سون خريدڻ يا وڪڻڻ دوران ڪيترائي سونارا ماڻهن سان دوکو ڪن ٿا، جنهن جي ڪري عام ماڻهو نقصان ۾ رهي ٿو. هتي ڪجهه عام طريقا بيان ڪيا ويا آهن، جن سان سون جي واپار ۾ ڌوڪو ڏنو ويندو آهي:
1. ڪٽوتي (Deduction) جو ڌوڪو
جيڪڏهن توهان سوناري وٽ تيار ٿيل زيور واپس وڪرو ڪيو، ته هو 2 ماشا ڪٽوتي ڪندو.
جيڪڏهن زيور ڪنهن ٻي جاءِ تان ٺهرائي، ۽ وري ٻئي سوناري کي وڪرو ڪيو، ته هو 3 ماشا ڪٽوتي ڪندو.
اڄڪلهه 1 ماشو تقريباً 15,000 رپيا آهي، ته 3 ماشا ڪٽوتي ٿيڻ جو مطلب 45,000 رپين جو نقصان!
2. ملاوٽ (Purity Scam)
سون جو اصل معيار 24 قيراط هوندو آهي، پر سونارا عام طور 15 يا 18 قيراط جو زيور تيار ڪندا آهن.
جيڪڏهن زيور 18 قيراط جو آهي، ته ان ۾ 25% ڌاتوءَ جي ملاوٽ هوندي، جنهن جو مطلب آهي ته توهان کي 180,000 بدران 135,000 جو خالص سون ڏنو ويو.
جيڪڏهن زيور 21 قيراط جو آهي، ته ان ۾ 12.5% ڌاتو ملاوٽ هوندي، يعني توهان کي 180,000 بدران 158,000 جو سون ملي رهيو آهي.
3. پالش ۽ مشين جو ڌوڪو
زيور ٺاهڻ دوران سوناري 1-2 ماشا پالش يا مشين جي خرچ ۾ ڪٽوتي ڪري وٺندو، جنهن جي ماليت 9,000 کان 10,000 رپيا ٿي سگهي ٿي.
حقيقت ۾ سوناري جو ڪاٺيءَ تي پيل سون به ٻيهر ڪم ايندو آهي، پر اهو نقصان گراهڪ کي ڏنو ويندو آهي.
4. اصل قيمت نه ڏيڻ
جيڪڏهن توهان سون وڪرو ڪري رهيا آهيو، ته اهو لازمي 24 قيراط جي ڊلي ٺهرائي وڪرو ڪيو.
ڇو ته سونارا زيور کي ملاوٽ سميت خريد ڪندا، ۽ 24 قيراط جي قيمت نه ڏيندا.
سون خريدڻ وقت به پڪ ڪريو ته 15، 18، يا 21 قيراط جي مطابق قيمت ڏني پئي وڃي، نه ڪي 24 قيراط جي.
5. گراهڪن کي جذباتي ڪرڻ
سونارا زيور جي مزدوري ۾ گهٽتائي ڏيکاري توهان تي "احسان" ڪندو.
هو چوندو ته "اوھان اسان جا پراڻا گراهڪ آھيو، اسين توهان لاءِ مزدوري گهٽ ڪئي آهي."
حقيقت ۾ هو ملاوٽ، ڪٽوتي، ۽ گهٽ معيار جو سون ڏئي اڳي ئي وڏو نفعو وٺي چڪو هوندو.
ڇا ڪرڻ گهرجي؟
24 قيراط سون جي ڊلي ٺهرائي وڪرو ڪيو. زيور ٺاهڻ کان اڳ، قيراط طئي ڪريو ۽ تصديق لاءِ مشين تي چيڪ ڪريو. سوناري تي ڀروسو ڪرڻ بجاءِ، قيمت ۽ معيار جو پاڻ تجزيو ڪريو. قيراط ۽ قيمت جو حساب ڪتاب ڄاڻو ته ڪيترو خالص سون ملي رهي و آهي.سچ ته جن وٽ علم آهي، اُهي ئي ڌوڪي کان بچي سگهن ٿا!