ڪراچي لٽريچر فيسٽيول ۽ رهجي ويل سوال محمد سليمان وساڻ هفتو اڳ ئي بيچ لگزري هوٽل ۾ ٽن ڏينهن جو سنڌ لٽريچر فيسٽيول ٿيو هيو ۽ ان ۾ سنڌين جي وڏي اڪثريت شامل ٿي فيسٽيول جي مالڪيءَ جو احساس ڏياريو هو. نورالهده شاهه، اعجاز منگي، ناجيه مير، نصير گوپانگ ۽ سڄي ٽيم ان تي جس لهڻي. هڪ هفتي کانپوءِ ساڳي ئي جاءِ تي، ساڳي ئي ماحول ۾ آڪسفورڊ پريس پاران ڏهين ڪراچي لٽريچر فيسٽيول جو بندوبست ڪيو ويو هو. ظاهر آهي ڪي ايل ايف لاءِ فنڊ جام هوندا آهن ۽ ساڳي ئي وقت پنج سيشن هلندا آهن. پر الائي ڇو ”ڪي ايل ايف“ ۾ اڳيون چَس نه هيو. يا وري ”ايس ايل ايف“ ۾ سيشنز ۽ عنوانن جي چونڊ بهتر هئي، يا وري امينه سيد ۽ ڊاڪٽر آصف فرخي جي غير حاضريءَ ۾ ڪي ايل ايف کي سنواريندڙ ڪي خاص نه هيا. بين الاقوامي مبصر، ليکڪ ۽ مبصر ڪونه هيا، ٿي سگهي پاڪ هند جنگ جي گرمي سبب به نه هجن.... خير جيڪو به ٿيو پر وري به ادبي ميلو ۽ بحث ڪجهه ڏئي ويندا آهن. مان سڀني سيشنز ۾ ته نه پر ڪجهه ئي سيشنز ۾ حصو ورتو. جن مان هڪ امر جليل سان ڪچهري به هئي، جنهن ۾ ماڻهن جو وڏو تعداد موجود رهيو. ڪراچي جي ڳالهه هلي، ڪراچي جي ٺاهه ۽ ڊاهه جي ڳالهه ٿي. انور مقصود جي سيشن ۾ به وڏي رش رهي ۽ ويهڻ لاءِ ڪرسيون ته ڇا بيهڻ جي جاءِ به ڪانه پئي ملي. جاويد جبار جي ڪتاب تي ياسر قاضيءَ جي سيشن ۾ 30 ڪرسين جي گنجائش جيترو به ڪمرو ڪونه هيو سو واپسي ڪرڻي پئي. بينا شاهه جي موڊريشن ۾ شفقت شاهه ڄاموٽ جو سيشن “Journey into Europe: Islam, Immigration & identity” هڪ بهترين سيشن هيو. بلوچستان جي حوالي سان رکيل سيشن “Sorrows of Baluchistan” ۾ ماڻهن خاص ڪري نوجوان نسل جي ايڏي تعداد ۾ حاضري قابل ديد هئي پر ساڳي وقت سيشن ۾ ڪنهن به بلوچ جو اسٽيج تي اسپيڪر جي حيثيت ۾ نه هجڻ سواليه نشان بڻجي ويو ۽ تنهنڪري سوالن جوابن جي نشست کان اڳ ئي لفظي گرما گرمي شروع ٿي وئي. تنهنڪري هما بقائي جيڪا سيشن جي ميزبان هئي ان کان پروگرام جو ڪنٽرول ڪونه پئي ٿيو. سوال ڪندڙ جذباتي انداز ۾ تلخ سوال ڪري رهيا هيا جن جو جواب يا بحث مجاهد بريلوي وڌيڪ متنازعه بڻائي ڇڏيو. ان سيشن ۾ تلخ حقيقتن کي قيصر بنگاليءَ وڌيڪ سهڻي نموني بيان ڪيو ۽ حقيقتون مڃيون . مجاهد بريلوي جي راين سبب ڪجهه بلوچ بزرگ ۽ نوجوان بائيڪاٽ ڪري اٿي ويا. فيسٽيول جي هڪ خوبصورتي اها به هئي جو سنڌ جي ماڊرن اڪانامي تي لکيل ڪتاب جي مهورت ۽ بحث ۾ سنڌ جو وڏو وزير سيد مراد علي شاهه پڻ شامل هيو. هڪ اهم سيشن رکيو ويو هيو جنهن جو عنوان هيو “Cultural Activism to Counter Extremism in Sindh” هن سيشن جو موڊريٽر اظهار سومرو هيو جڏهن ته اسپيڪرس ۾ سنڌ جو تعليم ۽ ثقافت جو وزير سيد سردار شاهه ۽ نورالهده شاهه شامل هيا. ٻنهي ڏاڍو سُٺو ڳالهايو. ميزبان ۽ نورالهده شاهه وزير صاحب جي تعريف به ڪئي ۽ تنقيد به ڪئي. سوالن هلندي اڳيان هجڻ باوجود به منهنجا سوال رهجي ويا، اهو ڄاڻي واڻي ٿيو يا اتفاقيه ان تي ڪا راءِ نه ڏبي ... پر سوال اهم هيا. سوچيم ته اهي سوال هتي ئي ڇڏي ڏيان متان وزير موصوف يا ان جو ڪو ڪامورو جواب ڏئي. هڪ سوال ميڊم نورالهده شاهه کان هيو ته ”هي جو اسان هيترو سارو ڳالهايون پيا ته اسان انتها پسندي جو مقابلو ثقافت ۽ تصوف ذريعي پيا ڪيون ۽ مثال آهن ميلا ۽ فن ۽ فنڪار يا صوفي ازم ..... ڇا اهو وڏو سبب ناهي جو اسان تعليم، سائنس ۽ تحقيق کان هٽي ويا آهيون ۽ ميلن ملاکڙن ۾ ڦاسي ويا آهيون؟“. منهنجو سوال وزير موصوف کان پڻ هيو ته اوهان هيترو خرچ ڪيو ٿا، ميلا ملاکڙا لڳرايو ٿا پر ساڳي وقت ڪراچي لٽريچر فيسٽيول جي نمائش ۾ ثقافت کاتي يا ادبي بورڊ ۽ سنڌي ليئگيوئيج اٿارٽي پاران ڪتابن جو اسٽال نه هجي ته ان غير ذميواري تي ڪنهن کان پڇون؟ سوال ڪتابن جي فروخت جو نه پر مالڪي ۽ موجودگيءَ جي احساس جو هوندو آهي. جتي صوبي جو وڏو وزير، تعليم جو وزير، ثقافت جو وزير اچي ۽ ڪتابن جا اسٽال به گهُمي ۽ سواءِ ڪويتا پبليڪيشن جي ڪوبه سنڌي پبليڪيشن جو اسٽال نه هجي ته اها ڪيڏي وڏي ناڪامي ۽ افسوس واري ڳالهه چئبي. مون کي ياد ٿو اچي ته ڪجهه سال اڳ به ايئن ئي ٿيو هو ۽ مان ان تي عوامي آواز ۾ هڪ ڪالم لکيو هو. جنهن جي جواب ۾ ان وقت جي سنڌي ٻولي اٿارٽي جي چيئرپرسن صاحبه ڪالم لکيو هو جنهن جو عنوان هيو ”ڄڃ پرائي، احمق نچي“. متان هن دفعي به ڪامورا ساڳيو جواب ڏين ته اسان کي لکت م ڪونه چيو ويو هو يا دعوت ڪانه هئي .... جناب پوءِ هي وزير موصوف ڪيئن پهتا؟ سنڌ جي ڪامورا شاهي ۽ سنڌ جو شعور فيسٽيول ۾ ڇو هيو؟ هن دفعي به سنڌي گهراڻن خاص ڪري نوجوانن جو وڏو انگ ”ڪي ايل ايف“ ۾ موجود هيو، جيڪا هڪ اميد پيدا ڪندڙ ڳالهه آهي. اميد ته سنڌ حڪومت اڳتي اهڙن ميلن ۾ نه صرف ڪتابن جا اسٽال لڳائيندي پر سنڌي پبلشرن جي مدد به ڪندي جيئن هو اتي سنڌ جي علم ۽ ادب جي نمائش ڪري سگهن. روزانه عوامي آاوز 6 مارچ 2019ع
