عباس رضا سولنگي
سينيئر رڪن
شاهه عبداللطيف ڀٽائي رحه عليه
نالو : شاهه عبداللطيف ڀٽائي رحه
والد جو نالو : حبيب شاهه
ڏاڏو : عبدالقدوس شاهه
پڙ ڏاڏو : جمال شاهه
تڙ ڏاڏو : شاهه عبدالڪريم بلڙيءَ وارو
پيدائش : ڳوٺ سئي ڪنڌر ، هالا حويلي ، ديهه شاهه جا ڪنڊا ، تعلقو ٽنڊو آدم ) اهو ڳوٺ هاڻي ويران آهي ، ڀٽ کان اٽڪل نو ڪوهه پري آهي . ڦٽل نشان ۽ هڪ مسجد موجود آهن .)
جنم : 18 نومبر 1689ع ، 1102 هجري
موثر شخصيتون : جلال الدين محمد رومي ، عطار ، شيخ سعدي ، ڪبير ، شاهه حسن
متاثر شخصيتون : سچل سرمست ، قادر بخش بيدل ، شيخ اياز ، طالب المولي
روايت : شاعري
اولاد : ڪو به نه
وفات : 01 جنوري 1752ع (عمر 63 سال)
مزار : ڀٽ شاهه ، ضلع مٽياري ، سنڌ
ڊاڪٽر ٽرمپ مطابق : (لطيف سرڪار سنه 1680ع ۾ ڄائو ۽ 1161 هجري ، 1747ع ۾ 67 سال عمر ۾ وفات ڪيائين)
تعليم ۽ تربيت :
چون ٿا ته شاهه حبيب پنهنجي پٽ شاهه لطيف کي وائي ڳوٺ جي مشهور عالم آخوند نورمحمد ڀٽيءَ وٽ علم پرائڻ لاءِ موڪليو ، وائي جو ڳوٺ ڀٽ کان 06 ۽ اڏيري لعل کان ٻه ڪوهه پري آهي . چون ٿا ته شاهه الف اچاري ب چوڻ کان نابري واري . شاهه صاحب امي (اڻ پڙهيل) هو يا نه تنهن بابت جدا جدا عالمن جدا جدا رايا ڏنا آهن . ڪن جو چوڻ آهي ته هو هڪ يگانو عالم هو ۽ ڪن صاحبن جو رايو آهي ته مٿس علم لدني نازل ٿيل هو جو ڌڻيءَ طرفان ڪامل ولين کي عطا ٿيندو آهي .
شاهه صاحب سان اڪثر ٽي ڪتاب ، قرآن شريف ، جلال الدين روميءَ جي مثنوي ۽ شاهه عبدالڪريم بلڙيءَ واري جو ڪلام ساڻ هوندا هئا . انهن ڪتابن تي ڪنهن به هنڌ ڪجهه به لکيل نه آهي ، جنهن کي شاهه جو دستخط چئجي . مير علي شير قانع ٺٽوي ، جيڪو شاهه لطيف جو معتقد هيو ، سندس ئي زماني ۾ رهندو هيو . سو پنهنجي ڪتاب تحفته الڪرام ۾ لکي ٿو ، جيتوڻيڪ عبداللطيف اڻ پڙهيل هيو ته به ساري عالم جو علم دل جي لڪيل تختيءَ تي لکيل هو . تحفته الڪرام شاهه صاحب جي وفات کان صرف سورنهن سال پوءِ 1786ع ۾ لکيل آهي .انهيءَ ڪري ڪي عالم ان کي اهم سند سمجهن ٿا . حقيقت عارف اوليائن جو ذڪر ڪندي مير علي شير قانع وڃي ڪرامتن ۽ معجزن جي عشق ۾ گرفتار ٿيو آهي . سندس دفتر مان ڪو خاص تاريخي يا شخصي احوال نٿو ملي .
شاهه جو عشق :
روايت آهي ته شاهه لطيف ويهن ورهين جو ٿيو ته کيس مجازي محبت جو ڪان لڳو . چون ٿا ته ڪوٽڙي جي مرزا مغل بيگ جو شاهه حبيب ۾ ڪامل ويساهه هو ۽ کيس دعا ڦيڻي لاءِ اڪثر پنهنجي گهر ۾ وٺي ويندو هو .هو ارغون هو ، سندس گهر ۾ سخت پردو هوندو هو . سندس گهر ۾ اگهائي ٿي پوندي هئي ته مرشد کي عرض ڪري دعا لاءِ وٺي ايندو هو . هڪ دفعي سندس نياڻي بيمار ٿي پئي ، اتفاق سان ساڳي وقت شاهه حبيب جي طبيعت به ناساز هئي ، انهيءَ ڪري مرزا بيگ جي عرض تي پٽ عبداللطيف کي ساڻس وڃڻ جي هدايت ڪيائين . شاهه ، مغل جي نياڻيءَ جو حسن ڏسي بيخود ٿي ويو ۽ سندس آڱر پنهنجي هٿ ۾ جهليندي چيائين :
جنهن جي آڱر سيد هٿ ۾ ، تنهن کي لهر نڪو لوڏو
اهي سخن سڻي مرزا ۽ سندس عزيز غصي ۾ لال ٿي ويا ، پر ٻاهران صبر اختيار ڪيائون . ان کان پوءِ اندران ئي اندران سيدن کي اهڙو ته تپائي رکيائون جو هو لاچار ٿي اتر طرف ڪجهه مفاصلو پري وڃي ڌار حويلي اڏي ويٺا .
عشق جي ڪان لڳڻ کان پوءِ شاهه هرڻ ۽ هما وانگر صحرائن ۽ بيبانن ۾ سرگردان ۽ حيران ٿي پيو ڦرندو هو . هڪ دفعي ته ٽي ڏينهن ساندهه هڪ هنڌ غش ئي غش پيو هو . سندس جسم تي واريءَ جا تهه چڙهي ويا ۽ رڳو سندس ڪپڙي جو پلاند پئي ڏٺو . قضا سان هڪ پنهوار جي وڃي مٿس نظر پئي جنهن سارو احوال وڃي شاهه حبيب کي سڻايو . شاهه حبيب اڏامندو اچي ان هنڌ پهتو ۽ ڏاڍي سوز مان چيائين :
لڳي لڳي واءُ ، ويا انگڙا ڍڪجي ،
شاهه بيخودي جي حالت مان ڇرڪ ڀري اٿيو ، ٺهه پهه وراڻيائين :
پئي کڻي پساهه ، پسڻ ڪارڻ پرينءَ جي .
شاهه جو سير ۽ سفر :
هڪ ڏينهن لطيف سرڪار اوچتو ئي اوچتو بنا ڪنهن کي ٻڌائڻ جي جوڳين جي سنگ ۾ هنگلاج ڏانهن هليو ويو . ڏسجي ٿو ته هو گنجي ٽڪر واري پاٺ وٺي ويو هو .۽ سندن صحبت ۾ ٽي ورهيه سفر ۽ سياحت ۾ رهيو ، جوڳين جي صحبت ۾ جيءَ کي انيڪ جفائون ڏنائون ، جهاني تجربه پرايائين ۽ املهه خزانا هٿ ڪيائين . هنگلاج ڏانهن ويندي ويندي جيڪي هنڌ ۽ مڪان ڏٺائين تن جو ذڪر سسئي وارن سرن ، سر کاهوڙي ، سر رامڪلي وغيره ۾ ڪيو اٿس . هنگلاج کان موٽندي شايد ٺٽي کان سنڌوندي وارو پتڻ اڪري مغلڀين ، لکپت ، هالار ، دوارڪا ، پور بندر ، جهونا ڳڙهه گرنار ۽ کنڀات گهميو . چون ٿا ته ٺٽي ۾ مخدوم معين ۽ ٻين عالمن فاضلن سان به رهاڻيون ڪيائين . مخدوم معين کي مخدوم تارو به چوندا آهن . وطن ڏانهن ورندي جيسلمير ۽ ٿر به گهمندو آيو ٿو ڏسجي . سر مارئي ۾ ٿر جي نظارن ۽ ٿرين جي زندگيءَ جو اکين ڏٺو احوال ڏنو اٿس . ممڪن آهي ته جيسلمير کان پنج ڪوهه پري لڊاڻو ٽڪري ۽ ان سان لڳل ڪاڪ ڪنڌي به ڏسي آيو هجي ، سر مومل راڻو اهڙي شاهدي ڏئي ٿو .
ساري ڏج سيد چئي ، لڊاڻي تان لاءِ .
ننگر ٺٽي ڏانهن ورندي هڪ غار ۾ هڪ شخص کي ڏٺائين ته هي مصرع نهايت دردناڪ نوع ۾ چئي رهيو هيو .
هيڪليائي هيل ، پوريندس پنهوءَ ڏي .
پڇڻ تي معلوم ٿيس ته هو هڪ جت هيو ۽ هالن جي ڀرسان لنگهندي فقيرن جي واتان اها مصرع ٻڌي هيائين ، لطيف چيس جي چاهين ته بيت جون باقي ٻه مصرعون به ٻڌايانءِ ، انهيءَ تي جت خوشي ڏيکاري ، لطيف سرڪار ٻي مصرع چئي ٻڌايس .
آڏا ڏونگر لڪيون ، سوريون سڄن سيل ،
ٻي مصرع ٻڌندي ئي جت وجد ۾ اچي ويو ، ٽين مصرع ٻڌڻ لاءِ بيتاب ٿي ويو ، جنهن تي شاهه سائين ٽين مصرع ٻڌايس .
ته ڪر ٻيلي آهن ٻيل ، جي پريان جا ماڻ مون .
لطيف سرڪار جو بيت ختم ڪرڻ ۽ جت جو فوت ٿيڻ . شاهه جي ارمان ۽ عجب جي حد نه رهي ، پوءِ جت کي اتي ئي دفن ڪيائين . انهيءَ جت جي قبر اڃان تائين واٽهڙن کي ڏسڻ ۾ ايندي آهي .شاهه سائين اڪثر چوندو هيو ته انهيءَ جت جهڙو درد وارو انسان مان ڪڏهن ناهي ڏٺو .
شاهه حبيب پٽ جي فراق ۾ بيحال ٿي رات ڏينهن پيو ٻاڏائيندو هيو ته جيئن پٽ کيس سلامت وري اچي ملي . مخدوم نوح جي درگاهه تي به اها دعا پنندو هو . هڪ ڏينهن اوچتو لطيف سرڪار پنهنجي گهر اچي پهتو . پيءُ جون اکيون ٺري پيون ، ورهين جو وڇوڙو هڪ لحظي ۾ لهي ويو .
لطيف سرڪار جي شادي :
لطيف سرڪار جي گهر موٽي اچڻ کان پوءِ ستت ئي مٿس شادي جو ٻڌڻ پيو ، جنهن جي ڪارڻ گهڻو وقت بيتاب ٿي جهنگ واديون ۽ رڻ ڦريو هو ، تنهن سان ئي قدرت سندس ناتو جوڙيو . اها هئي مرزا مغل بيگ جي نياڻي بيبي سعيده بيگم ،جنهن کي شاهه جا مريد ادب وچان تاج المخدرات ( ستين جو ڇٽ ) سڏيندا هيا .
لطيف سرڪار جي شادي ڪيئن ٿي سا به حيرت جهڙي ڳالهه آهي ، هڪ ڏينهن اتفاق سان ائين ٿيو جو ڪي دل ذات جا رهزن ، مردن جي غير حاضريءَ جو فائدو وٺي مرزا مغل بيگ جي گهر تي ڪاهي آيا ، سارو قيمتي سامان ٻهاري ويا . مغل هٿيار ساڻ ڪري ڌاڙيلن جي پويان لڳا ، اچي شاهه جي پاڙي مان لانگهائو ٿيا ، اها روئداد ڏسي شاهه نيت سان پنهنجي ۽ پنهنجي ماڻهن جي مدد جي آڇ ڪئي پر مرزا حقارت سان ان مدد کي قبول نه ڪيو جنهنڪري شاهه سائين کي ڏاڍو رنج پهتو . چون ٿا ته سندن زبان مان بي اختيار بد دعا نڪري وئي . مرزا پنهنجي ماڻهن سميت شاهينگن هٿان مارجي ويو ، اهو حادثو 1124 هجري بمطابق 1813ع ۾ پيش آيو . مغلن جي عورتن سيدن جو رنج مٽائڻ لاءِ اچي کانئن معافي ورتي ، پوءِ مرزا مغل بيگ جي نياڻي جي شادي لطيف سرڪار سان ڪرايائون ، بيبي صاحبه نهايت پاڪ دامن پارسا ۽ نيڪ اطوار عورت هئي .
شيخ سعدي رحه جو فرمودو آهي . “زن نيڪ و ففرزانجه و پارسا ، ڪند مرد دريش را پاشا.”
ترجمو : نيڪ ، سياڻي ۽ پارسا عورت فقير مرد کي به بادشاهه بنائي ٿي ڇڏي .
هن سڳوريءَ جي صحبت شاهه سائين کي روحاني سلطان بڻائي ڇڏيو ته ڪهڙو عجب .
هوءَ پاڻ سان پنهنجو ننڍو ڀاءُ گولو وٺي آئي هئي ، جيڪو جلد ئي گذاري ويو .
شاهه سائين جو اولاد :
لطيف سرڪار کي ڪو به اولاد نه ٿيو . چون ٿا ته بيبي صاحبه هڪ وار اميدوار ٿي هئي پر ڪهياءُ ٿي پيس ، انهيءَ جو ڪارڻ هن ريت ڄاڻايل آهي .
هڪ ڏينهن شاهه سائين پنهنجي هڪ فقير کي پري کان سهڪندو ايندو ڏٺو ، پڇڻ تي معلوم ٿيس ته بيبي صاحبه کي پلي تي دل ٿي هئي ۽ اهو فقير ڊوڙي وڃي گهڻي پنڌ تان پلو هٿ ڪري آيو هو . اهو حال ڏسي شاهه سائين چيو ته اهڙو اولاد ئي گهوريو جو ڄمڻ کان اڳي ئي منهنجي فقيرن کي ٿو رلائي .
شاهه سائين هميشه چوندو هو ته هي فقير ئي منهنجو اولاد آهن ، جن جون دليون عشق کان گهايل آهن ، تحقيق درويش جا مريد سندن نوري پٽ آهن .
شاهه جا آخري ڏينهن :
شاهه صاحب پيءُ جي وفات کان پوءِ فقط ڏهه سال زندهه رهيو . پيءُ جي وفات کان پوءِ ڪوٽڙي ڇڏي وڃي ڀٽ شاهه تي رهيو . سندس هاڪ هينئر هنڌين ماڳهين پکڙجي وئي ۽ ڪٿان ڪٿان جا ماڻهو وٽس سارو ڏينهن سرود ۽ سماع جاري رهندو هو ، دهلي جا ٻه مشهور گويا اٽل ۽ چنچل به اچي سندس خدمت ۾ حاضر ٿيا . راڳ شاهه صاحب جي جان هيو . موسيقي يا ڳائڪيءَ جو ڪامل ڄاڻو هيو . پاڻ به پنهنجو چيل ڪلام ڳائيندو هيو . چون ٿا ته وفات کان ٿورو اڳ گهڻو ڪري هيٺين ڪافي چوندو رهندو هيو .
ڪهڙي منجهه حساب ، هئڻ منهنجو هوت ريءَ . (سر سهڻي ، داستان پهريون)
شاهه صاحب صفر مهيني جي 14 تاريخ 1165 هه مطابق 1752ع ۾ هن جهان مان لاڏاڻو ڪري ويو . سندس عمر حضرت محمد صه ۽ حضرت علي ڪرم الله وجه جي عمر جيتري 63 ورهيه هئي . جڏهن وفات ڪيائين ته نه بيمار هيو نه وري ڪو درد يا تڪليف ڏٺائين ، مراقبي ۾ ويٺي دم ڏنائين .
شاهه صاحب جو مبارڪ لاش سندس وصيت موجب محمود شاهه جي پيرانديءَ کان دفن ڪيو ويو . ستت ئي سندس تربت مٿان ميان غلام شاهه ڪلهوڙي پنهنجي خرچ سان هڪ عاليشان قبو اڏايو . جو سنه 1167 هجري مطابق سنه 1754ع ۾ سکر جي مشهور عيدن رازي جوڙي راس ڪيو . ٽالپرن جي دور ۾ مير نصير خان ٽالپر انهيءَ قبي ۽ مسجد جي چڱي مرمت ڪرائي ۽ سندس ارادو هو ته قبي جي چوڌاري هڪ پڪي ديوار ٻڌائي مٿس چار گنبذ رکايان ۽ پڻ خيال هيس ته قبي ۾ اندر سونهري ۽ ميناڪاري ڪم ڪرايان ، مگر زماني جي گردش ڪري ٽالپرن جي صاحبي جلد ختم ٿي وئي ۽ ڪم اڌرو ئي رهجي ويو . مير نصير خان جي وڏي ڀاءُ مير نور محمد خان ، قبي جي اڳيان ايوان ۾ هڪ وڏو کوهه کڻايو ۽ سندس سوٽ مير محمد خان ٽالپر قبي کي چانديءَ جو دروازو وجهايو ، جو اڃان تائين قائم آهي . قبي جي دروازي مٿان ڪيترا فارسي بيت اڪريل آهن ، جن مان شاهه جي وفات نڪري ٿي . انهن بيتن مان ٻه بيت محمد پناهه رجا ٺٽي واري جا آهن .
عرس :
هر سال ٽن ڏينهن جو عرس مزار تي چادر ۽ گل چاڙهڻ سان شروعات ڪئي ويندي آهي ، عرس ڀٽ شاهه مزار تي ملهايو ويندو آهي ، جنهن ۾ مشاعرو ، لطيف ادبي گڏجاڻي (ڪانفرنس) ، سگهڙ ڪچهري ، راڳ رنگ جي محفل ۽ ٻيون سرگرميون ٿينديون اهن . سندس عرس تي سنڌ سرڪار عام موڪل جو اعلان ڪندي آهي . عرس جي آخري ڏينهن تي شاهه لطيف ايوارڊ ڏنا ويندا آهن
نالو : شاهه عبداللطيف ڀٽائي رحه
والد جو نالو : حبيب شاهه
ڏاڏو : عبدالقدوس شاهه
پڙ ڏاڏو : جمال شاهه
تڙ ڏاڏو : شاهه عبدالڪريم بلڙيءَ وارو
پيدائش : ڳوٺ سئي ڪنڌر ، هالا حويلي ، ديهه شاهه جا ڪنڊا ، تعلقو ٽنڊو آدم ) اهو ڳوٺ هاڻي ويران آهي ، ڀٽ کان اٽڪل نو ڪوهه پري آهي . ڦٽل نشان ۽ هڪ مسجد موجود آهن .)
جنم : 18 نومبر 1689ع ، 1102 هجري
موثر شخصيتون : جلال الدين محمد رومي ، عطار ، شيخ سعدي ، ڪبير ، شاهه حسن
متاثر شخصيتون : سچل سرمست ، قادر بخش بيدل ، شيخ اياز ، طالب المولي
روايت : شاعري
اولاد : ڪو به نه
وفات : 01 جنوري 1752ع (عمر 63 سال)
مزار : ڀٽ شاهه ، ضلع مٽياري ، سنڌ
ڊاڪٽر ٽرمپ مطابق : (لطيف سرڪار سنه 1680ع ۾ ڄائو ۽ 1161 هجري ، 1747ع ۾ 67 سال عمر ۾ وفات ڪيائين)
تعليم ۽ تربيت :
چون ٿا ته شاهه حبيب پنهنجي پٽ شاهه لطيف کي وائي ڳوٺ جي مشهور عالم آخوند نورمحمد ڀٽيءَ وٽ علم پرائڻ لاءِ موڪليو ، وائي جو ڳوٺ ڀٽ کان 06 ۽ اڏيري لعل کان ٻه ڪوهه پري آهي . چون ٿا ته شاهه الف اچاري ب چوڻ کان نابري واري . شاهه صاحب امي (اڻ پڙهيل) هو يا نه تنهن بابت جدا جدا عالمن جدا جدا رايا ڏنا آهن . ڪن جو چوڻ آهي ته هو هڪ يگانو عالم هو ۽ ڪن صاحبن جو رايو آهي ته مٿس علم لدني نازل ٿيل هو جو ڌڻيءَ طرفان ڪامل ولين کي عطا ٿيندو آهي .
شاهه صاحب سان اڪثر ٽي ڪتاب ، قرآن شريف ، جلال الدين روميءَ جي مثنوي ۽ شاهه عبدالڪريم بلڙيءَ واري جو ڪلام ساڻ هوندا هئا . انهن ڪتابن تي ڪنهن به هنڌ ڪجهه به لکيل نه آهي ، جنهن کي شاهه جو دستخط چئجي . مير علي شير قانع ٺٽوي ، جيڪو شاهه لطيف جو معتقد هيو ، سندس ئي زماني ۾ رهندو هيو . سو پنهنجي ڪتاب تحفته الڪرام ۾ لکي ٿو ، جيتوڻيڪ عبداللطيف اڻ پڙهيل هيو ته به ساري عالم جو علم دل جي لڪيل تختيءَ تي لکيل هو . تحفته الڪرام شاهه صاحب جي وفات کان صرف سورنهن سال پوءِ 1786ع ۾ لکيل آهي .انهيءَ ڪري ڪي عالم ان کي اهم سند سمجهن ٿا . حقيقت عارف اوليائن جو ذڪر ڪندي مير علي شير قانع وڃي ڪرامتن ۽ معجزن جي عشق ۾ گرفتار ٿيو آهي . سندس دفتر مان ڪو خاص تاريخي يا شخصي احوال نٿو ملي .
شاهه جو عشق :
روايت آهي ته شاهه لطيف ويهن ورهين جو ٿيو ته کيس مجازي محبت جو ڪان لڳو . چون ٿا ته ڪوٽڙي جي مرزا مغل بيگ جو شاهه حبيب ۾ ڪامل ويساهه هو ۽ کيس دعا ڦيڻي لاءِ اڪثر پنهنجي گهر ۾ وٺي ويندو هو .هو ارغون هو ، سندس گهر ۾ سخت پردو هوندو هو . سندس گهر ۾ اگهائي ٿي پوندي هئي ته مرشد کي عرض ڪري دعا لاءِ وٺي ايندو هو . هڪ دفعي سندس نياڻي بيمار ٿي پئي ، اتفاق سان ساڳي وقت شاهه حبيب جي طبيعت به ناساز هئي ، انهيءَ ڪري مرزا بيگ جي عرض تي پٽ عبداللطيف کي ساڻس وڃڻ جي هدايت ڪيائين . شاهه ، مغل جي نياڻيءَ جو حسن ڏسي بيخود ٿي ويو ۽ سندس آڱر پنهنجي هٿ ۾ جهليندي چيائين :
جنهن جي آڱر سيد هٿ ۾ ، تنهن کي لهر نڪو لوڏو
اهي سخن سڻي مرزا ۽ سندس عزيز غصي ۾ لال ٿي ويا ، پر ٻاهران صبر اختيار ڪيائون . ان کان پوءِ اندران ئي اندران سيدن کي اهڙو ته تپائي رکيائون جو هو لاچار ٿي اتر طرف ڪجهه مفاصلو پري وڃي ڌار حويلي اڏي ويٺا .
عشق جي ڪان لڳڻ کان پوءِ شاهه هرڻ ۽ هما وانگر صحرائن ۽ بيبانن ۾ سرگردان ۽ حيران ٿي پيو ڦرندو هو . هڪ دفعي ته ٽي ڏينهن ساندهه هڪ هنڌ غش ئي غش پيو هو . سندس جسم تي واريءَ جا تهه چڙهي ويا ۽ رڳو سندس ڪپڙي جو پلاند پئي ڏٺو . قضا سان هڪ پنهوار جي وڃي مٿس نظر پئي جنهن سارو احوال وڃي شاهه حبيب کي سڻايو . شاهه حبيب اڏامندو اچي ان هنڌ پهتو ۽ ڏاڍي سوز مان چيائين :
لڳي لڳي واءُ ، ويا انگڙا ڍڪجي ،
شاهه بيخودي جي حالت مان ڇرڪ ڀري اٿيو ، ٺهه پهه وراڻيائين :
پئي کڻي پساهه ، پسڻ ڪارڻ پرينءَ جي .
شاهه جو سير ۽ سفر :
هڪ ڏينهن لطيف سرڪار اوچتو ئي اوچتو بنا ڪنهن کي ٻڌائڻ جي جوڳين جي سنگ ۾ هنگلاج ڏانهن هليو ويو . ڏسجي ٿو ته هو گنجي ٽڪر واري پاٺ وٺي ويو هو .۽ سندن صحبت ۾ ٽي ورهيه سفر ۽ سياحت ۾ رهيو ، جوڳين جي صحبت ۾ جيءَ کي انيڪ جفائون ڏنائون ، جهاني تجربه پرايائين ۽ املهه خزانا هٿ ڪيائين . هنگلاج ڏانهن ويندي ويندي جيڪي هنڌ ۽ مڪان ڏٺائين تن جو ذڪر سسئي وارن سرن ، سر کاهوڙي ، سر رامڪلي وغيره ۾ ڪيو اٿس . هنگلاج کان موٽندي شايد ٺٽي کان سنڌوندي وارو پتڻ اڪري مغلڀين ، لکپت ، هالار ، دوارڪا ، پور بندر ، جهونا ڳڙهه گرنار ۽ کنڀات گهميو . چون ٿا ته ٺٽي ۾ مخدوم معين ۽ ٻين عالمن فاضلن سان به رهاڻيون ڪيائين . مخدوم معين کي مخدوم تارو به چوندا آهن . وطن ڏانهن ورندي جيسلمير ۽ ٿر به گهمندو آيو ٿو ڏسجي . سر مارئي ۾ ٿر جي نظارن ۽ ٿرين جي زندگيءَ جو اکين ڏٺو احوال ڏنو اٿس . ممڪن آهي ته جيسلمير کان پنج ڪوهه پري لڊاڻو ٽڪري ۽ ان سان لڳل ڪاڪ ڪنڌي به ڏسي آيو هجي ، سر مومل راڻو اهڙي شاهدي ڏئي ٿو .
ساري ڏج سيد چئي ، لڊاڻي تان لاءِ .
ننگر ٺٽي ڏانهن ورندي هڪ غار ۾ هڪ شخص کي ڏٺائين ته هي مصرع نهايت دردناڪ نوع ۾ چئي رهيو هيو .
هيڪليائي هيل ، پوريندس پنهوءَ ڏي .
پڇڻ تي معلوم ٿيس ته هو هڪ جت هيو ۽ هالن جي ڀرسان لنگهندي فقيرن جي واتان اها مصرع ٻڌي هيائين ، لطيف چيس جي چاهين ته بيت جون باقي ٻه مصرعون به ٻڌايانءِ ، انهيءَ تي جت خوشي ڏيکاري ، لطيف سرڪار ٻي مصرع چئي ٻڌايس .
آڏا ڏونگر لڪيون ، سوريون سڄن سيل ،
ٻي مصرع ٻڌندي ئي جت وجد ۾ اچي ويو ، ٽين مصرع ٻڌڻ لاءِ بيتاب ٿي ويو ، جنهن تي شاهه سائين ٽين مصرع ٻڌايس .
ته ڪر ٻيلي آهن ٻيل ، جي پريان جا ماڻ مون .
لطيف سرڪار جو بيت ختم ڪرڻ ۽ جت جو فوت ٿيڻ . شاهه جي ارمان ۽ عجب جي حد نه رهي ، پوءِ جت کي اتي ئي دفن ڪيائين . انهيءَ جت جي قبر اڃان تائين واٽهڙن کي ڏسڻ ۾ ايندي آهي .شاهه سائين اڪثر چوندو هيو ته انهيءَ جت جهڙو درد وارو انسان مان ڪڏهن ناهي ڏٺو .
شاهه حبيب پٽ جي فراق ۾ بيحال ٿي رات ڏينهن پيو ٻاڏائيندو هيو ته جيئن پٽ کيس سلامت وري اچي ملي . مخدوم نوح جي درگاهه تي به اها دعا پنندو هو . هڪ ڏينهن اوچتو لطيف سرڪار پنهنجي گهر اچي پهتو . پيءُ جون اکيون ٺري پيون ، ورهين جو وڇوڙو هڪ لحظي ۾ لهي ويو .
لطيف سرڪار جي شادي :
لطيف سرڪار جي گهر موٽي اچڻ کان پوءِ ستت ئي مٿس شادي جو ٻڌڻ پيو ، جنهن جي ڪارڻ گهڻو وقت بيتاب ٿي جهنگ واديون ۽ رڻ ڦريو هو ، تنهن سان ئي قدرت سندس ناتو جوڙيو . اها هئي مرزا مغل بيگ جي نياڻي بيبي سعيده بيگم ،جنهن کي شاهه جا مريد ادب وچان تاج المخدرات ( ستين جو ڇٽ ) سڏيندا هيا .
لطيف سرڪار جي شادي ڪيئن ٿي سا به حيرت جهڙي ڳالهه آهي ، هڪ ڏينهن اتفاق سان ائين ٿيو جو ڪي دل ذات جا رهزن ، مردن جي غير حاضريءَ جو فائدو وٺي مرزا مغل بيگ جي گهر تي ڪاهي آيا ، سارو قيمتي سامان ٻهاري ويا . مغل هٿيار ساڻ ڪري ڌاڙيلن جي پويان لڳا ، اچي شاهه جي پاڙي مان لانگهائو ٿيا ، اها روئداد ڏسي شاهه نيت سان پنهنجي ۽ پنهنجي ماڻهن جي مدد جي آڇ ڪئي پر مرزا حقارت سان ان مدد کي قبول نه ڪيو جنهنڪري شاهه سائين کي ڏاڍو رنج پهتو . چون ٿا ته سندن زبان مان بي اختيار بد دعا نڪري وئي . مرزا پنهنجي ماڻهن سميت شاهينگن هٿان مارجي ويو ، اهو حادثو 1124 هجري بمطابق 1813ع ۾ پيش آيو . مغلن جي عورتن سيدن جو رنج مٽائڻ لاءِ اچي کانئن معافي ورتي ، پوءِ مرزا مغل بيگ جي نياڻي جي شادي لطيف سرڪار سان ڪرايائون ، بيبي صاحبه نهايت پاڪ دامن پارسا ۽ نيڪ اطوار عورت هئي .
شيخ سعدي رحه جو فرمودو آهي . “زن نيڪ و ففرزانجه و پارسا ، ڪند مرد دريش را پاشا.”
ترجمو : نيڪ ، سياڻي ۽ پارسا عورت فقير مرد کي به بادشاهه بنائي ٿي ڇڏي .
هن سڳوريءَ جي صحبت شاهه سائين کي روحاني سلطان بڻائي ڇڏيو ته ڪهڙو عجب .
هوءَ پاڻ سان پنهنجو ننڍو ڀاءُ گولو وٺي آئي هئي ، جيڪو جلد ئي گذاري ويو .
شاهه سائين جو اولاد :
لطيف سرڪار کي ڪو به اولاد نه ٿيو . چون ٿا ته بيبي صاحبه هڪ وار اميدوار ٿي هئي پر ڪهياءُ ٿي پيس ، انهيءَ جو ڪارڻ هن ريت ڄاڻايل آهي .
هڪ ڏينهن شاهه سائين پنهنجي هڪ فقير کي پري کان سهڪندو ايندو ڏٺو ، پڇڻ تي معلوم ٿيس ته بيبي صاحبه کي پلي تي دل ٿي هئي ۽ اهو فقير ڊوڙي وڃي گهڻي پنڌ تان پلو هٿ ڪري آيو هو . اهو حال ڏسي شاهه سائين چيو ته اهڙو اولاد ئي گهوريو جو ڄمڻ کان اڳي ئي منهنجي فقيرن کي ٿو رلائي .
شاهه سائين هميشه چوندو هو ته هي فقير ئي منهنجو اولاد آهن ، جن جون دليون عشق کان گهايل آهن ، تحقيق درويش جا مريد سندن نوري پٽ آهن .
شاهه جا آخري ڏينهن :
شاهه صاحب پيءُ جي وفات کان پوءِ فقط ڏهه سال زندهه رهيو . پيءُ جي وفات کان پوءِ ڪوٽڙي ڇڏي وڃي ڀٽ شاهه تي رهيو . سندس هاڪ هينئر هنڌين ماڳهين پکڙجي وئي ۽ ڪٿان ڪٿان جا ماڻهو وٽس سارو ڏينهن سرود ۽ سماع جاري رهندو هو ، دهلي جا ٻه مشهور گويا اٽل ۽ چنچل به اچي سندس خدمت ۾ حاضر ٿيا . راڳ شاهه صاحب جي جان هيو . موسيقي يا ڳائڪيءَ جو ڪامل ڄاڻو هيو . پاڻ به پنهنجو چيل ڪلام ڳائيندو هيو . چون ٿا ته وفات کان ٿورو اڳ گهڻو ڪري هيٺين ڪافي چوندو رهندو هيو .
ڪهڙي منجهه حساب ، هئڻ منهنجو هوت ريءَ . (سر سهڻي ، داستان پهريون)
شاهه صاحب صفر مهيني جي 14 تاريخ 1165 هه مطابق 1752ع ۾ هن جهان مان لاڏاڻو ڪري ويو . سندس عمر حضرت محمد صه ۽ حضرت علي ڪرم الله وجه جي عمر جيتري 63 ورهيه هئي . جڏهن وفات ڪيائين ته نه بيمار هيو نه وري ڪو درد يا تڪليف ڏٺائين ، مراقبي ۾ ويٺي دم ڏنائين .
شاهه صاحب جو مبارڪ لاش سندس وصيت موجب محمود شاهه جي پيرانديءَ کان دفن ڪيو ويو . ستت ئي سندس تربت مٿان ميان غلام شاهه ڪلهوڙي پنهنجي خرچ سان هڪ عاليشان قبو اڏايو . جو سنه 1167 هجري مطابق سنه 1754ع ۾ سکر جي مشهور عيدن رازي جوڙي راس ڪيو . ٽالپرن جي دور ۾ مير نصير خان ٽالپر انهيءَ قبي ۽ مسجد جي چڱي مرمت ڪرائي ۽ سندس ارادو هو ته قبي جي چوڌاري هڪ پڪي ديوار ٻڌائي مٿس چار گنبذ رکايان ۽ پڻ خيال هيس ته قبي ۾ اندر سونهري ۽ ميناڪاري ڪم ڪرايان ، مگر زماني جي گردش ڪري ٽالپرن جي صاحبي جلد ختم ٿي وئي ۽ ڪم اڌرو ئي رهجي ويو . مير نصير خان جي وڏي ڀاءُ مير نور محمد خان ، قبي جي اڳيان ايوان ۾ هڪ وڏو کوهه کڻايو ۽ سندس سوٽ مير محمد خان ٽالپر قبي کي چانديءَ جو دروازو وجهايو ، جو اڃان تائين قائم آهي . قبي جي دروازي مٿان ڪيترا فارسي بيت اڪريل آهن ، جن مان شاهه جي وفات نڪري ٿي . انهن بيتن مان ٻه بيت محمد پناهه رجا ٺٽي واري جا آهن .
عرس :
هر سال ٽن ڏينهن جو عرس مزار تي چادر ۽ گل چاڙهڻ سان شروعات ڪئي ويندي آهي ، عرس ڀٽ شاهه مزار تي ملهايو ويندو آهي ، جنهن ۾ مشاعرو ، لطيف ادبي گڏجاڻي (ڪانفرنس) ، سگهڙ ڪچهري ، راڳ رنگ جي محفل ۽ ٻيون سرگرميون ٿينديون اهن . سندس عرس تي سنڌ سرڪار عام موڪل جو اعلان ڪندي آهي . عرس جي آخري ڏينهن تي شاهه لطيف ايوارڊ ڏنا ويندا آهن
