ڪتاب پاٽ شريف تاريخ جي آئيني ۾ محمد سليمان وساڻ سنڌ جي هر وستي، واهڻ ۽ شهر جي پنهنجي تاريخ آهي. هر شهر مان سنڌ جا اڏيندڙ جنم وٺندا رهيا آهن. تنهنڪري ان ڳالهه جي ضرورت آهي ته هر شهر جي تاريخ ڪتابي صورت ۾ شايع ٿي اچي جيئن اتان جي شخصيتن، تنظيمن ۽ وسندڙ ماڻهن جي ماضي ۽ حال سان انهن وسندين بابت ٻي لاڳاپيل ڄاڻ ٻين تائين پهچي سگهي ۽ اهو سڀ ڪجهه محفوظ به ٿي وڃي. دادو ضلعي ۾ موجود ننڍڙي پر تاريخي شهر ”پاٽ شريف“ مان سنڌ جي شعور جي آبياري ڪندڙ شخصيتون پيدا ٿيون آهن، جن سنڌ جي علمي، ادبي، معاشي، سماجي ۽ سياسي کيتر ۾ پاڻ ملهايو آهي. ان تاريخي شهر پاٽ شريف سان تعلق رکندڙ سنڌ گريجوئيٽس ائسوسيئيشن جي مقامي اڳواڻ گلزار ڪلهوڙو پاٽائي ڏينهن رات محنت ڪري هڪ تحقيقي ڪتاب ”پاٽ شريف تاريخ جي آئيني ۾“ شايع ڪرايو آهي. هي ڪتاب ان ڪري به اهم آهي جو هاڻي جيڪو به پاٽ شريف تي لکندو ته هي ڪتاب ان جي رهنمائي ڪندو. هن ڪتاب ۾ پاٽ شريف جي جاگرافيائي بيهڪ، ارغونن، ترخانن ۽ ڪلهوڙن جي دور ۾ پاٽ جي سياسي حالتن، پاٽ پراڻي جا تاريخي واقعا ۽ قصا (جن ۾ 284 شهيدن جو واقعو به شامل آهي)، پاٽ شريف تاريخ جي آئيني ۾، پاٽ پراڻي جا روحاني بزرگن جا نالا، پاٽ شريف جو نالو پوڻ ۽ ان بابت، پاٽ شريف جا ماڳ مڪان، عُلماءَ ۽ بزرگ، ماڻهن جا هٿ جا هُنر ۽ مشهور شيون، پاٽ شريف جا پورهيت، پتڻ ۽ ڍنڍون، پاٽائي شخصيتون، هتان جا هندو خاندان، اهم عهدن تي رهندڙ پاٽائي شخصيتون، پاٽ شريف جا ميلا، ملاکڙا ۽ رانديگر، هتان جون تنظيمون، شاعر، اديب، سُگهڙ ۽ فنڪار، مختلف مڪتبِ فڪر جي ماڻهن جي هتي آمد، اسڪول، اسپتالون بازارون ۽ مسجدون، هن شهر بابت مشهور چوڻيون ۽ پهاڪا، سگا شاخ پاٽ شريف جي ڪارڪردگي ڏني وئي آهي. 2010ع جي مها ٻوڏ جو واقعو به هن ڪتاب ۾ شامل آهي، جنهن سنڌ جي ساڄي پاسي کي ٻوڙِ ي تباهه ڪيو هو. ڪتاب ۾ پاٽ شريف شهر کي شاعر حميد ميمڻ جي شاعري ذريعي ڏنل ڀيٽا پڻ شامل آهي. علامه آءِ آءِ قاضي جو اباڻو شهر هئڻ سان گڏ اسٽيٽ بئنڪ جي اڳوڻي گورنر اي جي اين قاضي (جنهن پاڪستان جي معاشي بهتري لاءِ پاڻ ملهايو)، سنڌ جي اڳوڻي وڏي وزير اختر علي جي قاضي ۽ صديقي خاندان جنهن ۾ محقق ۽ تعليمي ماهر ڊاڪٽر حبيب الله صديقي، عبدالغفار صديقي، جسٽس عبدالوحيد صديقي ۽ ٻيا شامل آه، جو به ذڪر آهي. پاٽ شريف جو چنا خاندان جنهن ۾ خانصاحب عبدالله چنا، جسٽس زيڊ اي چنا ۽ ٻيا شامل آهن، انهن پڻ علمي، ادبي ۽ سماجي شعبن ۾ وڏيون خدمتون انجام ڏنيون آهن. ڪراچيءَ ۾ ٻٽي نظام خلاف آواز اٿارڻ دوران شهيد ٿيندڙ غزالا بتول صديقيءَ جو تعلق پڻ پاٽ شريف سان ئي هو. هن ڪتاب جو مهاڳ نامياري اديب ۽ محقق ڊاڪٽر حبيب الله صديقيءَ لکيو آهي، جڏهن ته سِگا جي باني اڳواڻ ڊاڪٽر سليمان شيخ، چيئرمين سگا رفيق احمد جعفريءَ ۽ ٻين مختلف ليکڪن، سماجي ڪارڪنن ۽ اديبن جا ڪتاب ۽ ليکڪ بابت رايا به هن ڪتاب ۾ ڏنل آهن. 288 صفحن تي مشتمل هي ڪتاب سنڌ گريجوئيٽس ائسوسيئيشن پاٽ شريف شايع ڪرايو آهي.
