ڪمپيوٽر ۽ سنڌ جا ماڻهو

[ممتاز علي وگهيو]

ڪمپيوٽر ۽ سنڌ جا ماڻهو​

سهيل ميمڻ
ڪيئي سال اڳ هڪ ڪچهريءَ ۾ ڪمپيوٽر جي ذڪر تي سائين جي ايم سيد مون کان پڇيو هو ته، ”اهو ڪمپيوٽر اصل ۾ آهي ڇا؟“ مون سائين کي پنهنجي ڄاڻ ۽ سمجهه موجب ٻڌايو هو ته، بابا! ڪمپيوٽر فلاڻي طرح سان ٺهيل هڪ مشين آهي، فلاڻا فلاڻا ڪم ان تي ڪري سگهجن ٿا وغيره وغيره. پر سچ اهو ئي آهي ته مان سائينءَ کي مطمئن ڪندڙ ڳالهه نه ٻڌائي سگهيو هيس ته ڪمپيوٽر آهي ڇا؟ ۽ اڄ به مون کي صحيح معنيٰ ۾ خبر ناهي ته ڪمپيوٽر آهي ڇا؟ پر سنڌ کان ٻاهر نڪرڻ، خاص ڪري آمريڪا ۾ پهچڻ تي خبر پئي ته زندگي جي وهنوار ۾ ڪمپيوٽر گهڻو ڪجهه کان به وڌيڪ شئي آهي. ڪمپيوٽر ڪتاب آهي، لائبريري آهي، اسڪول آهي، يونيورسٽي آهي. بلڪه ڪمپيوٽر هڪ پورو علم جو سمنڊ آهي. ڪمپيوٽر خط آهي، ڪمپيوٽر پوسٽ آفيس آهي، فون آهي، ٽي وي آهي، سينيما آهي، ڪمپيوٽر دوست آهي، ساٿي آهي، مهربان آهي، مددگار آهي. ڪمپيوٽر استاد آهي، رهنما آهي، چوڪيدار آهي. ڪمپيوٽر الائي ڇا جو ڇا آهي!! ٻين ملڪن جي خبر ناهي، پر آمريڪا سڄو ڪمپيوٽر تي ٿو هلي. جنگ ۽ جاسوسيءَ کان ويندي هوائي جهاز، ريل ۽ روڊ کان وٺي سامونڊي سفر تائين، پزاهٽ، ميڪڊونلڊ ۽ ڪي ايف سي جي ننڍڙن ننڍڙن ريسٽورنٽس کان وٺي وال مارٽ، ڪي مارٽ، سيئرس مارشل ۽ ٽارگيٽ وغيره جهڙن وڏن سپر اسٽورن تائين، بيمارين جي ٽيسٽن ۽ علاج کان وٺي آپريشن ٿيٽر تائين، ٻنيءَ ۾ دوائن جي ڦوهاري کان ويندي زمين کي پاڻي ڏيڻ، هر هلائڻ، فصل لڻڻ تائين، ڏوهارين کي ڳولهڻ ۽ ڏوهه ثابت ڪرڻ کان وٺي سزائون ڏيڻ تائين، سمنڊ جي پاتال ۾ لڪيل رازن کان وٺي ڪائنات جي نظام ۽ مريخ تي زندگيءَ جي ڳولا تائين هتي سڀ ڪجهه ڪمپيوٽر آهي. ڪمپيوٽر دنيا ۾ هر جاءِ تي پهچي چڪو آهي.
آمريڪا جي رياست ٽيڪساس جو ننڍڙو شهر ايلڪيمپو هجي يا سنڌ جو ٽنڊو الهيار، مصر جو سوئيز هجي، يا آئيسلينڊ جو ريڪجيوڪ، ڪمپيوٽر هر هنڌ موجود آهي، پر پوءِ ڇا سبب آهي جو ڪمپيوٽر مان جيڪي فائدا ترقي يافته ملڪن جو عوام وٺي رهيو آهي، اهي سنڌ جا ماڻهو باوجود سهولت ميسر هجڻ جي نٿا وٺن. ان جو سڌو سنئون جواب اهو آهي ته فرق ڪمپيوٽر جي استعمال جو آهي. جيڪو ڪمپيوٽر کي جنهن طريقي سان، جنهن مقصد لاءِ استعمال ڪندو، اهو اهڙو ئي فائدو حاصل ڪندو. ڪمپيوٽر سنڌ جي نوجوانن کي ميرو خان، ڏوڪري، جنگشاهي ۽ روهڙيءَ کان ويندي ڪئماڙي ۽ ڪشمور تائين هر شهر، هر ڳوٺ ۾، سندن گهرن ۾ آڪسفورڊ، ڪئمبرج ۽ هارورڊ يونيورسٽي آڻي ڏني آهي. بٽڻ دٻايو ۽ انهن يونيورسٽين ۾ گهڙي وڃو. دنيا جي ڪنهن به معاملي تي توهان کي ڪا به معلومات، ڪو به سوال پڇڻ لاءِ ڪنهن کي به منٿ ميڙ ڪرڻ جي ڪا ضرورت ناهي. بنا دير جي ۽ بنا ناراضگي يا خفت جي توهان پنهنجي گهربل معلومات گهر ويٺي حاصل ڪري سگهو ٿا. پر وري به سوال اهو ئي ساڳيو آهي. يعني ڪمپيوٽر جي صحيح استعمال جو. ڪمپيوٽر سرحدون ٽوڙي ڇڏيون آهن، هاڻي ڪنهن به ٻئي ملڪ يا نظريي جو ڪتاب پاڻ وٽ رکڻ سان ڪو به حڪومتي عتابن جو شڪار نٿو ٿي سگهي. ڪمپيوٽر سڄي دنيا جا ڪتاب توهان جي گهر ۾ آڻي رکيا آهن. دنيا جي ڪهڙي اخبار پڙهڻ چاهيو ٿا؟ نيويارڪ ٽائيمس، شڪاگو ٽريبيون يا هيوسٽن ڪرونيڪل؟ بس ڪلڪ ڪريو، اها اخبار نيويارڪ جي ماڻهن تائين پوءِ پڄندي پهريان توهان جوهيءَ ۾ ويهي پڙهي سگهو ٿا. ڪمپيوٽر تي چيٽنگ به سٺي ڳالهه آهي، پر ڪمپيوٽر رڳو چيٽنگ لاءِ ناهي. نه ئي ڪمپيوٽر ڪا ڇوڪريون ڦاسائڻ جي مشين آهي. ڇوڪرين وارا نالا رکي پنج پنج ڪلاڪ انٽرنيٽ ڪيفي ۾ ويهي فضول ڪمن ۾ پئسو ۽ وقت وڃائڻ کان بهتر آهي ته ڪمپيوٽر جهڙي عظيم شيءِ مان ڪو عظيم فائدو وٺجي. آمريڪا جي ناري چيٽنگ ۾ سنگت رکي پنهنجي دوست سان ملڻ لاءِ ڄامشوري پهچي وئي، اهڙيون ڳالهيون ورلي ۽ سالن ۾ ڪي هڪ ٿينديون آهن. اها به حقيقت آهي ته اهي ڪم ڪمپيوٽر تي رڳو سنڌي نوجوان ئي نٿا ڪن، پر سڄي دنيا ۾ اهي ڪم ٿين پيا. پر قوم، قوم جي ذميوارين ۾ فرق آهي. جيڪڏهن آمريڪا يا ڪنهن ٻئي ترقي يافته ملڪ جا ماڻهو اهي ڪم ڪن ٿا ته انهن تي ڪا ميار ئي ناهي. انهن کي اهي ڪم سونهن ٿا، ڇاڪاڻ ته انهن قومن کي زندگيءَ جا ٻيا خفا ناهن. سنڌ وانگر نه هنن جي قومي وجود کي ڪو خطرو آهي، نه بيروزگاري سبب انهن قومن جا نوجوان پاڻ کي باهيون پيا ڏين، نه انهن جي ٻوليءَ کي ڪو تباهيءَ ڏانهن مسلسل ڌڪا ڏئي رهيو آهي. نه انهن جي جيئڻ جو واحد حل ڪنهن سنڌو درياهه تي ڪو ڪالاباغ ڊيم اڏي رهيو آهي. نه انهن قومن جو پئسو ڪي ٻيا ملڪ يا صوبا، وفاق جي نالي ۾ کنيو وڃن ٿا. نه ئي انهن قومن جي ماڻهن ڌاڙيلن جي خوف سبب سج لهڻ بعد گهرن مان نڪرڻ بند ڪري ڇڏيو آهي. سنڌ جي نوجوانن جون ذميواريون ترقي يافته قومن جي نوجوانن جي ذميواريءَ کان قطعي مختلف آهن. سنڌ جا نوجوان پهرين پنهنجي قوم کي ان ليول تي وٺي وڃن، جتي دنيا جون ترقي يافته قومون آهن. پوءِ ڀلي فارغ وقت ۾ جيئن وڻين تيئن ڪن. پر هن وقت جڏهن سنڌ تاريخ جي ڏکئي دور ۾ گذري رهي آهي، ان وقت سنڌ جي نوجوانن پاران فضول ڪمن ۾ پئسو، وقت ۽ صلاحيتون برباد ڪرڻ، باضمير لاءِ قومي ڏوهه تصور ٿئي ٿو.
بشڪريه ڪاوش اخبار

 

[اظهرالدين بهلڪاڻي]

جواب: ڪمپيوٽر ۽ سنڌ جا ماڻهو

ادا ڪمپيوٽر جي باري ۾ توهان تمام بهترين شيئرنگ ڪئي آهي۔ اڄ به اِها ئي ضرورت آهي۔ ته پنهنجي قومي ٻولي کي اعلى درجو ڏيارجي۔ ۽ ڪمپيوٽر جو صحيح استعمال ڪجي۔ فالتو ڪمن کان سٺو آهي۔ ته ڪمپيوٽر جو استعمال صحيح نموني ڪجي۔ ۽ ڪو حقيقي مقصد منتخب ڪجي۔ بهترين شيئرنگ

 

[ممتاز علي وگهيو]

جواب: ڪمپيوٽر ۽ سنڌ جا ماڻهو

ادا مهربانيون

 

[مست]

جواب: ڪمپيوٽر ۽ سنڌ جا ماڻهو

هي دور اهڙو آهي جنهن ۾ جيڪڏهن ٽيڪنالاجي جي شين تي درست نموني ڌيان ڏئي ڪوشش ڪئي وڃي ته ترقي ڪري سگهجي ٿي، باقي انهن کي واندڪائي جي وندر سمجهڻ، راندين جو سامان سمجهڻ، فضول وقت وڃائڻ سان صرف نقصان ئي پلئه پئجي سگهيو آهي۔۔ هينئر به ليکڪ جي ڳالهه وانگر سنڌ ۾ ڪمپيوٽر جتي ڪٿي عام ٿي ويو آهي پر ان مان اهي فائدا نه پيا ورتا وڃن۔۔ ڪمپيوٽر توڙي انٽرنيٽ مان آن لائن ڪيترا ئي فائدا وٺي سگهجن ٿا۔ انٽرنيٽ ذريعي روزگار ڪرڻ، نوٽس ڳولڻ، اعلى فاصلاتي تعليم حاصل ڪرڻ هڪ ننڍڙو مثال آهي۔۔ اميد ته اهڙا ليک اسان جي معاشري ۾ ڪمپيوٽر، موبائل ۽ ٽيڪنالوجي جي ٻين شين جي گمراهه ڪن استعمال بابت ماڻهن کي جاڳائڻ ۾ وڌيڪ اهم ڪردار ادا ڪندا۔۔ ليک ونڊ ڪرڻ جي مهرباني۔۔

 

[ممتاز علي وگهيو]

جواب: ڪمپيوٽر ۽ سنڌ جا ماڻهو

هي دور اهڙو آهي جنهن ۾ جيڪڏهن ٽيڪنالاجي جي شين تي درست نموني ڌيان ڏئي ڪوشش ڪئي وڃي ته ترقي ڪري سگهجي ٿي، باقي انهن کي واندڪائي جي وندر سمجهڻ، راندين جو سامان سمجهڻ، فضول وقت وڃائڻ سان صرف نقصان ئي پلئه پئجي سگهيو آهي۔۔ هينئر به ليکڪ جي ڳالهه وانگر سنڌ ۾ ڪمپيوٽر جتي ڪٿي عام ٿي ويو آهي پر ان مان اهي فائدا نه پيا ورتا وڃن۔۔ ڪمپيوٽر توڙي انٽرنيٽ مان آن لائن ڪيترا ئي فائدا وٺي سگهجن ٿا۔ انٽرنيٽ ذريعي روزگار ڪرڻ، نوٽس ڳولڻ، اعلى فاصلاتي تعليم حاصل ڪرڻ هڪ ننڍڙو مثال آهي۔۔ اميد ته اهڙا ليک اسان جي معاشري ۾ ڪمپيوٽر، موبائل ۽ ٽيڪنالوجي جي ٻين شين جي گمراهه ڪن استعمال بابت ماڻهن کي جاڳائڻ ۾ وڌيڪ اهم ڪردار ادا ڪندا۔۔ ليک ونڊ ڪرڻ جي مهرباني۔۔

ادا مست صاحب توهان جي مهرباني جو توهان ان مضمون کي نظر ۾ رکي ڪري پنهنجا سٺا خيالات ظاهر ڪيا آهن ۽ تمام سٺي صلاح ڏني اٿوِ۔ جنهن لاء اوهان جي مهرباني۔

 

[نثارابڙو]

جواب: ڪمپيوٽر ۽ سنڌ جا ماڻهو

آ هن ليک تي صرف ايترو ئي چوندس ته لک شاباسون سنڌ جي ماڻهن کي جو هو اهڙي قهري ۽ وسيلن جي ڪمي واري دور ۾ به مڙوئي نيٽ جو استعمال ڪنٿا ۔۔۔ آ ته چوانٿو ته سنڌ ۾ ڪمپيوٽر يا نيٽ تي ڪم ڪرڻ دل جگري جو ڪم آهي بلڪه وقت جو ايترو ته استعمال ٿئي ٿو جو وڃي ٿيا خئير ۔۔۔

سنڌ اندر ڪو هڪ مسئلو هجي ته ان سان منهن ڏجي هت ته “ جيڏانهن ڪريان پرک تيڏانهن مسئلو سامهون” واري حالت آهي ۔۔۔

1۔ بجلي جو نه هجڻ ۽ جي آهي ته لوڊ شيڊنگ جو آزار ؛ 24 ڪلاڪن مان گهٽ ۾ گهٽ 10 کان ٻارنهن ڪلاڪ لوڊ شيڊنگ ٿئي ٿي، ان سبب زندگي جا سڀ ڪار وهنوار ويهجي وڃنٿا ۽ ماڻهون پاڻ کي بي وس ۽ لاچار سمجهنٿا۔
2۔ انٽرنيٽ جو مهانگو هجڻ يا وري اڻ لڀ هجڻ يا وري نيٽ جي رفتار جو سست هجڻ؛ دنيا جي ملڪن ۾ روڊن ۽ رستن تي ويهي، ڪمپيوٽر کوليو ڪٿان نه ڪٿان ڪو مفت جو نيٽ ورڪ کلي ويندو ۽ اوهان آرام سان پنهنجو ڪم ڪري سگهندا آهيو، پر سنڌ جي ڪجهه شهرن کان علاوه نيٽ جو ملڻ يا هجڻ مشڪل بلڪ ناممڪن آهي ، شهرن ۾ به جيڪڏهن ڪو نيٽ ورڪ هلي ٿو ته ان لئه چڱي خاصي آمدني هجي ته جيئن ماهوار خرچ برداشت ڪري سگهجن۔
3۔ سماجي ۽ سياسي حالتن جو خراب هجڻ؛ سنڌ جا ماڻهون ذهني ڪوفت ۾ گذارين ٿا، نه ته سماجي ترقي نظر اچي ٿي، نه نوڪريون ملن ٿيون، نه ڌنڌا يا واپار ڪنهن تسلسل سان هلنٿا، نوجوان نوڪري جي تلاش ۾ آهي ۽ ڪسمپرسي جي زندگي گذاري ٿو، جنهن سبب جديد علمن ۽ ڪمپيوٽر ۽ نيٽ جي استعمال کان ڪوهين ڏور آهي ۔۔۔
4۔ جديد علمن جو سنڌي ٻولي ۾ نه هجڻ؛ جڏهن قومي ٻولي جي واڌ ويجهه لئه ڪم ڪندڙ ادارا ۽ تعليمي ادارا غلامانه ذهنيت ۾ هجن ۽ بي راهه روي جو شڪار هجن ته ان ٻولي جو جديد علمن سان ڪو ربط نه ٿو رهي، بس هلي پئي الله جي آسري تي ۔۔۔ سنڌي ٻولي جي واڌ ويجهه لئه ڪم ڪندڙ سڀ ادارا ”ڍڳو پير پيران” واري حالت ۾ آهن۔

هاڻ اوهان دوست ئي فيصلو ڪريو ته ڏوهه ڪنهنجو؟ آ ته چوانٿو ته سنڌ جي موجوده حالتن جا ذميوار اسان پاڻ ته آهيون ئي آهيون پر جن ماڻهن جو ڪم ئي آهي ملڪ کي ترقي وٺرائڻ ۽ ملڪ جي ماڻهن کي تعليمي زيور پارائڻ ۽ ان ڪم لا کين ڪجهه پگهارون به ملن ٿيون ۽ ڪجهه مال به ملي ٿو پر ٿئي ڇا ٿو؟ ان سوال جو جواب نه ته مونکي خبر آهي ۽ نه قوم کي ۔۔۔۔؟

آخر ۾ هڪ وطن دوست ۽ رب جي ذات تي ايمان رکندڙ جي حيثيت ۾ ائين ئي چئبو ته ” آسر مَ لاهيج سڄڻ ٻاجهيندڙ گهڻو“

 

[ممتاز علي وگهيو]

جواب: ڪمپيوٽر ۽ سنڌ جا ماڻهو

آ هن ليک تي صرف ايترو ئي چوندس ته لک شاباسون سنڌ جي ماڻهن کي جو هو اهڙي قهري ۽ وسيلن جي ڪمي واري دور ۾ به مڙوئي نيٽ جو استعمال ڪنٿا ۔۔۔ آ ته چوانٿو ته سنڌ ۾ ڪمپيوٽر يا نيٽ تي ڪم ڪرڻ دل جگري جو ڪم آهي بلڪه وقت جو ايترو ته استعمال ٿئي ٿو جو وڃي ٿيا خئير ۔۔۔

سنڌ اندر ڪو هڪ مسئلو هجي ته ان سان منهن ڏجي هت ته “ جيڏانهن ڪريان پرک تيڏانهن مسئلو سامهون” واري حالت آهي ۔۔۔

1۔ بجلي جو نه هجڻ ۽ جي آهي ته لوڊ شيڊنگ جو آزار ؛ 24 ڪلاڪن مان گهٽ ۾ گهٽ 10 کان ٻارنهن ڪلاڪ لوڊ شيڊنگ ٿئي ٿي، ان سبب زندگي جا سڀ ڪار وهنوار ويهجي وڃنٿا ۽ ماڻهون پاڻ کي بي وس ۽ لاچار سمجهنٿا۔
2۔ انٽرنيٽ جو مهانگو هجڻ يا وري اڻ لڀ هجڻ يا وري نيٽ جي رفتار جو سست هجڻ؛ دنيا جي ملڪن ۾ روڊن ۽ رستن تي ويهي، ڪمپيوٽر کوليو ڪٿان نه ڪٿان ڪو مفت جو نيٽ ورڪ کلي ويندو ۽ اوهان آرام سان پنهنجو ڪم ڪري سگهندا آهيو، پر سنڌ جي ڪجهه شهرن کان علاوه نيٽ جو ملڻ يا هجڻ مشڪل بلڪ ناممڪن آهي ، شهرن ۾ به جيڪڏهن ڪو نيٽ ورڪ هلي ٿو ته ان لئه چڱي خاصي آمدني هجي ته جيئن ماهوار خرچ برداشت ڪري سگهجن۔
3۔ سماجي ۽ سياسي حالتن جو خراب هجڻ؛ سنڌ جا ماڻهون ذهني ڪوفت ۾ گذارين ٿا، نه ته سماجي ترقي نظر اچي ٿي، نه نوڪريون ملن ٿيون، نه ڌنڌا يا واپار ڪنهن تسلسل سان هلنٿا، نوجوان نوڪري جي تلاش ۾ آهي ۽ ڪسمپرسي جي زندگي گذاري ٿو، جنهن سبب جديد علمن ۽ ڪمپيوٽر ۽ نيٽ جي استعمال کان ڪوهين ڏور آهي ۔۔۔
4۔ جديد علمن جو سنڌي ٻولي ۾ نه هجڻ؛ جڏهن قومي ٻولي جي واڌ ويجهه لئه ڪم ڪندڙ ادارا ۽ تعليمي ادارا غلامانه ذهنيت ۾ هجن ۽ بي راهه روي جو شڪار هجن ته ان ٻولي جو جديد علمن سان ڪو ربط نه ٿو رهي، بس هلي پئي الله جي آسري تي ۔۔۔ سنڌي ٻولي جي واڌ ويجهه لئه ڪم ڪندڙ سڀ ادارا ”ڍڳو پير پيران” واري حالت ۾ آهن۔

هاڻ اوهان دوست ئي فيصلو ڪريو ته ڏوهه ڪنهنجو؟ آ ته چوانٿو ته سنڌ جي موجوده حالتن جا ذميوار اسان پاڻ ته آهيون ئي آهيون پر جن ماڻهن جو ڪم ئي آهي ملڪ کي ترقي وٺرائڻ ۽ ملڪ جي ماڻهن کي تعليمي زيور پارائڻ ۽ ان ڪم لا کين ڪجهه پگهارون به ملن ٿيون ۽ ڪجهه مال به ملي ٿو پر ٿئي ڇا ٿو؟ ان سوال جو جواب نه ته مونکي خبر آهي ۽ نه قوم کي ۔۔۔۔؟

آخر ۾ هڪ وطن دوست ۽ رب جي ذات تي ايمان رکندڙ جي حيثيت ۾ ائين ئي چئبو ته ” آسر مَ لاهيج سڄڻ ٻاجهيندڙ گهڻو“

ادا توهان سڀ ڳالهيون سچ چيون آهن ۽ مان توهان جي هڪ هڪ ڳالهه سان اتفاق ڪريان ٿو،

 

[مست]

جواب: ڪمپيوٽر ۽ سنڌ جا ماڻهو

ادا مست صاحب توهان جي مهرباني جو توهان ان مضمون کي نظر ۾ رکي ڪري پنهنجا سٺا خيالات ظاهر ڪيا آهن ۽ تمام سٺي صلاح ڏني اٿوِ۔ جنهن لاء اوهان جي مهرباني۔

مهرباني ادا

 

[مست]

جواب: ڪمپيوٽر ۽ سنڌ جا ماڻهو

آ هن ليک تي صرف ايترو ئي چوندس ته لک شاباسون سنڌ جي ماڻهن کي جو هو اهڙي قهري ۽ وسيلن جي ڪمي واري دور ۾ به مڙوئي نيٽ جو استعمال ڪنٿا ۔۔۔ آ ته چوانٿو ته سنڌ ۾ ڪمپيوٽر يا نيٽ تي ڪم ڪرڻ دل جگري جو ڪم آهي بلڪه وقت جو ايترو ته استعمال ٿئي ٿو جو وڃي ٿيا خئير ۔۔۔

سنڌ اندر ڪو هڪ مسئلو هجي ته ان سان منهن ڏجي هت ته “ جيڏانهن ڪريان پرک تيڏانهن مسئلو سامهون” واري حالت آهي ۔۔۔

1۔ بجلي جو نه هجڻ ۽ جي آهي ته لوڊ شيڊنگ جو آزار ؛ 24 ڪلاڪن مان گهٽ ۾ گهٽ 10 کان ٻارنهن ڪلاڪ لوڊ شيڊنگ ٿئي ٿي، ان سبب زندگي جا سڀ ڪار وهنوار ويهجي وڃنٿا ۽ ماڻهون پاڻ کي بي وس ۽ لاچار سمجهنٿا۔
2۔ انٽرنيٽ جو مهانگو هجڻ يا وري اڻ لڀ هجڻ يا وري نيٽ جي رفتار جو سست هجڻ؛ دنيا جي ملڪن ۾ روڊن ۽ رستن تي ويهي، ڪمپيوٽر کوليو ڪٿان نه ڪٿان ڪو مفت جو نيٽ ورڪ کلي ويندو ۽ اوهان آرام سان پنهنجو ڪم ڪري سگهندا آهيو، پر سنڌ جي ڪجهه شهرن کان علاوه نيٽ جو ملڻ يا هجڻ مشڪل بلڪ ناممڪن آهي ، شهرن ۾ به جيڪڏهن ڪو نيٽ ورڪ هلي ٿو ته ان لئه چڱي خاصي آمدني هجي ته جيئن ماهوار خرچ برداشت ڪري سگهجن۔
3۔ سماجي ۽ سياسي حالتن جو خراب هجڻ؛ سنڌ جا ماڻهون ذهني ڪوفت ۾ گذارين ٿا، نه ته سماجي ترقي نظر اچي ٿي، نه نوڪريون ملن ٿيون، نه ڌنڌا يا واپار ڪنهن تسلسل سان هلنٿا، نوجوان نوڪري جي تلاش ۾ آهي ۽ ڪسمپرسي جي زندگي گذاري ٿو، جنهن سبب جديد علمن ۽ ڪمپيوٽر ۽ نيٽ جي استعمال کان ڪوهين ڏور آهي ۔۔۔
4۔ جديد علمن جو سنڌي ٻولي ۾ نه هجڻ؛ جڏهن قومي ٻولي جي واڌ ويجهه لئه ڪم ڪندڙ ادارا ۽ تعليمي ادارا غلامانه ذهنيت ۾ هجن ۽ بي راهه روي جو شڪار هجن ته ان ٻولي جو جديد علمن سان ڪو ربط نه ٿو رهي، بس هلي پئي الله جي آسري تي ۔۔۔ سنڌي ٻولي جي واڌ ويجهه لئه ڪم ڪندڙ سڀ ادارا ”ڍڳو پير پيران” واري حالت ۾ آهن۔

هاڻ اوهان دوست ئي فيصلو ڪريو ته ڏوهه ڪنهنجو؟ آ ته چوانٿو ته سنڌ جي موجوده حالتن جا ذميوار اسان پاڻ ته آهيون ئي آهيون پر جن ماڻهن جو ڪم ئي آهي ملڪ کي ترقي وٺرائڻ ۽ ملڪ جي ماڻهن کي تعليمي زيور پارائڻ ۽ ان ڪم لا کين ڪجهه پگهارون به ملن ٿيون ۽ ڪجهه مال به ملي ٿو پر ٿئي ڇا ٿو؟ ان سوال جو جواب نه ته مونکي خبر آهي ۽ نه قوم کي ۔۔۔۔؟

آخر ۾ هڪ وطن دوست ۽ رب جي ذات تي ايمان رکندڙ جي حيثيت ۾ ائين ئي چئبو ته ” آسر مَ لاهيج سڄڻ ٻاجهيندڙ گهڻو“

سائين بيشڪ اهي مسئلا ته پنهنجي جڳهه تي موجود آهن۔۔۔۔