شفيق الرحمان شاڪر هندستان جي ورهاست سان هر شيء جي ورهاست ٿي سو فوج به ورهائجي ويئي پر چالاڪ انگريز پاڪستاني فوج جو سربراه هڪ انگريز جنرل فرانڪ کي ئي رکيو جنهن قائد اعظم جو حڪم مڃڻ کان ئي انڪار ڪري ڇڏيو هو. سندس برطرفيء تي سندس جانشين وري به هڪ گورو ڊگلس گريسي مقرر ڪيو ويو جنهن پڻ قائد اعظم جو حڪم مڃڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو.انگريزن پنهنجي حڪومت قائم رکڻ لاء جاسوسيء جو هڪ بهترين نظام جوڙيو هو ان ڪري پاڪستان ۾ فوج جي ان حصي يعني انٽيليجنس جي گھڻي اهميت ۽ طاقت رهي. پاڪستان خلاف پهرين ڪامياب سازش پاڪستان جي باني جي زيارت کان واپسيء تي سندس ايمبولنس جو خراب ٿيڻ ۽ ٻي گاڏيء جو نه ملڻ،اها اهڙي سازش هئي جيڪا اڄ تائين بي نقاب نه ٿي سگھي آهي.ان بعد سازشن جو هڪ سلسلو شروع ٿي ويو جنهن جي نتيجي ۾ لياقت علي خان جو قتل ٿيو.گورنر جنرل غلام محمد پنهنجن عياشين ۾ گم هو،ماڻهن ۾ سچائي هئي پر اتي ئي اهڙا ماڻهو به موجود هئا جيڪي ڪوڙن ڪليمس جو ڌنڌو ڪري رهيا هئا.فوجي سربراهن ۽ حڪمرانن جي وچ ۾ اقتدار جي رساڪشي شروع ٿي چڪي هئي.اصل ۾ اها سوچ ان وقت ئي شروع ٿي چڪي هئي جنهن وقت جنرل گريسي قائد اعظم جو حڪم مڃڻ کان انڪار ڪيو هو ۽ ان سوچ ئي اسڪندر مرزا کي اقتدار تي قبضو ڪرڻ جو موقعو ڏنو.اسڪندر مرزا گورنر جنرل بڻجي مارشل لا لڳائي ڇڏيو ۽ بعد ۾ صدر بڻجي ويٺو جنهن کي فيلڊ مارشل ايوب خان هٽائي ڇڏيو.ايوب خان عوام تي پنهنجي گرفت مضبوط ڪئي.جاسوسي ادارن کي پهريون ڀيرو ملڪي اڳواڻن جي جاسوسيء تي لڳايو ويو ۽ ان دور ۾ ئي فوج پهريون ڀيرو باقائدي ملڪي سياست ۾ حصو وٺڻ شروع ڪيو.فاطمه جناح کي هارائڻ لاء فوج ۽ بيوروڪريسي گڏجي چونڊن جو ڊرامو رچايو.اوڀر پاڪستان تي فوجي چڙهائي ڪئي ويئي ۽ اتان جي سياسي اڳواڻن کي ڀت سان لڳائڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي.عوام ۾ ايوب خان خلاف ڪاوڙ وڌي رهي هئي مگر هو ڊڪٽيٽرن جيان پنهنجن ايجنسين تي ڀروسو ڪري رهيو هو پر جڏهن هن تاحيات صدر بنجڻ جا خواب ڏسڻ شروع ڪيا ته عوام ٻيهر قابوء مان نڪري ويو.ملٽري انٽيليجنس ايوب خان کي ٽپڙ گول ڪرڻ جو چئي ڇڏيو ۽ پوء ايوب خان ڪمان هڪ شرابي ۽ عياش جنرل يحيٰ خان جي حوالي ڪري ڇڏي. يحيٰ خان پاڪستان جو رنگيلو حڪمران ثابت ٿيو جنهن اڌ ملڪ هٿان وڃائي ڇڏيو. پاڪستاني سياست ۾ رڳو ڀٽي صاحب جو دور هڪ خالص سياسي دور سمجھيو وڃي ٿو.ڀٽي فوج ۾ به پنهنجو اثر ڇڏيو پر فوج ۾ مذهبي عنصر واضح ٿيو ۽ ايجنسين جو به قبلو بدلجڻ لڳو جنهن کي ذوالفقار علي ڀٽي جهڙو ذهين سياستدان به نه سمجھي سگھيو ۽ نيٺ جنرل ضياءالحق اقتدار تي قبضو ڪري ورتو.اسٽيبلشمينٽ پيپلز پارٽيء خلاف جيڪو پهريون سياسي اتحاد جوڙايو اهو پاڪستان قومي اتحاد جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو. پاڪستان روس افغان جنگ ۾ بين الاقوامي ايجنسين جو اڏو بڻجي ويو.جاسوس خريد ۽ وڪرو ٿيندا رهيا.روس افغانستان مان نڪري ويو پر باقي ٻيا سڀ گروپ هتي رهجي ويا.ان ڳالهه جو احساس 1984ع ۾ ٿيو جڏهن ڪراچيء ۾ وڳوڙ ۽ تشدد ڦٽي پيو.فساد ٿيا ۽ ڪرفيو لڳايو ويو. فوجي حڪمرانن اصل عوامي سياستدانن کي دٻائڻ ۽ ٻين ناڪاري گروهن جي همت افزائي ڪئي.سياسي ميدان ۾ به پئسو استعمال ٿيڻ لڳو.هي اهو ئي پئسو هو جيڪو حڪمرانن کي افغان جنگ ذريعي هٿ آيو هو.ايم ڪيو ايم کي لساني بنيادن تي ترتيب ڏنو ويو ته جيئن انهن ذريعي سياستدانن تي دٻاء وجھي سگھجي.“ معصوم” وزير اعظم جوڻيجو اوجڙي ڪيمپ جا راز فاش ڪرڻ جي الزام ۾ گھر ڀيڙو ڪيو ويو ۽ انهيء دواران ئي جنرل ضياء ۽ سندس هم خيال جنرلن جو جهاز هوا ۾ ڦاٽي چڪو هو ۽ منجھائن ڪوبه باقي نه بچيو.سگھارين ڌرين پنهجي هيڏي وڏي محنت جي باوجود محسوس ڪيو ته عوام هڪ ڀيرو وري ڀٽي جي نياڻي کي اقتدار ۾ ڏسڻ لاء آتو آهي جنهن جو ثبوت کين بينظير صاحبه جي لاهور واري تاريخي آڌر ڀاء مان ملي چڪو هو ته هنن وري نئين راند کيڏڻ سروع ڪئي ۽ پيپلز پارٽيء خلاف ميان نواز شريف کي استعمال ڪيو ويو جنهن جي نتيجي ۾ نه رڳو بينظير حڪومت کي گھر ڀيڙو ڪيو ويو پر ميان نواز شريف کي به 58 ٽو بي جي تلوار سان گھر ڀيڙو ٿيڻو پيو.اهڙيء طرح هاڻي هڪ طرف سگھاريون ڌريون سياستدانن کي پنهنجي مرضيء سان نچائي رهيون هيون بلڪه سياستدان به نظرياتي سياست ڇڏي اصل اقتدار ڌڻين جي اشارن تي نچڻ ۾ ئي فخر محسوس ڪرڻ لڳا.انهيء ئي ميوزيڪل چيئر جي گيم ۾ جنرل پرويز مشرف نواز شريف کي گھر موڪلي پاڻ تخت نشين ٿيو.هن پاڪستان کي گريٽ افغان جنگ جو حصو بنائي ڇڏيو ۽ نواز شريف توڙي بينظير ڀٽو ٻنهي کي سياسي ميدان مان ئي نه پر ملڪ مان ٻاهر ڪڍي ڇڏيو. بينظير صاحبه ۽ نواز شريف بين الاقوامي راند کي سمجھي چڪا هئا تنهن ڪري انهن لنڊن ۾ “ميثاق جمهوريت” جي ڪاغذ تي صحيحون ڪيون ۽ نيٺ ٻئي واپس ملڪ موٽي آيا.حڪمرانن کي نواز شريف کان ايترو ڊپ نه هو جيترو بينظير ڀٽو کان ڇو ته هن جو لهجو بدلجي چڪو هو ۽ هوء عوام جي ڳالهه ڪري رهي هئي ان ڪري کيس ڪنهن به طرح رستي تان هٽائڻ ضروري هو.ان بعد وري ڪو سياسي ناٽڪ رچائڻ جون تياريون شروع ٿيون پر ان دفعي سياستدانن راند کٽي ۽ هڪ آمر کي گھر ڀيڙو ٿيڻو پيو.تنهن هوندي به سگھارين ڌرين جي اها راند گذريل سياسي حڪومتن ۾ به جاري رهي ۽ انهن کي آزاديء سان ڪم ڪرڻ نه ڏنو ويو.نيٺ هڪ چونڊيل وزير اعظم کي عدالتن ذريعي هٽائي هڪ هائبرڊ سياسي نظام قائم ڪيو ويو جيڪو اڃا تائين جاري آهي. اها رڳو هڪ جھلڪ هئي اسان جي سياسي تاريخ جي ته اسان جي ملڪي اسٽيبلشمينٽ “ملڪي سلامتي” ۽“ وسيع قومي مفاد” جي نالي تي شروع کان وٺي هيستائين ڪهڙيون رانديون رچائيندي رهي آهي.ان تاريخ کان هرڪو واقف ضرور آهي پر زبان ۽ قلم تي تالا لڳل آهن جنهن ڪري سڀ خاموش آهن.سياستدان ۽ اسٽيبلشمينٽ ٻئي هڪ ٻئي کان ڊنل آهن ان ڪري هر وقت هڪ ٻئي سان اٽڪندا رهن ٿا.اهو صحيح آهي ته اسان جي سياستدانن ۾ ڪو قائد اعظم جهڙو ليڊر ناهي پر اها به حقيقت آهي ته اسان جي سگھارن ادارن ۾ جنرل گريسيء جو روح ساڳيو موجود آهي جيڪو کين عوامي نمائندن جو حڪم مڃڻ کان روڪيندو رهي ٿو.
