مادو ماحول جي لحاظ سان مختلف شڪلين ۾ موجود ٿي سگهي ٿو. مادو عام طور تي ٺوس، پاڻياٺ، گئس، ۽ پلازما جي چار بنيادي حالتن ۾ هوندو آهي. زمين تي، اسان عام طور تي پهرين ٽي حالتون وڌيڪ ڏسندا آهيون، پر حقيقت ۾ ڪائنات ۾ سڀ کان وڌيڪ عام حالت پلازما آهي.
اسان عام طور تي جن حالتن کان واقف آهيون، اهي ٺوس، پاڻياٺ، ۽ گئس آهن.
ٺوس (Solid): ٺوس مادو انهن ذرڙن مان ٺهيل هوندو آهي، جيڪي تمام ويجها ۽ سختي سان جڪڙيل هوندا آهن. انهن ۾ حرڪت تمام گهٽ هوندي آهي. ٺوس مادي جا ذرڙا مختلف ائٽمن (atoms) جي ميلاپ سان ٺهندا آهن يا وري ساڳئي جوهرن جي منظم ترتيب سان قلمين (crystals) جي شڪل اختيار ڪندا آهن.
پاڻياٺ (Liquid): پاڻياٺ ڍري ترتيب ۾ هوندو آهي، ان جا ذرڙا هڪ ٻئي جي ويجهو هوندا تہ آهن، پر انهن جو ڪو مقرر مقام نه هوندو آهي. ان جو مطلب اهو آهي ته پاڻياٺ وهڻ جي خاصيت رکندو آهي.
گئس (Gas): گئسون تمام گهڻيون آزاد ۽ هلندڙ گهمندڙ هونديون آهن. انهن جا ذرڙا هڪ ٻئي کان پري هوندا آهن ۽ تمام تيزي سان هر طرف حرڪت ڪندا آهن. اهي ڪنهن به ظرف (container) کي مڪمل طور تي ڀري ڇڏينديون آهن.
پلازما (Plasma): پلازما گئس وانگر هوندو آهي، پر ان ۾ ائٽم پاڻ ٽُٽل هوندا آهن، جنهن جي نتيجي ۾ آزاد اليڪٽران ۽ ائٽمي مرڪز هڪ آئنائزڊ ماحول ٺاهيندا آهن.
درجه حرارت ۽ توانائي جو اثر
جڏهن درجه حرارت وڌي ٿو، ته ذرڙا وڌيڪ توانائي حاصل ڪن ٿا ۽ انهن جي حرڪت وڌي وڃي ٿي. ان ڪري:
ٺوس پاڻياٺ ۾ تبديل ٿي سگهي ٿو (پگهرڻ - Melting).
پاڻياٺ گئس ۾ تبديل ٿي سگهي ٿو (اُٻارڻ - Boiling).
گئس پلازما ۾ تبديل ٿي سگهي ٿي (آئنائيزيشن - Ionization).
ٿڌي درجه حرارت تي، ذرڙن ۾ حرڪتي توانائي گهٽ ٿيندي آهي، ۽ اهي هڪ مقرر جاءِ تي بيهندا آهن، جنهن سبب مادو ٺوس شڪل اختيار ڪري ٿو. جڏهن درجه حرارت وڌي ٿو، ته ذرڙا وڌيڪ توانائي حاصل ڪن ٿا ۽ هڪ ٻئي جي چوڌاري حرڪت ڪرڻ لڳن ٿا ۽ ائين مادو پاڻياٺ جي شڪل وٺي ٿو.
وڌيڪ درجه حرارت وڌڻ سان ذرڙن جي توانائي ايتري ٿي وڃي ٿي جو اهي مڪمل طور تي آزاد حرڪت ڪري سگهن ٿا، ۽ مادو گئس ۾ تبديل ٿي وڃي ٿو. جيڪڏهن گئس جا ذرات قيد نه ٿين، ته اهي لامتناهي طور تي پکڙجي سگهن ٿا. جيڪڏهن ذرات تمام گهڻا گرم ٿي وڃن، ته انهن جا اليڪٽران الڳ ٿيڻ لڳن ٿا، جنهن سان مادو پلازما جي شڪل اختيار ڪري ٿو.