شفيق الرحمان شاڪر اڳوڻي وزير اعظم ميان نواز شريف جي وطن واپسيء وارين خبرن هڪ دفعو وري پاڪستان ۾ ڪنهن نئين “ڊيل” جو بحث ڇيڙي ڇڏيو آهي.ان خبر ۾ وزن وري وزير اعظم عمران خان پاڻ پيدا ڪري وڌو آهي جنهن ان قسم جو بيان ڏنو آهي ته “ نواز شريف جي نا اهلي ختم ڪرڻ جا رستا ڳولهيا پيا وڃن.” انهن ڊيل وارين خبرن ۾ ڪيتري سچائي آهي،اها حقيقت ته وقت تي سامهون ايندي پر اهو سچ آهي ته پاڪستان ۾ “ڊيلز” جي سياست ڪا نئين ڳالهه ناهي. “ڊيل” جو لفظ عام طور تي تڏهن استعمال ٿئي ٿو جڏهن ڪنهن مامري کي ڳالهين ذريعي حل ڪيو وڃي پر پاڪستان ۾ اهو لفظ ناڪاري معنيٰ ۾ استعمال ٿئي ٿو جنهن جو مطلب اهو ورتو ويندو آهي ته جتي قانوني ۽ آئيني رستو موجود نه هجي اتي لڪيل نموني هڪ معاهدي ذريعي هڪ ٻئي کي رعايت ڏني وڃي ۽ ڪجهه شرطن هيٺ ڪنهن کي حڪومت مان ڪڍيو يا رکيو وڃي. پاڪستان جي سياسي تاريخ تي گهري نظر رکندڙ تجزياڪارن جي خيال موجب وزير اعظم ذوالفقار علي ڀٽو کان عمران خان تائين سمورن سياستدانن اسٽيبلشمينٽ سان ڪنهن نه ڪنهن سطح تي ڊيل ڪئي ته جيئن پنهنجا سياسي مقصد حاصل ڪري سگھن.ڪجهه تجزيي ڪارن جو خيال آهي ته ڊيل پاڪستاني سياستدانن جي مجبوري آهي ڇوجو ان سواء پاڪستان ۾ اقتدار ماڻي نٿو سگھجي.اهي 2007ع واري ڊيل کي پاڪستاني تاريخ جي سڀ کان وڏي ڊيل قرار ڏين ٿا جيڪا سندن چوڻ مطابق فوجي آمر پرويز مشرف ۽ شهيد بينظير ڀٽو جي وچ ۾ ٿي هئي جنهن جي نتيجي ۾ اين آر او جاري ٿيو هو.جنرل مشرف جي صدارت بحال رکڻ جي شرط تي محترما ۽ سندس ور خلاف ڪيس واپس ورتا ويا هئا.جڏهن ته ڪجهه ٻين تجزيي ڪارن مطابق 1971ع ۾ جنرل يحيٰ سان جناب ذوالفقارعلي ڀٽو جي اقتدار لاء ڪيل ڊيل تاريخ جي وڏي ڊيل هئي.جنهن جي نتيجي ۾ شيخ مجيب جي واضح اڪثريت حاصل ڪرڻ باوجود ذوالفقارعلي ڀٽو وزير اغظم بڻيو. 1988ع ۾ جڏهن بينظير ڀٽو صاحبه چونڊن ۾ اڪثريت حاصل ڪئي ته اسٽيبلشمينٽ اقتدار حوالي ڪرڻ کان اڳ هن سان به اها ڊيل ڪئي ته وزير خارجه صاحبزاده يعقوب علي خان ۽ وزير خزانه وي اي جعفري رهندا.ان ئي ڊيل ۾ طي ٿيو هو ته بينظير ڀٽو صدارت جي چونڊن ۾ غلام اسحاق خان جي حمايت ڪندي.انهيء ئي ديل جي نتيجي ۾ غلام اسحاق خان صدر بڻيو ۽ ان ئي 1990ع ۾ بينظير ڀٽو جي حڪومت ختم ڪري ڇڏي. 1993ع ۾ بينظير ڀٽو صاحبه فاروق لغاريء کي ان ڪري صدر چونڊرايو جو هو اسٽيبلشمينٽ لاء قابل قبول هو پر فاروق لغاريء 1996ع ۾ نواز شريف سان هڪ لڪيل ڊيل ڪري بينظير حڪومت ختم ڪري ڇڏي.تجزيا ڪارن مطابق اها ڊيل سيده عابده حسين جي ذريعي ٿي هئي جنهن مطابق طيء ٿيو هو ته نوازشريف اقتدار ۾ اچي ڪري فاروق لغاريء کي صدارت تي ٻيهر چونڊرائيندو.انهيء ڊيل ۾ اسٽيبلشمينٽ به شامل هئي. سياسي تجزيا ڪارن مطابق نواز شريف به ڪيترائي ڀيرا ڊيل ڪئي پر کيس به اقتدار مان ٻاهر ڪڍيو ويو.نواز شريف جنرل مشرف سان ڊيل جي نتيجي ۾ ئي سعودي عرب هليو ويو هو.ان کان سواء 90ع جي ڏهاڪي ۾ جڏهن صدر غلام اسحاق خان ۽ وزير اعظم نواز شريف جي وچ ۾ جھيڙو وڌي ويو هو ته ان وقت جي آرمي چيف جنرل وحيد ڪاڪڙ هڪ ڊيل ذريعي ٻنهي کان استيعفا ڏياري هئي ۽ نين چونڊن جو اعلان ڪرايو هو. سوال اهو ته آخر اهڙين ڊيلز جي ضرورت ڇو ٿي پيش اچي ۽ ان ڊيلز واري سياست مان ڪڏهن جان ڇٽندي؟اصل ۾ جڏهن سسٽم ڀڄي ڀري پوي ته پوء ان سياسي جمود کي ٽوڙڻ لاء ڊيل جو سهارو ورتو وڃي ٿو.ان جو مطلب اهو ٿيو ته سياسي رانديگرن وچ ۾ دشمني ايتري وڌي ويئي آهي جو ٽين ڌر کي دخل ڏيڻو پئجي رهيو آهي.جيڪڏهن حڪومت ۽ اپوزيشن ٻئي آئين ۽ قائدن مطابق کيڏندا رهن ته پوء ٻاهرين مداخلت جو امڪان گھٽجي وڃي ٿو پر سياستدانن جي اها ڪمزوري هڪ سچائي آهي ته اهي پنهنجا معاملا پاڻ ۾ طيء ڪري نٿا سگھن ۽ اهو به ته اهي عوام سان ايترو ڳنڍيل نٿا رهن جو ايندڙ ڪنهن ڏکئي وقت تي عوامي طاقت کي مزاحمت جي طور تي استعمال ڪري غير سياسي مداخلت روڪي سگھن.اهي ڳالهه ته عوامي طاقت جي ڪندا آهن پر اقتدار جو ڪورمو چٽڻ لاء سندن نظر هر وقت اسٽيبلشمينٽ جي چاڙهيل ديڳ تي ڄميل رهي ٿي.. سياسي ڊيلز جي ان سموري تماشي ۾ هڪڙي ڳالهه جيڪا اڃا تائين سياستدانن توڙي ٻي ڌر ناهي سکي سا اها ته ملڪ عوام جي حقيقي مرضي ۽ جمهوريت جي اصل روح کي لاڳو ڪرڻ سان ترقي ڪندا آهن ڪنهن لڪيل ڊيل جي ذريعي نه،ماضيء جي ڪيل سمورين سياسي ڊيلز جي تاريخ ته اهو ئي سبق سيکاري ٿي!
