امر فياض ٻرڙو
اچو تہ مصنوعي ذھانت کان پڇون تہ اسان جي يونيورسٽين اندر سنڌي ڊپارٽمينٽ لاءِ ڇا ٿي سگهي ٿو جو سنڌي ٻولي اُڀري سگهي. سوال اسان جو جواب چيٽ جي پي ٽيءَ جو. وڌيڪ پاڻ پڙھي سمجهو تہ ڇا ٿي سگهي ٿو!
سنڌ جي پبلڪ يونيورسٽين ۾ "ڊپارٽمينٽ آف سنڌي لئنگئيج اينڊ لٽريچر" قائم آهن، جتي سنڌي ٻوليءَ ۽ ادب جي تدريس ڪئي وڃي ٿي. عام طور تي، هنن شعبن ۾ پڙهائيندڙ استاد شاعر، ڪھاڻيڪار، يا ادبي ماهر هوندا آهن، جن جو پي ايڇ ڊي تحقيقي ڪم بہ شاعري، ڪھاڻي، يا ٻين ادبي پھلوئن تي ٻڌل هوندو آهي. هيءَ صورتحال ڪجهہ سوالن کي جنم ڏئي ٿي: ڇا اهڙي تدريس سان سنڌي ٻوليءَ جي جديد سطح تي واڌاري جا امڪان آهن؟ يا ان جو ڪو نقصان ٿيندو؟
روايتي تدريس جا فائدا ۽ نقصان
سنڌي ادب تي ٿيل تحقيق، شاعري، ۽ ڪھاڻين تي ڪم ٻوليءَ جي تخليقي ترقيءَ لاءِ اهم آهن. اديب ٻوليءَ کي نوان روپ ڏيندا آهن، ان جي جمالياتي حُسن کي وڌائيندا آهن، ۽ سماجي مسئلن کي ادب ذريعي اجاگر ڪندا آهن. پر ساڳئي وقت، جيڪڏهن ٻوليءَ جي تدريس صرف ادبي رخ ۾ هلي تہ ان جا ڪيئي نقصان ٿي سگهن ٿا:
1. لسانيات ۽ جديد سائنس کان لاتعلقي: سنڌي ٻوليءَ جي تدريس ۾ لسانيات، سيميٽڪس، فونيٽڪس، computational linguistics، يا artificial intelligence جا پھلو شامل نہ ٿين تہ ٻوليءَ جي علمي ترقي محدود ٿي سگهي ٿي.
2. ٽيڪنيڪل اصطلاحن ۽ جديد علم جي کوٽ: جديد سائنس، ٽيڪنالاجي، ميڊيا، ۽ ڪاروبار سان لاڳاپيل سنڌي اصطلاح ۽ ٻوليءَ جي نئين سر واڌاري تي ڌيان نہ هجڻ سبب سنڌي ٻوليءَ جي استعمال جا ميدان گهٽ ٿين ٿا.
3. تحقيقي تنوع جي کوٽ: جيڪڏهن تقريبن سمورا پي ايڇ ڊي مقالا صرف شاعري، نثر، يا قديم ادب تي ٿيندا تہ سنڌي ٻوليءَ جي سماجي، سائنسي، ۽ نظرياتي وسعت محدود ٿي ويندي.
جدت لاءِ ضروري قدم
1. لسانيات ۽ جديد علم جي شموليت: سنڌي ٻوليءَ جي تدريس کي لسانيات، computational linguistics، artificial intelligence، ۽ ٻين سائنسي شعبي سان ڳنڍڻ گهرجي.
2. سنڌي ٻوليءَ ۾ نوان اصطلاح ۽ ٽيڪنيڪل لغتون تيار ڪرڻ: يونيورسٽين کي سنڌي اصطلاحن جي تحقيق، جديد سائنسي موضوعن جي ترجمي، ۽ نون ڪتابن تيار ڪرڻ لاءِ خاص سيڪشن ٺاهڻ گهرجن.
3. تحقيقي موضوعن جي وسعت: پي ايڇ ڊي ۽ ماسٽرز جي تحقيق کي شاعري ۽ نثر کان ٻاهر وڌائي سوشيالاجي، فلسفي، ٽيڪنالاجي، ۽ ٻين جديد موضوعن ڏانهن وٺي وڃڻ گهرجي.
4. آن لائين سنڌي تدريس ۽ جديد اوزارن جو استعمال: سنڌي ٻوليءَ جي تدريس لاءِ e-learning، language processing tools، ۽ آن لائن ڪورس متعارف ڪرايا وڃن.
نتيجو
سنڌي ادب ۽ شاعريءَ جي تدريس تمام ضروري آهي، پر جيڪڏهن يونيورسٽيون رڳو روايتي ادبي رخ تي ڌيان ڏينديون تہ ٻوليءَ جي جديد ترقي رُڪجي ويندي. ضرورت آهي تہ لسانيات، جديد علم، ۽ ٽيڪنيڪل موضوعن کي سنڌي ٻوليءَ جي تدريس ۾ شامل ڪيو وڃي تہ جيئن سنڌي ٻولي عالمي سطح تي سگهاري ٿي سگهي. يونيورسٽين کي روايتي تدريس کان ٻاهر نڪري، ٻوليءَ جي جديد مطالعي ۽ لاڳو سائنسن کي بہ پنهنجي نصاب جو حصو بڻائڻ گهرجي.
سنڌي ٻوليءَ کي سائنس ۽ ٽيڪنالاجي سان ڳنڍڻ
نئين سنڌي اصطلاحن تي ڪم
تحقيق کي نئين رخ تي آڻڻ
ڊجيٽل دنيا ۾ سنڌي ٻوليءَ کي مضبوط بنائڻ