فقير محمد سنڌي
سينيئر رڪن
عزيز قاسماڻي، ستار هلييءَ جي ترتيب ڏنل ڪتاب ”سڀ ڪجھ تاريخ جي هٿ ۾ آهي “تي سرسري جائزو...!
فقير محمد سنڌي
هي فڪري ڪتاب جيڪو ادب، تاريخ ۽ سماج جي سڀني حصن جو اڀياس ڪندي پنھنجي سيلف جي ڪائنات جي طرف بہ ڌيان سان گڏ محسوسات جو عمل فطرتي طور تي محسوس ڪرائي ٿو.
ليکڪ جڏهن ادب جي دائري ۾ داخل ٿئي ٿو ۽ ماحول جي جاچ ڪري ٿو تہ اهو ڪيئن محسوس ڪري ٿو ۽ اسان جي ماضي جي سمجھ کي شڪل ڏئي ٿو. ناسٽالجيا ان حوالي سان هڪ اهم ڪردار ادا ڪري ٿي جيئن ليکڪ اهو ڳوليندا آهن تہ ڪيئن يادون ۽ جذبات اسان جي تاريخ جي تصور تي اثرانداز ٿين ٿا. ادب جي افق تي ڪھاڻي لکجڻ جو ڪارڻ بہ اهو ئي آهي. دائائن جو بہ اهو خيال آهي تہ " يارُ اصل ۾ فارسي لفظ آهي جيڪو دوست، سنگتي ساٿي ۽ پياري يا همسفر جي معني ۾ ايندو آهي. هن لفظ جون نسبتون جڙيل آهن جيئن لنگوٽي يار، يار غار، يار جو پار، يارن جو يار وغيره. يار لفظ پنھنجي مادي جي اعتبار کان سگھ يا توانائيءَ جي معني ۾ ڪم ايندو آهي." قدير شيخ جن دوستن پنھنجي دوستي جي دائري ۾ تاريخ جو حصو بڻايو آهي. اهي دوست مبارڪ جا مستحق آهن. ڳالھ آھي قدير شيخ جي، قدير جي نظر تنقيد جي فريم تي ڪجھ هن ريت آهي.
سولو پلي" خالي فريم " جو جائزو، هڪڙو هيو، استاد انور شيخ، سعيد ميمڻ ۽ ان جي شاعري، ناول جو فن، وسعت ۽ هڪ سنڌي ناول. ندوري ننڊ کي ڇاهي ۽ ٽي وي چيئنلز، ميڊيا ڪنھن جي لاءِ، جو سھاري جو مقصد موجود آهي. جنھن مان ليکڪ ۽ عام پڙهندڙ سٺو فائدو وٺي سگهن ٿا.
ادبي تاريخ جي قسمت اميد جي جرئت سان لکي ويندي آهي. اهڙو ئي روپ هن ڪتاب جي زينت بڻيل آهي.
ڪهاڻيءَ جي لکڻيءَ کي ادبي تاريخ جي تقدير قرار ڏنو ويو آهي جنهن مان معلوم ٿئي ٿو تہ ڪتاب جو داستان ادبي ترقيءَ جي وسيع تر پيچيدگيءَ سان جڙيل آهي. هي موضوع اسان جي اجتماعي ثقافتي ورثي کي ترتيب ڏئڻ ۾ ادب جي اهميت کي اجاگر ڪري ٿو.
ميڊيا، سياست ۽ سماج جون اکيون لکت ۽ ڪتاب ئي تاريخي دستاويز آهن.
ڪتاب عوامي گفتگو کي ترتيب ڏيڻ ۾ ٽي وي چيئنلز ۽ ميڊيا جي ڪردار تي تنقيدي جائزو ۽ انهن جي احتساب، ذميواري بابت سوال اٿاري ٿو. ليکڪ جي وسعت پنھنجي آهي جيڪو عينڪ جي اندران ٻاهرين سماج کي ۽ پنيءَ جي اڇي رنگ کي رنگين مس سان دنيا کي ڪهڙا جوهر ٿو ڏيکاري ۽ سمجهائي اهڙي طرح پڻ افسانو، سياست ۽ سماج جي وچ ۾ پيچيده تعلق جو جائزو وٺندي ممڪن ڪوشش اها رکي ٿو تہ ادب کي سماجي قدرن تي اثر انداز ڪرڻ ۽ ان کي ظاهر ڪرڻ جي طاقت آهي.
شاعريءَ جو ڪردار ۽ ان جو اثر سماج تي ڪهڙي ريت پوي ٿو.
ڪتاب سماج ۾ تبديلي کي اثر انداز ڪرڻ لاء شاعر جي صلاحيت کي ڳولي ٿو. ليکڪ شايد دليل ڏئي سگھن ٿا ته شاعري، انساني تجربن کي گڏ ڪرڻ جي منفرد صلاحيت سان، سماجي تبصري، تنقيد ۽ تبديلي کي متاثر ڪري سگهي ٿي.
مجموعي طور تي، "سڀ شيون تاريخ جي هٿ ۾ آهن" ادب، تاريخ ۽ سماج جي وچ ۾ ٽيڪاٽپڻي جي هڪ نفيس ۽ فڪر پيدا ڪندڙ تحقيق لڳي ٿي. ڪتاب جا موضوع ۽ خيال شايد پڙهندڙن جي ذهن تي رقص ڪندا آهن جيڪي ادبي نظريي، ثقافتي تنقيد، ۽ دنيا کي سمجهڻ ۾ فن جي ڪردار ۾ دلچسپي رکن ٿا. اهي سڀ شيون ڪتاب کي مضبوط ۽پڙهندڙن جي ذهني اوسر کي هٿي ڏين ٿيون. سرمد اڪيڊمي لاڙڪاڻي جو بڪ نمبر چوٿون سهيڙيندڙن ارپيو آهي ڏات جي انھن امر ۽ لافاني ڪردارن کي جن هر ويل ادب جي جوت کي روشنيءَ جو مينار پئي آڇيو آهي انھن ۾ هيمنگوي، دوستو وسڪي، روسو، رضوان عمراڻي، امر جليل ۽ علي بابا شامل آهي.
ڪتاب جو مهاڳ پروفيسر عزيز قاسماڻي لکيو آهي لکي ٿو، تہ" قدير شيخ پنھنجي تخليقن ۽ ڪردار جي ڪري لکت توڙي ليڪچرس ۾ هڪ باشعور ۽ داناءَ تخليقڪار جون خوبيون رکندو هو."
قدير شيخ جي زندگيءَ جو مختصر خاڪو :
ڇٺيءَ جو نالو غلام قدير ولد گل حسن شيخ
ادبي نالو قدير شيخ، جنم تاريخ ۽ هنڌ 3 آگسٽ 1967ع غوث پور محلو، شيخ امام بارگاھ، باقراڻي روڊ لاڙڪاڻو. تعليم، ايم. اي : سنڌي ادب، فرسٽ ڪلاس 1991ع.
ادبي سڃاڻپ : ڪھاڻيڪار، ڪالم نگار، ڊراما نويس، مترجم، محقق ۽ نقاد.
اباڻو ۽ ناناڻو ڳوٺ : ڳوٺ کهڙا، خير پور ميرس.
نوڪري : تعليم کاتي ۾ بطور استاد طور فرض نڀايو.
موڪلاڻي 26اپريل 2021ع تي رات جو تقريبن 8:30 وڳي ٿي. 27اپريل تي جنازي نماز صبح جو شيخ امام بارگاھ ۾ مولوي ممتاز پڙهائي، آخري آرام گاھ ابوبڪر قبرستان لاڙڪاڻي ۾ اٿس.
ڊاڪٽر طفيل چانڊيو پنھنجا ويچار هن ريت ونڊ ڪيا آهن. ڪتاب ۾ لکي ٿو، تہ " قدير شيخ ڊرامي جي فن تي لکندي ڪردار سازي جي فن جو جهڙي ريت ڇيد ڪري ٿو، اهو ناٽڪ لکندڙ جي لاءِ هڪ سبق آموز نسخو آهي."
قدير شيخ پنھنجي سيلف انٽرويو ۾ " محبت" جي سوال تي چيو تہ " وجود جو سرمايو آهي اِنوَالو ٿيڻ کان بچي نہ ٿو سگهي ڇو تہ آرٽسٽ سونهن پرست رهڻ کان سواءِ رهي نہ ٿو سگهي. "
سورت" رعد" جي 38 آيت آهي. ترجمو:" هر شيءِ لاءِ وقت مقرر آهي هر وقت لاءِ هڪ ڪتاب آهي "
ڪتاب ذهنن جو بهترين سرمايو آهن جن کي اڪابرن پڙهيو آهي۽ سڌو رستو اختيار ڪيو آهي.
ڪتاب جو بيڪ ٽائيٽل ايڊووڪيٽ ستار هليو لکيو آهي جنھن پنھنجي سار هيئن پيش ڪئي آهي." قدير شيخ پنھنجو جيڪو ڪم ڪيو اهو لازوال آهي، ٽي وي لاءِ ٽيھارو کن سولو پلي لکيائين جيڪي مختلف ٽي وي چيئلن تان نشر ٿيا. هُن سيريل بہ لکيا تہ ٽيلي فلمون بہ لکيون. ائين ئي لاڙڪاڻي ۾ اسٽيج جي عروج واري دور ۾ اسٽيج ناٽڪ لکيا." آخر ۾ قدير شيخ لاءِ پنھنجو ئي قطعو پيش ڪندس ڇو جو هن سان زندگيءَ ۾ ڪافي هجت ۽ قربت هئي.
اکين جون ڳالھيون، اکيون ٿيون سمجهن،
اکين جا رستا ملائي هرڪو،
وچن وفا جا وفا ڪجن ڀي،
وفا جا وعدا ٻڌائي هر ڪو.
فقير محمد سنڌي
هي فڪري ڪتاب جيڪو ادب، تاريخ ۽ سماج جي سڀني حصن جو اڀياس ڪندي پنھنجي سيلف جي ڪائنات جي طرف بہ ڌيان سان گڏ محسوسات جو عمل فطرتي طور تي محسوس ڪرائي ٿو.
ليکڪ جڏهن ادب جي دائري ۾ داخل ٿئي ٿو ۽ ماحول جي جاچ ڪري ٿو تہ اهو ڪيئن محسوس ڪري ٿو ۽ اسان جي ماضي جي سمجھ کي شڪل ڏئي ٿو. ناسٽالجيا ان حوالي سان هڪ اهم ڪردار ادا ڪري ٿي جيئن ليکڪ اهو ڳوليندا آهن تہ ڪيئن يادون ۽ جذبات اسان جي تاريخ جي تصور تي اثرانداز ٿين ٿا. ادب جي افق تي ڪھاڻي لکجڻ جو ڪارڻ بہ اهو ئي آهي. دائائن جو بہ اهو خيال آهي تہ " يارُ اصل ۾ فارسي لفظ آهي جيڪو دوست، سنگتي ساٿي ۽ پياري يا همسفر جي معني ۾ ايندو آهي. هن لفظ جون نسبتون جڙيل آهن جيئن لنگوٽي يار، يار غار، يار جو پار، يارن جو يار وغيره. يار لفظ پنھنجي مادي جي اعتبار کان سگھ يا توانائيءَ جي معني ۾ ڪم ايندو آهي." قدير شيخ جن دوستن پنھنجي دوستي جي دائري ۾ تاريخ جو حصو بڻايو آهي. اهي دوست مبارڪ جا مستحق آهن. ڳالھ آھي قدير شيخ جي، قدير جي نظر تنقيد جي فريم تي ڪجھ هن ريت آهي.
سولو پلي" خالي فريم " جو جائزو، هڪڙو هيو، استاد انور شيخ، سعيد ميمڻ ۽ ان جي شاعري، ناول جو فن، وسعت ۽ هڪ سنڌي ناول. ندوري ننڊ کي ڇاهي ۽ ٽي وي چيئنلز، ميڊيا ڪنھن جي لاءِ، جو سھاري جو مقصد موجود آهي. جنھن مان ليکڪ ۽ عام پڙهندڙ سٺو فائدو وٺي سگهن ٿا.
ادبي تاريخ جي قسمت اميد جي جرئت سان لکي ويندي آهي. اهڙو ئي روپ هن ڪتاب جي زينت بڻيل آهي.
ڪهاڻيءَ جي لکڻيءَ کي ادبي تاريخ جي تقدير قرار ڏنو ويو آهي جنهن مان معلوم ٿئي ٿو تہ ڪتاب جو داستان ادبي ترقيءَ جي وسيع تر پيچيدگيءَ سان جڙيل آهي. هي موضوع اسان جي اجتماعي ثقافتي ورثي کي ترتيب ڏئڻ ۾ ادب جي اهميت کي اجاگر ڪري ٿو.
ميڊيا، سياست ۽ سماج جون اکيون لکت ۽ ڪتاب ئي تاريخي دستاويز آهن.
ڪتاب عوامي گفتگو کي ترتيب ڏيڻ ۾ ٽي وي چيئنلز ۽ ميڊيا جي ڪردار تي تنقيدي جائزو ۽ انهن جي احتساب، ذميواري بابت سوال اٿاري ٿو. ليکڪ جي وسعت پنھنجي آهي جيڪو عينڪ جي اندران ٻاهرين سماج کي ۽ پنيءَ جي اڇي رنگ کي رنگين مس سان دنيا کي ڪهڙا جوهر ٿو ڏيکاري ۽ سمجهائي اهڙي طرح پڻ افسانو، سياست ۽ سماج جي وچ ۾ پيچيده تعلق جو جائزو وٺندي ممڪن ڪوشش اها رکي ٿو تہ ادب کي سماجي قدرن تي اثر انداز ڪرڻ ۽ ان کي ظاهر ڪرڻ جي طاقت آهي.
شاعريءَ جو ڪردار ۽ ان جو اثر سماج تي ڪهڙي ريت پوي ٿو.
ڪتاب سماج ۾ تبديلي کي اثر انداز ڪرڻ لاء شاعر جي صلاحيت کي ڳولي ٿو. ليکڪ شايد دليل ڏئي سگھن ٿا ته شاعري، انساني تجربن کي گڏ ڪرڻ جي منفرد صلاحيت سان، سماجي تبصري، تنقيد ۽ تبديلي کي متاثر ڪري سگهي ٿي.
مجموعي طور تي، "سڀ شيون تاريخ جي هٿ ۾ آهن" ادب، تاريخ ۽ سماج جي وچ ۾ ٽيڪاٽپڻي جي هڪ نفيس ۽ فڪر پيدا ڪندڙ تحقيق لڳي ٿي. ڪتاب جا موضوع ۽ خيال شايد پڙهندڙن جي ذهن تي رقص ڪندا آهن جيڪي ادبي نظريي، ثقافتي تنقيد، ۽ دنيا کي سمجهڻ ۾ فن جي ڪردار ۾ دلچسپي رکن ٿا. اهي سڀ شيون ڪتاب کي مضبوط ۽پڙهندڙن جي ذهني اوسر کي هٿي ڏين ٿيون. سرمد اڪيڊمي لاڙڪاڻي جو بڪ نمبر چوٿون سهيڙيندڙن ارپيو آهي ڏات جي انھن امر ۽ لافاني ڪردارن کي جن هر ويل ادب جي جوت کي روشنيءَ جو مينار پئي آڇيو آهي انھن ۾ هيمنگوي، دوستو وسڪي، روسو، رضوان عمراڻي، امر جليل ۽ علي بابا شامل آهي.
ڪتاب جو مهاڳ پروفيسر عزيز قاسماڻي لکيو آهي لکي ٿو، تہ" قدير شيخ پنھنجي تخليقن ۽ ڪردار جي ڪري لکت توڙي ليڪچرس ۾ هڪ باشعور ۽ داناءَ تخليقڪار جون خوبيون رکندو هو."
قدير شيخ جي زندگيءَ جو مختصر خاڪو :
ڇٺيءَ جو نالو غلام قدير ولد گل حسن شيخ
ادبي نالو قدير شيخ، جنم تاريخ ۽ هنڌ 3 آگسٽ 1967ع غوث پور محلو، شيخ امام بارگاھ، باقراڻي روڊ لاڙڪاڻو. تعليم، ايم. اي : سنڌي ادب، فرسٽ ڪلاس 1991ع.
ادبي سڃاڻپ : ڪھاڻيڪار، ڪالم نگار، ڊراما نويس، مترجم، محقق ۽ نقاد.
اباڻو ۽ ناناڻو ڳوٺ : ڳوٺ کهڙا، خير پور ميرس.
نوڪري : تعليم کاتي ۾ بطور استاد طور فرض نڀايو.
موڪلاڻي 26اپريل 2021ع تي رات جو تقريبن 8:30 وڳي ٿي. 27اپريل تي جنازي نماز صبح جو شيخ امام بارگاھ ۾ مولوي ممتاز پڙهائي، آخري آرام گاھ ابوبڪر قبرستان لاڙڪاڻي ۾ اٿس.
ڊاڪٽر طفيل چانڊيو پنھنجا ويچار هن ريت ونڊ ڪيا آهن. ڪتاب ۾ لکي ٿو، تہ " قدير شيخ ڊرامي جي فن تي لکندي ڪردار سازي جي فن جو جهڙي ريت ڇيد ڪري ٿو، اهو ناٽڪ لکندڙ جي لاءِ هڪ سبق آموز نسخو آهي."
قدير شيخ پنھنجي سيلف انٽرويو ۾ " محبت" جي سوال تي چيو تہ " وجود جو سرمايو آهي اِنوَالو ٿيڻ کان بچي نہ ٿو سگهي ڇو تہ آرٽسٽ سونهن پرست رهڻ کان سواءِ رهي نہ ٿو سگهي. "
سورت" رعد" جي 38 آيت آهي. ترجمو:" هر شيءِ لاءِ وقت مقرر آهي هر وقت لاءِ هڪ ڪتاب آهي "
ڪتاب ذهنن جو بهترين سرمايو آهن جن کي اڪابرن پڙهيو آهي۽ سڌو رستو اختيار ڪيو آهي.
ڪتاب جو بيڪ ٽائيٽل ايڊووڪيٽ ستار هليو لکيو آهي جنھن پنھنجي سار هيئن پيش ڪئي آهي." قدير شيخ پنھنجو جيڪو ڪم ڪيو اهو لازوال آهي، ٽي وي لاءِ ٽيھارو کن سولو پلي لکيائين جيڪي مختلف ٽي وي چيئلن تان نشر ٿيا. هُن سيريل بہ لکيا تہ ٽيلي فلمون بہ لکيون. ائين ئي لاڙڪاڻي ۾ اسٽيج جي عروج واري دور ۾ اسٽيج ناٽڪ لکيا." آخر ۾ قدير شيخ لاءِ پنھنجو ئي قطعو پيش ڪندس ڇو جو هن سان زندگيءَ ۾ ڪافي هجت ۽ قربت هئي.
اکين جون ڳالھيون، اکيون ٿيون سمجهن،
اکين جا رستا ملائي هرڪو،
وچن وفا جا وفا ڪجن ڀي،
وفا جا وعدا ٻڌائي هر ڪو.