منور سراج جي "خوابن جي سرحد" محمد سليمان وساڻ لاڪ ڊائون واري حالتن ۾ گهر ۾ رھندي ڪتاب ئي بھترين دوست لڳن ٿا، جيڪي ڪڏھن بہ اڪيلي ھجڻ جو احساس نٿا ڏيارين ڇو تہ ڪتاب ڪاوڙبا ناھن. منور سراج جي ڪھاڻين جو مجموعو ”خوابن جي سرحد“ پڙھي پورو ڪيم. مون ڪٿي لکيو ھو تہ منور سراج جي لکڻين ۾ لفظ ناچ ڪندا آھن، جيڪي دلين تي نقش ڇڏين ٿا ۽ خواب بڻجي راتين جو رلائين ٿا .... سندس لفظ احساسن جا روپ بڻجي وڃن ٿا. منور سراج جملن جو ڪاريگر آھي، ھن وٽ خيالن جي گھرائي آھي، سندس لکيل مڪالما دل ڇھڻ وٽان آھن. ھن ڪتاب ۾ بہ ايئن ئي آھي . ھا ياد آيم تہ منور سراج سان ملاقات نہ ٿي ھئي پر سندس ناول ”کاٻي اک جو خواب“، ڪھاڻين جو ڪتاب ”خوابن جا رستا“ ۽ ڪيمپس ناول ”پيراڊائيز پوائنٽ تي شام“ پڙھيا ھيم جيڪي منور سراج محبت مان موڪليا ھيا. تنھنڪري ھڪٻئي کان اڻ ڄاڻ يا اوپرا نہ ھئاسين پر ڀاڪر تہ ڀاڪر آھي نہ، ھڪ ئي اداري ۾ نوڪري ڪندي بہ ملاقات نہ ٿي سگهي ھئي. .... 17 جنوري 2020ع تي مونکي پنھنجي اداري جي اھم ڪم سان نوابشاھ ۽ سکر وڃڻو پيو . ٽول پلازا ڄامشورو ٽپي منور سراج کي فون ڪيم تہ اچان پيو نوابشاھ ريجنل آفيس، وقت گهڻو ناھي، نوابشاھ ۾ ڪم اُڪلائي سکر اُسھڻو اٿم، بس ملي ئي سگهبو. پوءِ نوابشاھ تائين ٻہ ٽي ڪالون ڪيائين، ڪجه ايس ايم ايس.... ڪٿي پھتا آھيو، ڪيتري دير لڳندي اڃان. نوابشاھ پھچي کيس ٻڌايم تہ پھتو آھيان ۽ ميٽنگ ۾ آھيان. پر اچي پھتو غني رند بہ گڏ ھيس. چيائين منھنجي آفيس ھلو .. انڪار نہ ڪري سگهيس. ڪلاڪ کن ڪچھري ھلي. چانھ ۽ بسڪيٽن جو دور بہ ھليو، ڪجه تصويرون ٿيون ۽ ڪتاب ”خوابن جي سرحد“ بہ ڏنائين. غني رند ۽ سندس اسرار تہ مانجهاندو ڪيون پر ان جو بندوبست اڳ ئي ڪٿي ٿيل ھيو .... موڪلايوسين، رستي ۾ گڏ سندس ڳالھيون ھيون ۽ ڪتاب ... ”خوابن جي سرحد“ ۾ 13 ڪھاڻيون شامل آھن. ھي ڪتاب جو ٻيو ايڊيشن آھي سمجهو تہ سندس خواب جو ٻيو جنم. پھريون ايڊيشن 2008ع ۾ سوجهرو پبليڪيشن پاران ڇپايو ويو، جنھن جي ڪھاڻي ۽ پبلشر جي رويي جو ڏک پاڻ ٻئي ايڊيشن لاءِ پنھنجي پاران ۾ ھيئن ڪيو اٿن: ” پھريون ايڊيشن سوجهرو پبليڪيشن طرفان آيو ھو ڪتاب جي خوشي پنھنجي جاءِ تي ڪتاب جو غم پنھنجي جاءِ تي پياري پبلشر پورا پئسا وٺي اڻپورو ڪتاب آندو ڪتاب نہ پر ڪتابڙو آندو“ منور سراج جون ڪھاڻيون ڪي خلائي دنيا جون ڪھاڻيون يا طلسماتي ڪھاڻيون ناھن، اسان جون، اوھان جون ۽ سندس ڪھاڻيون آھن. اسان جا درد آھن، اسان جي وارتا آھي، اسان جون ڪٿائون آھن، اسان جي پيڙا آھي سندس ڪھاڻين ۾. ڪي ڪھاڻيون صفا ننڍيون نٿيون لڳن، ڀائنجي تہ ان موضوع ۽ ان ڪردار تي طويل ڪھاڻي ھجڻ گهرجي. منور سراج ڪھاڻيءَ جي فني ۽ فڪري پھلوئن سان ڪيئن نڀايو آھي ان تي ڪو وڏو نقاد ئي لکي سگهي ٿو، پر سندس ڪھاڻين ۾ آرٽسٽڪ مزاج نمايان آھي. سندس ڪھاڻين جا ڪردار اھڙا تہ مڪالما ٿا پيش ڪن جو اندر ڇيھون ڇيھون ٿي ٿو پوي. سندس ڪھاڻين ۾ ڇرڪائيندڙ جملا بہ آھن تہ سمنڊ جي اونھائي جھڙي سوچ رکندڙ سِٽون پڻ آھن. ڪجه ڪھاڻيون اھڙيون بہ آھن جن جو انت ناھي، اھي ڇو آھن ۽ ڇا معنيٰ ڇا پيغام ٿيون ڏين اھو غير واضح آھي. پر سندس ڪھاڻيون پڙھندي ھر ڪردار پنھنجو ٿو لڳي ۽ ماڻھو ماضيءَ جي يادن جي گھري ساگر ۾ گم ٿي وڃي ٿو ۽ ڪو جملو، ڪا سٽ وري کيس واپس ٿي آڻي .... سندس ڪھاڻي ”ترشنا“ ۾ روھي، مٺڻ ڪوٽ ۽ بابا فريد جي ديس ۽ وڃائجي ويل نوجوان جي ڇا تہ لفظي منظرڪشي ڪئي اٿس ۽ اھڙي ئي وارتا وري ڪھاڻي ”وڻجاري“ ۾ اٿس، جتي لطيف جي مزار جو آڳنڌ آھي، وڻجاري آھي ۽ شاھ جا سُر ۽ راڳي آھن ... ڪھاڻي ”ننڊ ۽ جاڳ“ ۾ الائي ڇو ايئن لڳو ڄڻ ادا پوڙھي جھڙا ڪردار ننڍي ھوندي ۽ اڄ بہ منھنجي ڳوٺ ۾ موجود آھن پر اسان ھاڻي تبديل ٿي ويا آھيون، اھي ڪردار اڄ بہ آھن پر اسان ڳوٺ ۽ ڳوٺن جون راويتون وساري ويٺا آھيون .. ”ڪونج ڳليءَ جي شام“ پڙھندي پاڻ کي وري ساڌ ٻيلي ۾ موجود ڀانيم، جتي سکر بدلي ٿي تہ ھر مھيني ڀيرو ڀريندس ھيس. ساڌ ٻيلي جي پرسڪون شام ۾ عجيب ڪيفيت ھوندي آھي، جيڪي ھر ڀري ڇڪي ويندي ھئي ۽ اھي ئي احساس وري جاڳي پيا آھن ھي ڪھاڻي پڙھي جنھن ۾ مورن جي ڪسجڻ جو جملو جسم مان سيسراٽ ڪڍڻ لاءِ ڪافي آھي. ”جوڳيءَ جو جنم“ پڙھي وري ڳوٺن جون ڳليون ياد پيون، جوڳي، انھن جون پاتل پڳون، گودڙيون، مُرليون، منڊيون، نانگ. ڍارا ۽ اسان جون روايتون .... سوچيم پئي ھاڻي اھي جوڳي آھن الائي نہ .... ڪراچي کائي وئي آھي اسان کي. پر جوڳين جا جنم ٿيندا رھندا .... ھن ڪھاڻيءَ ۾ مڪالما ۽ منظر لاجواب آھن . ڪھاڻي ڪچي قبر پڙھي الائي ڇو پاڻ کي واعدن جي گهيري ۾ ڀائنجي ٿو .... ”توھان جو پيٽ ڀريان، گهر جو خرچ ھلايان، اوکي سوکيءَ کي منھن ڏيان يا ماڻھي جي قبر پڪي ڪرايان پنھنجي ڪمائيءَ مان ڪرائجان قبر پڪي “ ..... پوءِ ھڪ واعدو، ڪيئي واعدا جيڪي وفا نہ ٿيا ... وعدا جيڪي زماني جي ذميوارين جي ور چڙھي ويا يا لاپرواھي جي حوالي ٿي ويا ...- ”اعتراف جي ڪُنڊ“ پڙھندي اھو لڳم ڄڻ ھن اھا منھنجي ڪھاڻي گهڙي ھجي، ھڪ اھڙي شخص جي ڪھاڻي جنھن دوستن، آفيس، رولاڪين ۽ الائي جي ڪيترن قسمن جي ذميواري وٺي گهر ۽ گهروارن جي ذميواري وساري ڇڏي ھجي ..... منور سراج جون ڪھاڻيون ڪتاب ۾ گم ڪري ٿيون ڇڏين، ڪٿي اکين جا پاند پسائي ٿيون وجهن تہ ڪٿي دل چوي ٿي تہ ماڻھو رولاڪ بڻجي در در ۽ ديس ديس گهمي .... ڪتاب مان ورتل ڪجه جملا: · ھون ... ! جيڪي پاڻ مرڻ ڪنڌيءَ تي ھوندا آھن، انھن کي سڄي دنيا مئل نظر ايندي آھي. · مون سدائين تو سان غير مشروط محبت ڪئي آھي. تولاءِ زخمي آڱرين سان لفظن جو لباس اڻيندو رھيو آھيان صدين کان تنھنجو ساٿ ڏيندو آيو آھيان، مان زماني جي سرڪس ۾ ڪوڙا سچا ڪرتب ڏيکاري ٽوپيءَ ۾ سڪا گڏ ڪندڙ تاريخ جو مسخرو ناھيان .... مان درد جو سفير آھيان ديواني جو خواب آھيان تنھنجو ساٿ ڪيئن ڇڏيندس · سٺو ٿيو جو موھن ڪلپنا 65 کان اڳ جلاوطن ٿي ويو نہ تہ ڪلپنا جي ڪھاڻي لکڻ کان اڳ ۽ مورن جي ڪسجڻ کانپوءِ خودڪشي ڪري ڇڏي ھا. · سچا سُک تي اندر نا قصا اي سانول سائين ... ٻاھر تہ خالي پاڇولي ھن · بھار جون شامون ماڻھوءَ کي بي سبب اداس ڪرڻ لاءِ ڪافي آھن · مسافر مري ويندا آھن پر ڪنڌيءَ تي ويھي مسافرن جو انتظار ڪندڙ اکين جو اعتبار ڪڏھن بہ نہ مرندو آھي. · جيڪي ماڻھو انتظار نہ ڪري سگهندا آھن انھن جا ڪشڪول اڪثر خالي رھجي ويندا آھن. منور سراج جون ڪھاڻيون پڙھي لڳندو آھي تہ ھو رڃ جو راھي آھي، ھو تنھاين جي طوفانن ۾ رھندو آھي ۽ ھن وٽ سُک ورلي ئي لڙي اچن ٿا ..... پر ھڪ اختلاف رکندي اھو چوندس تہ ڀلي اسان جا دامن ڏکن، سورن، اڪيلاين، اونداھين ۽ بي واجبين سان ڀريل ھجن .... پر ڪي ڪھاڻيون اھڙيون لکجن جيڪي ڌٻڻ مان ڪڍن، جيڪي اڪيلاين مان ڪڍي ھجومن ڏانھن وٺي اچن ... ڪي اھڙيون ڪھاڻيون پڻ لکجن جيڪي سنڌ جي نوجوانن جي دامن ۾ اميد بڻجي ھنن کي ڏيئي جيان روشني ڏين .... ڪاڇو پبليڪيشن پاران ڇپايل 128 صفحن تي مشتمل ھن ڪھاڻين جي مجموعي جي قيمت 220 روپيا آھي. ڪتاب جي نئين ۽ پراڻي ايڊيشن لاءِ پنھنجي پاران جا ٻہ ليک منور سراج جا، منظور جوکيي جو مھاڳ، ھرھڪ ڪھاڻيءَ تي ميناب بخاري جو تفصيلي تعارف ۽ بئڪ ٽائيٽل تي امر جليل، تاج بلوچ، اخلاق انصاري، محمد صديق منڱيو ۽ امر لغاريءَ جا تاثر پڻ شامل آھن.
