• ڇا توھان کان سنڌ سلامت جو پاسورڊ وسري ويو آھي..؟
    ھيٺ ڏنل بٽڻ تي ڪلڪ ڪري پنھنجي اي ميل واٽس ايپ ذريعي موڪليو. .انتظامي رڪن توھان جي پاسورڊ کي ري سيٽ ڪري توھان کي اطلاع موڪليندا. لک لائق..!

    واٽس ايپ ذريعي

گُل حسن ڪَلمتي پاران ترجمو ڪيل ڪِتابَ ” سنڌوءَ جي سفر ڪهاڻي “ جو مختصر احوال

امين جويو

جونيئر رڪن
گُل حسن ڪَلمتي پاران ترجمو ڪيل ڪِتابَ ” سنڌوءَ جي سفر ڪهاڻي “ جو مختصر احوال


اڀياس ڪار ؛ امين جويو


ترجمي ۽ تخليق ۾ ڪو تمام گهڻو فرق ڪو نه هوندو آهي ، پر شايد مُنهنجي ان ڳالهه سان گهڻا ماڻهو اتفاق نه ڪن ! بهرحال مون کي رُڳو ايتري خبر آهي ته ترجمي نِگار جيسيتائين ليکڪَ جِيان نه ٿو سوچي ۽ ليکڪَ وانگر هر هڪ ڳالهه جي گهرائي ۾ نه ٿو وڃي ، ليکڪَ جِيان لوچي نه ٿو... تيسيتائين هو سُٺو ترجمي نِگار نه ٿو بڻجي سگهي !

هتي اڄ ڳالهه ڪَجي ٿي رَضا عَلي عابدي جَي ڪِتابَ ” سنڌوءَ جِي سفر ڪهاڻي “ جِي ، جنهن جو ترجمو سائين گُل حسن ڪلمتيءَ ڪيو آهي . اُهو به هِيئن جو جڏهن آڪٽوبر 1989ع ڌاري رَضا عَلي عابدي جو هِڪ معروف ۽ مقبول پروگرام ” شير درياهه “ بِي بِي سِي لنڊن جي اُردو نشريات ذريعي ٻُڌو ويندو هو ، تڏهن سائين گُل حَسن ڪَلمتي وَري اُن کي ٽيپ ريڪارڊر ذريعي ريڪارڊ ڪندو ويندو هو! اُن کان پوءِ ظاهر آ .. اُن سڄي ريڪارڊنگ کي ٻُڌي ، اُتاري وَري ترجمو ڪيو هوندائين ! اُن وقت اهڙو خَفت رکڻ ، ڪيڏو اوکو هو! اهو ته سائين گُل حَسن ڪَلمتي ئي ٻُڌائي سگهي ٿو...

هن ڪتابَ بابت ليکڪ رَضا عَلي عابدي چوي ٿو ته ؛ ” سِنڌو درياهَه جي ڪناري وارو هِي سفر مون ٽِن مَرحلن ۾ مُڪمل ڪيو . 1991ع ۽ 1992ع جي گرمين ۾ آئون پهاڙن تي ويس ، سردين ۾ ميدانن جي سَيرَ سَپاٽي تي نڪتس ۽ واٽ تي بيمار ٿي پيس !. ٽيون ڀيرو وَري سنڌ جي ڊيلٽا وارو عِلائقو ڏٺم . جيڪڏهن اوهان کي واقعن ۾ ڪا ترتيب نظر نه اچي يا رَوانيءَ ۾ وِٿي کُٽڪي ته اهو سمجهي ڇڏجو ته آئون بنا ڪنهن رُڪاوٽن جي وَهڻ وارو درياهه نه آهيان . ٻِي ڳالهه ته لَداخ جي ڪُجهه عِلائقن ۾ پرڏيهين کي وڃڻ جي اجازت نه هُئي ، ان ڪري مان اُتي نه وڃي سگهيس. سنڌ جي گهڻن عِلائقن ۾ اُن وقت ( 1991ع ۽ 1992ع ) ۾ ڌاڙيل سِينو تاڻي هَلي رهيا هئا ۽ مون کي پنهنجي اغوا جون خبرون ڇَپائڻ جو شوق نه هو تنهن ڪري مان انهن کان پَري ئي رهيس. مون پنهنجو هي سفر ٻيڙيءَ ۾ ويهي ناهي ڪيو . آئون سنڌوءَ جي ڪِنارن سان هَليو آهيان .. ڪِنارا مَٽجندا رهيا ، پر ماڻهو نه مَٽيا ۽ مُنهنجو به اُنهن ۾ ئي ڪَم هو .

اصل ۾ هن ڪِتابَ جا سَمورا بابَ ريڊيو جي پروگرام جي اِسڪرپٽ تان ورتل آهن ، جن کي ڪِتابَ لاءِ ٿورو گهڻو سَنواريو ويو آهي. ٿي سگهي ٿو ته هِن ڪِتابَ تي ڏُکُ ڇانيل هُجي ، پر اهو منهنجو وَڌاءُ ناهي . سنڌوءَ ڪناري وَسندڙ ماڻهن جي زندگي ٻين عِلائقن ۾ رهڻ وارن کان مختلف آهي . هتي جا ماڻهو اوکين حالتن ۾ به وڏيءَ دل سان زندگي جهاڳي رهيا آهن ۽ سچ اهو آهي ته درياهه کان وڌيڪ ، هِتان جا ماڻهو شينهن آهن! . هي ڪتابُ سفرنامو ناهي پر خاص علائقن ۾ رهڻ وارن جو سَماجي مشاهدو ۽ اڀياس آهي ، جيڪو مستقبل جي محققن کي ٻُڌائيندو ته ويهين صديءَ جي پُڄاڻي تائين سنڌوءَ جي ڪِناري رهڻ وارن جا ڪهڙا سپنا ساڀيان نه ٿي سگهيا ۽ ڪهڙا نوان سپنا اُنهن کي جِيئڻ جو اُتساهه ڏيندا رهيا! ، اُن کان سَواءِ هن ڪِتابَ جو اَڀياس اڄ جي پڙهندڙن کي اهو ٻُڌائيندو ته ؛ اهڙن عِلائقن ۾ جتي وڃڻ جي تڪليفَ گهٽ ماڻهو ئي ڪندا آهن ، انهن عِلائقن مان درياهه ڪيئن ٿو گُذري ۽ اُتان جي زندگي ڪيئن آهي.“

ٿُلهي ليکي هِي ڪتاب لَداخ جي عِلائقي کان وٺي شاهه بندر تائين ڪيل سفر جي ڪَٿا آهي. اُهو سفر رَضا عَلي عابدي نوي واري ڏهاڪي ۾ انتهائي ڏُکين حالتن ۾ ڪيو. هُو پنهنجي سفر جي شروعات لَداخَ جي هڪ ننڍڙي ڳوٺَ ” اُپسِي “ کان شروع ڪري ٿو . اُن سفر دوران هو هڪ جِيپ ( ڪار ) ذريعي سنڌوءَ ڪناري موجود جن جن شهرن ۽ واهڻ وستين منجهان لنگهيو آهي ، انهن ۾ ؛ لَيا ، ڇي سوت ، ڇي گومان ، شئي ، بَلم ، دَم چوق ، اسڪردو ، گلگت بلتستان ، شغر وادي ، شنگريلا، شنگس ، راڪاپوشي ، نانگا پَربت ، هُنزا ، چِلاس ، ڪوهستان ، داسو ، پَٽن ، دُبير ، رانگيلا ، بشام ، ٿاڪوٽ ، تربيلا ڊيم ، صوابي ، حضرو ، هنڊ ، جَهانگيره ، ڇڇ ، غور غشتي ، اَٽڪ ، خوشحال ڳڙهه ، نيلاب باغ ، گهوڙا مار ، ڪالا باغ ، دائود خيل ، ڪمر مشاني ، تاني خيل ، تخت اڇوڙا ، افغان ڪيمپ ڪوٽ چاننا والا ، مِيان والي ، ڪنڊيان ، بِلوٽ شريف ، ادوانا ، ديرو اِسماعيل خان ، ديرو دريا خان ، ديرو غازي خان ، بکر ، خانپور ، ڪوٽ ادو ، سکر ، لاڙڪاڻو ، موهن جو دڙو ، ڏوڪري ، سِيتا روڊ ، پاٽ شريف ، دادو ، سيوهڻ شريف ، حيدرآباد ، سجاول ، ٺٽو ، گهارو ، ميرپور ساڪرو ، ڪيٽي بندر ، چوهڙ جَمالي ، لاڏيون ، ڳوٺ بچل اوپلاڻو ۽ شاهه بندر شامل آهن.

ليکڪَ هنن سمورن شهرن جو تعارف ڏيڻ سان گڏ انهن جي ٿوري گهڻي تواريخ به لِکي آهن ۽ ان لاءِ گهڻين جاين تي احمد حسين داني ، ڊاڪٽر مبارڪ علي ۽ مقامي ڄاڻن جا حوالا ڏنا اٿس.

هن ڪِتابَ ۾ ليکڪ نه رُڳو سنڌوءَ جي وهڪرن بابت ڄاڻ ڏئي ٿو ، پر اُن سان گڏ هو سنڌوءَ ڪِناري رهندڙن جي شادين غمين ، ڏُکن سورن ، رَهڻي ڪَهڻي ، اُٿڻي ويهڻي ، ساٺ سَنوڻ ، رِيتن رَسمن ، ڏاج ڏيوڻ ، روزي روٽي جي ذريعن ، وڻج واپارَ ، صحت ، تعليمَ ، سوچَ ، مِزاجَ ، مٿي ذڪر ڪيل عِلائقن جي ادبَ ، شاعري ۽ موسيقي جي ڳالهين ، منشيات جو واهپي ، سياسي ۽ سَماجي صورتحال ، سياسي ۽ سَماجي تنظيمن ، مَٿي ذِڪر ڪيل عِلائقن جي نوجوانن جي مشغلن ، اَزدواجي زندگي ، اخلاقايت ، ڊيمن ڊهڻ سان عِلائقي واسين کي پهتل نقصانن ، ٽرانسپورٽ جي ذريعن ، تهذيبي ۽ ثقافتي اثرن ، امن امان جي صورتحال ۽ مَرڻ جيئڻ جي رسمن بابت به ٻُڌائي ٿو!

مطلب ته هو هِن سفر دوران ماڻهن سان ڪچهريون ڪَندو ۽ انهن کان تفصيلي انٽريو وٺندو ٿو هَلي! جِتي ڪِٿي انهن سان مِلي جُلي وڃي ٿو ۽ انهن کان اَندرَ جو اَحوال وٺي قَلمبند ڪندو وڃي ٿو. ليکڪَ مَنظر نِگاري اهڙي ته لاجواب طريقي سان ڪَئي آهي جو پڙهندڙ پنهنجو پاڻ کي اُنهن عِلائقن ۾ گُهمندو ڦِرندو محسوس ڪندو ! ليکڪَ سان گڏ ترجمي نگارَ به لِکڻِي سان اِنصاف ڪيو آهي ۽ ليکڪَ جي مزاجَ مُطابق ئي ترجمو ڪئي اٿس ، يعني جيئن ليکڪَ اُڙدو ٻولي ۾ چوڻ چاهيو آهي ، تيئن ترجمي نِگار ترجمو ڪيو آهي!

هن ڪِتابَ جو ليکڪ رَضا عَلي عابدي ، جيئن ته اُن دور جو مشهور ۽ ڃاتل سُڃاتل آواز هو ۽ ڏيهي ماڻهو ريڊيو تي سندس پروگرام ٻُڌندا هئا . اُن ڪَري گهڻين جاين تي ساڻس ڄاڻ سُڃاڻ وارا ماڻهو به مليا .

مون کي هن ڪتابَ ۾ بس رُڳو هڪڙي کوٽ محسوس ٿي ته هن ۾ ليکڪَ ڪٿي به اهو نه ڄاڻايو آهي ته ، لَداخَ کان وٺي شاهه بندر تائين لَڳ ڀَڳ پندرهن سئو ميل سفر ڪرڻ جو خَرچ پَکو کيس ڪنهن ڏنو ؟ يا اُهو سمورو سفر هُن پنهنجي هَڙان وَڙان ڪيو! اُن سان گڏ ليکڪَ هن سَڄي سَفر ۾ ساڻس گڏ ساٿين جو ڪٿي به ذڪر نه ڪيو آهي! رُڳو ڪجهه جاين تي ڊرائيور پاران چيل ڪُجهه جُملا ڪتابَ ۾ شامل ڪيا اٿس. ٻِي ڳالهه اِها ته هِن ڪتابَ جي ٻِنهي ڇاپن ۾ هزارن جي تعداد ۾ پُروف جُون چُڪون آهن ۽ ڪٿي ڪٿي جُملن جي بيهڪَ به صحيح ناهي . ڪٿي وري گرامر جو خيال ناهي رکيو ويو ته ڪٿي موءنث ۽ مُذڪر ۾ مسئلو اٿس! جنهن سان نَون پڙهندڙن لاءِ مونجهارو پيدا ٿي سگهي ٿو.

بهرحال مٿين سڀني اوڻاين هوندي به هِي ڪتاب سنڌوءَ ڪناري موجود وَسندين واهڻن ۽ شهرن بابت هڪ مُستند دستاويز آهي ، جنهن کي پڙهڻ سان پڙهندڙ جي ڄاڻ ۾ زبردست اضافو ٿيندو.

هن ڪتابَ جو پهريون ڇاپو سنڌ پبلشنگ هائوس ، ڪراچي پاران سن 1999ع ۾ڇپائي پڌرو ڪيو ويو هو ، جڏهن ته هن جو ٻيو ڇاپو سن 2017ع ۾ نئون نياپو وارن طرفان ڇپايو ويو آهي ، جنهن ۾ ڪُل ٽي سئو ايڪيتاليهه صفحا آهن . جيڪي ماڻهو سنڌوءَ درياهه جي ڪنڌين لڳ آباد وَسندين بابت ڄاڻ حاصل ڪرڻ چاهيندا هُجن ، انهن لاءِ هي ڪِتاب ڪنهن خزاني کان گهٽ ناهي.


 
Back
Top