾ ٺٽي “ دارالعلوم جي حيثيت اختيارڪئي هئي .ٺٽي جي عالمن ۽ فاضلن جي هاڪ ٻڌي ايران ، افغانستان ، خراسان ۽ ڪيترن ئي ٻين ملڪن مان عالم ۽ فاضل لڏي اچي ٺٽي ۾ ويٺا هڪ انگريز مورخ ۽ سياح اليگزيبڊر هيملٽن اورنگزيب جي ڏينهن ۾ ٺٽي جي باري ۾ لکي ٿو ته ٺٽي ۾ چار سو مدرسا هئا اها ڪيفيت صرف انهيءَ شهر جي نه هئي پر سڀني شهرن جي اها حالت هئي سنڌ جي سمورن علائقن ۾ مدرسن ۽ ديني درسگاهن جو هڪ ڄار وڇايل هو . اها حالت ڪنهن خاص دور ۾نصرپور ۾ قرآن شريف جي جوت
تحرير : استاد نم خان مهيسر
هر انسان جنهن جي شعور ۽ سمجھه هوش سنڀاليو ته انهيءَ مجبور ٿي اقرار ڪيو . ته دنيا جي تاريخ تمدن ۽ تهذيب عدل ۽ انصاف جي دروازي کولڻ وارا فقط مسلمان ئي هئا . ڇو جو جنهن وقت پوري دنيا جو خطو ڪفر ۽ شرڪ جي کڏ ۾ ڪريل ۽ اونداهين ۾ ٻڏل هو ۽ هي جهان رسمن ۽ جهل جي پوڄا ۾ ساھ کڻي رهيو هو انهيءَ وقت سموري يورپ تي بي حسي جا بادل ڇانيل هئا ۽ آمريڪا دنيا جي نظرن کان اوجھل هو . اهڙي ئي طرح دنيا جي هر هڪ ملڪ تي انسانيت ڪش حيوانن قبضو ڄمائي ڇڏيو هو .
ان وقت الله سبحانه تعالى جي پسنديده دين جي تبليغ ۽ ترويح سان علم ۽ روشنيءَ جا ڪرڻا دنيا ۾ پکڙيا الله تعالى هن سموري دنيا جي انسانن جي ڀلائي ۽ رهنمائي جي لاءِ پنهنجو پاڪ ڪتاب قرآن مجيد نازل ڪيو .قرآن شريف سڀ کان پهريائين عرب جي نا آسنابد روين کي نه صرف انسان بنايو بلڪ انهن کي ايترو بلند خيال انسان بنايائين جو ٿوري ئي عرصي ۾ ساري دنيا جي رهنمائي انهن جي حوالي ڪئي ويئي . انهن عربن جي ذريعي اندلس کي يورپ جو عملي موبي بنايو ويو . ايران کي ادب ۽ اسلامي علم وفنون جو مخزن بنايو ويو . مصر کي ترقي ۽ تهذيب جو بنياد بنايو ويو ته هندوستان کي خدا پرستي جو مرڪز بنائي ڇڏيو .
هي مسلمانن جون سڀئي امتيازي خصوصيتون ۽ حيران ڪندڙ ڪاميابيون فقط هن ڪري هيون جو هنن جو ايمان محض قرآن پاڪ تي هو .
مسلمانن ۽ مسلمان علماءِ جو اولين ماخذ قرآن ۽ سنت پئي رهيو آهي ۽ انهن قرآني علوم ( علم تفسير ، علم حديث ، علم فقه ، علم تجويد و قرات علم لغت ، علم صرف ونحو علم الادب علم الڪلام علم منطق علم خطاطي علم نحو وغيره ) کي خود پکيڙيو ۽ ترويح ڏني جو سندن نظر ۾ اصل يا خالص ( هقيقي علم ) پئي رهيو آهي ٻين علم ( ظاهري ۽ دنيوي علوم ) کي سندن نظڙ هميشه ثانوي حيثيت پئي رهندي آئي آهي بيشڪ مروجه دينوي علوم ۾ پڻ مسلمان عالمن ڪمال حاصل ڪيو ۽ دنيا کي مڃايو ۽ محوحيرت بنايو پر اهي سڀ کان اول علوم قرآني جا عالم هئا ۽ پوءِ ٻيو ڪجھه رهي علوم دينوي جي حاصلات سو دين اسلام ان کان منع هرگز ڪونه ٿو ڪري بلڪ ان جي تلقين ۽ ترغيب ڏئي ٿو .سورة النحل ، الحديد ، النمل ، الملڪ ۽ ٻيون ڪيئي قرآني سورتون ۽ آيتون ان ڳالهه جا ثبوت مهيا ڪن ٿيون قرآن ڪريم تخليق ۽ ڪائنات تي سوچڻ ۽ فڪر ڪرڻ جو سبق ڏئي ٿو .
ڀلا پوءِ ڇو نٿا ڏسن اٺ ڏانهن ته ڪيئن خلقيو ويو آهي ۽ آسمان ڏانهن ته ڪيئن ( ري ٿنڀين ري ٿوڻئين ) بلند ڪيو ويو آهي ۽ جبلن ڏانهن ته ڪيئن نه کين کوڙيو ويو آهي ۽ زمين ڏانهن ته کيس ڪيئن پکيڙيو ويو آهي . اهڙي طرح آيات الاهي تخليق ڪائنات ۾ تفڪي ۽ تدبر جو حڪم مسلسل ملندو رهي ٿو . ته اهو ڏينهن رات جو ڦيرو سج ۽ چنڊ جي گردش مينهن ۽ بارشن وسيلي مئل زمين جو جيئرو ٿيڻ نهرون دريا ۽ سمنڊ منجھن ترندڙ جهاز ۽ ٻيڙيون بر ۽ بحر جا رستا ۽ خود انسان جي تخليق ۽ ان جي پيدائش متعلق غور ۽ فڪر ۽ کوجنا علم طبيعات زراعت علم ڪيميا علم نباتات جمادات علوم ارضي وغيره حاصل ڪرڻ ۽ انهن ۾ ڪمال حاصل ڪرڻ جو قرآن پاڪ حڪم ۽ ترغيب ڏئي ٿو . پوءِ انهن علوم کان هڪ مسلمان ڪيئن ٿو پوئتي رهجي سگھي .
انهن علمن کي حاصل ڪرڻ جو سمورو محور صرف ديني مدرسا هئا جن جي حيثيت اڄ جي يونيورسٽين کان وڌيڪ هئي . اسان جي سٻاجھي سنڌ جنهن کي باب الاسلام چيو وڃي ٿو تاريخ جي ڪتابن جي ورق گرداني ڪرڻ سان پتو پئي ٿو ته سنڌ جي علمي روايت تمام پراڻي آهي خاص طور تي طلوع اسلام کان پوءِ سنڌ علم جي ميدان ۾ جيڪي ڪاميابيون حاصل ڪيون آهن سي ٻئي ڪمهن سر زمين کي مشڪل مصيب ٿيون هجن . سنڌ ۾ اسلام جي آمد کان پوءِ اسلامي تعليم لاءِ خاس جتن ٿيا مدرسا کليا . هتي ڪيترائي عالم ۽ فاضل هوندا هئا . جن مان ڪن وڃي عرب دنيا کي آباد ڪيو ته اهڙي طرح عرب دنيا جا ڪيترائي عالم ۽ فاضل ۽ درويش سنڌ ۾ اچي آباد ٿيا . جن پنهنجي رواداري ۽ علمي ڄاڻ سان سنڌ کي نوازيو ۽ سيراب ڪيو . سنڌ ۾ اسلاميات جي تعليم مدرسن ۾ ڏني ويندي هئي . جتي وڏا وڏا مدرس عالم ۽ فاضل تعليم ڏيندا هئا . بکر ، ٺٽُ ، سيوهڻ درٻيلو ٽلٽي هالا ڪنڊي نصرپور ۽ ٻين شهرن ۾ مدرسن جو تمام گھڻو تعداد هوندو هو جتي قرآن حديث تفسير فقج وغيره جي تعليم ڏني ويندي آهي .
انهيءَ زماني ۾ ٺٽو اسلاميات جي تعليم ۾ تمام گھڻو مشهور هوندو هو . اسلامي درس و تدريس ۾ ٺٽي “ دارالعلوم جي حيثيت اختيارڪئي هئي .ٺٽي جي عالمن ۽ فاضلن جي هاڪ ٻڌي ايران ، افغانستان ، خراسان ۽ ڪيترن ئي ٻين ملڪن مان عالم ۽ فاضل لڏي اچي ٺٽي ۾ ويٺا هڪ انگريز مورخ ۽ سياح اليگزيبڊر هيملٽن اورنگزيب جي ڏينهن ۾ ٺٽي جي باري ۾ لکي ٿو ته ٺٽي ۾ چار سو مدرسا هئا اها ڪيفيت صرف انهيءَ شهر جي نه هئي پر سڀني شهرن جي اها حالت هئي سنڌ جي سمورن علائقن ۾ مدرسن ۽ ديني درسگاهن جو هڪ ڄار وڇايل هو . اها حالت ڪنهن خاص دور ۾نصرپور ۾ قرآن شريف جي جوت
تحرير : استاد نم خان مهيسر
هر انسان جنهن جي شعور ۽ سمجھه هوش سنڀاليو ته انهيءَ مجبور ٿي اقرار ڪيو . ته دنيا جي تاريخ تمدن ۽ تهذيب عدل ۽ انصاف جي دروازي کولڻ وارا فقط مسلمان ئي هئا . ڇو جو جنهن وقت پوري دنيا جو خطو ڪفر ۽ شرڪ جي کڏ ۾ ڪريل ۽ اونداهين ۾ ٻڏل هو ۽ هي جهان رسمن ۽ جهل جي پوڄا ۾ ساھ کڻي رهيو هو انهيءَ وقت سموري يورپ تي بي حسي جا بادل ڇانيل هئا ۽ آمريڪا دنيا جي نظرن کان اوجھل هو . اهڙي ئي طرح دنيا جي هر هڪ ملڪ تي انسانيت ڪش حيوانن قبضو ڄمائي ڇڏيو هو .
ان وقت الله سبحانه تعالى جي پسنديده دين جي تبليغ ۽ ترويح سان علم ۽ روشنيءَ جا ڪرڻا دنيا ۾ پکڙيا الله تعالى هن سموري دنيا جي انسانن جي ڀلائي ۽ رهنمائي جي لاءِ پنهنجو پاڪ ڪتاب قرآن مجيد نازل ڪيو .قرآن شريف سڀ کان پهريائين عرب جي نا آسنابد روين کي نه صرف انسان بنايو بلڪ انهن کي ايترو بلند خيال انسان بنايائين جو ٿوري ئي عرصي ۾ ساري دنيا جي رهنمائي انهن جي حوالي ڪئي ويئي . انهن عربن جي ذريعي اندلس کي يورپ جو عملي موبي بنايو ويو . ايران کي ادب ۽ اسلامي علم وفنون جو مخزن بنايو ويو . مصر کي ترقي ۽ تهذيب جو بنياد بنايو ويو ته هندوستان کي خدا پرستي جو مرڪز بنائي ڇڏيو .
هي مسلمانن جون سڀئي امتيازي خصوصيتون ۽ حيران ڪندڙ ڪاميابيون فقط هن ڪري هيون جو هنن جو ايمان محض قرآن پاڪ تي هو .
مسلمانن ۽ مسلمان علماءِ جو اولين ماخذ قرآن ۽ سنت پئي رهيو آهي ۽ انهن قرآني علوم ( علم تفسير ، علم حديث ، علم فقه ، علم تجويد و قرات علم لغت ، علم صرف ونحو علم الادب علم الڪلام علم منطق علم خطاطي علم نحو وغيره ) کي خود پکيڙيو ۽ ترويح ڏني جو سندن نظر ۾ اصل يا خالص ( هقيقي علم ) پئي رهيو آهي ٻين علم ( ظاهري ۽ دنيوي علوم ) کي سندن نظڙ هميشه ثانوي حيثيت پئي رهندي آئي آهي بيشڪ مروجه دينوي علوم ۾ پڻ مسلمان عالمن ڪمال حاصل ڪيو ۽ دنيا کي مڃايو ۽ محوحيرت بنايو پر اهي سڀ کان اول علوم قرآني جا عالم هئا ۽ پوءِ ٻيو ڪجھه رهي علوم دينوي جي حاصلات سو دين اسلام ان کان منع هرگز ڪونه ٿو ڪري بلڪ ان جي تلقين ۽ ترغيب ڏئي ٿو .سورة النحل ، الحديد ، النمل ، الملڪ ۽ ٻيون ڪيئي قرآني سورتون ۽ آيتون ان ڳالهه جا ثبوت مهيا ڪن ٿيون قرآن ڪريم تخليق ۽ ڪائنات تي سوچڻ ۽ فڪر ڪرڻ جو سبق ڏئي ٿو .
ڀلا پوءِ ڇو نٿا ڏسن اٺ ڏانهن ته ڪيئن خلقيو ويو آهي ۽ آسمان ڏانهن ته ڪيئن ( ري ٿنڀين ري ٿوڻئين ) بلند ڪيو ويو آهي ۽ جبلن ڏانهن ته ڪيئن نه کين کوڙيو ويو آهي ۽ زمين ڏانهن ته کيس ڪيئن پکيڙيو ويو آهي . اهڙي طرح آيات الاهي تخليق ڪائنات ۾ تفڪي ۽ تدبر جو حڪم مسلسل ملندو رهي ٿو . ته اهو ڏينهن رات جو ڦيرو سج ۽ چنڊ جي گردش مينهن ۽ بارشن وسيلي مئل زمين جو جيئرو ٿيڻ نهرون دريا ۽ سمنڊ منجھن ترندڙ جهاز ۽ ٻيڙيون بر ۽ بحر جا رستا ۽ خود انسان جي تخليق ۽ ان جي پيدائش متعلق غور ۽ فڪر ۽ کوجنا علم طبيعات زراعت علم ڪيميا علم نباتات جمادات علوم ارضي وغيره حاصل ڪرڻ ۽ انهن ۾ ڪمال حاصل ڪرڻ جو قرآن پاڪ حڪم ۽ ترغيب ڏئي ٿو . پوءِ انهن علوم کان هڪ مسلمان ڪيئن ٿو پوئتي رهجي سگھي .
انهن علمن کي حاصل ڪرڻ جو سمورو محور صرف ديني مدرسا هئا جن جي حيثيت اڄ جي يونيورسٽين کان وڌيڪ هئي . اسان جي سٻاجھي سنڌ جنهن کي باب الاسلام چيو وڃي ٿو تاريخ جي ڪتابن جي ورق گرداني ڪرڻ سان پتو پئي ٿو ته سنڌ جي علمي روايت تمام پراڻي آهي خاص طور تي طلوع اسلام کان پوءِ سنڌ علم جي ميدان ۾ جيڪي ڪاميابيون حاصل ڪيون آهن سي ٻئي ڪمهن سر زمين کي مشڪل مصيب ٿيون هجن . سنڌ ۾ اسلام جي آمد کان پوءِ اسلامي تعليم لاءِ خاس جتن ٿيا مدرسا کليا . هتي ڪيترائي عالم ۽ فاضل هوندا هئا . جن مان ڪن وڃي عرب دنيا کي آباد ڪيو ته اهڙي طرح عرب دنيا جا ڪيترائي عالم ۽ فاضل ۽ درويش سنڌ ۾ اچي آباد ٿيا . جن پنهنجي رواداري ۽ علمي ڄاڻ سان سنڌ کي نوازيو ۽ سيراب ڪيو . سنڌ ۾ اسلاميات جي تعليم مدرسن ۾ ڏني ويندي هئي . جتي وڏا وڏا مدرس عالم ۽ فاضل تعليم ڏيندا هئا . بکر ، ٺٽُ ، سيوهڻ درٻيلو ٽلٽي هالا ڪنڊي نصرپور ۽ ٻين شهرن ۾ مدرسن جو تمام گھڻو تعداد هوندو هو جتي قرآن حديث تفسير فقج وغيره جي تعليم ڏني ويندي آهي .
انهيءَ زماني ۾ ٺٽو اسلاميات جي تعليم ۾ تمام گھڻو مشهور هوندو هو . اسلامي درس و تدريس ۾ ٺٽي “ دارالعلوم جي حيثيت اختيارڪئي هئي .ٺٽي جي عالمن ۽ فاضلن جي هاڪ ٻڌي ايران ، افغانستان ، خراسان ۽ ڪيترن ئي ٻين ملڪن مان عالم ۽ فاضل لڏي اچي ٺٽي ۾ ويٺا هڪ انگريز مورخ ۽ سياح اليگزيبڊر هيملٽن اورنگزيب جي ڏينهن ۾ ٺٽي جي باري ۾ لکي ٿو ته ٺٽي ۾ چار سو مدرسا هئا اها ڪيفيت صرف انهيءَ شهر جي نه هئي پر سڀني شهرن جي اها حالت هئي سنڌ جي سمورن علائقن ۾ مدرسن ۽ ديني درسگاهن جو هڪ ڄار وڇايل هو . اها حالت ڪنهن خاص دور ۾نصرپور ۾ قرآن شريف جي جوت
تحرير : استاد نم خان مهيسر
هر انسان جنهن جي شعور ۽ سمجھه هوش سنڀاليو ته انهيءَ مجبور ٿي اقرار ڪيو . ته دنيا جي تاريخ تمدن ۽ تهذيب عدل ۽ انصاف جي دروازي کولڻ وارا فقط مسلمان ئي هئا . ڇو جو جنهن وقت پوري دنيا جو خطو ڪفر ۽ شرڪ جي کڏ ۾ ڪريل ۽ اونداهين ۾ ٻڏل هو ۽ هي جهان رسمن ۽ جهل جي پوڄا ۾ ساھ کڻي رهيو هو انهيءَ وقت سموري يورپ تي بي حسي جا بادل ڇانيل هئا ۽ آمريڪا دنيا جي نظرن کان اوجھل هو . اهڙي ئي طرح دنيا جي هر هڪ ملڪ تي انسانيت ڪش حيوانن قبضو ڄمائي ڇڏيو هو .
ان وقت الله سبحانه تعالى جي پسنديده دين جي تبليغ ۽ ترويح سان علم ۽ روشنيءَ جا ڪرڻا دنيا ۾ پکڙيا الله تعالى هن سموري دنيا جي انسانن جي ڀلائي ۽ رهنمائي جي لاءِ پنهنجو پاڪ ڪتاب قرآن مجيد نازل ڪيو .قرآن شريف سڀ کان پهريائين عرب جي نا آسنابد روين کي نه صرف انسان بنايو بلڪ انهن کي ايترو بلند خيال انسان بنايائين جو ٿوري ئي عرصي ۾ ساري دنيا جي رهنمائي انهن جي حوالي ڪئي ويئي . انهن عربن جي ذريعي اندلس کي يورپ جو عملي موبي بنايو ويو . ايران کي ادب ۽ اسلامي علم وفنون جو مخزن بنايو ويو . مصر کي ترقي ۽ تهذيب جو بنياد بنايو ويو ته هندوستان کي خدا پرستي جو مرڪز بنائي ڇڏيو .
هي مسلمانن جون سڀئي امتيازي خصوصيتون ۽ حيران ڪندڙ ڪاميابيون فقط هن ڪري هيون جو هنن جو ايمان محض قرآن پاڪ تي هو .
مسلمانن ۽ مسلمان علماءِ جو اولين ماخذ قرآن ۽ سنت پئي رهيو آهي ۽ انهن قرآني علوم ( علم تفسير ، علم حديث ، علم فقه ، علم تجويد و قرات علم لغت ، علم صرف ونحو علم الادب علم الڪلام علم منطق علم خطاطي علم نحو وغيره ) کي خود پکيڙيو ۽ ترويح ڏني جو سندن نظر ۾ اصل يا خالص ( هقيقي علم ) پئي رهيو آهي ٻين علم ( ظاهري ۽ دنيوي علوم ) کي سندن نظڙ هميشه ثانوي حيثيت پئي رهندي آئي آهي بيشڪ مروجه دينوي علوم ۾ پڻ مسلمان عالمن ڪمال حاصل ڪيو ۽ دنيا کي مڃايو ۽ محوحيرت بنايو پر اهي سڀ کان اول علوم قرآني جا عالم هئا ۽ پوءِ ٻيو ڪجھه رهي علوم دينوي جي حاصلات سو دين اسلام ان کان منع هرگز ڪونه ٿو ڪري بلڪ ان جي تلقين ۽ ترغيب ڏئي ٿو .سورة النحل ، الحديد ، النمل ، الملڪ ۽ ٻيون ڪيئي قرآني سورتون ۽ آيتون ان ڳالهه جا ثبوت مهيا ڪن ٿيون قرآن ڪريم تخليق ۽ ڪائنات تي سوچڻ ۽ فڪر ڪرڻ جو سبق ڏئي ٿو .
ڀلا پوءِ ڇو نٿا ڏسن اٺ ڏانهن ته ڪيئن خلقيو ويو آهي ۽ آسمان ڏانهن ته ڪيئن ( ري ٿنڀين ري ٿوڻئين ) بلند ڪيو ويو آهي ۽ جبلن ڏانهن ته ڪيئن نه کين کوڙيو ويو آهي ۽ زمين ڏانهن ته کيس ڪيئن پکيڙيو ويو آهي . اهڙي طرح آيات الاهي تخليق ڪائنات ۾ تفڪي ۽ تدبر جو حڪم مسلسل ملندو رهي ٿو . ته اهو ڏينهن رات جو ڦيرو سج ۽ چنڊ جي گردش مينهن ۽ بارشن وسيلي مئل زمين جو جيئرو ٿيڻ نهرون دريا ۽ سمنڊ منجھن ترندڙ جهاز ۽ ٻيڙيون بر ۽ بحر جا رستا ۽ خود انسان جي تخليق ۽ ان جي پيدائش متعلق غور ۽ فڪر ۽ کوجنا علم طبيعات زراعت علم ڪيميا علم نباتات جمادات علوم ارضي وغيره حاصل ڪرڻ ۽ انهن ۾ ڪمال حاصل ڪرڻ جو قرآن پاڪ حڪم ۽ ترغيب ڏئي ٿو . پوءِ انهن علوم کان هڪ مسلمان ڪيئن ٿو پوئتي رهجي سگھي .
انهن علمن کي حاصل ڪرڻ جو سمورو محور صرف ديني مدرسا هئا جن جي حيثيت اڄ جي يونيورسٽين کان وڌيڪ هئي . اسان جي سٻاجھي سنڌ جنهن کي باب الاسلام چيو وڃي ٿو تاريخ جي ڪتابن جي ورق گرداني ڪرڻ سان پتو پئي ٿو ته سنڌ جي علمي روايت تمام پراڻي آهي خاص طور تي طلوع اسلام کان پوءِ سنڌ علم جي ميدان ۾ جيڪي ڪاميابيون حاصل ڪيون آهن سي ٻئي ڪمهن سر زمين کي مشڪل مصيب ٿيون هجن . سنڌ ۾ اسلام جي آمد کان پوءِ اسلامي تعليم لاءِ خاس جتن ٿيا مدرسا کليا . هتي ڪيترائي عالم ۽ فاضل هوندا هئا . جن مان ڪن وڃي عرب دنيا کي آباد ڪيو ته اهڙي طرح عرب دنيا جا ڪيترائي عالم ۽ فاضل ۽ درويش سنڌ ۾ اچي آباد ٿيا . جن پنهنجي رواداري ۽ علمي ڄاڻ سان سنڌ کي نوازيو ۽ سيراب ڪيو . سنڌ ۾ اسلاميات جي تعليم مدرسن ۾ ڏني ويندي هئي . جتي وڏا وڏا مدرس عالم ۽ فاضل تعليم ڏيندا هئا . بکر ، ٺٽُ ، سيوهڻ درٻيلو ٽلٽي هالا ڪنڊي نصرپور ۽ ٻين شهرن ۾ مدرسن جو تمام گھڻو تعداد هوندو هو جتي قرآن حديث تفسير فقج وغيره جي تعليم ڏني ويندي آهي .
انهيءَ زماني ۾ ٺٽو اسلاميات جي تعليم ۾ تمام گھڻو مشهور هوندو هو . اسلامي درس و تدريس ۾ ٺٽي “ دارالعلوم جي حيثيت اختيارڪئي هئي .ٺٽي جي عالمن ۽ فاضلن جي هاڪ ٻڌي ايران ، افغانستان ، خراسان ۽ ڪيترن ئي ٻين ملڪن مان عالم ۽ فاضل لڏي اچي ٺٽي ۾ ويٺا هڪ انگريز مورخ ۽ سياح اليگزيبڊر هيملٽن اورنگزيب جي ڏينهن ۾ ٺٽي جي باري ۾ لکي ٿو ته ٺٽي ۾ چار سو مدرسا هئا اها ڪيفيت صرف انهيءَ شهر جي نه هئي پر سڀني شهرن جي اها حالت هئي سنڌ جي سمورن علائقن ۾ مدرسن ۽ ديني درسگاهن جو هڪ ڄار وڇايل هو . اها حالت ڪنهن خاص دور ۾

 

سائين تما م بھترين

 

بھترين سائين