موتيءَ جهڙو ماڻهو ناليواري سماج سڌارڪ ۽ سگا جي باني ڊاڪٽر سليمان شيخ

[ممتاز علي وگهيو]

موتيءَ جهڙو ماڻهو ناليواري سماج سڌارڪ ۽ سگا جو باني​

ڊاڪٽر سليمان شيخ​

نصرت لاشاري
ڪي فرد قومن سان سُڃاتا ويندا آهن! ڪي قومون فرد جي نانءُ سان سڃاتيون وينديون آهن ۽ اهي فرد پنهنجي ماڻهپي جي حيثيت ٺپي، مسلسل جهد ڪري، پنهنجن محنتن ۽ روشن خيالي ڪري بهترين انسان بڻجي پوندا آهن، اُنهن مان هڪ املهه انسان جنهن جو نالو ڊاڪٽر سليمان شيخ آهي، هن جهان منجهه ٻن قسمن جا ماڻهو آهن، هڪڙا جن لاءِ الله تعاليٰ پاڻ فرمائين ٿا ”ترجمو؛ اي ماڻهووء جن ايمان آندو آهي منهنجا مدگار بڻجو.
ڊاڪٽر صاحب جهڙن انسانن تي الله سائين اها ذميداري وڌي ته پنهنجي خلق جي خدمت ڪيو ۽ اها ذميواري ڊاڪٽر صاحب کلندي مرڪندي گذريل پنجٽيهن سالن کان سگا جي پليٽ فارم تان نڀائيندو رهي ٿو.
مرڪندڙ مُک واري ڊاڪٽر صاحب ان مرڪ پٺيان سوين درد ڏاڍي خوبصورتي سان لڪائي رکيا آهن جن جو هو اظهار به ناهي ڪندو، پر هو ان مهل ڏاڍو اُداس هوندو آهي جڏهن سنڌ جي حالتن تي ڳالهائيندو آهي، ان جي باوجود سندس اکين ۾ هڪ اميد مون چمڪندي ڏٺي آهي سا آهي سندس ايندڙ نسل ۾ يقين، شايد اُنڪري ئي ڊاڪٽر صاحب سنڌ جي ڪيترن ئي نوجوانن جو استاد آهي، ڪيريئر ڪيئن ٺاهجي، ان ۾ ٽارگيٽ طئه ڪجن ۽ اُنهن کي ڪاميابي سان حاصل ڪيئن ڪجي، انهن شين ۾ ڊاڪٽر صاحب ايئن وٺي ويندو آهي، جيئن ننڍڙي ٻار کي چيچ کان جهلي پيءُ جيان هلڻ سيکاريندو آهي، پوءِ اهو ادارو ڪينيڊين ايس پي او هجي يا جناح اسپتال م سندس ڊاڪٽري جو پيشو يا وري سندس هاڻوڪي نوڪري زيبسٽ جنهن ۾کيس مهيني جا پندرنهن ڏينهن سفر ۾ رهڻو پوي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن اهو سفر روڊ ته ڪڏهن وري جهاز ذريعي ڪرڻو پوي ٿو پر سندس چهري تي ڪڏهن ٿڪاوٽ جو تاثر ڏسڻ ۾ نه ٿو اچي ڊاڪٽر سليمان شيخ به ظاهر هڪ عام سادو سودو انسان آهي پر هو هلندڙ ڦرندڙ ادارن جو انسائيڪلوپيڊا آهي، هو هڪ شخص پر هزارين ڳڻن جو مالڪ آهي، اچو ته سندس ارتقائي زندگي جا ڪي پنا پڙهي ڏسون، ورهاڱي کان پنج سال اڳ 1942ع جو سال، جون جو مهينو، تاريخ چوٿين، ڊاڪٽر صاحب جي جيجل امڙ ٻڌايو ته ”سج لهڻ کان ٿورو اڳ ۾ شام جا پهر هئا، ڏينهن اربع جو هيو ان مهل سليمان ڄائو“ ان تي منهنجي سُهري جو نالو رکيو ويو، جيئن اسان سنڌين جي روايت آهي، ابتدائي تعليم گورنمينٽ پرائمري اسڪول هالا ۾ پرائي جيڪو اصلي پراڻو هالا آهي پوءِ هالا شهر وڏو ٿيڻ لڳو ۽ نوان هالا ٺهيو. ڊاڪٽر صاحب پنجن سالن جو هيو جو پاڪستان ٺهيو، هتان هندو لڏي ويا ۽ ڏکڻ ايشيا هڪ دردناڪ دور مان گذريو ڊاڪٽر صاحب ۾ هزارين ڳڻ شايد ان ڪري به آهن جو شاهه لطيف جي نگري سندس جنم ڀومي آهي، سندس ننڍپڻ مخدوم غلام حيدر (رح(، مخدوم طالب الموليٰ جن جي سايه ۾ گذريو. ڊاڪٽر صاحب جي ذهني اوسر ۾ بزم طالب موليٰ جيڪا هالا جي ان وقت جي نوجوان شاگردن جي ادبي تنظيم هئي، ان جو وڏو هٿ رهيو، ان ۾ هر خميس جي شام جو مشاعره ۽ ادبي ڪچهريون ٿينديون هيون، اهڙي علم جي روشنين جي شهر مان نڪتل نوجوان پنهنجي پروفيشنل ڊگري لاءِ لياقت ميڊيڪل ڪاليج ۾ اچي داخل ٿيو. ان وقت پاڪستان ۾ فقط ست ميڊيڪل ڪاليج هئا، هڪ ڄامشورو، ڪراچي، ملتان، لاهور، پشاور ۽ هڪڙو ڇوڪرين جو ايف جي ۽ ستون ڍاڪا ميڊيڪل ڪاليج هيو، ڊاڪٽر صاحب ڊائو ميڊيڪل ڪاليج ۽ لياقت ميڊيڪل ڪاليج ۾ داخلا فارم ڀريا هئا، سندن داخلا لياقت ۾ ٿي، اهو ون يونٽ جو زمانو هو جيئن ته اسڪول واري زماني کان ئي ڊاڪٽر صاحب هڪ بهترين مقرر ۽ حالتن تي گهري نظر رکندڙ باشعور شاگرد هئا، سو سندن ميڊيڪل ڪاليج جي شاگردي وارو زمانو به گهڻن دوستن کي ياد هوندو جيڪي سندس ڪلاس ميٽ هئا. ڊاڪٽر شريف ميمڻ (مرحومه) ٻڌايو هو ته ڊاڪٽر صاحب ڪرنل نجيب کي ٽوٽا چٻرايا هئا. جنهن جي ڪري کين پڙهائي دوران ڏاڍيون سختيون سهڻيون پيون. ميڊيڪل ڪاليج جي ٽئين سال جي پڙهائي دوران ڊاڪٽر صاحب کي موڙ ٻڌي سڳي سئوٽ سان کيس لائون ڏنيون ويون، اهو تاريخي ڏينهن ست ڊسمبر 1962ع جو هو، ڊاڪٽر صاحب کي اولاد ۾ ٻه ڌيئر ڊاڪٽر ياسمين (مرحومه) چمبيلي، حسين سليم ۽ ساگر لطيف آهن دوستي نڀائڻ ۾ ڊاڪٽر صاحب جو جواب ناهي، نظر ميمڻ، ڊاڪٽر شريف ميمڻ (مرحوم) ڊاڪٽر قاضي اسد، شوڪت حسين شورو ۽ ٻيا نه ڄاڻ ڪيترائي دوست آهن ڊاڪٽر صاحب جا جن سان سندن دوستي کي چاليهن کان پنجاهه سالن جو عرصو ٿيو آهي. پر سندن دوستي ۾ ڪوبه فرق ناهي آيو، اڄڪلهه ماڻهو مطلبي دوستيون ڪندا آهن پر ههڙا مثال ڪي انسان ئي قائم ڪندا آهن، دوستن سان شادي، غمين هر حال ۾ شريڪ رهندا آهن ڊاڪٽر سليمان شيخ جي جنم ڏينهن تي سنڌ ان ڪري به سرهي ٿئي ٿي جو هي شخص جتي جتي ويندو آهي اتي ڄڻ ته سنڌ پاڻ موجودهوندي آهي، سو هي قوم ۽ سنڌ پنهنجي هن سدوري پٽ جي جنم ڏينهن تي هڪ ٻئي کي سندس امڙ جيجل کي، جيون ساٿياڻي، سندس ڌيءَ، ٻن پٽن، ٻن نُنهن، ٻن پوٽن ۽ ٻن ڏوهٽن کي مرڪي مبارڪون ڏيون ٿا.
۽ ڌڻي در دعاگو آهيون ته مولا کين صحت ۽ وڏي ڄمار عطا ڪري. (آمين).
بشڪريه عوامي آواز

 

[ممتاز علي وگهيو]

جواب: موتيءَ جهڙو ماڻهو ناليواري سماج سڌارڪ ۽ سگا جي باني ڊاڪٽر سليمان شيخ

هڪ غير معمولي شخص ( ڊاڪٽر سليمان شيخ )​

ذوالفقار هاليپوٽو
هاڻ ڪهڙي ويهي اکرن جي شعبده بازي ڪجي ۽ هڻجي هڪ طويل لٻاڙ ته ڊاڪٽر سليمان هڪ عظيم ماڻهو آهي ۽ ها هو ته بس فرشتو آهي. ايئن سوچڻ ۽ ايئن بيان ڪرڻ، دراصل ڊاڪٽر صاحب سان ئي زيادتي ۽ ناانصافي ٿيندي ۽ ان تي پيش ٿيندڙ لکڻيون به ائبنارمل چئبيون.
جيڪر ڊاڪٽر سليمان شيخ کي هڪ نارمل انسان طور ايئن ويهي پرکيون ته هن هڪ پٺتي پيل سنڌ، غريب ۽ ترقيءَ کان وانجهيل سنڌ، جرڳن ۽ ڪاروڪاري جي سنڌ، اسڪولن جي معزز ديوارن کي پنهنجي جانورن جي اوطاق بڻائيندڙ وڏيرن جي سنڌ، وسيلن کان مالا مال ۽ فيصله سازيءَ جي حق کان محروم وطن ۾ انتهائي ڏکين ۽ ڪڏهن ڪڏهن مايوس ڪندڙ ماحول ۾ حلالي پٽ وارو ڪردار ادا ڪيو آهي ته اڄ زميني حقيقتن کي سامهون رکندي هن جي شخصيت هن جي ڪمٽمنٽ ۽ پورهئي، هن جي ارادن کي پرکبو ته پوءِ ئي ڊاڪٽر صاحب جي شخصيت سمجهه ۾ اچي سگهندي.
انقلاب يا تبديلي رڳو سياسي ميلن ۾ جنگ کٽڻ يا لکين عوام گڏ ڪرڻ جو نالو ناهي، هڪ زهن مٽائڻ، هڪ صحتمند خيال کي پنهنجي سماج جي بهتريءَ ۽ اوسر لاءِ استعمال ڪرڻ، هڪڙي سٽ يا پيراگراف ذريعي پراميد هجڻ جي تبليغ ڪرڻ پڻ هڪ پوري انقلاب جو نالو آهي ۽ اهو ئي ڪم سماج ۾ رهندڙ سماج سڌارڪن دانشورن، ليکڪن ۽ ٽيڪنوڪريٽس جو هوندو آهي.
ڊاڪٽر صاحب اهڙي ئي لڏي سان تعلق رکي ٿو، جنهن سنڌ اندر فڪري تبديليءَ ۽ سنڌ جي زهني اوسر کي اهم ترين ڪم سمجهندي ان جي ترقيءَ ۾ حصو ورتو آهي.
اڄ ته اليڪٽرانڪ ۽ پرنٽ ميڊيا جي جدتن، انٽرنيٽ ۽ آءِ ٽي جي لازوال سهولتن، رابطي، ڳالهه ٻولهه، لهه وچڙ سوڌو هر ڪم کي آسان ۽ سولو ڪري ڇڏيو آهي سيڪنڊن ۾ اي ميل يا موبائل جي ايس ايم ايس ذريعي ڪميونيڪيشن اڄ جيتري تڪڙي آهي، انساني تاريخ ۾ شايد ئي رهي هجي ۽ آءٌ ڪڏهن ڪڏهن سوچيندو آهيان ته سنڌ جي سماج سڌارڪن، تعليمي کاهوڙين، دانشورن، اديبن ۽ ٽيڪنوڪريٽس کي ڪهڙا نه ڪشالا ڪاٽڻا پيا هوندا جڏهن هو اڄ کان ٽي چار ڏهاڪا پٺتي انفرااسٽرڪچر کان وانجهيل سنڌ ۾ ڳوٺ ڳوٺ ۽ جهرجهنگ پهچي ماڻهن سان ميل ملاکڙا ڪندا سنڌ جي ڳالهه پهچائيندا هيا.
هڪڙو رستو ته ان وقت به نسبتن آسان هو ته خطن، نياپن، اخباري مضمونن ذريعي رابطن ۾ رهجي ۽ زهني ۽ فڪري ڇنڊڇاڻ ڪجي پر اڃا به ڏکيو پنڌ هيءُ هيو ته ڪن ماڻهن هر هنڌ پهچي فزيڪل رابطن کي وڌيڪ اهميت ڌني ۽ ڊاڪٽر صاحب اهڙي ئي ٿڪائيندڙ پنڌ جي چونڊ ڪئي، اڄ جا سولا ۽ بهتر رستا ئي ٿڪايو وجهن ته ان وقت ڇا حالت هوندي جڏهن هڪ پاسي ٿر، ٻئي پاسي ڪاڇو ۽ ڪوهستان ۽ ٽئين پاسي ٺل ۽ ڪشمور جون ڪنڊون ۽ چوٿين پاسي ٺٽي ۽ بدين جا پٽ رلندو سنڌ جو هي بيچين شخص پيو تعليم تعليم ڪندي ٿڪبو ئي ڪونه هيو،
ڪي ماڻهو ڪن مخصوص شيئن جو حوالو بڻجي ويندا آهن، مثال طور شيخ اياز، محمد ابراهيم جويو، منشي، استاد بخاري، سراج ميمڻ جا نالا ذهن ۾ ايندي ئي سنڌ وطن ۽ سنڌي ماڻهو جو حوالو اڳيان اچي ويندو آهي. اهڙي ئي طريقي سان جڏهن جڏهن به ڊاڪٽر سليمان شيخ جو نالو اڳيان ايندو آهي ته وطن سان گڏوگڏ سنڌي سماج جي ترقي، تعليم ۽ فڪري اوسر جا حوالا سامهون اچي ويندا آهن.
ڊاڪٽر صاحب جو شمار انهن آڱرين تي ڳڻڻ جيترن سنڌين ۾ ٿئي ٿو جن هر هر اها رڙ ڪئي ته سياست ۾ تبديليءَ کي جيڪڏهن ڊيولپمينٽ ۽ تعليم کان الڳ ڪري ڏنو ويو، جيڪڏهن انقلاب کي سماجي ترقيءَ جي ننڍن ننڍن انڊيڪيٽرز سان نه جوڙيو ويو ته پوءِ انهن کان وانجهيل ڪابه سياسي تبديلي Vacuum هڪ وڏي خال جو نالو آهي.
اڄ پوري دنيا ۾ ترقيءَ ۽ سماجي تبديليءَ جا جيڪي به سياسي، معاشي ۽ سماجي ماڊلز پڙهيا وڃن پيا انهن ۾ اهو سبق سڀ کان مٿڀرو آهي ته جيڪا سياسي تبديلي ڊيولپمينٽ جي اک کان خالي آهي سا پائيدار ٿي نٿي سگهي. سنڌ اندر سٺ واري ڏهاڪي کان وٺي اڄ تائين ان فڪر تي واضح موقف رکندڙ ڊاڪٽر سليمان جو اڄ به اهو ئي نعرو آهي ته جنهن سياسي فڪر ۾ ڇوڪرين جي پرائمري تعليم جي اهميت ناهي، جنهن انقلاب ۾ عورتن لاءِ ويم گهر هجن، پيئڻ جو صاف پاڻي ۽ نڪاسي آب جو تصور واضح ناهي، جنهن سياسي قيادت وٽ اقليتي برادرين ۽ لساني گروهن جي حقن جي تحفظ وارو تصور ناهي، اهڙي سياسي مظهر طور ڪو رول ماڊل نظام يا انساني حقن جي زبردست تحفظ واري سماج کي عمل ۾ ئي نٿي آڻي سگهي ڊاڪٽر صاحب سنڌ جي انهن گهڻ گهرين مان آهي جن وطن ۽ ماڻهن جي ڳالهه کي سڄي عمر اهم سمجهيو آهي. سنڌي سماج جي اڳڀرائي لاءِ سدائي جاکوڙيو آهي. ننڊ حرام ڪئي آهي. وِت کان اڳرا ٿي گهڻو ڪجهه آڇيو آهي، هن ڪڏهن به پنهنجي صلاحيتن کي ڪمرشل فائدي لاءِ استعمال نه ڪيو آهي. ڊاڪٽر صاحب جهڙا ماڻهو ايندڙ نسلن لاءِ وڏو اتساهه آهن. مولا کين وڏي ڄمار ڏي ته جيئن هو سنڌ لاءِ جاري پنهنجي جاکوڙ کي اڃا وڌائي سگهن ڊاڪٽر صاحب کي جنم ڏينهن جون کوڙ ساريون واڌايون ۽ صحتمند رهڻ ۽ سدائين جدوجهد ۾ رهڻ جون دعائون.

 

[سليمان وساڻ]

جواب: موتيءَ جهڙو ماڻهو ناليواري سماج سڌارڪ ۽ سگا جي باني ڊاڪٽر سليمان شيخ

مهرباني ادا ممتاز

ڊاڪٽر سليمان شيخ جي شخصيت اسان لاء تمام عزت واري ۽ مانوري حيثيت ٿي رکي۔ معاشري کي ٺاهڻ ۾ جن ماڻهن جو ڪردار رهيو آهي منهنجي نظر ۾ ڊاڪٽر صاحب جو نالو انهن ۾ سڀني کا مٿاهون آهي۔

سنڌي معاشري لاء ترقي ، تعليم ۽ سماجي قدرن جي ڄاڻ ڏيڻ ۾ ۽ ان جدوجهد ۾ ڊاڪٽر صاحب جو نالو ڪنهن تعارف جو محتاج ناهي۔