عنايت بلوچ . شاعر ، نقاد ، براڊ ڪاسٽر ۽ لطيف جو پارکو

​

نامياري اديب ، شاعر ۽ براڊڪاسٽر عنايت بلوچ جو پورو نالو عنايت الله ولد غلام نبي اداسي کوسو بلوچ آهي. سندس والد پڻ پنهنجي دور جو اهم شاعر هو. سندس جنم 3 آڪٽوبر 1941ع تي ڳوٺ حاجي يار محمد کوسي لڳ احمد پور ضلعي خيرپور ميرس ۾ ٿيو. سندس تعليم ايم اي (اسلامڪ هسٽري ) آهي. عنايت بلوچ شاعر هئڻ سان گڏ سٺو نثر نگار ، نقاد ۽ لطيف جو پارکو پڻ آهي

ڪسٽمز کاتي ڪراچي ۾ آفيسري جي نوڪري کي خيرباد چئي 1970 ۾ براڊ ڪاسٽنگ جي دنيا ۾ داخل ٿيو. جتي هو مختلف هنڌن تي مختلف عهدن تي رهيوجهڙوڪ اسسٽنٽ ريجنل ڊائريڪٽر ريڊيو پاڪستان ڪراچي ۽ حيدراباد (1970کان 1974 ) پروگرام مئنيجر ڪوئيٽا ۽ ڪراچي (1974 کان 1984 ) اسٽيشن ڊائريڪتر تربت ، حيدرآباد ۽ اسلام آباد (1982 کان 1995) ڪنٽرولر هوم ( 1995 کان 1996 ) ڊائريڪٽر پروگرامس پي بي سي اسلام آباد (1996 کان 2001) .

ان کانسواء پنهنجي قابليت جي بنياد تي ڪنسلٽنت پيمرا به رهيو آهي. پاڻ مختلف خانگي چئنلس تي پڻ مختلف عهدن تي رهيو آهي جهڙوڪ جي ايم سچل ايف ايم 105 ۽ جي ايم جوش ايف ايم 99 .عنايت بلوچ دنيا جي ڪيترن ملڪن مان ريڊيو سان لاڳپيل ڪورسن ، ورڪشاپن ۽ سيمينارن ۾ به شرڪت ڪئي.

عنايت بلوچ کي ريڊيو پاڪستان جي نمائندي جي حيثيت سان ٻه دفعا محترما بينظير ڀٽوسان گڏجي ٻاهرين ملڪن جي سفر جو اعزاز مليو. عنايت بلوچ کي اهو اعزاز به حاصل آهي ته سندس نالو
World’s who is who of poetry
۾ آيل آهي. جيڪو 1978 ۾ ڪئمبرج انگلينڊ مان ڇپيو. کيس ڪيترائي ايوارڊ ۽ ميڊل پڻ مليا آهن 1987 ۾ شهباز گولڊ ميڊل ، پاڪستان رائيٽرس گلڊ پاران سنس شاعري جي ڪتاب “ تند ڪٽارو ڪنڌ ” ۽ سفرنامي “ پرين جي پرديس ” تي کيس انعام ڏنا ويا. سنڌ ماڻڪ موتي تنظيم پاران سندس ادبي خدمتن تي تاجپوشي ڪئي وئي. پاڻ بزم تعمير ادب جو صدر رهيو آهي.

سندس تصنيفن ۾ هيٺيان ڪتاب شامل آهن

1 تند ڪٽارو ڪنڌ (شاعري) 1981
2 پرين جي پرديس (سفرنامو) 1984
3 پرديسي ڪهڙا پرين (سفرنامو) 1987
4 سهسين ٿيا سارنگ (سفرنامو) 1995

ان کانسواء پاڻ هيٺيان ڪتاب پڻ ترتيب ڏنا آهن

1 سڀ ۾ پنهون پاڻ (مير سڪندر خان کوسي جو ڪلام) 1974
2 ڪي پڙاڏا ڪي سڏ (جي الانا جي سنڌي شاعري) 1981
3 پيارن جا پيغام (ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ جي خطن جي ترتيب) 2008

عنايت بلوچ هن وقت سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جو ميمبر آهي

انسائيڪلو پيڊيا سنڌيانه جي ٿورن سان

​

 

​

 

ساروڻين ۾ تـُنهنجو عڪس... (زيب سنڌي)

عنايت بلوچ سان منهنجو پهريون تعارف سندس هڪ نظم وسيلي ٿيو هو. تڏهن اڃان مون نئون نئون لکڻ شروع ڪيو هو. لکندو به ڪهاڻيون هئس ته پڙهندو به ڪهاڻيون ۽ ڪجهه ٻيو نثر هئس، باقي شاعري مونکي سمجهه ۾ اچڻ بدران منهنجي مٿي تان گذري هلي ويندي هئي. انڪري ڪو به رسالو پڙهندي مان شاعري جا صفحا بنا پڙهڻ جي فقط سرسري طور تي ڏسي ورقَ اٿلائي ڇڏيندو هئس. ائين ئي 1975ع ۾ ماهوار ”سوجهرو“ جي ڪنهن شماري ۾ ڇپيل شاعري جا ورقَ پئي ورايم جو عنايت بلوچ جي هڪ نظم تي نظر بيهي رهي. اهو نظم پڙهيم ته نه فقط ڏاڍو وڻيو، پر انهيءَ نظم جون ٻه سٽون، منهنجي شاعريءَ کان ڪورِي دل جي ڪاغذ تي لکجي ويون.
مون ريءَ ڪيئن گذاريو هوندئي، آب اکين مان هاريو هوندئي
ڪافي ٽيبل تي پئي هوندي، سوچَ ۾ تنهن کي ٺاريو هوندئي !
اهي سٽون پڙهي مون سوچيو هو ته آخر اهو ڪهڙو شاعر آهي، جيڪو محبوب جي ياد ۾ پِٽِڪو ڪرڻ بدران محبوب کان ٿو پُڇي ته مون کان سواءِ تو ڪيئن گذاريو ۽ رُنوهوندو! ايڏو اعتماد، ايڏو ڀروسو پنهنجي شخصيت ۽ سوچَ تي!! اُن کان ڪجهه عرصو پوءِ جڏهن مون ڪنهن رسالي ۾ عنايت بلوچ جو فوٽو ڏٺو ته سوچيم، واقعي... اهڙي سهڻي ماڻهوءَ لاءِ ته ڪابه حسينا هنجون هاري سگهي ٿي ۽ سندس سوچن ۾ گم سُم ٿي پنهنجي اڳيان ٽيبل تي رکيل گرم گرم ڪافيءَ جو مگ به ٺاري سگهي ٿي! سو انهيءَ سهڻي ماڻهوءَ سان سندس شاعري وسيلي منهنجو اهو پهريون تعارف ٿيو هو، پر جڏهن هن سان پهرين روبرو ملاقات ٿي ته منهنجو هُن سان تعارف ئي نه ٿي سگهيو هو! 1983ع ۾ مان سليم قريشيءَ سان سندس ادبيات ڪتاب گهر تي ڪچهري ڪري رهيو هئس ته ڪتاب گهر ٻاهران ريڊيو پاڪستان حيدرآباد جي گاڏي اچي بيٺي ۽ عنايت بلوچ گاڏي مان لهي اندر آيو. سليم قريشي ۽ مون اٿي عنايت بلوچ سان هٿ ملايو. عنايت صاحب بيٺي بيٺي فقط ڪو هڪڙو ئي منٽ سليم سان ڪجهه ڪتابن بابت ڳالهايو ۽ ساڳئي پير تي واپس هليو ويو.
ڪجهه مهينن کان پوءِ نصير مرزا ريڊيو حيدرآباد تي پروڊيسر ٿي آيو. نصير سان ننڍپڻ جي دوستي هئي، انڪري جڏهن به لاڙڪاڻي کان حيدرآباد وڃڻ ٿيندو هو ته نصير وٽ وڃڻ لازم ٿي پوندو هو. عنايت بلوچ ريڊو پاڪستان حيدرآباد جو ئي اسٽيشن ڊائريڪٽر هوِ، پر اتفاق سان ڪڏهن به ساڻس ملاقات نه ٿي سگهي.
1988ع ۾ پاڪستان براڊڪاسٽنگ ڪارپوريشن، ريڊيو پروڊيوسر لاءِ سنڌ جي اميدوارن کانِ لکت واري ٽيسٽ ريڊيو پاڪستان حيدرآباد تي ورتي هئي، جنهن ۾ هڪ اميدوار مان به هئس. انهيءَ امتحاني مرڪز جو انچارج عنايت بلوچ هو، جنهن اسلام آباد کان آيل سواليه پيپرن وارو سيل ٿيل لفافو اميدوارن جي سامهون اچي کوليو ۽ هر اميدوار اڳيان سواليه پيپر رکي، گڊ وشز چئي هليو ويو. انويليجيٽر جي ڊيوٽي نامياري ليکڪ ۽ ان وقت جي پروگرام مئنيجر سائين ممتاز مرزا ڪئي هئي. خير... حيدرآباد ۾ لکت واري ٽيسٽ ۽ ڪراچيءَ ۾ ٿيل انٽرويو مان پاس ٿي، ٽريننگ لاءِ مان وڃي پاڪستان براڊڪاسٽنگ اڪيڊمي اسلام آباد پهتس ته اُتي جي فضائن ۾ به مون عنايت بوچ جو نالو گونجندي ٻڌو! اڪيڊميءَ ۾ اسان جا استاد ۽ ناميارا براڊڪاسٽر عنايت بلوڇ جو اڪثر ذڪر ڪندا هئا، تڏهن مونکي اندازو ٿيو ته عنايت بلوچ فقط شاعريءَ ۾ نالو ناهي ڪمايو، پر پنهنجي پروفيشن ۾ به هُن جي ڌاڪ آهي.
اڪيڊميءَ ۾ منهنجي ڇهن مهينن جي ٽريننگ پوري ٿي ته ڪجهه هٿ پير هڻڻ کان پوءِ مون کي ريڊيو پاڪستان حيدرآباد تي پوستنگ ملي وئي ۽ مان وڃي اتي پهتس. جوائننگ ڏيڻ لاءِ اسٽيشن ڊائريڪٽر عنايت بلوچ جي آفيس جي ڪمري جو در کولڻ لاءِ هٿ وڌم ته در کولڻ کان اڳ ۾ آفيس جي در تي ويٺل پٽيوالي کڻي مون کي ٻانهن کان جهليو! پٽيوالي کي ٻڌايم ته مان پروڊيوسر آهيان ۽ جوائننگ ڏيڻ آيو آهيان، تڏهن پٽيوالي منهنجي ٻانهن ڇڏي ڏاڍي معزرت سان چيو، ”توهان اسٽيشن ڊائريڪٽر صاحب جي پي اي سان وڃي ملو، اُهو بلوچ صاحب کي توهان جي اچڻ جو اطلاع ڏيندو!“ مار... اهڙو پروٽوڪول ته مون اسلام آباد هيڊ ڪوارٽرس ۾ ڊائريڪٽر جنرل جو به نه ڏٺو هو...!! پي اي سان وڃي مليس ، جنهن بلوچ صاحب کي انٽرڪام تي اطلاع ڏنو ته هُن مونکي هڪدم سڏائي ورتو. ڪمري ۾ داخل ٿيس ته بلوچ صاحب اٿي ڀاڪر پاتو، ”ويلڪم زيب“ هن ويهڻ جو اشارو ڪي بيل وڄائي. پٽيوالو آيو ته کيس چانهن آڻڻ لاءِ چئي مرڪي مون ڏانهن ڏسي چيائين، ”زيب صاحب ، مونکي اسلام آباد مان لکيل توهان جو خط مليو هو، پر مان ڪوڙ نه ڳالهائيندس ، مون توهان جي هتي پوسٽنگ لاءِ ڪنهن کي نه چيو هو. توهان جي پنهنجي خوشقسمتي آهي جو توهان کي حيدرآباد ۾ پوسٽنگ ملي وئي.“ مرڪي وراڻيم، ”سائين ، منهنجي انهيءَِ خوشقسمتيءَ پٺيان منهنجي ٻن مهربانن مخدوم امين فهيم ۽ سائين غلام مصطفي شاه جو هٿ آهي ، نه ته خيرپور ۾ خواجا امداد جي انڊر ۾ ڪم ڪرڻ بجاءِ مان اسڪردو هليو وڃان ها.“ عنايت صاحب هڪ وڏو ٽهڪ ڏنو، تيسين چانهن به اچي وئي.
انهن ڏينهن نئين آيل پروڊيوسر کان ڊيوٽي آفيسر جو ڪم ورتو ويندو ته ويٺو ڪاغذ ۽ ٽيپس سنڀالي ، پر بلوچ صاحب مون تي اعتماد ڪندي اُٿندي ئي ڊرامي جهڙو اهم سيڪشن ڏئي ڇڏيو جو پي ٽي وِي لاءِ ته اڳي ئي ڊراما لکندو هئس. مون به ڪوشش ڪئي ته بلوچ صاحب جي ڀروسي تي پورو لهان ۽ پوءِ جڏهن جڏهن به منهنجو پروڊيوس ڪيل ڊرامو نشر ٿيو ته نه فقط بلوچ صاحب خوشيءَ جو اظهار ڪيو ، پر ڊرامي تي مون سان تفصيلي گفتگو به ڪئي.
حيدرآباد ريڊيو تي مون ڪي نَوَ مهينا ئي ڊيوٽي ڪئي ۽ هڪ ڏينهن پنهنجي استعيفي لکي وڃي عنايت بلوچ جي ٽيبل تي رکي . هن استعيفي وارو ڪاغذ پڙهي حيرت منجهان مون ڏانهن ڏسي پڇيو، ”ڇو پيا ڏيو استعيفا!؟“ وراڻيم، ”ڪميشن ڪئي اٿم ، ليڪچرر ٿيڻ ٿو چاهيان.“ هن چيو، ”مان ڪسٽم آفيسر جي نوڪري ڇڏي ريڊيو ۾ آيو هئس ۽ توهان ريڊيو ڇڏي وڃي ليڪچرر ٿيندا؟“ منهنجي هاڪار کان پوءِ هن مونکي ڏاڍو روڪڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ چيو، ”توهان ليکڪ آهيو ، ريڊيو جهڙي نوڪري توهان کي نه ڇڏڻ گـُهرجي.“ پر منهنجي لڳاتار معذرت کان پوءِ هن منهنجي استعيفا تي نوٽ هڻن لاءِ پين کنئي ته مون هڪدو چيو، ”سر هڪڙو منٽ ترسو.“ بلوچ صاحب مرڪي چيو، پڇيو، ”ڇو ، ارادو بدلجي ويو ڇا؟“ وراڻيم، ”نه سر ، ارادو ناهي بدليو پر منهنجي استعيفا کان پهرين هنن ڪاغذن تي صحيح ڪيو.“ ۽ مون هڪ فائيل بلوچ صاحب ڏانهن وڌايو. هن فائيل کولي ڏسي چيو، ”ويندي ويندي ديڳ چاڙهڻ ٿا چاهيو ڇا..!“ مرڪي چيم، ”سر منهنجي استعيفا جي ڪاغذ تي توهان اڃ صحيح ناهي ڪئي ، انڪري پروڊيوسر جي حيثيت سان اها منهنجي توهان کي آخري گذارش آهي .“ هن ٿڌو ساه کنيو ۽ مُرڪي انهن تيرهن ڊراما آرٽسٽن جي ڪاغذن تي صحيون ڪيائين ، جن جا آڊيشن وٺي مون ايپروو ڪيا هئا.
مان ريديو پروڊيوسر جي نوڪريءَ تان استعيفا ڏئي هليو ويس . ڪجهه ڏينهن کان پوءِ استعيفا واپس وٺڻ لاء بلوچ صاحب وٽ پهتس. عنايت بلوچ اسلام آباد هيڊ ڪوارٽرس فون ڪري پنجابيءَ ۾ ڳالهايو، ”يه مُنڊا بڙي ڪم دا اي ... رائيٽر آدمي اي ...“ هن ٻن منٽن جي ڪال کان پوءِ مونکي چيو، ”اڄ ئي جوائن ڪيو ۽ وڃي پروگرام ڪيو.“ اها هئي ريڊيو پاڪستان ۾ عنايت بلوچ جي پي آر ... پر جيڪي وڃان وڃان ڪَن سي رهي رهندا ڪيترو ... سو مان به وري ريڊيو جي نوڪري ڇڏي هليو ويس. بلوچ صاحب منهنجي اهڙي عمل تي ٿورو ناراض به ٿيو ، پر مون کي چيائين، ”ريڊيو جي نوڪري ڇڏي ٿو وڃين ، پر ريڊيو کي نه ڇڏجانءِ. ريڊيو لاءِ ڊراما به لکجانءِ ۽ ڪمپيئرنگ به ڪجانءِ.“ سو اڄ منهنجي ريڊيو ڪمپيئر جي حيثيت سان جيڪا به سڃاڻپ آهي ، انهيءَ جي پٺيان عنايت بلوچ جي محبت جو هٿ آهي.
ريڊيو تي هيس ته عنايت بلوچ منهنجو باس هيو. اهڙو باس ، جنهن جي سامهون سندس هٿ جي اشاري کان سواءِ ويهي نه سگهجي ، پر جڏهن ريڊيو جي نوڪريءَ کي سدائين لاءِ الوداع ڪيم ته هو منهنجو دوست بڻجي پيو. بنهه ويجهو ۽ حجائتو دوست . هڪ دفعي ڪنهن دوست جي ڳالهين سبب منهنجي دل ۾ عنايت بلوچ لاءِ غلط فهمي پيدا ٿي پيئي . عنايت بلوچ کي اهڙي خبر پئي ته هو مونکي پرچائڻ لاءِ اچي منهنجي گهر تي پهتو. پيار سان ڏاڍا ڀاڪر پاتائين . سندس پيار سان منهنجي دل ڌوپجي وئي ۽ اهڙي ڌوپجي وئي جو وري ڪڏهن هيءَ دل هُن لاءِ ميري نه ٿي سگهي .
عنايت بلوچ ڊپٽي ڪنٽرولر جي حيثيت سان ريڊيو پاڪستان حيدرآباد تي اسٽيشن ڊائريڪٽر ٿي آيو هو ، پر هن جي پي آر ايتري هئي جو جڏهن سندس ڪنٽرولر جي حيثيت سان پروموشن ٿيو ته هن بدلي ٿي ڪنهن ٻي وڏي اسٽيشن تي وڃڻ بجاءِ ، حيدرآباد جي ريڊيو اسٽيشن کي اپ گريڊ ڪرائي ڇڏيو ۽ اتي ئي ويٺو رهيو! ريڊيو حيدرآباد تي سندس تيرهن سالن جو ڊگهو عرصو ريڊيو پاڪستان حيدرآباد جو سونهري دور رهيو ، جيڪو هڪ ڌار ڊگهو داستان آهي . نيٺ هڪ ڏينهن هو حيدرآباد کان بدلي ٿي ريڊيو پاڪستان اسلام آباد جو ڊائريڪٽر وڃي ٿيو ، جنهن کان پوءِ هو ترقي ڪري ڊائريڪٽر پروگرامز جهڙي عهدي تي به پهتو. مان 1988ع ۾ جڏهن پاڪستان براڊڪاسٽنگ اڪيڊمي اسلام آباد ۾ ٽريني پروديوسر هئ ته اڪيڊميءَ جو پروگرام مئنيجر اڪثر مونکي چوندو هو، ”ديکنا زيب، عنايت بلوچ ايڪ دن ريڊيو پاڪستان ڪا ڊائريڪٽر جنرل بني گا!“ ۽ ظهير صاحب جي انهيءَ پيشنگوئيءَ کان ڏهه سال پوءِ عنايت بلوچ جو ريڊيو پاڪستان جي ڊائريڪٽر جنرل جو آرڊر به ٿيو. هڪ رات هن اسلام آباد کان فون ڪري مونکي اها خوشخبري ٻڌائي ۽ تاڪيد ڪيائين ته مان تيسين اها خبر ٻين دوستن کي نه ٻڌايان ، جيسين هو صبح جو وڃي جوائن ڪري . اهو مشرف جي آمريت جو دور هو ۽ شايد بلوچ صاحب کي شڪ هو ته متان ميرٽ جي لتاڙ ٿئي . سو ائين ئي ٿيو ، راتو رات ميرٽ لانگ بوٽ هيٺان لتاڙجي ويئي ۽ ڊڪٽيٽر مشرف جو ويجهو ساٿي انور محمود صبح جو ريڊيو پاڪستان جو ڊائريڪتر جنرل بڻجي ويو!
ڪيترائي ڊائريڪتر جنرل آيا ۽ هليا ويا. انهن سڀني جو نالو آفيس جي ديوار تي ٽـَنگيل ڪاٺ جي تختي تي ئي لکيل رهندو ، پر پطرس بخاري ، آغا ناصر ۽ عنايت بلوچ جهڙين شخصيتن جو نالو بيشمار دلين تي به نقش رهندو ته براڊڪاسٽنگ ، علم ، ادب ۽ شاعريءَ جي تاريخ ۾ به سدا سلامت رهندو.