شفيق الرحمان شاڪر پاڪستان ٺهڻ بعد اسان جي سياسي ۽ مذهبي قيادت پنهنجون ذميداريون پوريون نه ڪيون.ماڻهن کي انصاف مهيا ڪرڻ بدران اهي پنهنجن گادين کي مضبوط ڪرڻ ۽ ملڪ جا پيداواري ذريعا پنهن جي دولت جي ڍيرن ۾ اضافو ڪرڻ لاء استعمال ڪندا رهيا.انهن پنهنجو پورو زور ان تي لڳايو ته عوام کي جهالت ۾ ڦاسائي ۽ کين سياسي اختيار کان بي دخل ڪري اسيمبلين ۾ هڪ سيڪڙو جاگيردارن،سرمائيدارن ۽ سندن حامين کي پهچايو وڃي ۽ ماڻهن کي اهو عظيم دوکو ڏنو ويو ته اهي ماڻهو ئي سندن اصل خيرخواهه ۽ نمائندا آهن.پر هاڻي جڏهن ستر سال گذرڻ بعد اهو دوکوکلي ڪري سامهون اچي چڪو آهي ته قوم کي ٻن صاف رستن مان ڪنهن هڪڙي رستي جي چونڊ ضرور ڪرڻي پوندي ته ڇا انهيء ئي مدي خارج ۽ فرسودي نظام کي جيئن جو تيئن اڳتي هلڻ ڏجي يا سچي جمهوريت ۽ حقيقي انساني فلاح ۽ بهبود وارو رستو اختيار ڪجي.جيڪر اسان کي نئون رستو اختيار ڪرڻو آهي ته پوء پنهن جي پراڻي سياست واري انداز کي بلڪل بدلائڻو پوندو ۽ ايندڙ وقت ۾ قوم جي رهنمائيء جو منصب رڳو اهڙن ماڻهن حوالي ڪرڻو پوندو جن جو مقصد اقتدار ۽ اختيار ذريعي ناانصافيء سان پنهنجا ذاتي يا گروهي مقصد حاصل ڪرڻ نه هجي.اهو ڪم جيڪر ڪرڻو اهي ته پوء اسان سڀني کي پنهن جي اندر جھاتي پائي اندر ۾ لڪيل خود غرضي ۽ مفاد پرستي کي بي نقاب ڪرڻو پوندو ۽ هر قسم جي منافقت ۽ زباني ڳالهيون ڇڏي پنهنجي ذات کي قومي مفاد ۽ وسيع انساني ڀلائيء خاطر ڀرپور گڏيل جدوجهد ڪرڻي پوندي.هاڻي ملڪ اهو برداشت ڪري نٿو سگھي ته اتي مختلف نالن سان مختلف ڪڌيون رانديون کيڏيون وڃن.هاڻي عوام ۾ پيدا ٿيندڙ شعور به اها اميد ڏياري رهيو آهي ته پاڪستان مان ان مدي خارج سياسي نظام جي ڪرپٽ محافظن ۽ سندن مددگار قوتن جي شڪست ٿي سگھي ٿي.پاڪستان جو ڇا ٿيندو؟ اهو سوال هر ڪنهن جي زبان تي آهي پر ڪو ان تي نٿو سوچي ته آخر اهو سوال پيدا ڇو ٿيو آهي؟ڇا دنيا ۾ ٻيو ڪو ملڪ به آهي جنهن جا رهواسي پنهنجي وطن جي باري ۾ ايتري بي يقينيء جو شڪار هجن؟اهو سوال رڳو انهن سماجن ۾ پيدا ٿئي ٿو جتي اجتماعي احساس مري وڃن ٿا ۽ ماڻهو ذاتي خود غرضين ۽ گروهي مفادن جو شڪار ٿي وڃن ٿا.پاڪستان جي حقيقي جوڙجڪ لاء هڪ نئين ڀرپور ۽ لاڳيتي جدوجهد جي شروعات اڻ ٽر آهي.ان جدوجهد جو بنيادي نڪتو اهو ئي هوندو ته جمهوري قدرن کي زندهه ڪرڻ ۽ انهن جي اوسر ۽ حفاظت ئي اسان جي سياست جو بنيادي پٿر آهي جنهن سان اسان ترقيء جي رستي تي اڳيان وڌي سگھون ٿا.ان لاء اسان کي ظلم،جهالت ۽ اوندهه جي طاقتن سان بطور قوم مهاڏو اٽڪائڻو پوندو ۽ اهي قوتون جيڪي غربت،بدحالي،جهالت ۽ ناانصافيء جون ذميدار آهن پنهنجي پوري توانائيء سان انهن خلاف بغاوت جو جھنڊو بلند ڪرڻو پوندو.ڪوڙ،دوکي،تعصب ۽ نفرت جي بنياد ٿي ٿيندڙ سياست کي ٻنجو ڏيڻو پوندو ۽ سياسي ميدان مان قبضا خورن،مفاد پرستن ۽ دولت جي پوڄارين کي نيڪالي ڏيڻي پوندي.هتان جي سياست کي ملڪ جي مزدور ۽ پيڙهيل طبقن جي خواهشن جي تابع ڪرڻو پوندو جيڪو بدقسمتيء سان حڪمرانن جي سمورين دعوائن باوجود اڃا تائين نه ٿي سگھيو آهي.ملڪ جون معاشي،سياسي ۽ سماجي حالتون ڏينهون ڏينهن وڌيڪ خراب ٿينديون ٿيون وڃن.عوام جي زندگي عذاب بڻجي ويئي آهي.انهن حالتن ۾ ضروري آهي ته ملڪ جا مزدور،هاري،وچولي طبقي جا باشعور ماڻهو،عوامي دانشور ۽ سول سوسائٽيء جا نمائندا پنهنجي ملڪ ۾ برپا ٿيندڙ سياسي عمل کي ڪجهه خاص ماڻهن حوالي ڪري رکڻ ۽ پنهنجو پاڻ کي ان کان اڻ لاڳاپيل رکڻ بدران اڳيان اچن ۽ عوامي قوت کي مضبوط ۽ متحرڪ بنائڻ جي ڀرپور ۽ سنجيدي ڪوشش ڪن.بگڙيل معاشي حالتون دراصل ان ڳالهه جو نتيجو آهن جو ملڪ جي حڪمرانن معيشت کي سياسي مفادن سان جوڙي رکيو آهي.قومي دولت مان پنهنجو ناجائز حصو وصول ڪرڻ ۽ عالمي مالياتي ادارن جا مطالبا پورا ڪرڻ لاء اهي عوام دشمن قدم کڻندا رهيا آهن.ٻي ڳالهه ته سمورا اختيار ڪجهه خاندانن جي هٿن ۾ گڏ ٿيڻ سبب اسان لاڳيتو تباهي ۽ برباديء جو سفرطيء ڪري رهيا آهيون.ٽين ڳالهه اها ته حڪمرانن طرفان مختلف رياستي ۽ حڪومتي ادارن ۾ اجائي سياسي مداخلت سبب اهي قومي ادارا جيئن پوء تيئن تباهه ۽ ڪمزور ٿيندا ٿا وڃن ۽ پارليامينٽ ۾ به عوامي خرچ تي اهڙا بحث جاري آهن جن جو تعلق رڳو ان رعايت يافتا طبقي جي ذاتي مفادن سان آهي.انهن حالتن ۾ جمهوريت جي مضبوطي ۽ فائدن جا سڀ بحث اجايا آهن.انهن حقيقتن جي روشنيء ۾ هاڻي وڌيڪ عرصي لاء ملڪ ۽ عوام کي اهڙن ماڻهن جي رحم ۽ ڪرم تي ڇڏي نٿو سگھجي جيڪي قوم کي روز نت نون مصيبتن ۾ ڌڪيندا آيا آهن.هاڻي ڪو ٻيو رستو ئي ناهي سواء ان جي جو ملڪ کي ان آمراڻي جمهوريت مان نجات ڏيارڻ جي لاء موثر جدوڪهد ڪئي وڃي.جيستائين ڪو سماج سندس هر فرد کي ان ڳالهه جي ضمانت نٿو ڏئي ته زندگيء جون بنيادي ضرورتون حاصل ڪرڻ ۾ سندس راهه ۾ ڪابه رنڊڪ برداشت نه ڪئي ويندي،سندس راهه ۾ ڪابه هڪ هٽي اچڻ نه ڏني ويندي ۽ کيس ترقيء جا سمورا موقعا هڪجهڙا ۽ انصاف مطابق مهيا ڪيا ويندا ان وقت تائين اهو سماج انهن ئي مسئلن ۽ بي چينين جو شڪار رهندو.پاڪستان ۾ هڪ مثالي نظام حڪومت قائم ڪرڻ ۾ سڀ کان وڏي رڪاوٽ هاڻوڪو مدي خارج ۽ ناانصافيء تي ٻڌل نظام آهي جنهن وڏين وڏين ڏوهاري مافيائن کي جنم ڏيئي سماج جي هر فرد کي معاشي طور تي پاڻ ڀرو بنائڻ بدران اڪثريت کي زندگيء جي بنيادي ضرورتن کان به محروم ڪري رکيو آهي.هاڻي اسان جي ماڻهن جو مقام سندن علمي ۽ عملي صلاحيتن،اخلاقي برتري ۽ ذاتي ڪردار بدران انهن وٽ موجود دولت ۽ سرمائي جي پيمانن مان طيء ڪيو وڃي ٿو ۽ ڪير به اهو نٿو پڇي ته اهو پئسو ڪٿان آيو؟اسان جي راهه جي هڪ وڏي رڪاوٽ فرقا پرستي ۽ تعصب به آهي.عوام کي ڪا وحدت بنائڻ بدران سدائين ويڙهايو ۽ حڪومت ڪريو جي پاليسيء هيٺ ماڻهن کي منتشر رکيو ويو آهي. ڪنهن به سماج ۾ ان وقت تائين تعاون ۽ اعتماد جي فضا قائم ٿي نٿي سگھي ۽ ڪا قوم حقيقي ترقي نٿي ڪري سگھي جيستائين ان سماج ۾ معاشي انصاف ۽ سماجي عدل نه قائم ڪيو وڃي. جيستائين ڪا قوم معاشي اڻ برابري ۽ سماجي هيٺ مٿانهين جو شڪار رهي ٿي ۽ ماڻهن جي آمدين ۾ فرق کي مناسب حد تائين گھٽايو نٿو وڃي ان وقت تائين گھڻي کان گھڻو گڏ ڪرڻ جو حرص ۽ معاشي ڊوڙ ۾ ٻين کان پٺتي رهجي وڃڻ جي لاڙي کي گھٽائي نٿو سگھجي ۽ نه ئي ماڻهن ۾ هڪٻئي سان تعاون ۽ هڪ ٻئي جي معاشي مضبوطي ۽ اخلاقي ترقي لاء هٿ ونڊائڻ جي جذبي کي اڀاري سگھجي ٿو.معاشي ۽ سماجي اڻ برابري جو خاتمو رڳو تڏهن ممڪن آهي جڏهن قوم جو گڏيل ضمير انهن کي رد ڪرڻ لاء تيار ٿي وڃي ۽ قوم گڏيل ارادي سان ان ناانصافيء خلاف اٿي بيهي.پر اها سچائي به پهنجي جڳهه تي اڻ ٽر آهي ته ڪابه قوم پنهنجو پاڻ بنان قيادت جي ميدان عمل ۾ لهي نٿي سگھي جيستائين هوء پنهنجي لاء اهڙي قيادت به ڳولهي جيڪا پنهنجن ذاتي مفادن کي قومي مفادن تي ترجيح ڏيندڙ نه هجي ۽ جيڪا حقيقي طور تي انسان دوست هجي.جنهن جي قول ۽ فعل ۾ تضاد نه هجي.جنهن ۾ قربانيء جو جذبو هجي ته منجھس صبر،تحمل،ڌيرج ۽ سنجيدگي به هجي. جيڪي اختلاف،نفرت،حقارت ۽ تعصب جو ٻڄ پوکڻ بدران همدردي،ٻڌي،ايڪي ۽ گڏيل عمل جي جذبن جي اوسر ڪن.ڪجهه واضح اصول ترتيب ڏيڻا پوندا جن جي پابندي هر ان شخص کي لازمي ڪرڻي پوندي جيڪو پنهنجو پاڻ کي عوامي قيادت لاء پيش ڪري.مثال، ان اصول کي قومي سطح تي نافذ ڪرڻو پوندو ته هر شخص جي حوالي اهو ئي ڪم ڪيو ويندو جيڪو ان جو اهل هوندو ۽ زندگيء جي مختلف شعبن ۾ بهترين صلاحيتن جي مالڪ اهل ۽ ايماندار ماڻهن کي اڳيان آندو ويندو.قوم کي خاموش تماشائيء جيان اقتدار جي جنگ جو تماشو ڏسڻ واري پنهنجي پراڻي هلت ڇڏڻي پوندي ۽ پنهنجي قيادت جي صحيح سڃاڻپ ڪرڻي پوندي.اهو ڏسڻو پوندو ته سندن سياسي اڳواڻن مان ڪير ڪير عوامي خدمت جو ڪم ڪري ٿو ۽ ڪير ڪير پنهنجي دولت بچائڻ ۽ وڌائڻ لاء جمهوريت جو تماشو لڳائي ٿو.اها ڪريل سوچ مٽائڻ جو به وقت اچي ويو آهي ته هتي هڪڙا حاڪم آهن ته ٻيا محڪوم!
