شفيق الرحمان شاڪر جنرل راڻي اسان جي حڪومتي تاريخ جو هڪ ڊگھو پر رنگين باب هئي.هن جي سيني ۾ ڪيترائي سربستا راز دفن هئا.هوء اڪيلي ”دلير“ عورت هئي جيڪا اهو ٻڌائي سگھندي هئي ته ڪهڙي ڪهڙي دور۾ سندس ڪهڙين ڪهڙين هم عمر ۽ هم عصر سهيلين اقتداري ايوانن ۾ شراب ۽ شباب جون محفلون سجائي رکڻ جي ذميداري کڻي رکي هئي. پر افسوس جو اهي سمورا راز هن جي مٽيء ماء حوالي ٿيندي مٽيء جو رزق بڻجي ويا.انهن ”جگردار“ ۽ ”ذائقيدار“ عورتن کي جنرل نيازي ”خوشبودار ديوداسيون“ چوندو هو.انهن ديوداسين هن سماج ۽ مملڪت ۾ ”فائيو اسٽار ادا فروشي ۽ حيا فروشي“ جي سڃاڻپ ڪرائي.جنرل راڻي ”فايئو اسٽار ادا فروشيء“ جي بانين مان هڪ هئي.جنرل يحيٰ خان جي اقتدارواري دور ۾ راڻيء جو چرچو عام ٿيو.”راجا ۽ راڻي“ جي رنگ رلين ۽ چونچلن جا عجيب داستان يحيٰ خان جي اقتدار کان الڳ ٿيڻ بعد منظر عام تي آيا.راڻي ۽ يحيٰ خان جي وچ ۾ گل ۽ بلبل،شمع ۽ پرواني وارورومانوي تعلق هو.يحيٰ خان هن تي دل ۽ جان صدقي ڪندو هو.ان دور جي نوڪر شاهي ۽ سياست جا ٻيا ڪيترا ئي جرنيل پڻ جنرل راڻيء جي خماريل نيڻن مان شراب محبت نپوڙيندا رهيا.جنرل راڻي جي رقابت جيڪر ڪنهن سان هئي ته اها ملڪه ترنم نور جهان هئي.هاڻي اهو هڪ کليل راز آهي ته يحيٰ خان جي راتين جي محفلن ۾ نور جهان به ساقي گريء جا فرض سهڻي نموني سر انجام ڏيندي رهي.ڀٽو دور ۾ جنرل راڻي پنهنجو آشيانو شاهراه قائد اعظم تي قائم انٽر ڪانٽينينٽل جي هڪ ”سويٽ“ ۾ آباد ڪري رکيو هو.وقت جا حڪمران ان جي آستاني تي نماڻيون پيشانيون کڻي حاضر ٿيندا هئا ۽ پنهنجي ”شرارتي من” جون مرادون پائيندا هئا.کر گورنر بڻيو ان قسم جون خبرون هلڻ لڳيون ته جنرل راڻيء جي ”جلوه گاهه جمال ۽ وصال“ سازشن جو ڳڙهه بڻجي ويئي آهي،نيري آسمان جي ڪراڙين اکين ان طاقتور عورت جي چانئٺ تي وقت جي خبر ناهي ڪهڙن ڪهڙن اعليٰ عملدارن کي طواف ڪندي ڏٺو.آسمان رنگ بدلايو،حالتن ڦيرو کاڌو،رات ۽ ڏينهن جي گردش پاسو ورايو ۽ پنجاب پوليس حرڪت ۾ آئي.هڪ رات جنرل راڻيء کي ساز ۽ سامان سميت ”سازش گاهه“ مان حفاظتي تحويل ۾ وٺي ڪوٽوالي ٿاڻي تي پهچايو ويو.ڪوٽوالي ٿاڻي تي ويهين صديء جي ”جهانگير“ جي اها ”نورجهان“ “بيوسيء جي مزار“ بڻي ”عبرت ڀريل نظرن“ کي سوچڻ سمجھڻ جو سڏ ڏيئي رهي هئي.اخباري نمائندن کي اطلاع مليو ته هرڪو ڀڄندو ڊڪندو ڪوٽوالي ٿاڻي پهتو ۽ ڏسندي ئي ڏسندي پورو ٿاڻو رپورٽرن ۽ فوٽو گرافرن سان ڀرجي ويو.”زوراور“ اخباري نمائندن کي موصوفه تائين پهچڻ جي خاص اجازت ڏني ويئي.هو بيوسيء جي تصوير بڻي مٿو جھڪايو هر سوال ٻڌندي رهي پر ڪنهن به سوال جو ڪو معقول جواب ڏيڻ هن مناسب نه سمجھيو.صحافي چٽڪيون ڀري يحيٰ خان جي حوالي سان يادن کي ساز ڏيڻ جي استدعا ڪندا رهيا پر جنرل راڻيء جو ته حال اهو هو جوجيڪر ڪهجي ته رت جو ڦڙو به نه نڪري. نيٺ هن جا چپ چريا ۽ هن لرزش واري لهجي ۾ جواب ڏنو؛ ”بس نقشو بگڙي ويو.“ سمنڊ جي پاتال ۽ آسمان جي بلندين مان خبرون ڳولهي ايندڙ کوجي رپورٽر حسرت وچان نامراد ۽ ناڪام واپس موٽيا. کر دور ۾ جنرل راڻي مفرور اشتهاري ڏوهارين جيان هنڌ هنڌ تي لڪندي گھمندي رهي.ايندڙ وقت جي مهربانن جا دروازا هن جي لاء بند ٿي چڪا هئا.نئون ايوان اقتدار هن لاء ”شجر ممنوعه“ بڻجي چڪو هو،نئون زمانو هو،ساز ۽ راڳ بدلجي چڪا هئا.جنرل راڻيء کي زندگيء ۾ پهريون ڀيرو ان قسم جي اڻ وڻندڙ حالتن کي منهن ڏيڻو پئجي رهيو هو.هوء پنهنجن واقفڪارن سان رابطو ڪندي هئي،هرڪنهن جي منٿ سماجت ڪندي هئي،جاء امان ۽ دارالامان مهيا ڪرڻ جي وينتي ڪندي هئي پر نئين دور ۾ حڪمرانن جي عتاب کان بچڻ لاء بيورو ڪريسيء جا وڏا وڏا ٿنڀا به پنهننجي هن پياريء کان اکيون ڦيري چڪا هئا.ڳوٺ ڳوٺ،شهر شهر ۽ در در جا ڌڪا کائڻ بعد کيس معلوم ٿيو ته هن کي پوري پاڪستان ۾ ڪو شخص پناهه ڏيئي سگھي ٿو ته اهو لاهور جو هڪ صحافي آهي.هڪڙي رات ان عظيم صحافيء جي گھر ٽيليفون جي گھنٽي وڳي.صحافيء جي بيگم رسيور کنيو.ٻئي پاسي کان ڊنل لهجي ۾ هڪ عورت موجود هئي.چوڻ لڳي؛ ”بيگم صاحبه! مون کي پناهه گھرجي،آئون هڪ مظلوم عورت آهيان،مون کي زماني ڌڪاري ڇڏيو آهي.ڪالهه تائين منهنجي چانئٺ وڏين وڏين ناليوارين پيشانين جي لاء سجدي گاهه هئي ۽ اڄ آئون جنهن دروازي تي وڃان ٿي مون کي ڪنهن کوٽي سڪي جيان واپس ڪيو وڃي ٿو.“ نامور صحافيء جي بيگم چيو؛ ” تون ڄاڻين ٿي ته تو ڪنهن جي گھر فون ڪيو آهي؟ راڻي چيو؛ ”مون تنهنجي مڙس آغا شورش جي جگرداريء ۽ بهادريء جا داستان ٻڌا آهن.مون کي منهنجن ملندڙن ٻڌايو ته هو مظلومن جو ساٿ ڏيڻ ۾ ڪڏهن به نٿو لنوائي.“ بيگم صاحبه وراڻيو؛ ” آغا صاحب هن وقت آرام ڪري رهيا آهن،جڏهن اهي سمهيل هجن ته اسان مان ڪوبه هن کي جاڳائڻ جي جرئت ڪري نٿو سگھي.“ هڪ ٻه ڪلاڪ گذرڻ بعد فون جي گھنٽي وري وڳي،ٻئي طرف ڳالهائڻ واري عورت اهو اعلان ڪيو ته آئون نهايت ئي مجبور آهيان ۽ مون وٽ ان سواء ٻي واهه ڪانهي جو بنفس نفيس اوهان جي آشياني تي حاضر ٿيان.“ ڪجهه ڪلاڪ گذرڻ بعد رات جي پوئين پهر جنرل راڻي آغا شورش ڪاشميري جي گھر جي دروازي ٻاهران موجود هئي.آغا صاحب کي مجبوريء جي حالت ۾ ننڊ مان جاڳايو ويو،هو ٻاهر آيو ۽ حال احوال ورتائين.جنرل راڻي حڪومتي ظلمن جو ڊگھو داستان ڪري ٻڌايو ۽ پناهه جي لاء عرض ڪيو.آغا صاحب چيو ته هو کيس گھڻي دير تائين پناهه ڏيئي نٿو سگھي.اهو ٻڌندي ئي جنرل راڻي تصويرن جوهڪ وڏو البم پيش ڪندي چيو ته ان البم ۾ پاڪستان جي سول ۽ مليٽري بيورو ڪريٽس،سياستدانن ۽ سرمائيدارن جي زندگيء جي لڪيل حصن کي تصويرن جي زبان ۾ بيان ڪيو ويو آهي.آغا صاحب جنرل راڻيء کي صرف هڪڙي رات پنهنجي گھر ۾ گذارڻ جي اجازت ڏني.اها رات جنرل راڻيء آغا شورش جي گھر جي ڪنڊ ۾ ٺهيل مينهن جي واڙي ۾ گذاري.فائيو اسٽار هوٽلن،صدارتي محلن ۽ وزارتي ايوانن جي مخملي بسترن تي راتيون گذاريندڙ جنرل راڻيء لاء اها رات پڪ سان قيامت جي رات هئي.صبح ٿيندي ئي هوء هلي ويئي.آغا صاحب ان جي ڏنل تحفي کي هن جي اکين سامهون باهه جي حوالي ڪري ڇڏيو ۽ چيو؛ ” اقتدار کان محروم ٿيندڙ ماڻهن جي عيبن کي اگھاڙو ڪرڻ بزدلن جو ڪم آهي.اڄ تون انهن ماڻهن جي عيبن کي مشهور ڪري رهي آهين،سڀاڻي تون ساڳين ماڻهن جي محلن جي سونهن بڻجندينء.“آغا صاحب جيڪي ڪجهه چيو اهو بعد ۾ سچ ثابت ٿيو.ڀٽو حڪومت سان جنرل راڻيء جي هڪ لڪيل ڊيل ٿي ويئي.جنرل راڻي به زير زمين هلي ويئي ۽ هن جي باري ۾ مشهور ٿيندڙ رنگين داستانن تي به پردو پئجي ويو. خواجا ناظم الدين،لياقت علي خان،چوڌري محمد علي،محمد خان جوڻيجو ۽ جنرل ضياء الحق کي ڇڏي ڪري پاڪستان جا اڪثر حڪمران ڪنهن نه ڪنهن جنرل راڻيء جي زير اثر رهيا.هر دور ڪنهن نه ڪنهن جنرل راڻي ۽ ان جي ”بٽالين“ جو دور آهي.جنرل راڻي مري ويئي پر اها مطئمن آهي ته سندس روح زندهه آهي،هوء مطئمن آهي ته هن کان پوء به اقتدار جي ايوانن ۾ ڪنهن نه ڪنهن جنرل راڻيء جي ٽهڪن ۽ ڪچهرين تي دل ۽ جان صدقي ڪرڻ وارا رنگيلا يحيٰ خان موجود رهندا. جنرل راڻي رڳو هڪڙو نالو ناهي،هوء صرف هڪ عورت ناهي بلڪه هوء هڪ استعارو ۽ ادارو هئي.اهو ادارو هاڻي ناقابل شڪست حد تائين مضبوط ٿي چڪو آهي،جنرل راڻيء مقتدر طبقن جي ايوانن کي هرڻين،پوپٽين،بلبلن ۽ مينائن سان سجائڻ جو فن متعارف ڪرايوهو،اهو فن هاڻي بالغ ٿي چڪو آهي.جنرل راڻي ڪالهه به اقتداري ايوانن تي قابض هئي ۽ ان جون تربيت يافتا ڪئين ٻيون ” ڪاريگر“ ۽ ”فنڪارائون“ اڄ به اقتداري ايوانن جي ”انٽيرير ڊيڪوريشن“ ۾ مصروف آهن.هڪ تقرير دوران سقوط اوڀر پاڪستان جو ذڪر ڪندي آغا شورش ڪاشميريء چيو هو ته ”ان سانحي جا ذميدار بيشمار آهن پر انهن ۾ انگور جو پاڻي ۽ جنرل راڻي پڌرا آهن.“
