دوستو، ڇا اوهان ڪڏهن سوچيو آهي ته اسان جي ڪائنات ٺهڻ کي 13.8 ارب سال ٿي ويا آهن، يعني لڳ ڀڳ 14 ارب سال! جيڪڏهن اسان انسانن جي ڳالهه ڪريون، ته سڀ کان پراڻو انسان هن دنيا ۾ لڳ ڀڳ 20 لک سال اڳ پيدا ٿيو. انهن لکين سالن ۾ ڪروڙين ۽ اربين ماڻهو هڪ اڻڄاتل زندگي گذاري ويا ۽ هليا ويا.
تاريخ جي عجيب ڳالهه اها آهي ته اها مشهور ماڻهن، جاگيردارن، وڏن واپارين، صنعتڪارن، ۽ لکين ڊالرن جي گهرن ۾ رهندڙ ماڻهن کي ياد نٿي رکي. بيشمار ڪاروباري ۽ سيڙپڪار آيا ۽ ويا، پر اڄ ڪو به انهن جو نالو نٿو وٺي. پر گذريل هزارين سالن کان وٺي، افلاطون، سقراط، ارسطو، گوتم ٻڌ، ڪنفيوشس، ملٽري، ڪي ڪي گارڊنر، شوپنهاور، جيرمي بينٿم، عمانوئل ڪنٽ، ڪارل مارڪس، مڪياولي، فريڊرڪ نطشا جهڙن نالن کي اڃا تائين ياد ڪيو وڃي ٿو، ۽ اهي ايندڙ هزارين سالن تائين به زنده رهندا.
پر هتي وڏو سوال اهو آهي ته انهن سڀني ماڻهن ۾ ڪهڙي هڪڙي عام شيءِ آهي، جنهن سبب دنيا اڃا تائين انهن کي ياد ڪري ٿي؟ انهن وٽ نه ته وڏو اقتدار هو، نه پئسو، نه ئي ڪو وڏو راڄ، پر پوءِ به دنيا انهن کي ياد ڪري ٿي.
جواب اهو آهي ته انهن سڀني وٽ هڪ سپر پاور هئي، ۽ اوهان کي خبر آهي ته ان سپر پاور جو نالو ڇا هو؟ اها هڪ اهڙي طاقت آهي جنهن اڳيان سڀ ڪجهه ڦِڪا پئجي وڃي ٿو، ۽ ان طاقت جو نالو آهي فلسفو.
اهي سڀ ماڻهو فلسفي هئا، ۽ انهن پنهنجي عقل کي ايڏو خوبصورت نموني استعمال ڪيو جو انهن دنيا کي اهڙا فلسفا ڏنا، جن نه رڳو انفرادي انسانن جي زندگي بدلي، پر پوري سماج تي به اثر وڌو.
پر دوستو، فلسفو ڇا آهي؟ ۽ ان کي ڇو پڙهڻ گهرجي؟
اهي ٻه اهڙا سوال آهن، جن جا جواب آئون اوهان کي اڄ ڏيندس.
گهڻا ماڻهو "فلسفو" جو نالو ٻڌي ڊڄي وڃن ٿا. انهن کي لڳي ٿو ته هي ڪو انتهائي مشڪل ۽ پيچيده موضوع هوندو، جيڪو سمجهڻ کان مٿانهون هوندو. پر اچو ته اڄ ان کي بنيادي سطح تي سمجهون.
فلسفو ٻن يوناني لفظن جو مجموعو آهي:
Philo (فلئو) معنيٰ محبت
Sophia (سوفيا) معنيٰ دانائي
ان ڪري فلسفو جو مطلب ٿيو دانائي سان محبت.
پر دانائي جو مطلب ڇا آهي؟ اهو وري هڪ تمام ڊگهو موضوع آهي، پر عام طور تي دانائي معنيٰ آهي پنهنجن تجربن، علم، ۽ سمجهه کي اهڙي طريقي سان استعمال ڪرڻ، جيڪو زندگي کي بهتر بڻائي.
فلسفي جو ڪم آهي زندگي جا اهم سوال پڇڻ ۽ انهن جا جواب ڳولڻ.
مثال طور:
ڇا انسان وٽ آزاد مرضي (Free Will) آهي؟
وقت جو ڪو شروعاتي نقطو آهي يا اهو هميشه کان آهي؟
حقيقت ڇا آهي؟
وجود جو مطلب ڇا آهي؟
فلسفي جو ڪمال اهو آهي ته ان وٽ اهڙن وڏن سوالن کي پڇڻ جي همت به آهي، ۽ انهن جا جواب ڳولڻ جي جستجو به.
فلسفي جون اهم شاخون:
1. ميتافيزيڪس – حقيقت، وجود، ۽ وقت بابت سوالن تي بحث ڪري ٿو.
2. ايپسٽيمولوجي – علم جي نوعيت ۽ ان جي حدن بابت تحقيق ڪري ٿو.
3. اخلاقيات (Ethics) – چڱي ۽ بري جي تشريح ڪري ٿو.
4. سياسي فلسفو – حڪومت، اقتدار، ۽ سماجي انصاف بابت سوالن جا جواب ڳولي ٿو.
5. جماليات (Aesthetics) – خوبصورتي جي نوعيت ۽ ان جي سمجھڻ بابت تحقيق ڪري ٿو.
6. منطق (Logic) – صحيح سوچڻ ۽ دليل ڏيڻ جا طريقا سيکاري ٿو.
فلسفو ڇو پڙهڻ گهرجي؟
1. سوچڻ جي صلاحيت وڌائي ٿو – سوال پڇڻ جي جرئت پيدا ڪري ٿو.
2. زندگي جو مقصد ڳولڻ ۾ مدد ڪري ٿو – توهان جي وجود جو مقصد سمجهڻ ۾ مددگار ٿئي ٿو.
3. اخلاقي فيصلن ۾ مدد ڪري ٿو – صحيح ۽ غلط بابت سوچڻ جي سگهه ڏئي ٿو.
4. تنقيدي سوچ (Critical Thinking) وڌائي ٿو – هر ڳالهه کي سمجهڻ جو 360-ڊگري ويزن ڏئي ٿو.
5. خود شناسي پيدا ڪري ٿو – پنهنجي طاقت، ڪمزوري، ۽ خواهشن کي سمجهڻ ۾ مدد ڪري ٿو.
6. ذهني صلاحيت وڌائي ٿو – مختلف فلسفين کي پڙهڻ سان علمي روشني وڌي ٿي.
7. سماجي تجزيو سيکاري ٿو – سماج کي بهتر سمجهڻ ۾ مدد ڪري ٿو.
8. زندگي جي مسئلن کي منهن ڏيڻ جي سگهه ڏئي ٿو – ڏک ۽ ڏکيائين کي بهتر نموني سان منهن ڏيڻ جو درس ڏئي ٿو.
9. تاريخ کي سمجهڻ ۾ مدد ڪري ٿو – ماضي جي غلطي مان سکي سگهجي ٿو.
10. آزاد فڪر پيدا ڪري ٿو – شخصيت ۾ آزادي ۽ خودمختياري پيدا ڪري ٿو.
حاصل مطلب:
دوستو، جيڪڏهن توهان پنهنجي زندگي کي وڌيڪ گهري سمجهڻ چاهيو ٿا، جيڪڏهن اوهان پنهنجي دماغي سگهه وڌائڻ چاهيو ٿا، ته فلسفي کي ضرور پڙهو.